สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

บันทึกกรรมฐานวันที่ ๒๗ สิงหาคม ๒๕๕๙

วิธีในการเจริญมหาสติปัฏฐานตามกาล (ค. อิริยาบถ)

ก. ลม หรือ พุทโธ

ข. ปัจจุบัน

ค. อิริยาบถ

ง. สมมติ

๓. อิริยาบถ คือ สัมปะชัญญะ แต่แยกออกจากกลุ่มสัมปะชัญญะได้ เพราะมีแนวเจริญวิธีตามแบบของเขา การฝึกอิริยาบถจะช่วยให้มี สติ สัมปะชัญญะ สมาธิ ตั้งอยู่ในทุกๆอิริยาบถ ๔ เช่น เดินจงกรม เป็นต้น อิริยาบถช่วยให้ได้สมาธิ และ รู้ตัวปัจจุบันให้มองเห็นแจ้งชัดว่าที่จิตเรากำลังติดสมมติอยู่นั้น เพราะอะไรจึงเรียกว่าสมมติ ก็เมื่อเรา ยืน เดิน นั่ง นอน อยู่ ณ ที่ส่วนหนึ่ง คนที่เราติดใจข้องแวะ อยู่ในที่อีกส่วนหนึ่ง แต่เราเอาสมมติจากสัญญาทั้งปวงนี้มาเสพย์ขึ้นให้เสมือเขาอยู่ต่อหน้าให้เราเสพย์อารมณ์ความรู้สึกรัก หรือ ชัง ขึ้น เขาก็อยู่ตรงนั้นของเขา อยู่ในที่ใกล้ก็ดี ที่ไกลก็ดี ไม่เกี่ยวข้องกับเราเลย..ดังว่า..

1. ว่าด้วยราคะ.. เมื่อเราได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้สัมผัสกายบางๆเบาๆ เช่น เดินผ่าน เดินสวนกัน มีกระทบสัมผัสกายเล็กๆน้อย สัมผัสที่อ่อนนุ่ม นุ่มนวลที่ชอบใจ แล้วเกิดราคะ ความกำหนัด ความกระสันใคร่เสพย์ ความติดใคร่อยากได้ที่จะเสพย์ ความหมายมั่นฝักใฝ่ที่จะได้มา ความใคร่ถวิลหา ความแสวงหาเพื่อให้ได้มาครอบครองทั้งปวง เพราะเอามาคิดไปใหญ่ในราคะ ว่าเขานี้มันน่าเสพย์เมถุนด้วยหนัก ถ้าได้เสพย์ด้วยเขาคงจะมีท่าทีอาการอย่างนั้น แบบนั้น แบบนี้ ต่อมาเราก็เกิดกระสันกำหนัดนัก ทั้ังๆที่เราไม่ได้ทำอะไรเขาเลย เรื่องราวเหล่านั้นไม่มีอยู่จริง ไม่เกิดขึ้นจริง
    เมื่อเรามีความรู้ตัวเกิดขึ้น รู้ว่าตนเองกำลังยืนอยู่ ณ ที่ส่วนหนึ่งก็ดี เดินอยู่ก็ดี กำลังย่างก้าวท้าวซ้ายหรือขวาอยู่ก็ดี กำลังกดเท้าซ้ายหรือขวาลงพื้นอยู่ก็ดี กำลังนั่งอยู่สมาธิ นั่งไขว่ห้าง นั่งบนพื้น บนเก้าอีก บนที่นั่งอยู่ก็ดี กำลังนอนเหยีดตัวอยู่ก็ดี ขดตัวอยู่ก็ดี นอนหงายอยู่ก็ดี นอนตะแครงอยู่ก็ดี นอนคว่ำอยู่ก็ดี "ซึ่งอิริยาบถอาการทางกายทั้งปวงของเราที่กำลังดำเนินไปอยู่นี้ มันก็อยู่ ณ ที่นี้ ที่ไกล้หรือไกลเขาอยู่ก็ดี เราก็อยู่ของเราในส่วนตรงนี้ เขาก็อยู่ของเขาในส่วนตรงนั้น มันไม่ได้ข้องเกี่ยวกันเลย มันไม่ได้มีปฏิสัมพันธ์ไรๆอย่างที่หน่วงนึกตรกถึงอยู่นั้นเลย ไม่เคยไปทำอะไรกับเขาจริงอย่างนั้นเลย..แต่เราต่างหากที่ไปติดใคร่ใจต่อเขาแล้วเอามาสมมติลงใจนี้..นี่เราโง่เสพย์ราคะกับความคิดสมมติของตนเองทั้งสิ้น กำหนัดก็เพราะคิด ติดใคร่ก็เพราะคิด ติดใจก็เพราะคิด ติดตรึกใจก็เพราะคิด ตราตรึงอยู่ก็เพราะคิด สมดั่งคำพระศาสดาตรัสสอนไว้เลยว่า..กาม เกิดแต่ความคิด" ติดใจข้องแวะสิ่งไรๆไปก็หาประโยชน์สุขไม่ได้นอกจากทุกข์ ไม่ติดใจข้องแวะให้ความสำคัญใจในสิ่งไรๆก็ไม่ทุกข์
2. ว่าด้วยโทสะ.. เมื่อเราได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้สัมผัสกายบางๆเบาๆ เช่น เดินผ่าน เดินสวนกัน มีกระทบสัมผัสกายเล็กๆน้อย สัมผัสที่อ่อนนุ่ม นุ่มนวลที่ชอบใจ แล้วเกิดโทสะ ความโกรธ เกลียด ชัง ไม่เป็นที่จำเริญใจ เสียใจ คับแค้นอัดอั้นกายใจ ร่ำไร รำพัน ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ คับข้องใจ โศรกเศร้า เศร้าหมองกายใจ โทมนัสทั้งปวง เพราะเอามาคิดไปใหญ่ในโทสะ ว่าเขาทำท่าทีหรือพูดกล่าวแบบนี้ๆได้ยังไง ไม่ดีเลย ที่เขาพูดหรือทำนั้นๆมันเป็นการล้อเรียนเราบ้าง ด่าเสียดแทง เหยียดหยาม ให้ร้ายต่อเราบ้าง นี่เราไปติดข้องใจ ให้ความสำคัญ คิดความสมมตินึกคิดไปเอง
    เมื่อเรามีความรู้ตัวเกิดขึ้น รู้ว่าตนเองกำลังยืนอยู่ ณ ที่ส่วนหนึ่งก็ดี เดินอยู่ก็ดี กำลังย่างก้าวท้าวซ้ายหรือขวาอยู่ก็ดี กำลังกดเท้าซ้ายหรือขวาลงพื้นอยู่ก็ดี กำลังนั่งอยู่สมาธิ นั่งไขว่ห้าง นั่งบนพื้น บนเก้าอีก บนที่นั่งอยู่ก็ดี กำลังนอนเหยีดตัวอยู่ก็ดี ขดตัวอยู่ก็ดี นอนหงายอยู่ก็ดี นอนตะแครงอยู่ก็ดี นอนคว่ำอยู่ก็ดี "ซึ่งอิริยาบถอาการทางกายทั้งปวงของเราที่กำลังดำเนินไปอยู่นี้ มันก็อยู่ ณ ที่นี้ ที่ไกล้หรือไกลเขาอยู่ก็ดี เราก็อยู่ของเราในส่วนตรงนี้ เขาก็อยู่ของเขาในส่วนตรงนั้น มันไม่ได้ข้องเกี่ยวกันเลย เขาก็พูดก็ทำไปของเขาอย่างนั้น เป็นแบบนั้นของเขามาตั้งนานแล้ว ไม่ได้มาทำที่ภายในเร่างกายจิตใจเรานี้ เขาทำแต่เพียงภายนอก..แต่เราต่างหากที่ไปติดใจข้องแวะจากท่าทีของเขาแล้วเอามาสมมติลงใจนี้..เวลาที่เราไม่มีที่รักที่ชัง มันเร่าร้อนโกรธแค้นใครไหมเล่า ไม่ว่าเขาจะทำท่าทีอาการอย่างไร เหมือนคนที่เรารักใคร่เอ็นดู เอื้อเฟื้อ ไม่ว่าเขาจะทำท่าดี มีวจีอย่างไรออกมาต่อเรา แล้วเรามีความเกลียดชังโกรธแค้นไรๆเขาบ้างหรือไม่ ก็ไำม่มี กับเฉยๆ ไม่ติดข้องใจ ไม่ติดใจข้องแวะเพราะไม่ให้ความสำคัญใจไรๆต่อท่าทีและอาการการแสดงออกของเขานั้นๆ..นี่มันเร่าร้อนเพราะไปติดใจข้องแวะกับสมมติความคิดจากการเข้าไปยึดตั้งเอาความพอใจยินดีปารถนาของเราที่มีต่อสิ่งภายออกรอบๆตัวเราเองแท้ๆ ทั้งๆที่สิ่งนั้นไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา เราจะไปบังคับอะไรเขาได้ เรายังบังคับเราไม่ให้โกรธเขาไม่ได้แล้วจะไปเอาอะไรกับเขากันเล่า ติดใจข้องแวะสิ่งไรๆไปก็หาประโยชน์สุขไม่ได้นอกจากทุกข์ ไม่ติดใจข้องแวะให้ความสำคัญใจในสิ่งไรๆก็ไม่ทุกข์

วิธีเจริญสัมปะชัญญะในอิริยาบถ ๔

1. ยืน ก็ให้รู้ชัดว่าตนกำลังยืน
2. เดิน ก็ให้รู้ชัดว่าตนกำลังเดิน
3. นั่ง ก็ให้รู้ชัดว่าตนกำลังยืนนั่ง
4. นอน ก็ให้รู้ชัดว่าตนกำลังยืนนอน


การฝึกสัมปะชัญะลงในบรรพกรรมฐาน เพื่อเป็นกำลังให้สติและสมาธิ

1. ยืน ยืนสงบนิ่ง
2. เดิน เดินจงกรม
3. นั่ง นั่งสมาธิ
4. นอน นอนตะแครงขวาสีหไสยยาท หรือ นอนหงาย ทำสมาธิ

1. การเจริญสมาธิด้วยการยืน

- ยืนสงบนิ่ง

แบบที่ 1 ..เริ่มต้นปฏิบัติโดย..การที่เราหลับตาสงบนิ่งเหมือนธรรมดาทั่วไปก่อน ไม่ต้องไปตรึกนึกเอาอภิธรรมใดๆเข้ามาพิจารณา ให้ทำแค่ความสงบใจเท่านั้น ทำความสงบง่ายๆสบายๆเหมือนสมัยเด็กที่ยืนสงบนิ่งหน้าเสาธงหลังสวดมนต์ตอนเข้าแถวก่อนเข้าเรียน

แบบที่ 2 ..ปฏิบัติโดยการ..ระลึกรู้แค่เพียงลมหายใจเข้า-ออก โดย หายใจเข้ายาวๆระลึกบริกรรมในใจว่า "พุทธ" หายใจออกยาวๆระลึกบริกรรมในใจว่า "โธ" (จะระลึกรู้บริกรรมคำใดๆก็ได้ หรือจะไม่บริกรรมเลยแค่รู้ลมหายใจเข้า-ออกเฉยๆก็ได้) สักประมาณ 3-5 ครั้งแล้วลดหลั่วการหายใจเข้า-ออกเรื่อยๆจนเป็นการหายใจตามปกติ พิจารณารู้สัมผัสจากลมหายใจเข้าและออก จิตจดจ่อรู้ลมหายใจเป็นอารมณ์แห่งจิต กระทำเช่นนี้ไปเรื่อยๆ เนืองๆ จนกว่าเราจะมีสภาพจิตที่นิ่งสงบ อบอุ่น ไม่ฟุ้งซ่าน

แบบที่ 3 ..กำชับสัมปะชัญญะพร้อมระลึกพิจารณาอิริยาบถของกายที่กำลังยืนอยู่นี้ พร้อมหายใจเข้าพึงระลึกรู้บริกรรมในใจว่า "ยืน" (โดยอาจระลึกรู้ลากเสียงคำบริกรรมยาวตามการหายใจเข้า) แล้วหายใจออกพึงระลึกรู้บริกรรมในใจว่า "หนอ" (โดยอาจระลึกรู้ลากเสียงคำบริกรรมยาวตามการหายใจออก) มีจิตจดจ่อรู้ลมหายใจหรือสภาพอิริยาบถของกายที่ยืนอยู่อย่างใดอย่างหนึ่งเป็นอารมณ์แห่งจิต กระทำเช่นนี้ไปเรื่อยๆ เนืองๆ จนกว่าเราจะมีสภาพจิตที่ นิ่ง สงบ อบอุ่น ปิติอิ่มเอมใจ ว่าง  ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่เกิดความคิดปรุงแต่งใดๆแก่จิต ให้ปฏิบัติเจริญเช่นนี้ไปเรื่อยๆ เนืองๆ จนทำให้สภาพจิตดังกล่าวนั้นเกิดบ่อยขึ้น นานขึ้น และ สามารถเข้าสมาธิถึงระดับจิตดังที่กล่าวมานี้ในตอนไหนเวลาใดก็ได้ แม้ยามที่เราลืมตาอยู่ก็ตาม หากกระทำได้เช่นนี้แล้ว แม้จะยืนลืมตาอยู่สภาพจิตก็จะไม่ไหวติงใดๆเกิดเป็นสมาธิที่ควรแก่งานคือการปฏิบัติในกิจการงานต่างๆนั่นเอง


ยืนเอาจิตพิจารณาธาตุ
เหยียบอยู่รู้ดิน ยืนเอาจิตรับความรู้สึกทางกายที่หยัดพื้นอยู่รู้อาการที่แค่นแข็ง รู้สึกถึงฝ่าเท้าที่กดลงตามน้ำหนักตัวอ่อนๆ บริกรรม ปฐวีๆ


2. การเจริญสมาธิด้วยการเดิน

แบบที่ 1 เดินจงกรม 6 ชั้น

- เดินจงกรม 1 ชั้น

ขอขอบพระคุณที่มาของรูปจาก http://www.watpitch.com/7-29-walking-back-and-forth.html

คนเราส่วนมากจะเดินจงกรมในแบบธรรมดาทั่วไป คือ เมื่อขาซ้ายก้าวย่างเดินไปเหมือนเราเดินตามปกติ ก็ระลึกบริกรรมในใจว่า "ซ้ายย่างหนอ" เมื่อขาขวาก้าวย่างเดินไปเหมือนเราเดินตามปกติ ก็ระลึกบริกรรมในใจว่า "ขวาย่างหนอ" มีจิตระลึกรู้ในอิริยาบถการขยับตัวก้าวเดินของกายเป็นอารมณ์ การเดินในชั้นเดียวนี้ผู้ที่อบรมจิตมีสมาธิมาดีแล้ว เมื่อปฏิบัติโดยการเดินในแบบนี้ก็จะเข้าสมาธิได้ง่ายไม่ยุ่งยาก ไม่วอกแวก ไม่ฟุ่งซ่าน มีแต่ความสงบ อบอุ่น ปิติอิ่มเอมใจ แต่หากบุคคลใดที่ยังไม่มีสมาธิเลย ยังไม่ได้อบรมณ์จิตใดๆมา เมื่อก้าวเดินในแบบดังกล่าวแล้วมีจิตวอกแวก ฟุ้งซ่าน เอาสิ่งภายนอกมาตั้งเป็นอารมณ์อยู่ให้เปลี่ยนการเดินโดนเลือกตามแบบ 2-5 ชั้น ต่อไป


- เดินจงกรม 2 ชั้น

ขอขอบพระคุณที่มาของรูปจาก http://www.watpitch.com/7-36-the-second-step-of-walking.html

คำบริกรรมจะต่างกันกับสำนักที่เราเรียนมาโดยตรงจากพระอาจารย์สุจินต์ ธัมมะวิมล ในสำนักที่เราบวชเรียนจะใช้คำว่า "ลงหนอ" ไม่ใช่ "เหยียบหนอ" แต่การย่างก้าวเหมือนกัน จะใช้คำบริกรรมใดๆก็ได้ไม่สำคัญ สำคัญที่การมีสสัมปะชัญญะ สติ สมาธิ รู้สภาวะปัจจุบันนั้นๆ

มีวิธีการเดินดังนี้ คือ ยืนสงบนิ่ง รู้ตัวว่ายืน หายใจเข้า บริกรรม "ยืน"  ลากเสียงยาวสั้นไปตามลมหายใจเข้ายาวหรือสั่น มีความสำเหนียดรู้ตัวอยู่ว่ายืนและหายใจเข้า - หายใจออก บริกรรม "หนอ"  ลากเสียงยาวสั้นไปตามลมหายใจเข้ายาวหรือสั่น มีความสำเหนียดรู้ตัวอยู่ว่ายืนและหายใจออก หายใจเข้าออกนับ 1 ครั้ง ให้ทำสัง 5 ครั้ง หรือ ซัก 1 นาที
..จากนั้นยกเท้าซ้ายขึ้น โดยที่ยังไม่ก้าวขาออกไป ระลึกบริกรรมในใจว่า "ซ้ายยกหนอ"
..ต่อมาให้เหยียดเท้าก้าวย่างเดินออกมาตามปกติแล้วแตะกดลงบนพื้นพร้อมเคลื่อนตัวไปข้างหน้าเล็กน้อย อยู่ในท่าเตรียมพร้อมที่จะย่างก้าวเดินจงกรมของขาอีกข้างต่อไป แล้วระลึกบริกรรมในใจว่า "ย่างหนอ"
..กระทำเช่นนี้ในการเดินก้าวย่างทั้งข้างซ้ายและขวาแล้วตั้งจิตระลึกรู้ในอิริยาบถการขยับตัวก้าวเดินของกายเป็นอารมณ์ เริ่มปฏิบัติจากครั้งละ 10 - 20 นาที แล้วนานขึ้นเรื่อยๆตามสะดวกไปจนกว่าจะเกิดสมาธิจิตมีใจจดจ่อ ไม่วอกแวก ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่เกิดความคิดปรุงแต่งใดๆแก่จิต มีแต่เพียงความ นิ่ง ว่าง สงบ อบอุ่น ปิติอิ่มเอมใจ ให้ปฏิบัติเจริญเช่นนี้ไปเรื่อยๆ เนืองๆ จนทำให้สภาพจิตดังกล่าวนั้นเกิดบ่อยขึ้น นานขึ้น และ สามารถเข้าสมาธิถึงระดับจิตดังที่กล่าวมานี้ในตอนไหน เวลาใดก็ได้

- เดินจงกรม 3 ชั้น


ขอขอบพระคุณที่มาของรูปจาก http://www.watpitch.com/7-37-the-third-step-of-walking.html

คำบริกรรมจะต่างกันกับสำนักที่เราเรียนมาโดยตรงจากพระอาจารย์สุจินต์ ธัมมะวิมล ในสำนักที่เราบวชเรียนจะใช้คำว่า "ลงหนอ" ไม่ใช่ "เหยียบหนอ" แต่การย่างก้าวเหมือนกัน จะใช้คำบริกรรมใดๆก็ได้ไม่สำคัญ สำคัญที่การมีสสัมปะชัญญะ สติ สมาธิ รู้สภาวะปัจจุบันนั้นๆ

มีวิธีการเดินดังนี้ คือ มีวิธีการเดินดังนี้ คือ ยืนสงบนิ่ง รู้ตัวว่ายืน หายใจเข้า บริกรรม "ยืน"  ลากเสียงยาวสั้นไปตามลมหายใจเข้ายาวหรือสั่น มีความสำเหนียดรู้ตัวอยู่ว่ายืนและหายใจเข้า - หายใจออก บริกรรม "หนอ"  ลากเสียงยาวสั้นไปตามลมหายใจเข้ายาวหรือสั่น มีความสำเหนียดรู้ตัวอยู่ว่ายืนและหายใจออก หายใจเข้าออกนับ 1 ครั้ง ให้ทำสัง 5 ครั้ง หรือ ซัก 1 นาที
..จากนั้นยกเท้าซ้ายขึ้น โดยที่ยังไม่ก้าวขาออกไป ระลึกบริกรรมในใจว่า "ซ้ายยกหนอ"
..ต่อมาให้เหยียดก้าวเท้าออกมาแล้วยกลอยค้างไว้อยู่โดยยังไม่นำเท้าลงแตะพื้นระลึกบริกรรมในใจว่า "ย่างหนอ"
..จากนั้นให้กดเท้าย่างลงบนพื้นพร้อมโยกตัวเคลื่อนไปด้านหน้าเล็กน้อยอยู่ในท่าเตรียมพร้อมที่จะย่างก้าวเดินจงกรมของขาอีกข้างต่อไป แล้วระลึกบริกรรมในใจว่า "ลงหนอ"
..กระทำเช่นนี้ในการเดินก้าวย่างทั้งข้างซ้ายและขวาแล้วตั้งจิตระลึกรู้ในอิริยาบถการขยับตัวก้าวเดินของกายเป็นอารมณ์ เริ่มปฏิบัติจากครั้งละ 10 - 20 นาที แล้วนานขึ้นเรื่อยๆตามสะดวกไปจนกว่าจะเกิดสมาธิจิตมีใจจดจ่อ ไม่วอกแวก ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่เกิดความคิดปรุงแต่งใดๆแก่จิต มีแต่เพียงความ นิ่ง ว่าง สงบ อบอุ่น ปิติอิ่มเอมใจ ให้ปฏิบัติเจริญเช่นนี้ไปเรื่อยๆ เนืองๆ จนทำให้สภาพจิตดังกล่าวนั้นเกิดบ่อยขึ้น นานขึ้น และ สามารถเข้าสมาธิถึงระดับจิตดังที่กล่าวมานี้ในตอนไหน เวลาใดก็ได้

4. การเจริญสมาธิด้วยการนอน

             [๒๔๖] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ไสยา (การนอน) ๔ อย่างนี้ ๔ อย่าง
เป็นไฉน คือ เปตไสยา (นอนอย่างคนตาย) ๑ กามโภคีไสยา (นอนอย่าง
คนบริโภคกาม) ๑ สีหไสยา (นอนอย่างราชสีห์) ๑ ตถาคตไสยา (นอนอย่าง
ตถาคต) ๑ ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็เปตไสยาเป็นไฉน คนตายโดยมากนอนหงาย
นี้เราเรียกว่าเปตไสยา ฯ
             ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็กามโภคีไสยาเป็นไฉน คนบริโภคกามโดยมากนอน
ตะแคงข้างซ้าย นี้เราเรียกว่ากามโภคีไสยา ฯ
             ดูกรภิกษุทั้งหลาย สีหไสยาเป็นไฉน สีหมฤคราชย่อมสำเร็จการนอน
ข้างเบื้องขวา ซ้อนเท้าเลื่อมเท้า สอดหางเข้าในระหว่างโคนขา มันตื่นขึ้นแล้ว
ยืดกายเบื้องหน้าแล้ว เหลียวดูกายเบื้องหลัง ถ้ามันเห็นความผิดแปลกหรือความ
ละปรกติแห่งกาย มันย่อมเสียใจด้วยเหตุนั้น ถ้ามันไม่เห็นอะไรผิดปรกติ มันย่อม
ดีใจด้วยเหตุนั้น นี้เราเรียกว่าสีหไสยา ฯ
             ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ตถาคตไสยาเป็นไฉน ภิกษุในธรรมวินัยนี้
สงัดจากกาม ฯลฯ บรรลุจตุตถฌาน นี้เราเรียกว่าตถาคตไสยา ดูกรภิกษุทั้งหลาย
ไสยา (การนอน) ๔ อย่างนี้แล ฯ


ไสยาสน์การนอน ๔

๑. กามโภคีไสยาสน์ การนอนของบุคคลผู้บริโภคกามคุณ (คือนอนตะแคงข้างซ้าย)
 

ภาพประกอบ : ลิขสิทธิ์ถูกต้องจาก Shutterstock   
ลิขสิทธิ์ภาพขอสงวนเฉพาะสำหรับใช้งานในสื่อต่างๆ ของทรูปลูกปัญญา เท่านั้น
ห้ามไม่ให้นำภาพไปเผยแพร่ผ่านช่องทางอื่นโดยเด็ดขาด


๒. เปตไสยาสน์ การนอนของเปรต (คือนอนหงาย)

ภาพประกอบ : ลิขสิทธิ์ถูกต้องจาก Shutterstock   
ลิขสิทธิ์ภาพขอสงวนเฉพาะสำหรับใช้งานในสื่อต่างๆ ของทรูปลูกปัญญา เท่านั้น
ห้ามไม่ให้นำภาพไปเผยแพร่ผ่านช่องทางอื่นโดยเด็ดขาด


๓. สีหไสยาสน์ การนอนของราชสีห์ (คือนอนตะแคงข้างขวา)
 

ครูบาพรหมจักรนอนสีหไสยาสน์
ที่มา : http://www.krubajong.com/kruba/promma.php


๔. ตถาคตไสยาสน์ การบรรทมของพระตถาคตเจ้า (ทรงบรรทมตะแคงข้างขวา)
 
ภาพ : พระพุทธรูปปางไสยาสน์
http://www.sarapee.ac.th/www/index.php/2011-02-25-06-11-42/662-2011-03-01-04-43-14
            พุทธไสยาสน์ หรือ คถาคตไสยาสน์ พระตถาคต ทรงบรรทมตะแคงข้างขวา ซ้อนเท้าเหลื่อมเท้า มีพระสติสัมปชัญญะในการบรรทม บางท่านเรียกว่า "จตุตถไสยาสน์" 

วิธีการนอนแบบพระพุทธเจ้าที่ทรงแนะนำพระภิกษุ

           -- โดยพระพุทธเจ้าทรงพักผ่อนพระวรกายในส่วนสมอง ขณะสำเร็จสีหไสยาเพียงวันละ 4 ชั่วโมง 
           -- พระองค์ทรงแนะนำให้ ภิกษุนอนวันละ 4 ชั่วโมง และนอนด้วยการสำเร็จสีหไสยาสน์ มีสติสัมปชัญญะและทำสัญญาในการตื่นขึ้นไว้ในใจ ตลอดมัชฌิมยามแห่งราตรี
             -- กลับตื่นขึ้นแล้ว พึงชำระจิตให้บริสุทธิ์จากธรรมเป็นเครื่องกางกั้น ด้วยการเดินจงกรมและการนั่งตลอดปัจฉิมยาม (อีก 4 ชั่วโมง) แห่งราตรี
           -- นั่นคือก่อนจะนอนภิกษุต้องตั้งสติ คือตั้งใจไว้ก่อนว่า นอนอย่างมีสติสัมปชัญญะ และตื่นขึ้นในเวลาที่กำหนด


นอนแบบ“สีหไสยาสน์”
นอนด้วยท่าทางสงบ นอนตะแคงขวาเพื่อไม่ให้บีบทับหัวใจมากเกินไป มือขวาวางหงายไว้บนหมอนข้างแก้มขวา มือซ้ายวางราบไปตามลำตัว ขาขวาวางเหยียดไปแบบธรรมชาติไม่ต้องเกร็งให้ตรงเกินไป โคนขาซ้ายทับขาขวาอย่างพอเหมาะ เข่าซ้ายพับงอเล็กน้อย ปลายเท้าซ้ายวางลาดตํ่าไว้หลังเท้าขวา เป็นการช่วยพยุงร่างให้ทรงตัวในท่านอนได้นาน

ที่มา ; http://www.watpitchvipassana.com/purity-dhamma-34-sleeping.html

กุศโลบายการวางเท้าเหลื่อมเท้า
เหตุที่วางเท้าเหลื่อมเท้านั้น เพราะว่าคนเรามีอุ้งเท้าที่โค้ง เมื่อวางเท้าซ้ายเหลื่อมเท้าขวา อุ้งเท้าซ้ายจะวางอยู่บนสันเท้าขวา ซึ่งมีความโค้งมนส้นเท่าขวาจะรองรับน้ำหนักของเท้าซ้ายได้พอดี และไม่พลัดตกลงมาเท้าทั้งสองที่เหยียดออกไปก็ไม่ถึงกับต้องตรง แต่จะงอเข่าทั้งสองข้างลงเล็กน้อยจะทำให้หัวสะบ้าเข่าข้างซ้ายกดทับลงบนข้อพับด้านขาขวา ข้อพับขวาจะมีลักษณะโค้งอ่อนนุ่ม ก็จะพยุงหัวเข่าซ้ายไว้ไม่ให้พลิก
         มือซ้ายที่วางบนร่างกายด้านซ้ายนั้น  ไม่เหยียดตรง แต่จะงอเล็กน้อยให้น้ำหนักอยู่ตรงกลางระหว่างข้อศอกกับปลายก็จะเป็นท่านอนที่ถูกต้องกับสรีระของคนเรา

ขอขอบพระคุณที่มาจาก http://www.trueplookpanya.com/true/ethic_detail.php?cms_id=24124


นอนอย่างไรจึงเรียก
“สีหไสยาสน์”
โดย.. มหานาลันทา

            เมื่อพูดถึงพระพุทธรูปปางสีหไสยาสน์ ท่านที่เป็นชาวพุทธก็ย่อมจะนึกถึงภาพของพระนอนที่มีขนาดต่างๆ ตั้งแต่เล็กสุดจนถึงใหญ่สุด  ที่ประดิษฐานอยู่ตามัดวาอารามทั้งในกรุงเทพฯและต่างจังหวัด
            พระพุทธไสยาสน์นี้จะอยู่ในอิริยาบถนอนตะแคงข้างขวา หลับพระเนตรพระเศียรหนุนพระเขนย พระหัตถ์ซ้ายวางทอดทาบไปตามร่างกายด้านซ้ายพระหัตถ์ขวาหงายอยู่กับพื้นข้างพระเขนย พระบาททั้งสองตั้งเรียงซ้อนกัน ลักษณะการนอนดังกล่าวนี้ เรียกว่าสีหไสยาสน์ เป็นการนอนของราชสีห์ว่ากันว่า  ราชสีห์นั้นเป็นสัตว์ที่มีอำนาจ และสง่างามในท่วงท่าและอิริยาบถ แม้ในการนอนก็ต้องนอนด้วยอาการอันสำรวม  คือเวลานอนจะใช้เท้าลูบฝุ่นที่นอนให้เรียบเสมอกัน  แล้วจึงจะตะแคงตัวด้านขวาลงนอน  เท้าทั้งสี่จะอยู่ในอาการอันสำรวม ไม่เหนียดหรือกางออกเหมือนสัตว์อื่น และจะกำหนดในใจว่าจะนอนอย่างมีสติสัมปชัญญะ และตื่นขึ้นในเวลาที่กำหนด
            ก็ในพระพุทธศาสนานั้น  พระพุทธเจ้าตรัสสอนภิกษุผู้กระทำความเพียรเพื่อความหลุดพ้นจากกิเลสทั้งปวง ให้สำเร็จการนอนอย่างราชสีห์ หรือสีหไสยาสน์  ดังที่กล่าวมาแล้ว  แต่มีข้อแตกต่างกันเพียงเล็กน้อย เพราะที่กล่าวมาแล้วนั้น  กล่าวตามลักษณะของพระพุทธรูปที่ช่างปั้นขึ้น
            แต่จริง ๆ แล้ว ท่านสอนให้นอนตะแคงขวา ศีรษะหนุนหมอน มือซ้ายวางทาบไปตามร่างกายด้านซ้าย มือขวาวางหวายแนบกับในหน้า  เพื่อไม่ให้คอพลิกไปมา วางเท้าเหลื่อมเท้า กำหนดในใจ มีสติสัมปชัญญะตลอดเวลาและจะตื่นขึ้นในเวลาที่กำหนด
            ข้อที่บอกว่าวางเท้าเหลื่อมเท้านั้น เพราะว่าคนเรามีอุ้งเท้าที่โค้ง เมื่อวางเท้าซ้ายเหลื่อมเท้าขวา อุ้งเท้าซ้ายจะวางอยู่บนสันเท้าขวา ซึ่งมีความโค้งมนส้นเท่าขวาจะรองรับน้ำหนักของเท้าซ้ายได้พอดี และไม่พลัดตกลงมาเท้าทั้งสองที่เหยียดออกไปก็ไม่ถึงกับต้องตรง แต่จะงอเข่าทั้งสองข้างลงเล็กน้อยจะทำให้หัวสะบ้าเข่าข้างซ้ายกดทับลงบนข้อพับด้านขาขวา ข้อพับขวาจะมีลักษณะโค้งอ่อนนุ่ม ก็จะพยุงหัวเข่าซ้ายไว้ไม่ให้พลิก มือซ้ายที่วางบนร่างกายด้านซ้ายนั้น  ไม่เหยียดตรง แต่จะงอเล็กน้อยให้น้ำหนักอยู่ตรงกลางระหว่างข้อศอกกับปลายก็จะเป็นท่านอนที่ถูกต้องกับสรีระของคนเรา
            ผิดกับรูปปั้นที่ช่างต้องปั้นให้มีเท้าทั้งสองซ้อนกัน  เพื่อที่ต้องการแสดงให้เห็นว่า  พระบาทของพระพุทธเจ้าเรียบเสมอกัน และต้องปั้นให้พระบาททั้งสองเหยียดตรง และพระหัตถ์ซ้ายที่วางทาบบนพระวรกายนั้นก็เหยียดตรงเช่นกัน
            พระพุทธเจ้าของเรานั้นทรงแสดงธรรมตอนหัวค่ำช่วง ๒๒.๐๐-๒๔.๐๐ น.แก่สาวกที่มาจากทิศต่าง ๆ เวลาพ้นเที่ยงคือไปจนตี่สองทรงแสดงธรรมแก่เหล่าเทวดา  เวลาใกล้รุ่งค่อนสว่างทรงพิจารณาถึงหมู่สัตว์ว่าผู้ใดจะมีอุปนิสัยบรรลุก็จะเสด็จไปโปรด
            เพราะฉะนั้นในช่วงเวลาทั้งสามยามนี้พระองค์จะเสด็จบรรทมสีหไสยาสน์ซึ่งแต่ละช่วงจะไม่เกิน ๒ ชั่วโมง
            เห็นได้ว่าการนอนในท่าสีหไสยาสน์นี้  จะมีคุณอเนกประการแก่ผู้ที่ตรากตรำทำงานอย่างเคร่งเครียด เช่น นักเรียน นักศึกษา ที่ต้องดูหนังสือสอบ รวมทั้งนักบริหารทั้งหลาย ขอให้ท่านทั้งหลายลองสำเร็จการนอนแบบสีหไสยาสน์แล้วจะพบว่าเมื่อตื่นขึ้นมาท่านจะทำงานต่อไปได้อย่างสดชื่น  และจะรู้ว่าจิตนี้อัศจรรย์จริง

จากหนังสือ      ธรรมลีลา ฉบับที่ 37 ธันวาคม 2546

ขอขอบพระคุณที่มาจาก http://www.kanlayanatam.com/sara/sara28.htm



 


พระพุทธไสยาสน์นี้จะอยู่ในอิริยาบถนอนตะแคงข้างขวา หลับพระเนตรพระเศียรหนุนพระเขนย พระหัตถ์ซ้ายวางทอดทาบไปตามร่างกายด้านซ้ายพระหัตถ์ขวาหงายอยู่กับพื้นข้างพระเขนย พระบาททั้งสองตั้งเรียงซ้อนกัน ลักษณะการนอนดังกล่าวนี้ เรียกว่าสีหไสยาสน์ เป็นการนอนของราชสีห์ว่ากันว่า ราชสีห์นั้นเป็นสัตว์ที่มีอำนาจ และสง่างามในท่วงท่าและอิริยาบถ แม้ในการนอนก็ต้องนอนด้วยอาการอันสำรวม คือเวลานอนจะใช้เท้าลูบฝุ่นที่นอนให้เรียบเสมอกัน แล้วจึงจะตะแคงตัวด้านขวาลงนอน เท้าทั้งสี่จะอยู่ในอาการอันสำรวม ไม่เหนียดหรือกางออกเหมือนสัตว์อื่น และจะกำหนดในใจว่าจะนอนอย่างมีสติสัมปชัญญะ และตื่นขึ้นในเวลาที่กำหนด

ขอขอบพระคุณที่มาจาก http://www.bloggang.com/mainblog.php?id=nayrotsung&month=06-03-2009&group=4&gblog=11


     หลวงพ่อฤๅษี วัดท่าซุง-วิปัสสนาญาณ ๙ "ความเพียรของบุคคลผู้ตื่นอยู่" หมายความว่า การพยายามบังคับจิตให้มีลักษณะสดชื่นแจ่มใสอาจหาญร่าเริงอยู่ตลอดเวลา ไม่มีลักษณะหดหู่ ท้อแท้ งัวเงีย ของบุคคลผู้ต้องการจะหลับ ในทางปฏิบัติมีหลักใหญ่ๆ อยู่ว่า ถ้าไม่ถึงเวลานอน ก็จะดำรงจิตให้อยู่ในลักษณะที่กล่าวนี้ทุกอิริยาบถ เว้นอิริยาบถนอน ครั้นถึงเวลานอน ก็มีสติกำหนดระยะเวลาที่จะนอน ตามที่กำหนดไว้ แล้วนอนด้วยอาการที่เรียกว่า "สีหไสยา" แล้วตื่นตรงตามเวลาที่กำหนดไว้ คำว่า "สีหไสยา" แปลว่า นอนอย่างราชสีห์ ต้องนอนตะแคงข้างขวา เท้าเหลื่อมกันพอสบาย และนอนโดยอิริยาบถเดียวนี้จนตลอดเวลา ไม่มีการดิ้น เวลาที่กำหนดไว้สำหรับบรรพชิตผู้บำเพ็ญเพียรภาวนาคือ มัชฌิมยามเพียงยามเดียว หลับลงไปด้วยการกำหนดธรรมะข้อใด ต้องตื่นขึ้นมาด้วยการกำหนดธรรมะข้อนั้น แล้วพิจารณาต่อไปตลอดเวลาที่ตื่นอยู่ไม่มีระยะขาดตอน นี้เรียกว่า "ชาคริยานุโยค" มีความหมายคล้ายๆ กับว่าผู้นั้นไม่เคยเผลอสติ แม้กระทั่งเวลาหลับ ก็ไม่เปิดโอกาสให้กิเลสครอบงำ โดยไม่ต้องกล่าวถึงเวลาตื่น จึงไม่มีการฝันร้าย ฝันลามก และถึงกับไม่มีการฝันเลย ข้อปฏิบัติเหล่านี้ถือว่าไม่มีทางผิดในทุกกรณี แม้แต่ฆราวาสหรือแม้แต่เด็กๆ เพียงแต่จะต้องปรับปรุงข้อปลีกย่อย เช่น เวลา เป็นต้น ให้เหมาะสมเท่านั้น โดยส่วนใหญ่มุ่งหมายถึงความเป็นบุคคลที่มีร่างกายกระปรี้กระเปร่า มีจิตใจสดชื่นแจ่มใสร่าเริง มีสติสัมปชัญญะเต็มตัวอยู่ตลอดเวลาที่ตื่นอยู่ เมื่อหลับก็หลับอย่างสนิท เมื่อตื่นก็แจ่มใสเต็มที่ สิ่งที่ตนกระทำอยู่ก็เจริญก้าวหน้าไปอย่างรวดเร็วทั้งทางโลกและทางธรรมดังกล่าวแล้ว การปฏิบัติเช่นนี้ เป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง สำหรับผู้บำเพ็ญเพียรเพื่อบรรลุนิพพาน ซึ่งกำลังดำเนินอยู่ในสิกขา ๓ หรือในมรรคมีองค์ ๘ เป็นต้น จนกว่าจะบรรลุถึงจุดหมายปลายทาง แม้กระนั้นแล้วข้อปฏิบัติที่เรียกว่าอปัณณกปฏิปทา ๓ ประการนี้ ก็ยังคงมีอยู่ประจำตัวด้วยอำนาจความเคยชินเป็นนิสัย



ขอขอบพระคุณที่มาจาก http://sompong-industrial.blogspot.com/2014/12/blog-post_292.html

๒. มหานิทานสูตร (๑๕)
             [๕๗] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้:-
             สมัยหนึ่งพระผู้มีพระภาค ประทับอยู่ ณ กุรุชนบท มีนิคมของชาวกุรุ
นามว่า กัมมาสทัมมะ ครั้งนั้น ท่านพระอานนท์เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึง
ที่ประทับ ครั้นเข้าไปเฝ้าแล้วถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาค แล้วนั่ง ณ ที่ควรส่วน
ข้างหนึ่ง ครั้นท่านพระอานนท์นั่งเรียบร้อยแล้ว ได้กราบทูลความข้อนี้กะ
พระผู้มีพระภาคว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ น่าอัศจรรย์ ไม่เคยมีมา ข้าแต่พระองค์
ผู้เจริญ ปฏิจจสมุปบาทนี้ลึกซึ้งสุดประมาณ และปรากฏเป็นของลึก ก็แหละถึงจะ
เป็นเช่นนั้น ก็ยังปรากฏแก่ข้าพระองค์ เหมือนเป็นของตื้นนัก ฯ
             พระผู้มีพระภาคตรัสว่า เธออย่าพูดอย่างนั้น อานนท์ เธออย่าพูดอย่างนั้น
อานนท์ ปฏิจจสมุปบาทนี้ ลึกซึ้งสุดประมาณและปรากฏเป็นของลึก ดูกรอานนท์
เพราะไม่รู้จริง เพราะไม่แทงตลอด ซึ่งธรรมอันนี้ หมู่สัตว์นี้ จึงเกิดเป็นผู้ยุ่งประดุจ
ด้ายของช่างหูก เกิดเป็นปมประหนึ่งกระจุกด้าย เป็นผู้เกิดมาเหมือนหญ้ามุง
กระต่ายและหญ้าปล้อง จึงไม่พ้นอุบาย ทุคติ วินิบาต สงสาร ดูกรอานนท์
เมื่อเธอถูกถามว่า ชรามรณะ มีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า
ชรามรณะมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีชาติเป็นปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า
ชาติมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า ชาติมีอะไรเป็นปัจจัย
เธอพึงตอบว่า มีภพเป็นปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า ภพมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอ
พึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า ภพมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีอุปาทานเป็น
ปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า อุปาทานมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขา
ถามว่า อุปาทานมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีตัณหาเป็นปัจจัย เมื่อเธอ
ถูกถามว่า ตัณหามีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า ตัณหามี
อะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีเวทนาเป็นปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า เวทนามี
สิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า เวทนามีอะไรเป็นปัจจัย เธอ
พึงตอบว่า มีผัสสะเป็นปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า ผัสสะมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอ
พึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า ผัสสะมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีนามรูป
เป็นปัจจัย เมื่อเธอถูกถามว่า นามรูปมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้า
เขาถามว่า นามรูปมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีวิญญาณเป็นปัจจัย เมื่อ
เธอถูกถามว่า วิญญาณมีสิ่งเป็นปัจจัยหรือ เธอพึงตอบว่า มี ถ้าเขาถามว่า
วิญญาณมีอะไรเป็นปัจจัย เธอพึงตอบว่า มีนามรูปเป็นปัจจัย ดูกรอานนท์
เพราะนามรูปเป็นปัจจัยดังนี้แล จึงเกิดวิญญาณ เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงเกิด
นามรูป เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงเกิดผัสสะ เพราะผัสสะเป็นปัจจัยจึงเกิด
เวทนา เพราะเวทนาเป็นปัจจัยจึงเกิดตัณหา เพราะตัณหาเป็นปัจจัยจึงเกิดอุปาทาน
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัยจึงเกิดภพ เพราะภพเป็นปัจจัยจึงเกิดชาติ เพราะชาติเป็น
ปัจจัย จึงเกิดชรามรณะ โสกปริเทวทุกขโทมนัสอุปายาส ฯ
             ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ย่อมมีด้วยประการฉะนี้ ฯ
             [๕๘] ก็คำนี้ว่า เพราะชาติเป็นปัจจัยจึงเกิดชรามรณะ เรากล่าวอธิบาย
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะชาติเป็นปัจจัยจึงเกิดชรามรณะ ดูกรอานนท์ ก็แลถ้าชาติมิได้
มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือ มิได้มีเพื่อความเป็นเทพแห่งพวก
เทพ เพื่อความเป็นคนธรรพ์แห่งพวกคนธรรพ์ เพื่อความเป็นยักษ์แห่งพวกยักษ์
เพื่อความเป็นภูตแห่งพวกภูต เพื่อความเป็นมนุษย์แห่งพวกมนุษย์ เพื่อความเป็น
สัตว์สี่เท้าแห่งพวกสัตว์สี่เท้า เพื่อความเป็นปักษีแห่งพวกปักษี เพื่อความเป็น
สัตว์เลื้อยคลานแห่งพวกสัตว์เลื้อยคลาน ดูกรอานนท์ ก็ถ้าชาติมิได้มีเพื่อความ
เป็นอย่างนั้นๆ แห่งสัตว์พวกนั้นๆ เมื่อชาติไม่มีโดยประการทั้งปวง เพราะชาติ
ดับไป ชราและมรณะจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งชรามรณะ
ก็คือชาตินั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะภพเป็นปัจจัยจึงเกิดชาติ เรากล่าวอธิบายดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบข้อความนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะภพเป็นปัจจัยจึงเกิดชาติ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าภพมิได้มีแก่ใครๆ
ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือ กามภพ รูปภพ อรูปภพ เมื่อภพไม่มีโดย
ประการทั้งปวง เพราะภพดับไป ชาติจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งชาติ
ก็คือภพนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอุปาทานเป็นปัจจัยจึงเกิดภพ เรากล่าวอธิบายดัง
ต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะอุปาทานเป็นปัจจัยจึงเกิดภพ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าอุปาทานมิได้มี
แก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือ กามุปาทาน ทิฏฐุปาทาน
สีลัพพตุปาทาน อัตตวาทุปาทาน เมื่ออุปาทานไม่มี โดยประการทั้งปวง เพราะ
อุปาทานดับไป ภพจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งภพ
ก็คืออุปาทานนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะตัณหาเป็นปัจจัยจึงเกิดอุปาทาน เรากล่าวอธิบายดัง
ต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะตัณหาเป็นปัจจัยจึงเกิดอุปาทาน ดูกรอานนท์ ก็ถ้าตัณหามิได้มี
แก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือรูปตัณหา สัททตัณหา คันธตัณหา
รสตัณหา โผฏฐัพพตัณหา ธรรมตัณหา เมื่อตัณหาไม่มีโดยประการทั้งปวง เพราะ
ตัณหาดับไป อุปาทานจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งอุปาทาน
ก็คือตัณหานั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะเวทนาเป็นปัจจัยจึงเกิดตัณหา เรากล่าวอธิบายไว้
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะเวทนาเป็นปัจจัยจึงเกิดตัณหา ดูกรอานนท์ ก็ถ้าเวทนามิได้มี
แก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือ เวทนาที่เกิดเพราะจักษุสัมผัส
โสตสัมผัส ฆานสัมผัส ชิวหาสัมผัส กายสัมผัส มโนสัมผัส เมื่อเวทนาไม่มี
โดยประการทั้งปวง เพราะเวทนาดับไป ตัณหาจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งตัณหา
ก็คือเวทนานั่นเอง ฯ
             [๕๙] ดูกรอานนท์ ก็ด้วยประการดังนี้แล คำนี้ คือ เพราะอาศัย
เวทนาจึงเกิดตัณหา เพราะอาศัยตัณหาจึงเกิดการแสวงหา เพราะอาศัยการแสวงหา
จึงเกิดลาภ เพราะอาศัยลาภจึงเกิดการตกลงใจ เพราะอาศัยการตกลงใจจึงเกิดการ
รักใคร่พึงใจ เพราะอาศัยการรักใคร่พึงใจจึงเกิดการพะวง เพราะอาศัยการพะวง
จึงเกิดความยึดถือ เพราะอาศัยความยึดถือจึงเกิดความตระหนี่ เพราะอาศัยความ
ตระหนี่จึงเกิดการป้องกัน เพราะอาศัยการป้องกันจึงเกิดเรื่องในการป้องกันขึ้น
อกุศลธรรมอันชั่วช้าลามกมิใช่น้อย คือการถือไม้ ถือมีด การทะเลาะ การ
แก่งแย่ง การวิวาท การกล่าวว่า มึง มึง การพูดคำส่อเสียด และการพูดเท็จ
ย่อมเกิดขึ้น คำนี้เรากล่าวไว้ด้วยประการฉะนี้แล ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความ
ข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าวว่า เรื่องในการป้องกันอกุศลธรรม
อันชั่วช้าลามกมิใช่น้อย คือการถือไม้ ถือมีด การทะเลาะ การแก่งแย่ง การ
วิวาท การกล่าวว่า มึง มึง การพูดคำส่อเสียด และการพูดเท็จ ย่อมเกิดขึ้น
ดูกรอานนท์ ก็ถ้าการป้องกันมิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน
เมื่อไม่มีการป้องกันโดยประการทั้งปวง เพราะหมดการป้องกัน อกุศลธรรมอัน
ชั่วช้าลามกมิใช่น้อย คือการถือไม้ ถือมีด การทะเลาะ การแก่งแย่ง การวิวาท
การกล่าวว่า มึง มึง การพูดคำส่อเสียด และการพูดเท็จ จะพึงเกิดขึ้นได้
บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งการเกิด
ขึ้นแห่งอกุศลธรรมอันชั่วช้าลามกเหล่านี้ คือ การถือไม้ ถือมีด การทะเลาะ การ
แก่งแย่ง การวิวาท การกล่าวว่า มึง มึง การกล่าวคำส่อเสียด และการพูดเท็จ
ก็คือการป้องกันนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยความตระหนี่จึงเกิดการป้องกัน เรากล่าวอธิบาย
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะอาศัยความตระหนี่จึงเกิดการป้องกัน ดูกรอานนท์ ก็ถ้าความ
ตระหนี่มิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีความตระหนี่
โดยประการทั้งปวง เพราะหมดความตระหนี่ การป้องกันจะพึงปรากฏได้
บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งการ
ป้องกัน ก็คือความตระหนี่นั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยความยึดถือจึงเกิดความตระหนี่ เรากล่าวอธิบาย
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะอาศัยความยึดถือจึงเกิดความตระหนี่ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าความ
ยึดถือมิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีความยึดถือโดย
ประการทั้งปวง เพราะดับความยึดถือเสียได้ ความตระหนี่จะพึงปรากฏ
ได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งความ
ตระหนี่ ก็คือความยึดถือนั้นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยการพะวงจึงเกิดความยึดถือ เรากล่าวอธิบาย
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะอาศัยการพะวงจึงเกิดความยึดถือ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าการพะวงมิ
ได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีการพะวงโดยประการ
ทั้งปวง เพราะดับการพะวงเสียได้ ความยึดถือจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งความ
ยึดถือ ก็คือการพะวงนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยความรักใคร่พึงใจจึงเกิดการพะวง เรากล่าวอธิบาย
ดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้
กล่าวไว้ว่า เพราะอาศัยความรักใคร่พึงใจจึงเกิดการพะวง ดูกรอานนท์ ก็ถ้าความ
รักใคร่พึงใจมิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีความรัก
ใคร่พึงใจโดยประการทั้งปวง เพราะดับความรักใคร่พึงใจเสียได้ การพะวงจะพึง
ปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งการพะวง
ก็คือความรักใคร่พึงใจนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยความตกลงใจจึงเกิดความรักใคร่พึงใจ เรากล่าว
อธิบายดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะอาศัยความตกลงใจจึงเกิดความรักใคร่พึงใจ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าความ
ตกลงใจมิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีความตกลงใจ
โดยประการทั้งปวง เพราะดับความตกลงใจเสียได้ ความรักใคร่พึงใจจะพึงปรากฏ
ได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยความรักใคร่
พึงใจ ก็คือความตกลงใจนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยลาภจึงเกิดความตกลงใจ เรากล่าวอธิบายดังต่อไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะอาศัยลาภจึงเกิดความตกลงใจ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าลาภมิได้มีแก่ใครๆ
ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีลาภโดยประการทั้งปวง เพราะหมดลาภ
ความตกลงใจจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งความ
ตกลงใจ ก็คือลาภนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยการแสวงหาจึงเกิดลาภ เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้ โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เรา
ได้กล่าวไว้ว่า เพราะอาศัยการแสวงหาจึงเกิดลาภ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าการแสวงหา
มิได้มีแก่ใครๆ ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน เมื่อไม่มีการแสวงหาโดย
ประการทั้งปวง เพราะหมดการแสวงหาลาภจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยของลาภ
ก็คือ การแสวงหานั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะอาศัยตัณหาจึงเกิดการแสวงหา เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะอาศัยตัณหาจึงเกิดการแสวงหา ดูกรอานนท์ ก็ถ้าตัณหามิได้มีแก่ใครๆ
ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา เมื่อ
ไม่มีตัณหาโดยประการทั้งปวง เพราะดับตัณหาเสียได้ การแสวงหาจะพึงปรากฏ
ได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยของการ
แสวงหาก็คือตัณหานั่นเอง ฯ
             [๖๐] ดูกรอานนท์ ธรรมทั้งสองเหล่านี้ รวมเป็นอันเดียวกันกับเวทนา
โดยส่วนสอง ด้วยประการดังนี้แล ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัยจึงเกิดเวทนา เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัยจึงเกิดเวทนา ดูกรอานนท์ ก็ถ้าผัสสะมิได้มีแก่ใครๆ
ในภพไหนๆ ทั่วไปทุกแห่งหน คือจักษุสัมผัส โสตสัมผัส ฆานสัมผัส ชิวหา-
*สัมผัส กายสัมผัส มโนสัมผัส เมื่อไม่มีผัสสะโดยประการทั้งปวง เพราะ
ดับผัสสะเสียได้เวทนาจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งเวทนา
ก็คือผัสสะนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัยจึงเกิดผัสสะ เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัยจึงเกิดผัสสะ ดูกรอานนท์ การบัญญัตินามกาย
ต้องพร้อมด้วยอาการ เพศ นิมิต อุเทศ เมื่ออาการ เพศ นิมิต และอุเทศ
นั้นๆ ไม่มี การสัมผัสเพียงแต่ชื่อในรูปกายจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             ดูกรอานนท์ การบัญญัติรูปกาย ต้องพร้อมด้วยอาการ เพศ นิมิต อุเทศ
เมื่ออาการ เพศ นิมิต อุเทศนั้นๆ ไม่มี การสัมผัสโดยการกระทบ จะพึง
ปรากฏในนามกายได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             ดูกรอานนท์ การบัญญัตินามก็ดี รูปกายก็ดี ต้องพร้อมด้วยอาการ เพศ
นิมิต อุเทศ เมื่ออาการ เพศ นิมิต อุเทศนั้นๆ ไม่มี การสัมผัสเพียงแต่ชื่อ
ก็ดี การสัมผัสโดยการกระทบก็ดี จะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             ดูกรอานนท์ การบัญญัตินามรูปต้องพร้อมด้วยอาการ เพศ นิมิต อุเทศ
เมื่ออาการ เพศ นิมิต อุเทศนั้นๆ ไม่มี ผัสสะจะพึงปรากฏได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งผัสสะ
ก็คือนามรูปนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงเกิดนามรูป เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะวิญญาณเป็นปัจจัยจึงเกิดนามรูป ดูกรอานนท์ ก็วิญญาณจักไม่หยั่งลง
ในท้องแห่งมารดา นามรูปจักขาดในท้องแห่งมารดาได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             ดูกรอานนท์ ก็ถ้าวิญญาณหยั่งลงในท้องแห่งมารดาแล้วจักล่วงเลยไป
นามรูปจักบังเกิดเพื่อความเป็นอย่างนี้ได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             ดูกรอานนท์ ก็ถ้าวิญญาณ ของกุมารก็ดี ของกุมาริกาก็ดี ผู้ยังเยาว์วัยอยู่
จักขาดความสืบต่อ นามรูปจักถึงความเจริญงอกงามไพบูลย์ ได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งนามรูป
ก็คือวิญญาณนั่นเอง ฯ
             ก็คำนี้ว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัยจึงเกิดวิญญาณ เรากล่าวอธิบายดังต่อ
ไปนี้-
             ดูกรอานนท์ เธอพึงทราบความข้อนี้โดยปริยายแม้นี้ เหมือนที่เราได้กล่าว
ไว้ว่า เพราะนามรูปเป็นปัจจัยจึงเกิดวิญญาณ ดูกรอานนท์ ก็ถ้าวิญญาณจักไม่ได้
อาศัยในนามรูปแล้ว ความเกิดขึ้นแห่งชาติชรามรณะและกองทุกข์ พึงปรากฏ
ต่อไปได้บ้างไหม ฯ
             ไม่ได้เลย พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ เหตุ นิทาน สมุทัย ปัจจัยแห่งวิญญาณ
ก็คือนามรูปนั่นเอง ด้วยเหตุผลเพียงเท่านี้แหละ อานนท์ วิญญาณและนามรูป
จึงยังเกิด แก่ ตาย จุติ หรืออุปบัติ ทางแห่งชื่อ ทางแห่งนิรุติ ทางแห่งบัญญัติ
ทางที่กำหนดรู้ด้วยปัญญาและวัฏฏสังสาร ย่อมเป็นไปด้วยเหตุเพียงเท่านี้ๆ ความ
เป็นอย่างนี้ ย่อมมีเพื่อบัญญัติ คือนามรูปกับวิญญาณ ฯ
             [๖๑] ดูกรอานนท์ บุคคลเมื่อจะบัญญัติอัตตา ย่อมบัญญัติด้วยเหตุ
ประมาณเท่าไร ก็เมื่อบุคคลจะบัญญัติอัตตา มีรูปเป็นกามาวจร ย่อมบัญญัติว่า
อัตตาของเรามีรูปเป็นกามาวจร เมื่อบัญญัติอัตตามีรูปหาที่สุดมิได้ ย่อมบัญญัติว่า
อัตตาของเรามีรูปหาที่สุดมิได้ เมื่อบัญญัติอัตตาไม่มีรูปเป็นกามาวจร ย่อมบัญญัติว่า
อัตตาของเราไม่มีรูปเป็นกามาวจร เมื่อบัญญัติอัตตาไม่มีรูปหาที่สุดมิได้ ย่อม
บัญญัติว่า อัตตาของเราไม่มีรูปหาที่สุดมิได้ ฯ
             ดูกรอานนท์ บรรดาความเห็น ๔ อย่างนั้น ผู้ที่บัญญัติอัตตามีรูปเป็น
กามาวจรนั้น ย่อมบัญญัติในกาลบัดนี้ หรือบัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือ
มีความเห็นว่า เราจักยังสภาพอันไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่
เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่าอัตตาเป็นกามาวจร ย่อมติดสันดานผู้มีรูปที่
เป็นอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควรกล่าวไว้ด้วย ฯ
             ดูกรอานนท์ บรรดาความเห็น ๔ อย่างนั้น ผู้มีบัญญัติอัตตามีรูปหาที่สุด
มิได้นั้น ย่อมบัญญัติในกาลบัดนี้ หรือบัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือมี
ความเห็นว่า เราจักยังสภาพที่ไม่เที่ยงแท้อันมีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่เที่ยงแท้
อานนท์ การลงความเห็นว่า อัตตาหาที่สุดมิได้ ย่อมติดสันดานผู้มีรูปที่เป็นอย่างนี้
เพราะฉะนั้น จึงควรกล่าวไว้ด้วย ฯ
             ดูกรอานนท์ บรรดาความเห็น ๔ อย่างนั้น ผู้ที่บัญญัติอัตตาไม่มีรูปเป็น
กามาวจรนั้น ย่อมบัญญัติในกาลบัดนี้ หรือบัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือ
มีความเห็นว่า เราจักยังสภาพอันไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่
เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่าอัตตาเป็นกามาวจร ย่อมติดสันดานผู้มีอรูป
ที่เป็นอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควรกล่าวไว้ด้วย ฯ
             ดูกรอานนท์ บรรดาความเห็น ๔ อย่างนั้น ส่วนผู้ที่บัญญัติอัตตาไม่มีรูป
ทั้งหาที่สุดมิได้นั้น ย่อมบัญญัติในกาลบัดนี้ หรือบัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น
หรือมีความเห็นว่า เราจักยังสภาพที่ไม่เที่ยงแท้อันมีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพ
ที่เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่า อัตตาหาที่สุดมิได้ ย่อมติดสันดาน
ผู้มีอรูป เพราะฉะนั้น จึงควรกล่าวไว้ด้วย ฯ
             ดูกรอานนท์ บุคคลเมื่อจะบัญญัติอัตตาย่อมบัญญัติด้วยเหตุมีประมาณเท่า
นี้แล ฯ
             [๖๒] ดูกรอานนท์ บุคคลเมื่อไม่บัญญัติอัตตา ย่อมไม่บัญญัติด้วยเหตุ
มีประมาณเท่าไร อานนท์ ก็เมื่อบุคคลไม่บัญญัติอัตตามีรูปเป็นกามาวจร ย่อมไม่
บัญญัติว่า อัตตาของเรามีรูปเป็นกามาวจร เมื่อไม่บัญญัติอัตตามีรูปอันหาที่สุดมิได้
ย่อมไม่บัญญัติว่า อัตตาของเรามีรูปหาที่สุดมิได้ หรือเมื่อไม่บัญญัติอัตตาไม่มี
รูปเป็นกามาวจร ย่อมไม่บัญญัติว่า อัตตาของเราไม่มีรูปเป็นกามาจร เมื่อไม่
บัญญัติอัตตาไม่มีรูปหาที่สุดมิได้ ย่อมไม่บัญญัติว่า อัตตาของเราไม่มีรูปหาที่สุดมิได้
อานนท์ บรรดาความเห็น ๔ อย่างนั้น ผู้ที่ไม่บัญญัติอัตตามีรูปเป็นกามาวจรนั้น
ย่อมไม่บัญญัติในกาลบัดนี้ หรือไม่บัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือไม่มีความ
เห็นว่า เราจักยังสภาพอันไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่เที่ยงแท้
อานนท์ การลงความเห็นว่า อัตตาเป็นกามาวจร ย่อมไม่ติดสันดานผู้มีรูปที่เป็น
อย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควรกล่าวไว้ด้วย
             ผู้ที่ไม่บัญญัติอัตตามีรูปหาที่สุดมิได้นั้น ย่อมไม่บัญญัติในกาลบัดนี้ หรือ
ไม่บัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือไม่มีความเห็นว่า เราจักยังสภาพอัน
ไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่า
อัตตาหาที่สุดมิได้ ย่อมไม่ติดสันดานผู้มีรูปที่เป็นอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควร
กล่าวไว้ด้วย
             ส่วนผู้ที่ไม่บัญญัติอัตตาไม่มีรูปเป็นกามาวจรนั้น ย่อมไม่บัญญัติในกาล
บัดนี้ หรือไม่บัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือไม่มีความเห็นว่า เราจักยังสภาพ
อันไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่า
อัตตาเป็นกามาวจร ย่อมไม่ติดสันดานผู้มีอรูปที่เป็นอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควร
กล่าวไว้ด้วย
             ผู้ที่ไม่บัญญัติอัตตาไม่มีรูปหาที่สุดมิได้นั้น ย่อมไม่บัญญัติในกาลบัดนี้
หรือไม่บัญญัติซึ่งสภาพที่เป็นอย่างนั้น หรือไม่มีความเห็นว่า เราจักยังสภาพอัน
ไม่เที่ยงแท้ที่มีอยู่ให้สำเร็จ เพื่อเป็นสภาพที่เที่ยงแท้ อานนท์ การลงความเห็นว่า
อัตตาหาที่สุดมิได้ ย่อมไม่ติดสันดานผู้มีอรูปที่เป็นอย่างนี้ เพราะฉะนั้น จึงควร
กล่าวไว้ด้วย ฯ
             ดูกรอานนท์ บุคคลเมื่อไม่บัญญัติอัตตา ย่อมไม่บัญญัติด้วยเหตุมีประมาณ
เท่านี้แล ฯ
             [๖๓] ดูกรอานนท์ บุคคลเมื่อเล็งเห็นอัตตา ย่อมเล็งเห็นด้วยเหตุมี
ประมาณเท่าไร ก็บุคคลเมื่อเล็งเห็นเวทนาเป็นอัตตา ย่อมเล็งเห็นว่า เวทนาเป็น
อัตตาของเรา ถ้าเวทนาไม่เป็นอัตตาของเราแล้ว อัตตาของเราก็ไม่ต้องเสวยเวทนา
อานนท์ หรือเล็งเห็นอัตตา ดังนี้ว่า เวทนาไม่เป็นอัตตาของเราเลย จะว่าอัตตา
ของเราไม่ต้องเสวยเวทนาก็ไม่ใช่ อัตตาของเรายังต้องเสวยเวทนาอยู่ เพราะฉะนั้น
อัตตาของเรามีเวทนาเป็นธรรมดา อานนท์ บรรดาความเห็น ๓ อย่างนั้น ผู้ที่กล่าว
อย่างนี้ว่า เวทนาเป็นอัตตาของเรา เขาจะพึงถูกซักถามอย่างนี้ว่า อาวุโส เวทนา
มี ๓ อย่างนี้ คือ สุขเวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา บรรดาเวทนา
๓ ประการนี้ ท่านเล็งเห็นอันไหนโดยความเป็นอัตตา อานนท์ ในสมัยใด อัตตา
เสวยสุขเวทนา ในสมัยนั้น ไม่ได้เสวยทุกขเวทนา ไม่ได้เสวยอทุกขมสุขเวทนา
คงเสวยแต่สุขเวทนาอย่างเดียวเท่านั้น ในสมัยใดอัตตาเสวยทุกขเวทนาไม่ได้
เสวยสุขเวทนา ไม่ได้เสวยอทุกขมสุขเวทนา คงเสวยแต่ทุกขเวทนาอย่างเดียว
เท่านั้น ในสมัยใด อัตตาเสวยอทุกขมสุขเวทนา ในสมัยนั้นไม่ได้เสวยสุขเวทนา
ไม่ได้เสวยทุกขเวทนา คงเสวยแต่อทุกขมสุขเวทนาอย่างเดียวเท่านั้น
             ดูกรอานนท์ เวทนาแม้ที่เป็นสุขก็ดี แม้ที่เป็นทุกข์ก็ดี แม้ที่เป็นอทุกขม-
*สุขก็ดี ล้วนไม่เที่ยง เป็นเพียงปัจจัยปรุงแต่งขึ้น มีความสิ้นความเสื่อม ความ-
*คลาย และความดับไปเป็นธรรมดา เมื่อเขาเสวยสุขเวทนา ย่อมมีความเห็นว่า
นี้เป็นอัตตาของเรา ต่อสุขเวทนาอันนั้นดับไป จึงมีความเห็นว่า อัตตาของเรา
ดับไปแล้ว เมื่อเสวยทุกขเวทนา ย่อมมีความเห็นว่า นี้เป็นอัตตาของเรา ต่อ
ทุกขเวทนาอันนั้นแลดับไป จึงมีความเห็นว่า อัตตาของเราดับไปแล้ว เมื่อเสวย
อทุกขมสุขเวทนา ย่อมมีความเห็นว่า นี้เป็นอัตตาของเรา ต่ออทุกขมสุขเวทนา
อันนั้นแลดับไป จึงมีความเห็นว่า อัตตาของเราดับไปแล้ว ผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า
เวทนาเป็นอัตตาของเรานั้น เมื่อเล็งเห็นอัตตา ย่อมเล็งเห็นเวทนาอันไม่เที่ยง
เกลื่อนกล่นไปด้วยสุขและทุกข์ มีความเกิดขึ้นและเสื่อมไปเป็นธรรมดา เป็น
อัตตาในปัจจุบันเท่านั้น เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ ข้อนี้จึงยังไม่ควรที่จะ
เล็งเห็นว่า เวทนาเป็นอัตตาของเรา แม้ด้วยคำดังกล่าวแล้วนี้ ผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า
ถ้าเวทนาไม่เป็นอัตตาของเราแล้ว อัตตาของเราก็ไม่ต้องเสวยเวทนา เขาจะพึง
ถูกซักอย่างนี้ว่า ในรูปขันธ์ล้วนๆ ก็ยังมิได้มีความเสวยอารมณ์อยู่ทั้งหมด ใน
รูปขันธ์นั้น ยังจะเกิดอหังการว่าเป็นเราได้หรือ ฯ
             ไม่ได้ พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ ข้อนี้จึงยังไม่ควรที่จะเล็งเห็นว่า ถ้าเวทนา
ไม่เป็นอัตตาของเราแล้ว อัตตาของเราก็ไม่ต้องเสวยเวทนา แม้ด้วยคำดังกล่าว
แล้วนี้ ส่วนผู้ที่กล่าวอย่างนี้ว่า เวทนาไม่เป็นอัตตาของเราเลย อัตตาของเราไม่
ต้องเสวยเวทนาก็ไม่ใช่ อัตตาของเรายังต้องเสวยเวทนาอยู่ เพราะว่า อัตตาของ
เรามีเวทนาเป็นธรรมดา เขาจะพึงถูกซักอย่างนี้ว่า อาวุโส ก็เพราะเวทนาจะต้อง
ดับไปทั้งหมดทั้งสิ้น ไม่เหลือเศษ เมื่อเวทนาไม่มีโดยประการทั้งปวง เพราะ
เวทนาดับไป ยังจะเกิดอหังการว่า เป็นเราได้หรือ ในเมื่อขันธ์นั้นๆ ดับ
ไปแล้ว ฯ
             ไม่ได้ พระเจ้าข้า ฯ
             เพราะเหตุนั้นแหละ อานนท์ ข้อนี้จึงยังไม่ควรที่จะเล็งเห็นว่า เวทนา
ไม่เป็นอัตตาของเราแล้ว อัตตาของเราไม่ต้องเสวยเวทนาเลยก็ไม่ใช่ อัตตาของ
เรายังต้องเสวยเวทนาอยู่ เพราะว่า อัตตาของเรามีเวทนาเป็นธรรมดา แม้ด้วยคำ
ดังกล่าวแล้วนี้ ฯ
             [๖๔] ดูกรอานนท์ คราวใดเล่า ภิกษุไม่เล็งเห็นเวทนาเป็นอัตตา ไม่
เล็งเห็นอัตตาว่าไม่ต้องเสวยเวทนาก็ไม่ใช่ ไม่เล็งเห็นว่าอัตตายังต้องเสวยเวทนา
อยู่ เพราะว่า อัตตาของเรามีเวทนาเป็นธรรมดา ภิกษุนั้น เมื่อเล็งเห็นอยู่อย่างนี้
ย่อมไม่ยึดมั่นอะไรๆ ในโลก และเมื่อไม่ยึดมั่น ย่อมไม่สะทกสะท้าน เมื่อไม่
สะทกสะท้านย่อมปรินิพพานได้เฉพาะตน ทั้งรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์
อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำทำเสร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี อานนท์
ผู้ใดกล่าวอย่างนี้ว่า ทิฐิว่าเบื้องหน้าแต่ตาย สัตว์ยังมีอยู่ ว่าเบื้องหน้าแต่ตาย
สัตว์ไม่มีอยู่ ว่าเบื้องหน้าแต่ตาย สัตว์มีอยู่ด้วย ไม่มีอยู่ด้วย ว่าเบื้องหน้าแต่ตาย
สัตว์มีอยู่ก็หามิได้ ไม่มีอยู่ก็หามิได้ ดังนี้ กะภิกษุผู้หลุดพ้นแล้วอย่างนี้ การ
กล่าวของบุคคลนั้นไม่สมควร ฯ
             ข้อนั้น เพราะเหตุไร
             ดูกรอานนท์ ชื่อ ทางแห่งชื่อ ทางแห่งนิรุติ บัญญัติ ทางแห่งบัญญัติ
การแต่งตั้ง ทางที่กำหนดรู้ด้วยปัญญา วัฏฏะยังเป็นไปอยู่ตราบใด วัฏฏสงสาร
ยังคงหมุนเวียนอยู่ตราบนั้น เพราะรู้ยิ่ง วัฏฏสงสารนั้น ภิกษุจึงหลุดพ้น ข้อที่มี
ทิฐิว่า ใครๆ ย่อมไม่รู้ ย่อมไม่เห็นภิกษุผู้หลุดพ้น เพราะรู้ยิ่ง

1. การแผ่เมตตาให้แก่บุคคลที่เรา รักใคร่ หรือ เคารพบูชา เช่น บุพการี พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย ครูบาอาจารย์ ลุง ป้า น้า อา พี่ น้องภรรยา สามี ลูก หลาน เพื่อนสนิท มิตรสหาย
1.1 การแผ่เมตตาจิตให้กับ พ่อ แม่  ครูบาอาจารย์ ลูก หลาน ญาติ พี่ น้อง เพื่อนทั้งหลายนั้น เราต้องตั้งจิตระลึกถึงพระคุณที่มีเป็นอันมากของผู้ที่มีความอุปการะคุณ เอื้อเฟื้อ อนุเคราะห์ แบ่งปัน ปนะโยชน์สุขให้แก่เรา(พ่อ- แม่ บุพการี ครูบาอาจารย์ทั้งหลาย) หรือ ปารถนาให้บุคคลที่อันเป็นที่รักเรานั้นมีความปกติสุข สงบ สบายกาย-ใจ มีความสำเร็จ เจริญก้าวหน้า(ญาติ พี่น้อง ภรรยา สามี บุตร หลาน เพื่อน)
1.2 ตั้งจิตที่ปารถนาให้ท่านทั้งหลายได้พบเจอสิ่งที่ดีงาม ได้ประสบกับความสุข ได้พ้นจากความทุกข์  เป็นผู้ไม่มีทุกข์ เป็นผู้ไม่มีภัยอันตรายใดๆทั้งปวง มีจิตระลึกให้ท่านทั้งหลายเหล่านั้นมีความปิติ สงบสุข ยินดี เปรมปรีย์จิต
1.3 ตั้งจิตในความเอื้อเฟื้อ อนุเคราะห์ แบ่งปัน และ ตั้งจิตแผ่มอบให้ ด้วยใจที่หวังและปารถนาให้ท่านทั้งหลายเหล่านั้นได้รับผลประโยชน์สุขหลุดพ้นจากทุกข์ทั้งหลายที่มีที่เป็นอยู่นี้ จากบุญใดๆที่เราได้เจริญ ได้กระทำ ได้ปฏิบัติดี ได้ปฏิบัติชอบมา ทั้ง กาย วาจา และ ใจ ได้แผ่ไพศาลไปถึงแก่ท่านทั้งหลายเหล่านั้น ได้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีงาม เป็นผู้ไม่ผูกจองเวรใคร เป็นผู้ไม่พยาบาทเบียดเบียนใครและปราศจากผู้ที่จะมาผูกเวรพยาบาทในท่านทั้งหลายเหล่านั้น เป็นผู้มีปกติสุขมีจิตใจผ่องใสไม่เศร้ามัวใจ ไม่หมองมัวใจ ไม่ขุ่นมัวขัดเคืองใจ ปราศจากทุกข์ภัย-ขอให้โรคภัยทั้งหลายอย่าได้มากล้ำกลาย และได้หลุดพ้นจากทุกข์ทางกายและใจทั้งหลาย

2. การแผ่เมตตาให้แก่บุคคลทั่วๆไป เช่น คนที่เราพอจะรู้จักแต่ไม่ได้เกี่ยวพันธ์สัมพันธ์ใดๆเป็นการส่วนตัว หรือ บุคคลที่เราไม่รู้จักมักจี่ ไม่คุ้นเคยด้วยก็ดี
2.1 เวลาที่เราจะแผ่เมตตาจิตให้แก่เขาเหล่านั้น ให้พึงระลึกรู้ในจิตของเราดังนี้ก่อนว่า ให้มองเขาเหล่านั้นเหมือนเป็น พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย ลุง ป้า น้า อา ญาติ พี่ น้อง ลูก หลาน เพื่อนของเรา
2.2 ตั้งความปารถนาให้เขามีความสุขกาย สบายใจ มีความปิติสุข ยินดี ปราศจากทุกข์ ทั้งกายและใจ
2.3 ตั้งจิตในความเอื้ออนุเคราะห์ แบ่งปัน แก่เขาทั้งหลายเหล่านั้นด้วยการให้ที่เป็น "ทาน" ที่ให้ด้วยใจปารถนาให้เขาได้รับประโยชน์สุขจากการให้นั้นๆของเรา แล้วพึงตั้งมั่นในใจดังนี้ว่า..ขอมอบผลบุญกุศลอันยิ่งใหญ่ ที่มีคุณเป็นมหาศาลจากการเจริญกัมมัฏฐาน การปฏิบัติที่ดีงามด้วย กาย วาจา ใจ นี้ๆของเรา ให้แก่เขาทั้งหลายเหล่านั้นได้รับผลบุญกุศลนี้ เพื่อได้ล่วงพ้นจากความทุกข์ ได้ประสบกับความสุขกายสบายใจ มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีงาม จงเป็นผู้ไม่ผูกจองเวรใคร จงเป็นผู้ไม่พยาบาทเบียดเบียนใครและปราศจากผู้ที่จะมาผูกเวรพยาบาทในท่านทั้งหลายเหล่านั้น ขอให้ท่านทั้งหลายเหล่านั้นจงเป็นผู้มีปกติสุขยินดี มีจิตใจผ่องใสไม่เศร้ามัวใจ ไม่หมองมัวใจ ไม่ขุ่นมัวขัดเคืองใจ ปราศจากทุกข์ภัย-ขอให้โรคภัยทั้งหลายอย่าได้มากล้ำกลาย และได้หลุดพ้นจากทุกข์ทางกายและใจทั้งหลาย


3. การแผ่เมตตาให้แก่บุคคลผู้ทำให้เราต้องความผิดหวัง เจ็บช้ำ ทุกข์ทน อัดอั้น คับแค้น ทรมานไปทั้งกายและใจ ทำให้เราต้องโศรกเศร้า เสียใจ หรือ เมื่อเราอยู่ด้วยแล้วไม่มีความสุข ไม่มีความยินดีเลย เกลียด กลัว เช่น ถูกแฟนทิ้ง ถูกเขาหลอก ถูกเขาด่า ถูกเขานินทา ถูกทำร้าย

3.1 กรณีที่ประสบกับความพรัดพราก เช่น ผิดหวัง-ไม่สมหวังในรัก เลิกรา-ร้างลากับคนที่รัก ถูกแฟนทิ้ง ซึ่งทำให้เราได้รับความผิดหวัง ช้ำใจ โศรกเศร้าเสียใจ เป็นต้น
3.1.1 เวลาที่เราจะแผ่เมตตาจิตให้แก่บุคคลที่ทำให้เราต้องประสบพบเจอกับสภาพความรู้สึกเช่นนี้ เราต้องพึงพิจารณาทบทวนให้เห็นถึง ข้อดี-ข้อเสีย และ ผลได้-ผลเสีย ความรู้สึก-นึกคิด ต่างๆ จากการที่เรานั้นได้ประสบพบเจอในความไม่สมหวังปารถนา และ ความพรัดพรากที่เป็นอยู่ในตอนนี้ แล้วเราก็จะมองเห็นว่า
- หากเรามีจิตที่คิด อาลัย อาวรณ์ เสียดาย ร้องไห้ เสียใจ ต้องการอยากจะได้กลับคืน หรือ หวนเวลากลับคืน หรือ ขอให้มันย้อนกลับจะขอแก้ไขส่วนใดๆที่ขาดตกไปด้วยความใคร่ครวญ สภาพความรู้สึกของจิตใจเรานั้นจะ เศร้าหมอง ขุ่นมัว อัดอั้น คับแค้น กรีด หวีด หวิวทั้งกายและใจ โศรกเศร้า ร่ำไร รำพัน จิตใจสั่นเครือ จิตใจอ่อนล้า จิตใจไร้แรงกำลัง ลมหายใจระรัว แผ่วเบาบ้าง ถี่ติดขัดบ้าง ไม่เป็นปกติสุข
- หากเรามีจิตที่คิด ผูกเวร จองเวร พยาบาท อาฆาตแค้น สภาพความรู้สึกของจิตใจเรานั้นจะ ขุ่นข้อง ขัดเคือง มัวหมอง อัดอั้น คับแค้นกายและใจ  ถี่ติดขัดบ้าง ไม่เป็นปกติสุข มีแต่ทุกข์ เพราะจิตใจและความตรึกนึกคิดของเรานั้นจะคอยคิดเคียดแค้น อยากแก้แค้นจะเอาคืน จนร้อนรุ่มไปทั้งกายและใจ จิตใจเดือดดานอยู่ไม่เป็นปกติสุข ฟุ้งซ่าน ทุรนทุราย เพราะคอยคิดที่จะหาทาง อาฆาต ทำร้าย เบียดเบียนบุคคลนั้นให้มันเป็นไปตามความทะยานอยากตน
- สิ่งทั้งหลายที่ผมกล่าวมานี้เกิดขึ้นและเป็นจริงใช่ไหมครับ เมื่อเกิดความ อาลัย-อาวรณ์  และ ผูกจองเวร-พยาบาท
- ดังนั้นเราต้องวางใจออกจากทั้ง 2 สิ่งนี้ให้ได้ เพื่อให้สภาพร้ายๆนี้ลดลงและหดหายไป โดยเรียนรู้และยอมรับในสัจธรรมที่ว่า ไม่มีสิ่งใดที่จะสมหวังปารถนาใคร่ได้ดั่งใจเราหมดทุกอย่าง คนเรามีความพรัดพรากเป็นที่สุดไม่ด้วยเหตุใดก็เหตุหนึ่ง ซึ่งต่อให้ทำยังไงทุกสิ่งทุกอย่างก็ไม่อาจหวนย้อนวันเวลากลับคืนไปได้ ทำได้ในตอนนี้คือการอยู่กับตนเอง รู้ตนเอง ทำสภาพจิตให้สงบ ผ่องใส จนเป็นปกติสุข
- พึงเจริญจิตหวนรำลึกถึงสิ่งที่ดีงามที่ได้ทำให้เรานั้นเป็นสุขกายและใจ พึงหวนรำลึกถึงสิ่งที่ดีงามใดๆที่เขาทำให้เรานั้นเป็นสุขทั้งกาย-ใจ พึงหวนรำลึกถึงสิ่งที่ดีที่เป็นสุขเป็นกุศลใดๆที่เรานั้นเคยทำร่วมกันมา ให้พึงระลึกถึงความดีงามหรือกุศลกรรมใดๆที่เขาเคยมีให้แก่เรา พึงระลึกถึงกุศลกรรมนั้นมาตั้งเป็นอารมณ์แห่งจิต แล้วพึงระลึกถึงแต่ความดีของเขาหรือสิ่งดีๆที่เขาได้ทำให้เราเป็นสุขใจ มันจะทำให้จิตใจของเราแจ่มใส เบิกบาน มีความอิ่มเอม สงบและเป็นสุข แล้วความร้อนรุ่มใจใดๆจะลดน้อยลง แล้วจิตเราก็จะแลดูรู้เห็นว่าสิ่งนี้ๆเราควรละมันไปเสีย สิ่งนี้เราๆควรปล่อยมันไปเสีย สิ่งนี้ๆเราควรอดใจไว้เสีย สิ่งนี้ๆเราควรอดโทษไว้เสีย สิ่งนี้ๆเราควรวางมันไปเสีย มีจิตรู้ว่าเราควรอดใจละมันไว้ไม่ควรติดข้องใจใดๆในสิ่งนั้นเพราะมันหาประโยชน์ใดๆไม่ได้นอกจากทุกข์ แล้วจะเข้าถึงความดับไปแห่งความโกรธอันร้อนรุ่มใจนั้นๆ
- เมื่อจิตใจเราผ่อนคลายลง ผ่องใสขึ้น สงบขึ้น และ มีใจที่อดไว้ซึ่งโทษนั้นๆแก่เขา ให้พึงตรึกนึกว่า เขานั้นคงได้รับความทุกข์ทน ทรมาน คับแค้นใจ อัดอั้นใจ ฝืดเคือง ขัดข้องใจ ไม่มีความสงบสุขใดๆแก่ใจเขาเลย ซึ่งความสุขใดๆที่ขาดหายตกหล่นไปจากใจเขานั้นเราไม่สามารถให้ได้
- เหมือนดั่งเวลามีคนที่เราไม่ได้รัก ไม่ชอบใจ ไม่พอใจยินดี รำคาญ หรือ บุคคลใดที่คอยแต่ทำร้ายเราทั้งกายและใจเข้ามาอยู่เคียงข้างชิดใกล้กับเรา เราย่อมรู้สึกอึดอัดใจ ทุกข์ทน ทรมาน คับแค้นใจ ไม่สบายกาย ไม่สบายใจ อยากจะหนีหรือผลักไสให้พ้นไปไกลๆจากเราใช่มั้ยครับ ลองเอาใจเขามายกใส่ใจเราในความรู้สึกเช่นนี้ๆก็คงไม่ต่างกัน
- ให้คิดเสียว่าหากเขาอยู่กับเรามันอาจจะไม่ดี หรือ ไม่เพียงพอที่จะทำให้เขามีความสุขทั้งกายและใจ หากแม้เขาอยู่กับเราต่อไปก็รังแต่ทำให้เขาเกิดความคับแค้น อัดอั้น ลำบาก ทุกข์กายและใจ สิ่งที่พอจะทำให้ได้ในตอนนี้คือการมีจิต เมตตา กรุณา ทาน และ มุทิตา ให้แก่เขาได้ ภายภาคหน้าเมื่อพานพบเจอกันจะได้ไม่ต้องอยู่กันแบบคับแค้นใจอีก
- เหมือนพ่อ-แม่ที่อยากให้ลูกตั้งใจเรียน ไม่เกเร ขยันทำงาน กตัญญู รู้คุณ เป็นเด็กดีอยู่ในโอวาท ต้องการอยากให้ลูกนั้นเรียนตามที่ตนเองพอใจต้องการเป็นต้น แต่ทว่าก็ไม่สามารถบังคับให้ลูกนั้นกระทำ หรือ เป็นไปดั่งใจที่ต้องการได้ ลูกก็ย่อมทะยานออกไปหาสิ่งที่ลูกนั้นปารถนาใคร่ได้ พอใจยินดี โดยที่พ่อ-แม่ห้ามไม่ได้ ถึงแม้เสียใจไปลูกก็คงไม่เข้าใจ เห็นใจ หรือ มองย้อนกลับมาดู และ ทำตามที่พ่อแม่ขอร้องต้องการได้ ที่พ่อ-แม่ทำได้นั้นก็เพียงแค่คอยดู และ ตักเตือนให้แง่คิดแนะนำ ประครองให้ลูกไม่พลาดพลั้งอยู่ห่างๆ ด้วยหวังให้ลูกนั้นได้รับสุขจากการกระทำต่างๆ
3.1.2 ให้ตั้งเจริญอยู่ในจิตที่ปารถนาให้เขานั้นได้พ้นจากทุกข์ประสบสุข  และ ได้รับความสุขยินดีกับเส้นทาง หรือ สิ่งที่เขาเลือกแล้วนั้น เหมือนที่พ่อ-แม่ หรือ ผู้มีความอุปการะคุณนั้นมีให้แก่เรา
3.1.3 ให้ตั้งเจริญอยู่ในจิตที่มีความสงสารด้วยความปารถนาให้เขาเป็นสุขมีจิตเอื้อเฟื้อ อนุเคราะห์ แบ่งปัน จากบุญใดๆที่เราได้เจริญ ได้กระทำ ได้ปฏิบัติดี ได้ปฏิบัติชอบมา ทั้ง กาย วาจา และ ใจ ได้แผ่ไพศาลถึงแก่เขาให้เขาได้รับสุขจากสิ่งที่เราได้ให้มอบเขานี้ ให้เขาได้พานพบได้อยู่กับสิ่งที่เขาต้องการ
3.1.4 ปล่อยให้เขาไปเป็น "อภัยทาน" อันประเสริฐแก่เขา เว้นเสียซึ่งโทษ อดโทษ และ ความเบียดเบียน พยาบาทแก่เขา เพื่อให้เขาได้มีอิสระสุขตามที่ต้องการ การที่เราปล่อยให้เขาจากไปนั้นมันอาจจะเป็นหนทางที่เป็นประโยชน์สุขให้กับเขา เขาอาจจะมีความสุข สบายยินดีมากกว่าที่อยู่กับเรา ความคับแค้น อัดอั้น เสียใจนั้นๆจะได้ไม่เกิดกับเขาอีกต่อไป เมื่อเขาได้เลือกที่จะไปแล้วก็ขอให้เขาอย่าพบเจอกับความโศรกเศร้า เสียใจ หรือ คับแค้นกายและใจอีกเลย ขอให้เขาได้มีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีงาม เป็นผู้ไม่ผูกจองเวรใคร เป็นผู้ไม่พยาบาทเบียดเบียนใครและปราศจากผู้ที่จะมาผูกเวรพยาบาทในเขา ขอให้เขาเป็นผู้มีปกติสุขยินดี มีจิตใจผ่องใสไม่เศร้ามัวใจ ไม่หมองมัวใจ ไม่ขุ่นมัวขัดเคืองใจ ปราศจากทุกข์ภัย-ขอให้โรคภัยทั้งหลายอย่าได้มากล้ำกลาย และได้หลุดพ้นจากทุกข์ทางกายและใจทั้งหลาย

3.2 กรณีที่ประสบกับสิ่งอันไม่เป็นที่รักที่พอใจยินดี เช่น มีคนไม่ชอบใจเรา ไม่พอใจยินดีเรา หรือ เกลียดเรา แล้วคอยที่จะกลั่นแกล้ง บีบคั้น ด่าทอ ล่วงเกิน ใส่ร้าย-ทำร้าย ทำให้เราเกิดความคับแค้นใจ เสียใจ ทุกข์ ทรมานไปทั้งกายและใจ ทำให้เราต้องโศรกเศร้า เสียใจ ร่ำไร รำพัน หรือ เมื่อเราอยู่ด้วยแล้วไม่มีความสุข ไม่มีความยินดีเลย
3.2.1 เวลาที่เราจะแผ่เมตตาจิตให้แก่บุคคลที่ทำให้เราประสบพบเจอกับสภาพความรู้สึกเช่นนี้ ให้เราเจริญพิจารณามองว่า เขาเหล่านั้นเป็นบุคคลผู้น่าสงสาร เป็นบุคคลไม่มีปกติสุข มีความขุ่นมัวใจ ขัดข้องติดเคืองในใจอยู่ตลอดเวลา ไม่สามารถคงอยู่แบบปกติสุขได้ จึงต้องคอย คิด-พูด-ทำ ที่เป็นความฟุ้งซ่าน พร่ำเพ้อ เพ้อเจ้อ  ใส่ร้าย ทำร้าย เบียดเบียนผู้อื่นอยู่เสมอๆ เพื่อให้ตนเองได้พ้นจากความทุกข์ที่ อัดอั้น ฝืดเคือง ขัดข้อง ขุ่นมัว คับแค้น ที่มีมากจนฝังลึกอยู่ในใจเขานั้น
3.2.2 ลองนึกย้อนกลับดูว่าเวลาที่เรานั้นเกลียดใคร ไม่พอใจใคร แล้วใจเรามีความผูกจองเวรจองกรรม อาฆาต พยาบาท เบียดเบียนเขา ต้องการจะกลั่นแกล้ง บีบคั้น อยากทำร้ายเขา เพราะเราไม่ชอบใจ ไม่พอใจยินดีในตัวเขา สภาพจิตใจเราในขณะนั้นจะขุ่นเคืองใจ ขัดข้องใจ หมองมัวใจ มุ่งทะยานคอยคิดหาหนทางกลั่นแกล้ง บีบคั้น ทำร้ายเขาเสมอ มีความเดือดร้อนใจกลัวเขาได้ดีมีสุข ไม่มีความเย็นใจ มีความขุ่นเคืองหมองมัวใจอยู่ตลอดเวลา  ไม่มีความปกติสุขของจิตแบบคนทั่วไปที่อยู่โดยไม่คิดผูกจองเวร หรือ กระทำเพื่อเบียดเบียน อาฆาต พยาบาท ทำร้ายใคร
3.2.3 ให้ตั้งจิตด้วยใจปารถนาให้เขาทั้งหลายเหล่านั้นได้มีชีวิตเป็นปกติสุข มีจิตใจสงบ-ผ่องใส
3.2.4 ตั้งจิตเจริญอยู๋ในความเอื้อเฟื้อ อนุเคราะห์ อุปการระ แบ่งปัน มอบให้เขาทั้งหลายเหล่านั้นมีจิตที่สุขสว่าง สดใส ได้หลุดพ้นจากความอัดอั้น-คับแค้น-ขัดเคือง-ขุ่นข้อง-มัวหมอง ร้อนรุ่ม-ร้อนรนทั้งกายและใจ ให้ความมีใจผูกจองเวร อาฆาต พยาบาท เบียดเบียดทำร้ายใครๆทั้งหลายเหล่านี้ของเขาได้สูญสลายหายไปจากจิตใจของเขา เพื่อเขาทั้งหลายเหล่านั้นได้หลุดพ้นจากทุกข์ที่เป็นอยู่ มีจิตใจที่แจ่มใสเป็นที่รักใคร่แก่ผู้อื่น ปราศจากทุกข์ภัย-ขอให้โรคภัยทั้งหลายอย่าได้มากล้ำกลาย และได้หลุดพ้นจากทุกข์ทางกายและใจทั้งหลาย

- จะเห็นได้ว่าแนวทางที่ผมกล่าวมาทั้งหมด จะเว้นซึ่งการสนองความปารถนาแก่ตน เว้นซึ่งจิตที่คิดหวังผลให้สิ่งนั้นๆย้อนหรือส่งผลคืนแก่ตนด้วยความติดใจใคร่ได้เพลิดเพลินยินดีของเรา แต่เป็นความปารถนาดีที่จะให้ผู้อื่นด้วยใจ ด้วยเห็นว่าเขาทุกข์ร้อนอยู่ หรือ ปารถนาให้เขาเป็นสุขด้วยสภาพจิตที่ปารถนาดี ไร้ความขุ่นมัวใจ มีแต่ความสงบผ่องใสซึ่งเป็นปกติสุขในการปารถนาที่จะให้
- ลองเจริญและปฏิบัติดูครับอาจจะเป็นแนวทางเบื้องต้นที่จะช่วยให้เราแยกออกระหว่างความเป็น กุศลจิต และ อกุศลจิต พร้อมกับแยก โลภะ กับ เมตตา ออกจากกันได้ และ "ที่สำคัญที่สุดคือ ทำให้เราสามารถเข้าสมาธิจิตได้ง่าย มีความสงบ ผ่องใส เบาบางไม่ขุ่นมัว"
- เรื่องนิมิต-มโนภาพที่กล่าวมาในตอนต้นนั้น ไม่ใช่เรื่องที่ผมจะเอายกขึ้นมาเพื่ออวดตน หรือ อวดธรรมที่มีในตน ผมเป็นเพียงผู้ไม่รู้ เป็นแค่เศษส่วนเล็กๆของเศษผงเท่านั้น "ที่บอกว่าผมเห็นนี้ผมเห็นจริง แต่ว่าสิ่งที่ผมเห็นอาจจะไม่จริง" แต่ที่ยกขึ้นมาเพราะอยากในเป็นแนวทางให้ผู้เห็นมโนภาพ หรือ นิมิตทั้งหลายว่าไม่ตวรยึดติดจนเอามาตั้งเป็นอุปาทานให้แก่ตน ครูบาอาจารย์ทั้งหลายท่านจะสอนเราว่าควรใช้ปัญญาพิจารณาในนิมิต-มโนภาพที่จิตเราสร้างขึ้นมาให้เห็น เพราะมันมีทั้งจริงและอุปาทาน ดังนั้นเราจึงควรพิจารณาด้วยปัญญาลงสู่ความจริงที่รู้ว่านั่นเป็นเพียงมโนภาพที่สร้างขึ้นมาตามสภาพของความเป็นธรรมชาติของจิตที่รู้คิด รู้ปรุง รู้สร้างเรื่องราว จนเกิดเป็นความพอใจยินดี และ ต้องการ จนกลายเป็นภาพต่างๆที่เห็น จนถึงแก่รู้ในสภาพปรมัตถ์ในขณะจิตนั้น หากติดอยู่ในนิมิต-มโนภาพใดๆเราก็จะเกิดความหลงตนและจิตฟุ้งซ่านได้ง่ายครับ

ดูวิธีและสภาพจิตในการเจริญปฏิบัติเบื้องต้นใน พรหมวิหาร ๔ เพิ่มเติมตาม Link นี้ครับ
ในห้วข้อที่ ๔. ระลึกรู้ปฏิบัติทำใน พรหมวิหาร ๔ คือ
http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=7456.0

หลวงปู่เทศนาสอนว่า..
- เมื่อเห็นว่าอาหารหน้าตาสวย อาหารชั้นดี เลิศ กลอ่มหอมหวล เราก็ดูแล้วอยากกิน น่ากินไปหมด
- ให้ลองตักเข้าปากเคี้ยวๆดู
- แล้วคายออกมาดู
- อาหารที่เรามองว่าสวยงาม หน้าตาน่ากิน ชั้นดีเลิศหรู แพงๆนั้น เมื่อเข้าปากเรากินเข้าไปมันก็เป็นอย่างที่เราคายออกมาดูอย่างนั้นแหละ

เมื่อคายอาหารที่เคี้ยวในปากนั้นออกมาแล้วเราสามารถกลืนกินกลับเข้าไปในปากในคอในท้องใหม่ได้อีกไหม เอาแค่ตักเข้าปากเราไปแม้ยังไม่ทันเคี้ยวแล้วคายออกมาดู เราจะรังเกียจมันไหมที่มันมีหน้าตารูปร่างอย่างที่เราคายออกมานั้น ทั้งๆที่คายออกมาจากปากตนแท้ๆ และทั้งๆที่อาหารที่มีหน้าตาอย่างนั้นแหละที่ร่างกายเราใช้ดูดซับเอาพลังงานไว้เลี้ยงชีพ เลี้ยงกายให้อยู่ต่อได้ นั่นและ..คือสิ่งที่อยู่ในกายเราที่เรียกว่า..อาหารใหม่

อาหารที่สวยน่ากิน มีกลิ่นหอมหวลชวนชิม มีรสชาติดีๆ แพงๆ หรูๆ เมื่อเราตักเข้าปากเคี้ยวกิน มันเป็นแบบนั้น

อาหารต่างๆที่ไม่มีพิษ ไม่มีโทษภัย ที่มีรูปร่างหน้าตาอย่างที่เราคายออกมานั้นแหละ ที่ร่างกายเราต้องการดูดซับเอาพลังงานและสารอาหารจากมัน.. ซึ่งไม่ใช่ร่างกายเราไปดึงเอาพลังงานและสารอาหารทั้งหลายจากรูปร่างหน้าตาที่งดงามของอาหาร กลิ่นที่หอมหวลของอาหาร สีที่ดูสวยน่ากินของอาหาร วัตถุดิบที่ราคาแพงของอาหาร รสชาติที่ชอบใจของอาหารใดๆเลยทั้งสิ้น
เมื่อถูกดูดซับเอาพลังงานและสารอาหารแล้ว ก็จะถูกขับออกมาเป็นอาหารเก่า คือ ขี้ในไส้ในรู้ทวารเรานั้นแหละ

แล้วท่านก็สอนให้เอาลงอาการ ๓๒ ประการ ลงอสุภะกรรมฐาน เห็นความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน


- เมื่อเราฟังเทศนาจากหลวงปู่บุญกู้แล้วน้อมนำมาปฏิบัติสืบต่อ ทำให้เราหวนระลึกถึงคำสอนในกรรมฐานอาหาเรปฏิกูลจาก พ่อแม่ครูบาอาจารย์ ๒ ท่าน ในสมัยบวชเณรและบวชพระดังนี้คือ..

๑. สมัยที่บวชเณร กับหลวงปู่นิล มหันตปัญโญเถระ แล้วออกธุดงค์ไปกับพระสุรศักดิ์ซึ่งเป็นพี่ชายแท้ๆที่พาเราบวชเณร ซึ่งในสมัยนั้นได้กราบลา หลวงปู่นิล มหันตปัญโญเถระ พระอุปัชฌาย์ เพื่อขออนุญาตท่านออกธุดงค์ สมัยนั้นเพราะยังเด็กจึงได้ขอของดีดวงปู่นิลด้วย เพราะเณรเพื่อนบอกว่าหลวงปู่มีเยอะ(ตอนนั้นคิดในใจว่าคงได้พระกริ่ง พระสมเด็จ พระเก่าขลังๆ หรือพระคาถาดีๆเมตตามหานิยม)..

เมื่อเราได้เข้าไปขอของดีหลวงปู่นิลท่านจึงหัวเราะแล้วสอนเราว่า..
“ของดีในโลกนี้นอกจากพุทโธไม่มีหรอก..เอาพุทโธนี้แหละไปของดีที่สุดในโลกแล้ว”

    เราก็ผิดหวังนิดๆ เพราะตอนนั้นยังไม่รู้อะไรมาก รู้แค่บวชเฌรต้องไม่ผิดศีล ๑๐ แล้วต้องถือเอาศีลพระบางข้อด้วย บิณฑบาตร กรรมฐานทุกวัน รู้แค่นี้เท่านั้น เพราะรู้อย่างนี้สมัยนั้นจึงได้สมาธิบ่อยเพราะไม่คิดอะไรมากมายเกินกว่าพุทโธ แล้วเราจึงได้ขอเอาพระผงรูปเหมือนหลวงปู่ติดตัวไปด้วยแล้วกราบไหว้ทุกคืนก่อนทำสมาธิโดยการ หายใจเข้า “พุท” หายใจออก “โธ" ตามที่หลวงปู่นิลให้มา
จากนั้นก็ออกธุดงค์เดินทางจากจากวัดป่าโกศลประชานิระมิต อ.บ้านไผ่ จ.ขอนแก่น (วัดหลวงปู่นิล มหันตปัญโญ) ไปบ้านยายไปหาหลวงปู่อินตองที่วัดป่าวีระธรรม บ้านอุ่มเหม้า อ.พังโคน จ.สกลนคร เพราะท่านเป็นญาติทางแม่และเป็นที่เคารพรักบูชาของชาวบ้านและครอบครัวเราตั้งแต่เราจำความได้ (วัดนี้ผีเยอะมากๆดังรบกวนทั้งคืนแต่เราก็จำอยู่กุฏิท้ายวัดตรงป่าช้าของวัดเพราะตอนที่อยู่วัดหลวงปู่นิล เณรเพื่อนได้พาไปเจริญมรณัสสติที่เมรุและเบ้าฝีงศพผีตายโหงที่วัดทุกวัน พร้อมทั้งไปวัดสาขาที่วัดป่าภูเหล็กน้อนที่นั่นทั้งวัดมีพระองค์เดียวคือหลวงตาภูซึ่งหลวงปู่นิลได้ให้มาเป็นเจ้าอาวาส ซึ่งวัดเป็นป่าช้าและโรงเหล็กตีดาบนักรบเก่ามีผีเยอะมากเจอเห็นจนชินที่จะกลัว แต่ละกุฏิอยู่ในป่าห่างกันอย่างต่ำก็ 300-500 ม. เราจึงชินกับป่าช้า)
ซึ่งเวลาที่ญาติโยมถวายภัตราหารแล้วเสร็จ ก่อนจะฉันจังหันเช้า(ฉันมื้อเดียว) หลวงปู่อินตองได้แสดงธรรมเทศนาแก่ญาติโยม แล้วสอนอาหาเรปฏิกูลบรรพ

๒. สมัยที่บวชพระ กับพระอาจารย์สุจินต์ ธัมมะวิมล ที่วัดป่าสมเด็จ(วัดป่าอาสภาวาส) อยู่หลังโรงเรียนบ้านลาน ต.บ้านลาน อ.บ้านไผ่ จ.ขอนแก่น ท่านเป็นลูกศิษย์ของพระพุฒาจารย์อาจ อาสโก ท่านจะสอนกรรมฐานให้แก่พระและเณรในวัดทุกเช้า และสอนกรรมฐานหลายๆอย่างให้แก่เราตั้งแต่พุทโธ ยุบพอง เดินจงกรม วิธีปรับจิตให้เข้ากรรมฐานได้ง่าย (วัดนี้เป็นป่าช้าเก่ามีศพฝังอยู่ทุกพื่นที่ตารางนิ้วในวัด ตกกลางคืนเหมือนได้ยินเสียงร้องหวีดบ่อยๆเวลากลางคืน พอเข้ากรรมฐานตามที่หลวงพ่อท่านสอนจนได้สมาธิแล้วแผ่เมตตาไปไม่มีประมาณเสียงนั้นจึงหายไป)
ซึ่งเวลาที่ญาติโยมถวายภัตราหารแล้วเสร็จ ก่อนจะฉันจังหันเช้า(ฉันมื้อเดียว) ขณะนั้นเป็นช่วงเข้าพรรษาหลวงหลวงพ่อได้แสดงธรรมเทศนาแก่ญาติโยม แล้วสอนอาหาเรปฏิกูลบรรพ

..จากที่เคยปฏิบัติตามที่หลวงปู่อินตองและหลวงพ่อสมจิตท่านทั้งสองสอนเราเหมือนกัน จนทำให้ตอนนั้นมีจิตรู้ว่าที่เราฉันข้าวนี้เพียงเพื่อเลี้ยงชีพให้ยังกายนี้อยู่ได้เท่านั้นเอง ทั้งตอนบวชพระและบวชเณร

ซึ่งท่านทั้งสองได้สอนง่ายๆให้เราเห็นอาหาเรปฏิกูลได้จากการฉันในบาตรที่ตักอาหารที่ญาติโยมถวายแล้วตักรวมๆระคนกันในบาตรได้เห็นว่า..
    "ข้าวในบาตรนี้มีหน้าตาอย่างไร
เมื่อตักกินเข้าปากกลืนกินลงไป
อาหารใหม่ในท้องเราก็มีหน้าตาเหมือนอาหารในบาตรที่เรากำลังตักฉันอยู่นี้แหละ
กายเราต้องการอาหารไว้เลี้ยงพยุงมันให้อยู่ไปตามกาลเท่านั้นไม่มีเกินกว่านี้เลย”

..เมื่อเราหวนระลึกถึงช่วงเวลานั้นคำสอนและการปฏิบัติในตอนนั้น และความรู้สึกในตอนนั้นได้ พร้อมน้อมลงใจร่วมกับคำสอนของหลวงปู่บุญกู้ตามที่เราพอจะจดจำระลึกได้ในวันนี้ ประกอบกับการเจริญอาการ ๓๒ ลงอนัตตา ที่หลวงพ่อเสถียร ถิรญาโณ ท่านสอนแก่เราไว้..
..จึงเห็นชัดแจ้งใจขึ้นดังนี้ว่า..หากเราเจริญอาหาเรปฏิกูลนี้ เราเคี้ยวไปติดที่รสชาติหรือหน้าตาอาหาร ให้เรานึกถึงอาหารที่เราเคี้ยวๆแล้วคายออกมาดูนี้แหละ

- หากชอบใจรสชาติ ก็ให้เรารู้ว่าเราติดรสชาติอาหารแบบนี้ เราเจริญใจเพราะด้วยรสอย่างนี้ ติดรสอร่อยแบบนี้ แต่ที่จริงแล้วที่กายเราต้องการจะดูดซับพลังงานเพื่อเลี้ยงชีพเลี้ยงกายให้คงอยู่นี้กลับไม่ใช่อาหารที่มีรสชาติที่นุ่มลิ้น เลิศรสอย่างนั้น กลับไม่ใช่รสชาติที่ร่างกายเราต้องการแต่เป็นเพียงอาหารที่มีหน้าตาอย่างที่เราเคี้ยวแล้วคายออกมาดูนั้นแหละ ที่ร่างกายเราต้องการดูดซับเอาพลังงานมันมีหน้าตาแบบที่เราคายออกมานั้นแหละ

- หากชอบใจที่หน้าตาอาหาร ก็ให้เรารู้ว่าเราพอใจติดใจอาหารที่มีหน้าตาน่ากินแบบนี้ๆ งดงามแบบนี้ เป็นระเบียบแบบนี้ แต่ที่จริงแล้วที่กายเราต้องการจะดูดซับพลังงานเพื่อเลี้ยงชีพเลี้ยงกายให้คงอยู่นี้กลับไม่ใช่อาหารที่มีหน้าตางดงามนี้ กลับเป็นอาหารที่มีหน้าตาอยย่างที่เราเคี้ยวแล้วคายออกมาดูนั้นแหละ อาหารไม่ว่าจะหน้าตางดงามแค่ไหน พอตักเข้าไปไปมันก็เป็นแบบนี้เหมือนกันหมด อาหารที่ร่างกายเราต้องการดูดซับเอาพลังงานมันมีหน้าตาแบบที่เราคายออกมานั้นแหละ


เห็นอนิจจัง
..ขนาดอาหารหน้าตาสวยๆดีๆ มีกลิ่นชวนชิม มีรสเลิศ แต่สิ่งทั้งปวงก็ไม่เที่ยง ย่อมปรุงแต่งแปรปรวนดับสูญไป มีเพียงอาหารใหม่ที่เกิดขึ้นมาในกายเรานี้อันมีหน้าตารสชาติและกลิ่นดังคำข้าวที่เราคายออกมาดูนั้น แล้วก็ปรุงแต่งแปรปรวนดับสูญไป เป็นเพียงอาหารเก่าที่มีในลำไส้ในช่องทวารเป็นขี้ที่รอขับออกมาจากร่างกาย..สุดท้ายเป็นเพียงของไม่งามน่ารังเกียจ น่าขยะแขยง ไม่ควรดู ไม่ควรชม ไม่ควรรักษา
..แม้อาหารใหม่หรืออาหารเก่านั้นก็แปรปรวนเปลี่ยนไปเรื่อยไม่ใช่อันเดิม ไม่ใช่อย่างเดิม นี่ขนาดมันอยู่ในกายเราแท้ๆมันยังไม่เที่ยงเลย แล้วภายนอก ผม ขน เล็บ ฟัน หนังเป็นต้น มันจะอยู่ยั่งยืนได้อย่างไรเล่า แล้วจะนับประสาอะไรกับภายนอกนั้น อาหารที่เห็นภายนอก ขน ผม เล็บ ฟัน หนัง ภายนอกที่เราว่าเลิศว่างามว่าดีก็ย่อมจะล่วงพ้นจากความไม่เที่ยง ความแปรปรวน ความเสื่อมสูญไปไม่ได้ ดังนี้..

..ดังนั้นแล้วควรแล้วหรือที่เราจะติดใจในหน้าตาของอาหาร หรือกลิ่มที่หวลของอาหาร หรือรสชาติเลิศล้ำของอาหาร หรือวัตถุดิบที่แพงๆของอาหารเหล่านั้น เรายังจะติดตรึงในอาหารด้วยประประการเหล่านั้นอยู่อีกรึ เพราะสุดท้ายไม่ว่าอาหารจะดีสวยหรูงดงามแค่ไหน หอมหวลแค่ไหน อร่อยแค่ไหน ราคาแพงแค่ไหน เลิศหรูหายากแค่ไหน มันก็เป็นเพียงอาหารใหม่ในกายเราดั่งคำข้าวที่เราเคี้ยวแล้วคายออกมาดูนี้ แล้วก็เป็นอาหารเก่าที่ถูกดูซับพลังงานและสารหาอาหารต่างๆถูกขับออกมาเป็นขี้เท่านั้น


..หากจำภาพอาหารที่เราเคี้ยวไม่ได้ ก็ค่อยเคี้ยวๆแล้วคายออกมาดูหน้าตามันใหม่ว่าเป็นยังไง แล้วเราจะกลืนกลับเข้าไปได้ไหม..

- หากกลืนกินกลับเข้าไปใหม่ไม่ได้ ก็เอาทิ้งไปเสีย..
..ให้พึงรู้ว่านี้ อาหารที่หน้าตาน่ากิน กลิ่นที่หอมหวลชวนอยาก รสที่นุ่มลิ่นชุ่มใจ ที่เราเพิ่งตักเข้าปากไปแท้ๆเมื่อสักคู่นี้ พอเราคายออกมามันก็มีหน้าตาอย่างที่เห็นนี้แหละ แล้วเรายังจะพิศมัยในอาหารอันโอชะ เลิศรส หอมหวล งดงามเจริญตาอันใดได้อีกเล่า เพราะสุดท้ายแล้วมันก็เป็นได้แค่อาหารที่เราเพิ่งคายออกมานั้นเอง
..และทั้งๆที่เราเพิ่งคายออกมาจากปากตนเองแท้ๆกลับกินต่อไม่ได้ กลืนกลับเข้าไปใหม่ไม่ลง ในร่างกายเราก็มีของแบบนั้นอยู่เต็มท้อง เต็มกระเพาะและลำไส้ แล้วในกายเรานี้จะยังมีสิ่งใดให้ยึดว่างดงามไม่น่าเกลียด ว่าเป็นตัวตนของเราได้อีกเล่า เราหรือที่เป็นกองอาหารที่เพิ่งเคี้ยวเข้าไปเหล่านั้น
..แล้วให้ตักอาหารมาราดรวมแล้วคนๆคลุกเคล้ามันให้เป็นอันเดียวกัน แล้วมองดูก็อาหารที่เมื่อเราเคี้ยวแล้วกลืนลงท้องมันก็เป็นแบบนี้แล แค่นี้แหละที่ร่างกายต้องการ ไม่มีอื่นอีก หาใช่หน้าตาหรือรสชาติใดๆไม่
..อุปมาด้วยจานนั้นเป็นท้อง ข้าวในจานนั้นเป็นอาหารใหม่ที่เราตักกินเคี้ยวในปากแล้วกลืนลงท้องไป เมื่ออยู่ในท้องมันเป็นแบบนั้นแหละ จะอาหารที่รักที่ชัง รสชาติที่รักที่ชัง เมื่อลงในท้องในกายเรามันก็เป็นเหมือนดั่งกับข้าวที่เราคนรวมกันในจานนี้เท่านั้น
(พระป่าท่านฉันข้าวในบาตรก็เพื่อกรรมฐานอาหาเรปฏิกูลบรรพกองนี้)

- หากกลืนกินกลับเข้าไปใหม่ได้โดยที่ไม่ติดใจไรๆ เราก็ไม่ติดที่หน้าตาและรสชาติของอาหารในขณะเวลานั้นๆแล้ว
..ให้พึงรู้ได้จากการเคี้ยวกลืนกินกลับคืนไปนั้นว่า อาหารที่มีหน้าตารสชาติอย่างที่เราเคี้ยวกลับคืนไปนั้น ไม่ได้ทำให้เราตาย แต่กลับทำให้เราอิ่มท้องพยุงชีวิตและร่างกายนี้ให้ยังอยู่ต่อไปได้ ดังนี้แล้วการพยุงกานดำรงชีพอยู่ของเรานั้นไม่ใช่ที่หน้าตาปละรสชาติของอาหารอย่างเห็นได้ชัดเจน ร่างกายเราต้องการแค่สิ่งที่ไม่เป็นพิษที่สามารถดูดซับเอาพลังงานและสารอาหารต่างๆเอาไปหล่อเลี้ยงกายได้ก็เท่านั้นเอง แล้วก็กินอาหารต่อไปด้วยนึกถึงอารมณ์นั้น
..แล้วให้เริ่มกินอาหารโดยการตักเอาสิ่งที่เราจะกินทุกอย่างมาราดคนๆกวนๆใส่รวมกัน มองดูให้เห็นว่าสิ่งที่อยู่ในถ้วยจานเบื้องหน้านั้นแหละคือสิ่งที่ิอยู่ในกายเราอันเรียกว่า อาหารใหม่ ทุกครั้งที่กินก็ให้รู้ทันทีว่านั่นคืออาหารใหม่อันเป็นอาการ ๓๒ ในกายเรานี้ ในร่างกายคนทุกคนเป็นแบบนั้น
..แม้ร่างกายของเราหรือใครอันที่หนังหุ้มอยู่เป็นที่สุดรอบที่เรามองว่างดงามนี้ ถายในหนังอันหุ้มไว้อยู่นั้นก็เป็นดังอาหารใหม่นี้แลไม่มีสิ่งใดน่าใครน่าปารถนา
..หนังหุ้มกองเศษอาหารใหม่(กองเศษเนื้อ, เศษผัก, เศษข้าว, เศษเครื่องแกง, เศษแป้งที่บดย่อยคนรวมๆกัน)
..อาหารเก่า(กากจากอาหารที่ถูกดูซับพลังงานและสารอาหารแล้ว คือ ขี้)
..เมื่อปารถนาจับต้องสัมผัส สูดดม ครอบครองมันไป ก็เหมือนเราปารถนาครอบครองสัมผัส โอบกอด จูบดม ลูบเลียกองอาหารใหม่ที่มันคลุกคนถูกเคี้ยวให้ย่อยบดรวมระคนกันโดยดูไม่ออกเลยว่ามีอะไรในนั้นบ้าง เป็นที่น่ารังเกียจยิ่ง ที่เราโง่หลงไหลอยู่ในหนังที่หุ้มเศษกองอาหารที่น่ารังเกียจนี้เท่านั้นเอง แม้กายเราเองก็เป็นเช่นนี้เหมือนกัน

..ครูบาอาจารย์ท่านแจ้งชัดแทงตลอดแล้วในอาหาเรปฏิกูลนี้ ท่านจึงเห็นเป็นเพียง "หนังหุ้มขี้" ดังนี้


เห็นอนัตตา
..ในร่างกายเราก็มีของแบบนั้นอยู่เต็มท้อง เต็มหลอดอาหาร เต็มกระเพาะและลำไส้ แล้วในกายเรานี้จะยังมีสิ่งใดให้ยึดว่างดงามไม่น่าเกลียด ว่าเป็นตัวตนของเราได้อีกเล่า ก็ถ้าร่างกายนี้เป็นเรา เป็นของเรา เป็นตัวตนของเราแล้ว เราหรือที่เป็นกองอาหารหรือคำข้าวที่เพิ่งเคี้ยวกลืนลงท้องเข้าไปอยู่ในกายเป็นอาหารใหม่เหล่านั้น เราหรือที่เป็นอาหารเก่าที่ถูกดูดซับพลังงานและสารอาหารแล้วถูกขับออกมาทางช่องอากาศคือรูทวารหนักที่เรียกว่า “ขี้” นั้น
..ก็ถ้าอาหารใหม่หรืออาหารเก่ามันเป็นเรา เป็นตัวตนของเราแล้ว เราก็ต้องเป็นคำข้าวที่เคี้ยวเข้าไปนั้น เป็นขี้ที่ถูกขับออกมาทางช่องอากาศคือรูทวารหนักนั้นๆ
..เมื่อมันถูกขับออกมาจากร่างกายแล้วทำไมเรายังไม่ตาย ทพไมเรายังมีชีวิตอยู่ได้อีกหนอ ก็ไม่เห็นว่าจะมีเราอยู่ในอาหารใหม่หรืออาหารเก่าเหล่านั้นเลย แล้วจะเอาสิ่งใดมาพูดได้ว่ากายนี้อาการทั้ง ๓๒ แระการนี้เป็นเรา เป็นตัวตนของเราได้อีกเล่า
..เราหรือที่เป็นอาหารใหม่ เราหรือที่เป็นอาหารเก่าคือขี้ ก็ถ้าเราไม่ใช่อาหารใหม่หรืออาหารเก่าคือขี้แล้วร่างกายนี้จะเป็นเรา เป็นตัวตนของเราได้อย่างไรเล่า ดังนั้นร่างกายนี้จึงไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา สักแต่มีไว้อาศัยเพื่อทำบารมีความดี และ ทาน ศีล ภาวนา เท่านั้น ดังนี้

(อาหาเรปฏิกูลบรรพ ลงอาการ ๓๒ ลงอสุภะกรรมฐาน)


** อาหาเรปฏิกูล นี้..ไม่ใช่ว่าเพราะรู้ว่าตนติดรสชาติเพลิดเพลินในรสแล้วคายทิ้ง ไม่ใช่ติดในรูปอาหารแล้วคายทิ้ง
** แต่ท่านให้พิจารณาระลึกรู้ตามรู้ทันว่าตนยังติดในรสหรือหน้าตาอยู่แบบนี้อยู่เท่านั้น
** ส่วนที่ให้คายออกมานั้น คือ ให้คายมาพิจารณาดูอาหารใหม่ในกาย ดูอาหารที่เราตักเข้าปากไปมันเป็นยังไง ดูอาหารที่ร่างกายเราต้องการดูซับพลังงานมันเป็นแบบไหน ไม่ใช่ที่รสชาติล้ำเลิศหรือหน้าตาที่งดงามของอาหารที่ร่างกายเราต้องการ แต่เป็นอาหารที่มีหน้าตาและรสชาติอย่างที่เราคายออกมาดูนั้นแหละที่ร่างกายเราต้องการเลี้ยงชีพ



อาหารเก่า คืออาหารใหม่ที่ถูกดูดซับเอาพลังงานแล้วเหลือเป็นกากส่งออกมาทางช่องอาการ คือ รู้ทวาร รู้ก้น รู้ตูดเรานี้เอง ออกมาเป็นขี้นั้นแหละ