สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

ทวารและจิต

--------------------------------------------------------------------------------


 หลังจากที่ได้เรียนเรื่องจิตและทวารกับอาจารย์สง่าและท่านอาจารย์วิชิตแล้ว ได้กลับไปทำความเข้าใจ และจากที่ได้เคยฟังเทปท่านพระอาจารย์บุญมี ก็ได้ประมวลความเข้าใจมาได้ดังนี้ จึงนำมาฝากพี่พรรณ และทุกท่านค่ะ เพื่อทำกุศลใหม่หลังจากได้คลุกคลีกับอกุศลในการท้อแท้ต่อวิบากที่เกิดขึ้นกับชีวิตมาเป็นเวลา หนึ่งอาทิตย์เต็มค่ะ

 วิธีคิดว่าจิตใดเกิดกับทวารใดได้บ้าง โดยแน่นอนและไม่แน่นอน มีหลักคร่าวๆดังนี้ คือ
1. ใช้จิตเป็นตัวตั้งในการคิด
2. พิจารณาว่าจิตแต่ละดวงทำกิจอะไรบ้าง
3. ในการทำกิจนั้นเกิดขึ้นได้โดยอาศัยทวารได้กี่ทวาร นั่นก็คือทวารโดยแน่นอน (เอกันตะ)
4. ให้คิดจากจิตที่ทำกิจน้อยอย่างก่อนเพื่อเป็นการง่าย
5. ส่วนในการคิคทวารที่เกิดโดยไม่แน่นอน (อเนกันตะ) ต้องใช้วิถีจิตเข้ามาช่วย 2 วิถี คือ
5.1ปัญจทวารวิถี ตี น ท ป วิ สำ ณ โว ช ช ช ช ช ช ช ต ต ภ
5.2 มโนทวารวิถี น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ต ต ภ
6.ทำการรวบรวมและจัดหมวดหมู่ว่าทวารใดมีจิตดวงใดเกิดขึ้นได้บ้าง ก็จะได้ผลรวมดังในหนังสือปริเฉท 3 ของท่านพระอาจารย์บุญมี หน้า 46-49

 จิตที่ทำกิจ ๑ อย่างคือ
1. ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ ทำกิจ คือ
ทัสนกิจ อาศัยจักขุทวารอย่างเดียวเท่านั้น
สวนกิจ อาศัยโสตทวารอย่างเดียวเท่านั้น
ฆายนกิจ อาศัยฆานทวารอย่างเดียวเท่านั้น
สายนกิจ อาศัยชิวหาทวารอย่างเดียวเท่านั้น
ผุสนกิจ อาศัยกายทวารอย่างเดียวเท่านั้น
ซึ่งทั้งหมดนี้ต้องอาศัยทวารใดทวารหนึ่งเกิดเท่านั้นจะไม่ไปเกิดที่ทวารอื่นเลย
ดังนั้น ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ จึงจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบเอกันตะเท่านั้น
2. อัปปนาชวนจิต ๒๖ ( โลกียอัปปนาชวนจิต ๑๘ คือ มหัคคตกุศลจิต ๙ และมหัคคตกิริยาจิต ๙)
(โลกุตรอัปปนาชวนจิต ๘ คือมรรคจิต ๔ และ ผลจิต ๔)
ทำกิจ ๑ อย่าง คือ ชวนกิจ
เมื่อพิจารณาแล้วจะพบว่าอัปปนาชวนจิต ๒๖ นั้นเกิดได้ทวารเดียว คือทางมโนทวารเพราะในการทำฌานที่เป็นโลกียอัปปนาชวนจิตต้องมีสมาธิถึงขั้นอัปปนาสมาธิและอัปปนาสมาธิเกิดได้ทางมโนทวารอย่างเดียวเท่านั้นจะไปเกิดที่ทวารอื่นไม่ได้เลยเพราะปฏิภาคนิมิตเกิดได้ทางมโนทวารอย่างเดียวเท่านั้น
ส่วนโลกุตรอัปปนาชวนจิต ก็จัดเป็นปฐมฌานเช่นเดียวกันเพราะมีองค์ฌาน 5 เท่ากันดังนั้น มรรคจิต ๔ และ ผลจิต ๔ เกิดได้ทางมโนทวารอย่างเดียวเท่านั้นจะไปเกิดที่ทวารอื่นไม่ได้เลยเช่นเดียวกัน
ดังนั้น อัปปนาชวนจิต ๒๖ จึงจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบเอกันตะเท่านั้น
3. กามชวนจิต ๒๙ ( อกุศล ๑๒ มหากุศล ๘ มหากิริยา ๘ และหสิตุปปาท ๑)
ทำกิจ ๑ อย่าง คือ ชวนกิจ เช่นเดียวกัน และในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๖ ทวาร คือทางรูปทวาร ๕ (ปัญจทวารวิถี) และ มโนทวาร ๑ (มโนทวารวิถี)
ดังนั้น กามชวนจิต ๒๙ จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
และเมื่อพิจารณาที่วิถีจิตในแต่ละครั้งแล้วจะพบว่า กามชวนจิต ๒๙ เกิดได้ที่ปัญจทวารวิถีด้วย
ดังนั้น กามชวนจิต ๒๙ จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย
กามชวนจิต ๒๙ จึงจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง มโนทวาร)
สรุป กามชวนจิต ๒๙ จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
4. มโนธาตุ ๓ (สัมปฏิฉนจิต ๒ และ ปัญจทวาราวัชนจิต ๑)
สัมปฏิฉนจิต ๒ ทำกิจ ๑ อย่าง คือ สัมปฏิฉนกิจ และในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๕ ทวาร คือ จักขุทวาร ถึงกายทวาร
ปัญจทวาราวัชนจิต ๑ ทำกิจ ๑ อย่าง คือ อาวัชชนกิจ และในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๕ ทวาร คือ จักขุทวาร ถึงกายทวาร เช่นเดียวกัน
ดังนั้น มโนธาตุ ๓ จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบเอกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง กายทวาร

  จิตที่ทำกิจ ๒ อย่าง คือ
1. มโนทวาราวัชนจิต ๑ ทำกิจคือ โวฏฐัพพนกิจ และอาวัชชนกิจ และในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๖ ทวาร ซึ่ง โวฏฐัพพนกิจ อาศัยทวารเกิดได้ ๕ ทวาร (ปัญจทวารวิถี)
อาวัชชนกิจ อาศัยทวารเกิดได้ ๑ ทวาร (มโนทวารวิถี)
ดังนั้น มโนทวาราวัชนจิต จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
และเมื่อพิจารณาที่วิถีจิตในแต่ละครั้งแล้วจะพบว่า มโนทวาราวัชนจิต ๑ เกิดได้ที่ปัญจทวารวิถีด้วย
ดังนั้น มโนทวาราวัชนจิต จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง มโนทวาร)
สรุป มโนทวาราวัชนจิต ๑ จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
จัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย
2. โสมนัสสันตีรณจิต ๑ ทำกิจ ๒ อย่าง คือ สันตีรณกิจ และตทาลัมพนกิจ และในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๖ ทวาร ดังนั้น โสมนัสสันตีรณจิต ๑ จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
และเมื่อพิจารณาที่วิถีจิตในแต่ละครั้งแล้วจะพบว่า โสมนัสสันตีรณจิต ที่ทำสันตีรณกิจ เกิดได้ทางปัญจทวารวิถี
โสมนัสสันตีรณจิต ที่ทำตทาลัมพนกิจ เกิดได้ทางปัญจทวารวิถี และมโนทวารวิถี
ดังนั้น โสมนัสสันตีรณจิต จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ ด้วย
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง มโนทวาร)
สรุป โสมนัสสันตีรณจิต๑ จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบเอกันตะ
จัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ ด้วย
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย

   จิตที่ทำกิจ ๓ อย่าง คือ
- มหัคคตจิต ๙ ทำกิจคือ ปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ และจุติกิจ และในการทำกิจนี้ไม่ต้องอาศํยทวารใดเกิดเลย
ดังนั้น มหัคคตจิต ๙ จึงจัดอยู่ใน ทวารวิมุตตจิตแบบเอกันตะ เท่านั้น

    จิตที่ทำกิจ ๔ อย่าง คือ
- มหาวิบากจิต ๘ ทำกิจคือ ปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ จุติกิจ และตทาลัมพนกิจ
เมื่อพิจารณาจะพบว่ามหาวิบากจิต ๘ ที่ทำกิจ ปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ และจุติกิจ ในการทำกิจนี้ไม่ต้องอาศํยทวารใดเกิดเลย จึงจัดอยู่ใน ทวารวิมุตตจิตแบบอเนกันตะ
ส่วนมหาวิบากจิต ๘ ที่ทำกิจตทาลัมพนกิจ ในการทำกิจนี้อาศํยเกิดได้ทั้ง ๖ ทวาร จึงจัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และเมื่อพิจารณาที่วิถีจิตในแต่ละครั้งแล้วจะพบว่ามหาวิบากจิต ๘ ที่ทำกิจตทาลัมพนกิจ เกิดได้ที่ปัญจทวารวิถีด้วย
ดังนั้น มหาวิบากจิต ๘ จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง มโนทวาร)
สรุป มหาวิบากจิต ๘ จึงจัดอยู่ใน ทวารวิมุตตจิตแบบอเนกันตะ
จัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย
จัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ ด้วย
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย

     จิตที่ทำกิจ ๕ อย่าง คือ
- อุเบกขาสันตีรณจิต ๒ ทำกิจ คือ ปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ จุติกิจ ตทาลัมพนกิจ และ สันตีรณกิจ
เมื่อพิจารณาจะพบว่า อุเบกขาสันตีรณจิต ที่ทำกิจ ปฏิสนธิกิจ ภวังคกิจ และจุติกิจ ในการทำกิจนี้ไม่ต้องอาศํยทวารใดเกิดเลย จึงจัดอยู่ใน ทวารวิมุตตจิตแบบอเนกันตะ
ส่วนอุเบกขาสันตีรณจิต ที่ทำกิจ ตทาลัมพนกิจ อาศัยทวารเกิดได้ ๖ทวาร จัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และเมื่อพิจารณาที่วิถีจิตในแต่ละครั้งแล้วจะพบว่า อุเบกขาสันตีรณจิต ที่ทำกิจ ตทาลัมพนกิจ เกิดได้ทางปัญจทวารวิถี ด้วย จึงจัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย (เมื่อพิจารณาทีละทวาร คือ จักขุทวารถึง มโนทวาร)

อุเบกขาสันตีรณจิต ที่ทำกิจ สันตีรณกิจ เกิดได้โดยอาศัยทวาร ๕ ทวาร เช่นเดียวกัน

สรุป อุเบกขาสันตีรณจิต ๒ จัดอยู่ใน ทวารวิมุตตจิตแบบอเนกันตะ
จัดอยู่ใน ฉทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
จัดอยู่ใน ปัญจทวาริกจิตแบบอเนกันตะ
และจัดอยู่ใน เอกทวาริกจิตแบบอเนกันตะด้วย

ดังนั้น จึงสรุป ทวารและจิต โดยแน่นนอนและไม่แน่นอนได้ ตามหนังสือปริเฉท 3 ของท่านพระอาจารย์บุญมี หน้า 46-49
หมายเหตุ ตทาลัมพนจิต ๑๑ คือ จิตที่ทำตทาลัมพนกิจ คือ โสมนัสสันตีรณจิต อุเบกขาสันตีรณจิต ๒ และ มหาวิบากจิต ๘

อ่านแล้วเข้าใจหรือมึนงงบอกกันบ้างนะจ่าว ผิดพลาดประการใดขออภัยด้วยเด้อ
ด้วยความปรารถนาดีค่ะ
เล็ก           

 

เป้นแง่คิดที่ดีมากเลยครับ