สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้มองเห็นเป็นมารดา เป็นพี่ เป็นน้อง เป็นป้า เป็นน้า เป็นอา เป็นเครือญาติ (ภารทวาชสูตร)
- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้ระลึกเจริญในอานาปานสติ ให้มีความรู้ตัวในปัจจุบันรู้ว่ากำลังตามรู้ลมหายใจ รู้ว่ากำลังกายใจเข้า รู้ว่ากำลังหายใจออก รู้กองลมทั้งปวง จิตจดจ่ออยู่ที่ลมตรงปลายจมูก หน้าอก หรือ ท้องน้อยเป็นต้น ย่อมถึงความคลายกำหนัดในกายสังขารและจิตสังขารเป็นต้นได้(กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, คิริมานนทสูตร, สัญญา ๑๐)

---

             [๒๙๔]พระผู้มีพระภาคตรัสว่า  ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็กายคตาสติอัน ภิกษุเจริญแล้วอย่างไร ทำให้มากแล้วอย่างไร จึงมีผลมาก มีอานิสงส์มาก
             ดูกร ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างก็ดี  นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรง
(ก็เพื่อให้ทั้งกายและใจมั่นคง ไม่เลื่อนไหลลงสู่ความง่วงงุนซึมเซา หรือภวังค์ง่ายๆ)
ดำรงสติมั่นเฉพาะหน้า  เธอย่อมมีสติ หายใจออก  มีสติ หายใจเข้า
เมื่อหายใจออกยาว ก็รู้ชัดว่า หายใจออกยาว  หรือเมื่อหายใจเข้ายาว ก็รู้ชัดว่า หายใจเข้ายาว
เมื่อหายใจออกสั้น ก็รู้ชัดว่า หายใจออกสั้น  หรือเมื่อหายใจเข้าสั้น ก็รู้ชัดว่า หายใจเข้าสั้น 
สำเหนียกอยู่ ว่าเราจักเป็นผู้กำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจออก  ว่าเราจักเป็นผู้กำหนดรู้กองลมทั้งปวง หายใจเข้า
สำเหนียกอยู่ ว่าเราจักระงับกายสังขาร หายใจออก  ว่าเราจักระงับกายสังขาร หายใจเข้า
เมื่อภิกษุนั้นไม่ประมาท  มีความเพียร  (เมื่อ)ส่งตนไปในธรรมอยู่ อย่างนี้  ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้ 
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้  จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่าเจริญกายคตาสติ ฯ

             [เรียกเฉพาะว่า อานาปานสติ  พึงรู้ระลึกว่า เป็นการใช้สติเป็นสำคัญไปในกายที่หมายถึงลมหายใจอันเป็นกายสังขารอย่างหนึ่ง ที่พรั่งพร้อมทั้งสัมมาสมาธิที่หมายถึงมีความตั้งมั่น  ยังมิได้มีจุดประสงค์ในฌานสมาธิระดับประณีตลึกซึ้ง ในขั้นนี้หรืออานาปานสติจึงควรประกอบด้วยสติ  นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรงจะได้ไม่ให้เลื่อนไหลลงภวังค์หรือนิมิตได้ง่ายๆ  เพราะไม่มีเจตนาลงลึกไปในฌานสมาธิในระดับประณีตลึกซึ้งแต่อย่างใด  ถ้าเคลิบเคลิ้มหรือเลื่อนไหลลงภวังค์หรือหลับหรือเกิดนิมิตขึ้นอยู่เสมอๆ ก็อย่าหลับตาให้ลืมตา หรือแม้ลุกขึ้นยืนปฏิบัติก็ยังได้,   อนึ่งพึงสังเกตุว่า เหตุเพราะสติระลึกอยู่กับลมหายใจได้ดี จึงหมายถึงย่อมไม่ซัดส่ายสอดแส่ไปคิดปรุงแต่งหรือฟุ้งซ่าน หรือก็คือการละความคิด(ดำริ)พล่านออกไปปรุงแต่งภายนอกกายสังขารคือลมหายใจนั่นเอง  จึงเป็นไปตามหลักเหตุปัจจัยปฏิจจสมุปบันธรรมนั่นเอง  จิตจึงเป็นธรรมเอกตั้งมั่นได้,   เมื่อพิจารณาโดยแยบคายย่อมได้ทั้งความเพียร สติ สมาธิ และปัญญา]

---

---

- เมื่อเราได้น้อมนำมาพิจารณาปฏิบัติอย่างนี้ เอาลมหายใจมาเป็นอารมณ์ ได้รับอานิสงส์..คือ รู้และเห็นว่าการอยู่กับปัจุบันมีสติรู้ลมหายใจเข้าและลมหายใจออกอยู่ในปัจจุบันอยู่ทุกขณะนี้ประเสริฐมาก มีอานิสงส์มาก เป็นความสงบสุขอันโล่งเบาเย็นไม่เร่าร้อน ทำให้เรารู้สึกถึงความแช่มชื่นปราโมทย์ ไม่เร่าร้อนจากการที่ราคะเมถุนถูกสลัดทิ้งไป
- มีความอิ่มเอมเป็นสุขเข้าถึงความสงบกายและใจประดุจมีสมาธิอันมีกำลังมากเข้าปกคลุมก่ายใจเราอยู่ทุกขณะ และความคิดอสุศลธรรมอันลามกจัญไรใดๆก็หายไปไม่กำเริบเกิดขึ้น แม้พยายามจะหวนตรึกนึกถึงก็นึกไม่ออก นึกได้แต่ธรรมอันงานอันปราศจากราคะเท่านั้น ถึงความไม่ติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆอารมณ์ใดๆ วางเฉยนิ่งว่างอยู่ ความกลัวก็ไม่มี ความเกลียดก็ไม่มี ไม่พอใจก็ไม่มี แต่แต่จิตที่เบิกบานอันยินดีในกุศลธรรมทั้งปวงแม้ในขณะลืมตาหรือหลับตา
- เมื่อว่างจากกิจการงานไรๆแล้ว มีความรู้ตัวอยู่ มีจิตแนบอยู่ที่ลมหายใจ ก็เข้าสู่ความนิ่งว่างมีแต่ความสำเหนียกไม่มีความตรึกนึก มีแต่สุขที่พรั่งพรูออกมาอย่างเกิดมาไม่เคยพบเจอเลยใจชีวิต จนถึงความสงบว่างมีแต่จิตรู้จิต มีแต่จิตเห็นจิตนิ่งว่างแช่อยู่ มีสัมปะชัญญะรู้ตัวอยู่เกิดแยกจากความติดแช่ในสภาวะธรรมนั้นๆ จนจะหมายใจไว้ว่าจะทำอย่างไรจิตก็จะเพิกไปทันที ไม่มีความตรึกนึกคิดอันใดให้ยุ่งเหยิงวุ่นวายแค่สำเหนียกรู้อยู่ แลดูอยู่ รู้ตัวอยู่เท่านั้น
- เมื่อออกมาจากจุดนั้นแล้วก็ประดุจดั่งมีความสงบจดจ่อแน่นิ่งอันปราศจากราคะปกคลุมอยู่ทั่วกายทั้งกลางวันและกลางคืน ทรงอยู่ได้มากสุด 4 วัน 3 คืน ไม่ติดใจสิ่งไรๆปารถนาเพียงจักบวชเท่านั้น
- เมื่อมีอานาปานสติตั้งอยู่เฉพาะในภายใน จิตจะเพิกไปทางใด ก็ให้ได้เห็นธรรมทั้งภายในและภายนอก เกิดธรรมเอกผุดขึ้นย่อมรู้ได้เห็นได้เสมอๆ ถึงซึ่งวิราคะอยู่ ณ ที่นั้น

---

---

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เข้าไปตั้งในอานาปานสติไว้ แล้วระลึกเจริญในอสุภะกรรมฐาน เป็นซากศพผุพังเน่าเปื่อยย่อยสลายไป ในภายนอก ให้เห็นเป็นของไม่งาน ไม่น่าใคร่ปารถนายินดี กายนั้นๆแม้เมื่อก่อนจะงดงามแค่ไหนก็ไม่คงอยู่นานก็แก่ ก็เจ็บ ก็ตาย พองอืด เขียวคล้ำ เน่าเปื่อยย่อยสูญสลายไป ต่อให้งามแค่ไหนที่สุดก็อยู่ที่ความผุพังเน่าเปื่อย แล้วก็ตายและก็ดับสูญคืนสู่ดินไปบังคับให้กายอันงามนั้นคงอยู่ไม่เสื่อมไม่สูญไปก็ไม่ได้ดังนี้เป็นต้น ซึ่งพระตถาคตจะตรัสสอนให้จับเอาสิ่งใดสิ่งหนึ่งคือ กระดูกโดยส่วนเดียว หนังที่เน่าเปื่อยโดยส่วนเดียว หรือเนื้อที่เน่าเปื่อยโดยส่วนเดียว น้ำเหลืองจากศพโดยส่วนเดียว จากสภาพใดสภาพหนึ่งในอสุภะ ๑๐ นั้น เช่น จากศพที่อืดเขียวบวม หรือ จากศพที่เน่าเหม็นน้ำเลื้อน้ำหนองไหล เป็นต้น มาพิจารณา(อสุภสูตร, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน,นางสิริมา [๑๑๙])

---

---

             [๒๙๙]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งใน ป่าช้า
อันตายได้วันหนึ่ง หรือสองวัน หรือสามวัน ที่ขึ้นพอง เขียวช้ำ มีน้ำเหลืองเยิ้ม
จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ก็เหมือนอย่างนี้ เป็นธรรมดามีความเป็นอย่างนี้  ไม่ล่วงอย่างนี้ไปได้
เมื่อภิกษุนั้นไม่ประมาท มีความเพียร ส่งตนไปในธรรมอยู่อย่างนี้ ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้ จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ ฯ
(นวสีวถิกาบรรพ แสดงอาการของศพไว้ ๙ ระยะหรือแบบ)
             [๓๐๐]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งใน ป่าช้า  อันฝูงกาจิกกิน(ลูกนัยตา ฯ)อยู่บ้าง
ฝูงแร้งจิกกิน(เนื้อหนัง ตับ ไต ฯ)อยู่บ้าง  ฝูงนกตะกรุมจิกกิน(ไส้ใหญ่ ไส้น้อย ฯ)อยู่บ้าง  หมู่สุนัขบ้านกัดกิน(แขน ขา ฯ)อยู่บ้าง 
หมู่สุนัขป่ากัดกิน(กัดแทะกระดูก อวัยวะน้อยใหญ่ ฯ)อยู่บ้าง  สัตว์เล็กสัตว์น้อยต่างๆชนิดฟอนกิน(แทะเล็มส่วนต่างๆทั่วกาย)อยู่บ้าง
จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ก็เหมือนอย่างนี้ เป็นธรรมดา มีความเป็นอย่างนี้   ไม่ล่วงอย่างนี้ไปได้
เมื่อภิกษุนั้น ไม่ประมาท มีความเพียร ส่งตนไปในธรรมอยู่อย่างนี้ ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้ จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่าเจริญกายคตาสติ ฯ
             [๓๐๑]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งใน ป่าช้า  ยังคุมเป็นรูปร่างอยู่ด้วยกระดูก มีทั้งเนื้อและเลือดเส้นเอ็นผูกรัดไว้......
             เห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า  ยังคุมเป็นรูปร่างด้วยกระดูก ไม่มีเนื้อ มีแต่เลือดเปรอะเปื้อนอยู่ เส้นเอ็นยังผูกรัดไว้......
             เห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า  ยังคุมเป็นรูปร่างด้วยกระดูกปราศจากเนื้อและเลือดแล้ว แต่เส้นเอ็นยังผูกรัดอยู่...... 
             เห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า  เป็นท่อนกระดูก ปราศจากเส้นเอ็นเครื่องผูกรัดแล้ว กระจัดกระจายไปทั่วทิศต่างๆ คือ
กระดูกมืออยู่ทางหนึ่ง กระดูกเท้าอยู่ทางหนึ่ง กระดูกแข้งอยู่ทางหนึ่ง กระดูกหน้าขาอยู่ทางหนึ่ง กระดูกสะเอวอยู่ทางหนึ่ง
กระดูกสันหลังอยู่ทางหนึ่ง กระดูกซี่โครงอยู่ทางหนึ่ง กระดูกหน้าอกอยู่ทางหนึ่ง กระดูกแขนอยู่ทางหนึ่ง กระดูกไหล่อยู่ทางหนึ่ง
กระดูกคออยู่ทางหนึ่ง กระดูกคางอยู่ทางหนึ่ง กระดูกฟันอยู่ทางหนึ่ง กะโหลกศีรษะอยู่ทางหนึ่ง
จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ก็เหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา มีความเป็นอย่างนี้   ไม่ล่วงอย่างนี้ไปได้
เมื่อภิกษุนั้นไม่ประมาท มี ความเพียร ส่งตนไปในธรรมอยู่อย่างนี้ ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้ จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ ฯ
             [๓๐๒]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งใน ป่าช้า  เป็นแต่กระดูก สีขาวเปรียบดังสีสังข์......
             เห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า  เป็นท่อนกระดูก เรี่ยราดเป็นกองๆ มีอายุเกิน ปีหนึ่ง......
             เห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า  เป็นแต่กระดูก ผุเป็นจุณ  จึงนำเข้ามาเปรียบ เทียบกายนี้ว่า
แม้กายนี้แล ก็เหมือนอย่างนี้ เป็นธรรมดา มีความเป็นอย่างนี้  ไม่ล่วงอย่างนี้ไปได้
เมื่อภิกษุนั้นไม่ประมาท มีความเพียร ส่งตนไปในธรรมอยู่อย่างนี้  ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้ จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่าเจริญกายคตาสติ ฯ

---

- เมื่อเราได้พิจารณาอย่างนี้ เวลาที่ตัวเรารู้ว่ามีจิตเป็นราคะเกิดขึ้น ก็จะตั้งอานาปานสติไว้ในภายในก่อน มีพุทโธระลึกถึงคุณอันเป็นผู้รู้, ผู้ตื่นจากโมหะ, ผู้เบิกบาน เป็นลมหายใจเข้าออกเป็นตั้งแห่งจิต ทำให้จิตเบาโล่งสงบเย็นขึ้น ทุเลาความเร่าร้อนลงได้บ้างแล้ว มีความอบอุ่นจากสมาธิยังจิตให้ตั้งมั่นอยู่ จากนั้นก็ได้ยกเอาศพที่เน่าเปื่อยแหวกภายในให้เห็นอวัยวะน้อยใหญ่ภายในมีหนอนชอนไชอยู่บ้าง ถูกหมู่สัตว์ยื้อแย่งกัดกินอวัยวะภายในอยู่บ้าง(หวนระลึกภาพตามที่เคยไปล้างป่าช้ากับมูลนิธิร่วมกตัญญูแล้วเห็นศพในสภาพนั้นๆบ้าง หรือตอนบวชได้ไปสวดศพเห็นหน้าศพอืดพองบ้าง) ซึ่งจะยกมาพิจารณาเพียงอวัยวะส่วนใดส่วนหนึ่งหรือสภาพศพแบบใดแบบหนึ่งเท่านั้น อานิสงส์ที่ได้รับ.. คือ ให้เราเห็นเพศตรงข้ามสักแต่เป็นเพียงซากศพ เห็นเป็นโครงกระดูกมีหนังแห่งติดหุ้มอยู่เท่านั้นบ้าง
- เมื่อพิจารณาอย่างนั้นจนแยบคายในสภาวะที่หนังแห้งหุ้มติดกระดูกนั้น ก็เกิดอานิสงส์..ให้เห็นเป็นเพียงส่วนสะดูกขาวขุ่นเท่านั้น
- เมื่อพิจารณาเพียงกระดูกมากเข้าๆ จนจับเอาพิจารณาโดยส่วนที่เป็นกระดูกเชิงกรานกระบังลมโดยส่วนเดียวทุกครั้งที่เป็นสัญญาเกิดขึ้นเมื่อทำสมาธิระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้าว่าด้วยคุณเป็นผู้รู้ ผู้ตืน ผู้เบิกบานด้วยธรรม ผนวกกับลมหายใจเข้าออก บริกรรมพุทโธไป ก็เกิดอานิสงส์ว่า..เมื่อหายใจเข้าเห็นกระดูกเคลื่อน หายใจออกกระดูกก็เคลื่อน
- จิตจึงคลายกำหนัดมีความสงบนิ่งอยู่มีสภาวะที่สงบว่างปกคลุมดูจิตมีกำลังมากตั้งมั่นอยู่ แต่เบากายไม่ตรึงหน่วงจิต มีสติสัมปะชัญญะรู้อยู่ทุกขณะทั้งลมหายใจและทรงสภาวะธรรมอันพิจารณาเห็นเป็นอสุภะนั้นอยู่
- เห็นความย่อยสลายของกาย รูปขันธ์อันเป็นธาตุดินก็คืนสู่ธาตุดิน ไม่คงอยู่นาน ไม่เที่ยง ไม่อาจจะยื้อรั้งให้คงอยู่กับเราได้
- กายนั้นๆแม้เมื่อก่อนจะงดงามแค่ไหนก็ไม่คงอยู่นานก็แก่ ก็เจ็บ ก็ตาย พองอืด เขียวคล้ำ เน่าเปื่อยย่อยสูญสลายไป ต่อให้งามแค่ไหนที่สุดก็อยู่ที่ความผุพังเน่าเปื่อย แล้วก็ตายและก็ดับสูญคืนสู่ดินไปบังคับให้กายอันงามนั้นคงอยู่ไม่เสื่อมไม่สูญไปก็ไม่ได้ดังนี้เป็นต้น

---

---

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้ระลึกเจริญในอานาปานสติ ให้มองโดย อสุภะเป็นซากศพผุพังเน่าเปื่อยย่อยสลายไป ในภายนอก จนเกิดปัญญาเห็นเป็นอาการทั้ง ๓๒ ประการ ทั้งภายในตนและภายนอกตน(ผู้อื่นที่เรามองเห็น) (กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, ทวัตตติงสปาโฐ)

---

[๒๙๗]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุย่อมพิจารณากายนี้แล ข้างบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป
ข้างล่างแต่ปลายผมลงมา มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มด้วยของไม่สะอาดมีประการต่างๆ ว่ามีอยู่ในกายนี้
ผม  ขน  เล็บ  ฟัน  หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ม้าม  
หัวใจ  ตับ  พังผืด  ไต  ปอด  ไส้ใหญ่  ไส้น้อย  อาหารใหม่  อาหารเก่า  (มันสมอง)
ดี  เสลด  น้ำเหลือง  เลือด  เหงื่อ  มันข้น  น้ำตา  เปลวมัน  น้ำลาย  น้ำมูก  ไขข้อ  มูตร

---

            [สิ่งต่างๆเหล่านี้ ล้วนแต่ปฏิกูล ไม่งาม แต่เมื่อมาเป็นเหตุปัจจัยประกอบกันเป็นกลุ่มก้อนตัวตนหรือฆนะขึ้น มีผม ขน เล็บ ฟัน หนังอันแสนสกปรกมาปกปิดห่อหุ้ม และยังเป็นมายาเครื่องล่อลวงให้เห็นเป็นไปว่าเป็น มวลรวมหรือตัวตน(ฆนะ)ที่สวยงามขึ้นมาอีกด้วย  แต่เมื่อจำแนกแยกชำแหละออกเป็นส่วนๆด้วยปัญญา ก็ย่อมยังแลเห็นได้ว่าโดยเนื้อแท้แล้ว ล้วนประกอบมาแต่สิ่งที่ไม่งาม เป็นปฏิกูล ไม่สะอาด  และยังล้วนต้องคืนกลับสู่สภาวะเดิมๆด้วยอำนาจพระไตรลักษณ์ เหมือนกันหมดสิ้นทุกบุคคลเขาเรา - ทวัตติงสาการ]

---

             ดูกรภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนไถ้มีปากทั้ง ๒ ข้างเต็มด้วยธัญญชาติต่างๆ ชนิด คือ
ข้าวสาลี ข้าวเปลือก ถั่วเขียว ถั่วทอง งา และข้าวสาร  บุรุษผู้มีตาดี แก้ไถ้นั้นออกแล้ว
พึงเห็นได้ว่า นี้ข้าวสาลี นี้ข้าวเปลือก นี้ถั่วเขียว นี้ถั่วทอง นี้งา นี้ข้าวสาร ฉันใด  ดูกรภิกษุทั้งหลาย ฉันนั้นเหมือนกันแล
ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แล ข้างบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป ข้างล่างแต่ปลายผมลงมา มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ
เต็มด้วยของไม่สะอาดมีประการต่างๆ ว่ามีอยู่ในกายนี้
ผม  ขน  เล็บ  ฟัน  หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ม้าม  
หัวใจ  ตับ  พังผืด  ไต  ปอด  ไส้ใหญ่  ไส้น้อย  อาหารใหม่  อาหารเก่า  (มันสมอง)
ดี  เสลด  น้ำเหลือง  เลือด  เหงื่อ  มันข้น  น้ำตา  เปลวมัน  น้ำลาย  น้ำมูก  ไขข้อ  มูตร
เมื่อภิกษุนั้นไม่ประมาท มีความเพียร ส่งตนไปในธรรมอยู่อย่างนี้  ย่อมละความดำริพล่านที่อาศัยเรือนเสียได้
เพราะละความดำริพล่านนั้นได้ จิตอันเป็นไปภายในเท่านั้น ย่อมคงที่ แน่นิ่ง เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ตั้งมั่น
ดูกรภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุก็ชื่อว่าเจริญกายคตาสติ ฯ  (แสดงภาพรวม)

---

             [ปฏิกูลมนสิการ การพิจารณากายให้รู้ความจริงว่า เมื่อแยกแยะชำแหละพิจารณาโดยละเอียดแต่ละส่วนด้วยปัญญาแล้ว จะเห็นส่วนประกอบต่างๆของร่างกายทั้ง ๓๒ (ทวัตติงสาการ) ล้วนไม่งาม ประกอบด้วยแต่สิ่งปฏิกูล ไม่สะอาด   ก็เพราะเมื่อประกอบกันเป็นตัวตนเป็นสังขารร่างกายโดยมวลรวมหรือฆนะแล้ว ก็เกิดมายาล่อลวงให้แลเห็นเป็นไปว่าเป็นสิ่งสวยงาม จึงไม่สามารถแลเห็นตามความเป็นจริงได้
             ฝ่ายไถ้ที่มีปาก ๒ ข้าง อีกปากหนึ่งนั้นก็คือก้นรั่ว ก็ยังนำมาพิจารณาให้เกิดปัญญาได้อีกว่า จึงเติมไม่รู้จักเต็ม จึงกินไม่รู้จักพอ เป็นไถ้อันแสนปฏิกูลสกปรกชนิดที่บรรจุเท่าใดก็ไม่รู้จักเต็ม จึงต้องหมั่นเติมให้เต็มให้อิ่มอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน เป็นภาระเวร,เป็นภาระกรรมที่ต้องคอยดูแลต้องรักษาไปตลอดกาลนานจนสิ้นกาละ  ทางหนึ่งพึงเข้าทางปาก อีกทางหนึ่งพึงขับถ่ายออกมา ก็แสนปฏิกูลเหลือกำลัง  ภายในไส้เล็กก็ล้วนคลุกเคล้าเป็นปฏิกูลสั่งสมไปด้วยซากพืช อีกทั้งอสุภะซากศพของสัตว์น้อยใหญ่ทั้งปวง น้ำลาย น้ำย่อย น้ำดี ฯ. คลุกเคล้ากันแลไม่น่าดู เหม็นเปรี้ยวไม่น่าดอมดม ไม่สวยงามประกอบกันแลเป็นปฏิกูลยิ่งนัก ภายในจึงเป็นไปดุจดั่งสุสานใหญ่ที่แสนปฏิกูล ที่หมักหมมกันจนเป็นคูถเป็นมูตรอันยิ่งเน่าเหม็นยิ่งๆขึ้นไปภายในไส้ใหญ่ จนย่อมไม่มีใครอยากลิ้มหรือดอมดมอีกต่อไป เป็นดั่งนี้สิ้นทั้งในกายตนแลผู้อื่นล้วนสิ้น]

---

- ด้วยพระธรรมคำสอนนี้เราได้พิจารณาปฏิบัติโดยมีลมหายใจตั้งไว้ภายใน เห็นรู้รูปโดยมีอาการทั้ง ๓๒ ในเบื้องหน้า ได้เห็นว่าอาการทั้งหมดเหล่านี้สงเคราะห์ประกอบรวมกันขึ้นมาโดยแบ่งหน้าที่กันทำงานต่างๆกันไปมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบจึงเกิดเป็นตัวตน คนใดๆ สัตว์ใดๆขึ้นมา

๑. ทั้งๆที่รูปขันธ์ที่ไม่ว่าเราหรือใครๆได้เข้ามาอาศัยอยู่นี้ ก็มีเพียงแค่อาการทั้ง 32 ประการ ที่สงเคราะห์ประกอบกันทำงานร่วมกันอยู่เท่านั้น มีแต่ความเสื่อมโทรมอยู่ทุกวัน สักแต่รอให้ถึงเวลาที่จะดับสูญไป ด้วยเหตุดังนี้มันจึงมีไว้อาศัยเพียงแค่ชั่วคราวเท่านั้น ไปยึดมั่นถือมั่นว่าเป็นของเที่ยงไม่ได้เลย ดังนี้จึงเรียกว่า รูปขันธ์ไม่เที่ยงไม่คงอยู่ สักแต่มีไว้อาศัยใช้ทำในกิจการงานใดๆเพียงชั่วคราว สักแต่มีไว้ระลึกรู้ดูสภาวะและสภาพที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แปรปรวน เสื่อมโทรม และ ดับไปเท่านั้น เข้าไปยึดมั่นถือมั่นไม่ได้เลย เพราะมันไม่เที่ยง เมื่อเข้าไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งอันไม่เที่ยงมีแต่จะเสื่อมโทรมสลายไปทุกขณะเวลา มันก็ไม่พึงได้ตามใจปารถนา มันจึงมีแป็นทุกข์

๒. รูปขันธ์ มันก็มีแค่ อาการทั้ง 32 ประการเหล่านี้รวมกันแยกกันอยู่ก็ไม่ได้ เพราะเมื่อแยกกันอยู่ก็ไม่อาจทำหน้าที่ของกันและกันได้ มีแต่จะยังความเสื่อมโทรมและสูญสลายมาให้ ลองหวนระลึกถึงอวัยวะทั้งหลายที่เขาแช่ดองไว้ในโหลแก้วตามโรงพยาบาลหรือศูนย์วิทยาศาสตร์ เมื่อแยกกันออกมาแล้วมันก็หยุดทำงานมีแต่สภาพที่คงนิ่งอยู่ไม่มีความเคลื่อนไหวทำงานใดๆใช่มั้ยครับ และแม้เขาจะดองอยู่ในฟอร์มาลีนหรือแช่เย็นไว้มันก็ยังความเสื่อมโทรมแปรเปลี่ยนและสูญสลายไปทุกๆขณะจะช้าเร็วอยู่ที่การดูแลรักษาของเราใช่ไหมครับ ดังนั้นรูปขันธ์หรืออาการทั้ง 32 ประการเหล่านี้มันจึงไม่เที่ยง

๓. เพราะมีอาการทั้ง 32 ประการเหล่านี้รวมกันและยังทำงานในหน้าที่ของกันและกันอยู่มันจึงมีคนนั้นคนนี้ มีสัตว์นั้นๆ มีสิ่งของนั้นๆได้ รูปขันธ์ หรือ อาการทั้ง 32 ประการนี้เราจะไปบังคับยื้อยึดฉุดรั้งใดๆให้มันเป็นไปดั่งใจได้ไหม มันก็ไม่ได้ใช่มั้ยครับ ห้ามไม่ให้เจ็บไม่ให้ปวดก็ไม่ได้ ห้ามไม่ให้แก่ไม่ให้เสื่อมโทรมสูญสลายไปก็ไม่ได้ แล้วควรหรือไม่ที่เราจะเข้าไปยึดมั่นถือมั่นในรูปขันธ์ ว่าเป็นตัวตน ว่านี่เป็นเรา นี่เป็นของเรา นี่เป็นเขา นี่เป็นของเขา ก็ด้วยเพราะเหตุดังนี้ รูปขันธ์ จึงชื่อว่าไม่มีตัวตน ไม่ใช่ของเรา

๔. หากมีเพียงแค่อาการใดอาการหนึ่งจาก 32 ประการนี้ ก็ไม่อาจจะเรียกว่าเป็นคนหรือสัตว์ได้ ดังนี้แล้วเราจะไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่สักแต่เพียงมีไว้แค่อาศัยอยู่ชั่วคราว สิ่งที่สักแต่เพียงอาศัยการสงเคราะห์ประกอบร่วมกันโดยมีอาการที่เรียกว่า ผม  ขน  เล็บ  ฟัน และ หนังที่หุ้มอยู่เป็นที่สุดรอบปกปิดอาการอันเน่าเหม็นภายในไว้นี้ว่าเป็นสิ่งที่มีตัวตน มีเขา มีเรา นี่เป็นเขา นี่เป็นเรา ได้หรือไม่

๕. ความเข้าไปปารถนาเอากับสิ่งอันไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน มันเป็นทุกข์ เราจึงควรเพิกถอนความสำคัญมั่นหมายของใจอันยึดมั่นในอาการทั้ง 32 หรือ รูปขันธ์ เหล่านี้ออกไปเสีย พึงเห็นมันเป็นของไม่เที่ยง เป็นสิ่งไม่มีตัวตน เกิดขึ้น ตั้งอยู่ เสื่อมโทรม ดับไป เพียงมีไว้ระลึกรู้ไม่ได้มีไว้เสพย์ในกิเลสตัณหาจากรูปขันธ์นั้นจนเกิดเป็นความยึดมั่นถือมั่นอุปาทาน

๖. เมื่อได้ทำความเข้าใจให้เห็นตามจริงดังนี้แล้ว จิตย่อมน้อมวิเคราะห์ลงในธรรม แล้วเห็นว่า เราไม่มีในรูป รูปไม่ใช่เรา
เราไม่มีในรูปนั้นเป็นไฉน รูป คือ ร่างกายของเรานี้ มีอาการทั้ง 32 ประการ พึงพิจารณาให้เห็นดังนี้ว่า

  ผมหรือที่เป็นเรา, ขนหรือที่เป็นเรา, เล็บหรือที่เป็นเรา, หนังหรือที่เป็นเรา, เนื้อหรือที่เป็นเรา, เอ็นหรือที่เป็นเรา
  กระดูกหรือที่เป็นเรา, เยื่อในกระดูกหรือที่เป็นเรา, ม้ามหรือที่เป็นเรา, หัวใจหรือที่เป็นเรา, ตับหรือที่เป็นเรา
  พังผืดหรือที่เป็นเรา, ไตหรือที่เป็นเรา, ปอดหรือที่เป็นเรา, ไส้ใหญ่หรือที่เป็นเรา, ไส้น้อยหรือที่เป็นเรา
  อาหารใหม่หรือที่เป็น, อาหารเก่าหรือที่เป็นเรา, น้ำดีหรือที่เป็นเรา, เสลดหรือที่เป็นเรา, น้ำเหลืองหรือที่เป็นเรา
  เลือดหรือที่เป็นเรา, เหงื่อหรือที่เป็นเรา, มันข้นหรือที่เป็นเรา, น้ำตาหรือที่เป็นเรา, เปลวมัน(มันเหลว)หรือที่เป็นเรา
  น้ำลายหรือที่เป็นเรา, น้ำมูกหรือที่เป็นเรา, น้ำมันไขข้อหรือที่เป็นเรา, น้ำมูตรหรือที่เป็นเรา, (มันสมอง)หรือที่เป็นเรา

- ก็เมื่อรูปขันธ์ คือ อาการทั้ง 32 ประการทั้งหลายเหล่านี้  อันเราได้พิจารณาใน อนุโลม ปฏิโลม โดยแยบคายแล้ว ก็ไม่เห็นจะมีเราหรือมีสิ่งใดที่เป็นเราอยู่ในรูปขันธ์ คิแ อาการทั้ง 32 ประการเหล่านั้น ด้วยเหตุดังนี้ "เราจึงไม่มีในรูป" (อนัตตา)
- ก็เมื่อรูปขันธ์ คือ อาการทั้ง 32 ประการทั้งหลายเหล่านี้  อันเราได้พิจารณาใน อนุโลม ปฏิโลม โดยแยบคายแล้ว ก็ไม่เห็นจะมีรูปขันธ์ คือ อาการใดๆใน 32 ประการเหล่านี้ที่จะเป็นเรา ด้วยเหตุดังนี้ "รูปจึงไม่ใช่เรา" (อนัตตา)

- ก็เมื่อรูปขันธ์ คือ ร่างกายของเรานี้ อาศัยอาการทั้ง 32 ประการทั้งหลายเหล่านี้รวมกันอยู่ก็จึงได้สมมติเอาว่าเป็นเรา ก็เมื่อแยกอาการทั้ง 32 ประการออกมามี ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เป็นต้นนั้นออกมาจากรูปขันธ์ แยกออกมากองๆไว้อย่างนี้แล้ว เราจะเห็นรูปขันธ์มีอยู่ในเราหรือใครๆบ้างไหม มันก็หาไม่ได้ใช่ไหม ที่จะเห็นได้นั้นก็มีแต่กองสิ่งเน่าเหม็น ไม่มีร่างกายไรๆในเราหรือใครๆ รูปขันธ์ก็ไม่มีในเราและตัวตนบุคคลใดเหลืออีก ด้วยเหตุดังนี้ "รูปจึงไม่มีในเรา" (อนัตตา)
- ก็เพราะ รูปขันธ์ คือ อาการทั้ง 32 ประการทั้งหลายเหล่านี้ไม่มีตัวตนอันที่จะไปบังคับใดๆได้ อาการทั้ง 32 ประการนี้ จึงมีความเสื่อมโทรมไปทุกๆขณะเวลา

- เมื่อเห็นดังข้อที่ ๑-๖ นี้แล้ว เราก็ย่อมรู้ว่า รูปขันธ์ คือ อาการทั้ง 32 ประการเหล่านี้ มันมีความแปรเปลี่ยนเสื่อมโทรมไปทุกขณะ ไม่นานก็เสื่อมสลายแล้วดับไปเป็นของไม่เที่ยง ไม่คงอยู่นาน จะสูญสลายไปช้าหรือเร็วก็ขึ้นอยู่กับการดูแลรักษา สภาพแวดล้อม สภาพธรรมที่ปรุงแต่งทั้งภายในภายนอกและกาลเวลา มันเป็นกองทุกข์ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในรูป รูปไม่มีในเรา รูปไม่ใช่เรา รูปไม่ใช่ของเรา สักแต่มีไว้ระลึกรู้ มีไว้อาศัยชั่วคราว เมื่อเราเข้าไปปารถนาหมายมั่นในรูปขันธ์ไปมันก็เสียแรงเปล่า ปารถนาไปทำไมให้มันเป็นทุกข์เปล่าๆ หากเมื่อเราไม่ปารถนาที่จะเอาความทุกข์ก็เพิกถอนความสำคัญมั่นหมายยึดมั่นถือมั่นในรูปขันธ์ทิ้งไปเสีย ถอนความยึดมั่นถือมั่นออกจากสิ่งอันไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่มีตัวตน เราก็จักไม่ทุกข์อีก

---

---

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, ภารทวาชสูตร, คิริมานนทสูตร สัญญา ๑๐)

---

---

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, ภารทวาชสูตร, คิริมานนทสูตร สัญญา ๑๐)

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (มหาหัตถิปโทปมสูตร)

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, จตุธาตุววัฏฐาน)


จตุธาตุววัฏฐาน หรือเรียกว่า ธาตุกรรมฐาน หมายความว่า การพิจารณาธาตุทั้ง ๔ ที่ปรากฏในร่างกายจนกระทั่งเห็นเป็นแต่เพียงกองแห่งธาตุ โดยปราศจากความจำว่าเป็นหญิง ชาย เรา เขา สัตว์ บุคคลใดๆ เสีย องค์ธรรมได้แก่ ปัญญาเจตสิกที่ในมหากุศลจิต มหากิริยาจิต

คำว่า ธาตุ หมายถึง การธำรงไว้ซึ่งลักษณะของตน ธาตุทั้ง ๔ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม เป็นมหาภูตรูป เพราะเป็นรูปใหญ่ เป็นประธาน เป็นที่รองรับรูปทั้งหมดที่เหลือ คือ เพราะการรวมกันของธาตุดิน ความแข็งจึงเกิดได้ เพราะการรวมกันของธาตุน้ำ ความเอิบอาบจึงเกิดได้ เพราะการรวมกันของธาตุไฟ ความร้อนจึงเกิดได้ และเพราะการรวมกันของธาตุลม ความเบาแห่งการเคลื่อนไหวจึงเกิดได้

การกำหนดจตุธาตุววัฏฐานนี้ ผู้เจริญจะต้องพิจารณาธาตุ ๔ ที่มีอยู่ภายในตน ธาตุ ๔ ที่มีอยู่ภายตนนี้ มี ๔๒ คือ ธาตุดิน ๒๐ ธาตุน้า ๑๒ ธาตุไฟ ๔ ธาตุลม ๖
 

วิธีการกำหนดโดยความเป็นธาตุ มีดังนี้

๑. การกำหนดธาตุโดยไม่แยกกัน
 - พึงพิจารณาว่า ปฐวีธาตุเหล่านี้ ถูกเกาะกุมไว้ด้วยกันโดยอาโปธาตุ ถูกทำให้อุ่นโดยเตโชธาตุ ถูกค้ำจุนไว้โดยวาโยธาตุ ธาตุ ๓ (คือ อาโป เตโช วาโย) ถูกรวมเข้าด้วยกันอย่างนี้

- อาโปธาตุอาศัยอยู่ในปฐวีธาตุ ถูกทำให้อุ่นโดยเตโชธาตุ ถูกค้ำจุนไว้โดยวาโยธาตุ ธาตุ ๓ (คือ ปฐวี เตโช วาโย) ถูกยึดไว้ด้วยกันรวมกันได้อย่างนี้

- เตโชธาตุอาศัยอยู่ในปฐวีธาตุ ถูกยึดไว้ด้วยกันโดยอาโปธาตุ ถูกค้ำจุนไว้โดยวาโยธาตุ ธาตุ ๓ (คือ ปฐวี อาโป วาโย) ถูกทำให้อุ่นอย่างนี้

- วาโยธาตุอาศัยอยู่ในปฐวีธาตุ ถูกยึดไว้ด้วยกันโดยอาโปธาตุ ถูกทำให้อุ่นโดยเตโชธาตุ ธาตุ ๓ (คือ ปฐวี อาโป เตโช) ถูกค้ำจุนไว้อย่างนี้
      - ธาตุ ๓ (น้ำ ไฟ ลม) อาศัยปฐวีธาตุ ถูกยึดไว้ด้วยกันโดยอาโปธาตุ ธาตุ ๓ จึงไม่กระจัดกระจาย
      - ธาตุ ๓ (ดิน น้ำ ลม) อุ่นโดยเตโชธาตุ จึงไม่มีกลิ่น
      - ธาตุ ๓ (ดิน น้ำ ไฟ )ค้ำจุนไว้โดยวาโยธาตุ จึงดำเนินไปและอยู่รวมกันได้ ไม่แตก กระจัดกระจาย

สรุป ธาตุทั้ง ๔ คือ ปฐวีธาตุ อาโปธาตุ เตโชธาตุ วาโยธาตุ อิงอาศัยซึ่งกันและกัน ด้วยเหตุที่กล่าวมาแล้วข้างต้น

๒. การกำหนดธาตุโดยเหตุและปัจจัย
- พิจารณาโดยเหตุ ๔ คือ กรรม จิต อุตุ อาหาร เป็นปัจจัยสร้างธาตุขึ้นมา

เหตุ ๔ คือ กรรม จิต อุตุ อาหาร
- ธาตุทั้ง ๔ ที่ถูกสร้างขึ้นมาจากกรรม กรรมนี้แหละทำให้มีการเกิดด้วยอำนาจของชนกกรรม ทำ
ให้กรรมและวิบากของกรรมเป็นไป และทำให้เกิดปัจจัยต่างๆที่เข้าไปอุดหนุนเกื้อหนุนให้ธาตุ ๔ เป็นไป

- ธาตุ ๔ นี้ เกิดมาจากจิต ทำให้ปัจจัยต่างๆ เป็นไป ปฏิสนธิจิตทำให้รูป คือ ธาตุทั้ง ๔ เกิดพร้อม
กันกับจิต
 
- ธาตุ ๔ นี้ ตั้งอยู่ได้ไม่เน่าเสียไป ก็ด้วยการอุปการะของ อุตุ คือไออุ่นที่หล่อเลี้ยงธาตุทั้ง ๔

- ธาตุ ๔ นี้ มีอาหารเป็นผู้หล่อเลี้ยงให้ตั้งอยู่และเจริญได้

๓. การกำหนดธาตุโดยลักษณะ
- ลักษณะของปฐวีธาตุ คือ ความแข็ง
- ลักษณะของอาโปธาตุ คือ การซึมซาบ
- ลักษณะของเตโชธาตุ คือ ความเย็น ร้อน
- ลักษณะของวาโยธาตุ คือ ไหว เคลื่อนไปมา

   เมื่อสิ่งใดปรากฏชัดในการรับรู้ในขณะที่มีสติสัมปชัญญะก็ให้ระลึกรู้โดยความเป็นเพียงธาตุเท่านั้น ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่ชีวิต เป็นเพียงแต่สภาวะของธรรมชาติ คือ ธาตุดิน น้ำไฟ ลม  

๔. การกำหนดธาตุโดยความเสมอกันและไม่เสมอกัน
- ปฐวีธาตุและอาโปธาตุ เสมอกันเพราะความมีน้ำหนัก
- ส่วนเตโชธาตุและวาโยธาตุ เสมอกันเพราะความเบา
- อาโปธาตุและเตโชธาตุ ไม่เสมอกัน อาโปธาตุสามารถกำจัดความแห้งของเตโชธาตุได้
- ปฐวีธาตุและวาโยธาตุ ไม่เสมอกัน เพราะปฐวีธาตุขัดขวางการออกไปของวาโยธาตุ วาโยธาตุก็สามารถทำลายปฐวีธาตุได้

๕. การกำหนดธาตุโดยความเป็นหุ่น
- เปรียบเหมือนการทำหุ่นจำลองเป็นมนุษย์สตรี บุรุษ แล้วมีเชือกสาหรับชักเพื่อให้หุ่นนั้น เดิน ยืนนั่ง นอน เต้นรำ

   หุ่นนี้ คือ ร่างกาย ผู้ทำหุ่นคือ กิเลสในอดีต ที่เป็นเหตุให้กายนี้ถูกสร้างขึ้นจนสมบูรณ์ เชือก คือ เส้นเอ็น ดินเหนียว คือ เนื้อ สีที่ทำ คือ ผิวหนัง ช่องทั้งหลายคืออากาศ เพราะอาศัยอาภรณ์ เครื่องประดับต่างๆ จึงได้ชื่อว่าบุรุษหรือสตรี การเคลื่อนไหวไปได้ของหุ่นก็ด้วยวาโยธาตุที่เกิดจากจิตที่คิดจะเดิน ยืน คู้เข้า เหยียดออก สนทนาพูดจำได้

  มนุษย์หุ่นเหล่านี้เกิดขึ้นพร้อมกับวิญญาณธาตุ ตกอยู่ในอำนาจความโกรธ ความโศกเศร้า ความทุกข์ เพราะอวิชชา พวกเขาหัวเราะสนุกสนานหรือเล่นด้วยกันได้ มีอาหารรักษาหุ่นเหล่านี้ไว้ และชีวิตินทรีย์รักษาไว้ ทำให้หุ่นเหล่านี้เดินไป ที่สุดแห่งชีวิตทำให้หุ่นแตกกระจัดกระจาย และเมื่อกรรมและกิเลสยังมีอยู่ หุ่นใหม่ก็จะเกิดขึ้นอีก การเกิดขึ้นครั้งแรกของหุ่นนั้นไม่สามารถรู้ได้ จุดสุดท้ายของหุ่นนั้นใครๆ ไม่สามารถมองเห็นได้ ผู้ปฏิบัติพึงกำหนดกายนี้โดยเปรียบกับหุ่นว่าอาการเหล่านี้ กิจกรรมเหล่านี้ว่า “ไม่มีสัตว์ ไม่มีชีวะ เป็นเพียงแต่สภาวะ”

๖. พิจารณาธาตุโดยความเป็นอารมณ์
- เมื่อพิจารณาธาตุ ๔ โดยประการต่างๆ ดังที่กล่าวมาแล้ว ผู้ปฏิบัติพึงพิจารณาโดยความเป็นนามและรูป คือ ธาตุทั้งหลายเป็นรูป จิตพร้อมเจตสิกต่างๆ ที่พิจารณารูปเหล่านั้นโดยความเป็นจริง เป็นนาม แล้วพิจารณาต่อไปอีกว่า นามรูปเป็นทุกข์ เป็นตัณหา เป็นบ่อเกิดแห่งทุกข์ แล้วกำหนดรู้ว่า ความดับทุกข์ได้ต้องดับที่ตัณหา มรรคมีองค์ ๘ นั้นเป็นหนทางไปสู่ความดับทุกข์โดยสิ้นเชิง

นิมิต ภาวนา และ มรรค ผล ที่ได้จากการเจริญจตุธาตุววัฏฐาน
   การเจริญจตุธาตุววัฏฐานนี้ ไม่มีอุคคหนิมิตและปฏิภาคนิมิต คงมีแต่บริกรรมนิมิตอย่างเดียว คือธาตุทั้ง ๔ ที่มีอยู่ในร่างกายตนนั้นเอง

   ส่วนภาวนานั้นได้ ๒ อย่าง คือ บริกรรมภาวนาและอุปจารภาวนา สำหรับอัปปนาภาวนาอันเป็นตัวฌานนั้นเกิดขึ้นไม่ได้ ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะธาตุทั้ง ๔ นี้เป็นสภาวะล้วนๆ ผู้เจริญต้องใช้ปัญญาอย่างแรงกล้า จึงจะรู้เห็นในสภาวะเหล่านี้ได้ เหตุนี้สมาธิของผู้เจริญจึงไม่มีกาลังพอที่จะถึงฌาน

   ดังนั้น หากว่าการพิจารณาธาตุทั้ง ๔ ที่มีอยู่ในกายตน โดยมีปัญญาเป็นประธานนี้ทำให้พิจารณาธาตุ ๔ โดยความเกิดดับ ก็จะทำให้ผู้ที่เจริญธาตุ ๔ นั้นสามารถสำเร็จมรรคผลได้

อานิสงส์ของจตุธาตุววัฏฐาน
๑. เห็นความไม่ใช่ตัวตน (อนัตตลักษณะ)
๒. ละความเห็นว่าเป็นสัตว์ บุคคล ชาย หญิงได้
๓. ไม่กลัวภัยต่างๆ
๔. สามารถตัด ระงับ ความพอใจและไม่พอใจได้ มีจิตมั่นคงไม่หวั่นไหวต่ออารมณ์ที่น่าปรารถนาและไม่น่าปรารถนา
๕. ทำให้เป็นผู้มีปัญญากว้างขวาง
๖. เข้าถึงพระนิพพาน
๗. ถ้าไม่เข้าถึงพระนิพพานในภพนี้ ก็จะไปสู่สุคติ

---

อ้างอิง
บทเรียนพระอภิธรรมทางไปรษณีย์ ชุดที่ ๙ สมถกรรมฐาน ตอนที่ ๓
บรรณานุกรม
๑) ปรมัตถโชติกะ หลักสูตรชั้นมัชฌิมอภิธรรมิกะโท : พระสัทธัมมโชติกะ : อภิธรรมโชติกะวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย : โรงพิมพ์ ห้างหุ้นส่วนจำกัด ทิพยวิสุทธิ์ ; พิมพ์ครั้งที่ ๔ พ.ศ. ๒๕๓๙
๒) วิมุตติมรรค พระอุปติสสเถระ รจนา
พระเทพโสภณ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) และคณะแปลจากฉบับภาษาอังกฤษ ของพระเอฮารา พระโสมเถระ และพระเขมินทเถระ
๓) วิสุทธิมรรค ๑๐๐ ปี สมเด็จพระพุฒาจารย์ (อาจ อาสภมหาเถระ) สมเด็จพระพุฒาจารย์ (อาจ อาสภมหาเถร) แปลและเรียบเรียง
๔) พระสูตร และ อรรถกถา แปลขุททกนิกาย ปฏิสัมภิทามรรค เล่มที่ ๗ ภาคที่ ๑- ๒
๕) การเจริญสมาธิ ตามแนวทางพระพุทธศาสนา BUDDHIST MEDITATION ผศ.ดร.นฤมล มารคแมน
สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยรามคำแหง พิมพ์ครั้งที่ ๒ พ.ศ.๒๕๔๔
ขอบคุณภาพจาก http://pixserv.clipmass.com (http://pixserv.clipmass.com),http://www.packagetourtravel.com,http://image.ohozaa.com

---

ขอขอบพระคุณที่มาจาก ท่าน raponsan
http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19399#msg19399 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19399#msg19399)

---

---

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, จตุธาตุววัฏฐาน)



   
สำหรับวันนี้ จะขอพูดเรื่องสมถภาวนาจนจบ คำว่าจบในที่นี้หมายความว่าจะเว้นอรูปฌานทั้ง ๔ เสีย เพราะถือว่าไม่มีความจำเป็น สำหรับวันนี้ก็จะพูดเรื่องจตุธาตุววัฏฐานสี่ หรือเรียกกันง่ายๆ ว่า ธาตุ ๔  สำหรับกรรมฐานบทนี้เป็นกรรมฐานพิจารณา ไม่ใช่กรรมฐานภาวนา คำว่าภาวนาหมายความว่า จับคาถาบทใดบทหนึ่งเข้ามาภาวนาให้จิตทรงตัว

 แต่ว่าสำหรับกรรมฐานกองนี้เป็นกรรมฐานพิจารณา เป็นกรรมฐานที่เหมาะสำหรับท่านที่เป็นพุทธจริต คำว่าพุทธจริตเป็นอารมณ์รู้ หมายถึงว่าคนทุกคนก็มีด้วยกันทุกคน เวลาใดที่มีอารมณ์ปลอดโปร่งเห็นว่าโลกเป็นทุกข์ อัตภาพร่างกายมีสภาพเกิดขึ้นในเบื้องต้น มีความเปลี่ยนแปลงเป็นท่ามกลาง มีความแตกสลายไปในที่สุด เห็นว่าเป็นอนิจจังหาความเที่ยงไม่ได้ เป็นทุกขังเป็นความทุกข์ อนัตตามันจะสลายตัว

ถ้าอารมณ์ของเราเกิดขึ้นอย่างนี้ เห็นว่าร่างกายไม่เป็นเรื่องเป็นราว มีความตายไปในที่สุด ชื่อว่าเวลานั้นอารมณ์จิตเราเป็นพุทธจริต เป็นจิตที่ตกอยู่ในความฉลาด

   ฉะนั้นกรรมฐานบทหนึ่งในพุทธจริตที่เรายังไม่ได้พูดกันมาก็เหลือจตุธาตุววัฏฐานสี่ คือท่านให้พิจารณาว่า ร่างกายของเรานี้เป็นแต่เพียงธาตุ ๔ คือ ธาตุน้ำ ธาตุดิน ธาตุลม ธาตุไฟ เอามาผสมกันเข้าเป็นเรือนร่าง แล้วก็มีอากาศธาตุ มีวิญญาณธาตุเข้ามาสิงรวมเป็นธาตุ ๖ ประการด้วยกัน เนื้อแท้เดิมจริงๆ มันมี ๔

   ธาตุดินได้แก่ของที่แข็ง มีหนัง มีเนื้อ มีกระดูก เป็นต้น
   ธาตุน้ำได้แก่น้ำเลือด น้ำเหลือง น้ำหนอง น้ำลาย ปัสสาวะ เป็นต้น
   ธาตุไฟได้แก่ความอบอุ่นในร่างกาย
   ธาตุลมได้แก่การที่พัดไปมาในร่างกาย มีลมหายใจเป็นต้น

   รวมความว่าร่างกายนี้ต้องมีธาตุ ๔ ประกอบกัน ทั้งธาตุแต่ละธาตุก็ต้องมีความแข็งแรงสม่ำเสมอกัน ร่างกายของเราจึงจะมีความสมบูรณ์พูนสุข อันการที่ร่างกายป่วยไข้ไม่สบายแสดงว่าธาตุอย่างใดอย่างหนึ่งมันบกพร่อง มีการทรงตัวไม่เสมอกัน เหมือนกับเรามีโต๊ะ ๔ ขา แต่ขาหนึ่งมันหักหรือมันร่อยไปเสียก็แสดงว่าตั้งไม่สนิท ถ้ามันร่อยลงไป ๒ ขา ก็แสดงว่าเอียงลงไปแล้ว

แม้แต่ก้านกล้วยมันก็หนัก ร่างกายของเราก็เหมือนกัน มีความสมบูรณ์แข็งแรงปกติใช้งานได้สะดวก ก็ได้แก่ธาตุทรงตัวสม่ำเสมอกัน เมื่อธาตุส่วนใดส่วนหนึ่งมีความทรุดโทรมเรียกว่าพอเสื่อมตัวลงไป ร่างกายก็ต้องแสดงถึงการทรุดโทรมให้ปรากฏ แล้วในที่สุดธาตุแต่ละธาตุทั้ง ๔ ธาตุนี้มันก็จะต้องสลายตัวไป

   ถึงเวลาตายเราจึงว่าธาตุลมหายไป
   ธาตุไฟหายไป เหลือ ๒ ธาตุ คือธาตุน้ำกับธาตุดิน
   ในเมื่อมีดินกับน้ำ ไม่มีความอบอุ่นเข้าประคับประคอง น้ำก็ละลายดิน ดินก็เกิดอาการยุ่ย เกิดอาการอืดพองขึ้นมา หนังเปื่อยเนื้อเปื่อย เน่า ทว่าไม่เน่าเปล่ามีการส่งกลิ่นเหม็น แล้วก็ค่อยสลายตัวไปทีละน้อยละน้อย

   ธาตุน้ำแห้งไป ธาตุดินก็ยุบตัวลงสลายไป
   เป็นอันว่าร่างกายของเราประกอบไปด้วยธาตุ ๔ คือ ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ มันมีความเกิดขึ้นในเบื้องต้น แล้วก็มีความเสื่อมไปลดน้อยถอยลงไปทีละน้อยๆ เราจะเห็นว่าความเป็นเด็กเกิดขึ้น เรามีการเจริญขึ้นด้วยธาตุ จนถึงความเป็นหนุ่มเป็นสาวแสดงว่าธาตุ ๔ ประกอบสมบูรณ์

   พออายุมากลงความสมบูรณ์กับเวลาที่เสื่อมลงไปยามแก่มาถึง สิ่งที่เข้าไปปรนเปรอไม่พอกับสิ่งที่เสื่อมสลายตัวไป ของที่เต็มอยู่มันก็พร่องคือว่าเนื้อหนัง เนื้อมันน้อยลงหนังก็เริ่มเหี่ยว ความเปล่งปลั่งไม่ปรากฏ มีการสลายตัวของธาตุดินมองเห็นชัด

   แล้วในที่สุดธาตุดินก็สลายตัวทรงไม่ได้ กายทรงตัวอยู่ไม่ได้ นี่มันตาย มานั่งพิจารณาดู ร่างกายเราเป็นธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ ขณะใดที่ธาตุทั้ง ๔ ไม่สามัคคีกันเมื่อไหร่ก็พังเมื่อนั้น

   แล้วมาดูการพิจารณาดูธาตุ ๔ เพื่อประโยชน์อะไร พิจารณาเพื่อตัดความเมาในธาตุคือร่างกายเสีย ว่าเราจะไปนั่งเมามันในร่างกายของเราว่า มันจะทรงตัวนั้นมันไม่มี เราจะหาความผ่องใสในร่างกายตลอดกาลตอลดสมัยมันก็ไม่มี หาความแข็งแรงหาการคล่องตัวตลอดไปมันก็ไม่มี   

      เพราะธาตุทั้ง ๔ นี้มันจะทรงตัวความแข็งแรงไม่เสมอกัน มันจะพร้อมเพรียงกันก็อยู่ชั่วขณะหนึ่ง สักวันหนึ่งปีหนึ่งอาจจะหลายครั้งที่มีธาตุบางอย่างกะพร่องกะแพร่งร่อยหรอไปเสื่อมตัวลงไป อาหารป่วยมันก็เกิด นี่มองเห็นสภาวะของธาตุมันไม่ดี มันไม่ทรงตัว

   แล้วก็มองดูต่อไปด้วยว่าธาตุนี้มันเกิดมาแล้วมันไม่ทรงตัว ในที่สุดมันเป็นอย่างไร มันก็พังสลายตัวไปในที่สุด แล้วเราจะไปนั่งมัวเมาในธาตุเพื่อประโยชน์อะไร ธาตุ ๔ ไม่ทรงตัว ธาตุของเราไม่ทรงตัว ธาตุของบุคคลอื่นก็ไม่ทรงตัว การปรารถนาในการมีคู่ครองก็เพราะว่าเรามีโมหจริต คือ ความโง่ไม่ได้คิดถึงความเป็นจริง

เพราะการมีคู่ครองนี้สร้างความเป็นห่วงให้เกิดขึ้น มีอารมณ์ยึดถือให้เกิดขึ้น ความจริงเราปรารถนาจะเปลื้องความทุกข์ แต่การแสวงหาร่างกายของบุคคลอื่นๆ มาคู่กับร่างกายเรา หวังจะเป็นคู่ครองซึ่งกันและกัน มันไม่ใช่เปลื้องทุกข์มันเพิ่มทุกข์  ต้องรับภาระร่างกายของเราเองด้วย รับภาระร่างกายของบุคคลอื่นด้วย ทีแรกเราก็ทุกข์แต่ตัวเรา

เมื่อเอาบุคคลอื่นเข้ามาเราก็ทุกข์ เพื่อบุคคลอื่นอีกทุกข์เพราะอยู่เป็นคนคู่ไม่พอ ความโง่ยังสร้างต่อไป อยากจะมีลูก อยากจะมีลูกผู้หญิง อยากจะมีลูกผู้ชาย อยากจะมีหลาน นี่มันเป็นอาการของความโง่ไม่มีที่สิ้นสุด สร้างความห่วง สร้างอุปาทาน สร้างความยึดมั่นผูกพันในสิ่งที่ไม่ทรงตัว ฉะนั้นในความทุกข์ไม่มีถึงที่สุด หาที่จบก็ไม่ได้

   องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า  ทรงบรรลุอภิเสกสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว องค์สมเด็จพระประทีบแก้วเห็นโทษของการมัวเมาอยู่ในธาตุ ๔ มัวเมาในธาตุของตัวหรือว่าเมาในธาตุของบุคคลอื่นด้วย คนเมาแต่ธาตุของตัวยังพอดี เรียกว่าทุกข์น้อย ถ้าเมาในธาตุของบุคคลอื่นด้วยเรียกว่าทุกข์หนักขึ้นไป ถ้ายิ่งเมาอยากจะมีลูก เมาอยากจะมีหลาน เมาอยากจะมีเหลนก็ยิ่งหนักเข้าไปอีกเท่าตัว

พระพุทธเจ้ากล่าวว่า ภาระหะเว ปัญจักขันธา ขันธ์ทั้งหาเป็นภาระอันหนัก แต่เพียงธาตุ ๔ ของเราประกอบเข้าเรียกว่าขันธํห้า เท่านี้ก็ปรนเปรอมันไม่ไหวอยู่แล้ว ไปเลี้ยงมันทั้งวันมันก็ไม่รู้จักอิ่ม มันก็ไม่รู้จักพอ ปรนเปรอมันตลอดกาลตลอดสมัย มันก็ไม่มีความหยุดยั้งในความต้องการ บำรุงร่างกายขนาดไหนก็ดีมันก็ไม่วายจะทรุดโทรม ประคับประคองเท่าไรก็ตามมันก็ไม่พ้น ที่จะตายไม่พ้นที่จะพัง นี้คือร่างกายของเราคนเดียว

พระพุทธเจ้าท่านก็บอกหนักแสนหนัก มันแบกจะไม่ไหวอยู่แล้ว ต้องไปแบกร่างกายของบุคคลอื่นเข้า  เราจะเป็นคนโง่หรือคนฉลาด มันเพิ่มทุกข์ แสดงว่าอารมณ์โง่มันเกิดขึ้น

   การที่จะตัดความโง่ตัวนี้ได้ก็ต้องปลดร่างกายของคนอื่นทิ้ง แล้วก็หาทางมาปลดร่างกายของเรา มานั่งนึกดูว่าเราคนเดียวเราก็ยังแย่  หาที่สุดของความทุกข์ไม่ได้ ถ้าเราไปแบกเข้าอีกขันธ์ห้าหนึ่งก็หนักอีกเท่าตัว เพียงแต่ตัวของเราก็เอาชีวิตไม่รอด

เดิมทีเราถึงความเป็นหนุ่มเป็นสาวร่างกายสมบูรณ์บริบูรณ์ เวลาที่อายุกาลผ่านวัยไป มาถึงอายุกาลผ่านวัยไป มาถึงอายุนี้แล้วความเสื่อมมันก็ปรากฏ องค์สมเด็จพระบรมสุคตบอกวางร่างกายของบุคคลอื่นเสียเป็นปัจจัยของความทุกข์ เห็นเรามาแบกแต่ร่างกายของเราแต่ผู้เดียว

   เมื่อต้องมาแบกร่างกายของเราคนเดียวก็นั่งมองดูว่ามันหนักหรือมันเบา มันหนักไปด้วยภาระทั้งปวงต้องหาอาหารมาให้อิ่ม เวลานี้จะกินอย่างนี้ เวลาโน้นจะกินอย่างโน้น เวลานั้นต้องกินอย่างนั้น ความอยากของมันไม่สิ้นสุด

หนักเฉพาะการกินก็หนักแย่อยู่แล้ว เครื่องประดับประดาเครื่องแต่งตัวมันก็อยากจะได้ไอ้นั่น มันก็อยากได้ไอ้นี่ อาหารแต่ละชิ้น ผ้าแต่ละชิ้นที่จะได้ก็ได้มาด้วยความทุกข์ความเหนื่อยยาก เอามาหนักเท่านี้ก็ยังไม่พอ ประเดี๋ยวก็ป่วยโน่นประเดี๋ยวก็ป่วยนี่ ป่วยอย่างนั้น ป่วยอย่างนี้ ต้องรักษาพยาบาลมัน อาการป่วยก็เป็นทุกข์

การจะหาเงินมารักษาก็แสนจะทุกข์ แสนจะเหนื่อยยาก นั่นก็เป็นอาการของความทุกข์ของร่างกาย มันดีตรงไหน และถึงแม้จะประคับประคองประการใดก็ดี จะรักษาอย่างไรก็ดี บำรุงอย่างไรก็ดี ในที่สุดมันก็ตาย

   ในเมื่อมันจะต้องตายแบบนี้ เราจะไปแบกมันทำไมต่อไป ถ้าเรายังจะต้องเกิดอีกเราก็แบกมันรูปนี้ตลอดไป เราเลิกแบกมันเสียดีกว่า โยนมันทิ้งไป การที่โยนมันทิ้งก็ไม่ได้หมายความว่า จะไปเชือดคอตาย ผูกคอตายโยนทิ้ง ไม่ใช่อย่างนั้น โยนมันออกไปเสียจากใจจะได้ไม่ต้องห่วงมันมากนัก ถือว่ามันเป็นที่อาศัยชั่วคราว

ขณะใดที่เรายังอาศัยมันอยู่ ก็ประคับประคองมันตามหน้าที่ ให้มีความรู้สึกว่านี่เราทำตามหน้าที่เท่านั้น เราไม่ได้รักมันเราไม่ได้ห่วงมัน ขณะที่เรายังอาศัยมันอยู่ ถ้ามันทรุดโทรมมากเกินไปแบบเดียวกับบ้านที่อาศัย ปล่อยให้หลังคารั่วปล่อยให้พื้นผุ

ผลที่สุดเราเองก็เป็นผู้ลำบากมากเกินไป ทั้งๆ ที่รู้ว่าบ้านมันเก่าอยู่ทุกวัน หลังคารั่วพอฝนมันรั่วแดดส่อง หาอะไรมาปกปิดกันความร้อนชั่วขณะ พื้นมันผุก็หาสิ่งของเท่าที่จะซ่อมแซมได้มาซ่อมแซมมัน ประคับประคองมันไว้ แต่ว่าไม่ได้รักมัน

กำหนดจิตว่าเมื่อถึงเวลาที่จะต้องจากกันเมื่อไร เราก็จะไม่ห่วงใยขันธ์ห้านี้เป็นอันขาดและเราก็ไม่ต้องการมันอีก เพราะเราไปพบมันอีกเมื่อไรก็จะพบกับความทุกข์แบบนี้ไม่มีที่สิ้นสุด

   วิธีที่เราไม่ต้องการจะพบมันก็พิจารณาสักกายทิฏฐิ พิจารณาว่ามันไม่ใช่เรา มันไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในมัน มันไม่มีในเรา ธาตุ ๔ มันเป็นเรือนร่างที่เราอาศัยชั่วคราว เราไม่เห็นว่ามันสวยที่ไหน ไม่เห็นว่ามันดีที่ไหน มันเต็มไปด้วยความทุกข์ 

ขึ้นชื่อว่าธาตุแบบนี้เราไม่ต้องการมันอีก คิดไว้อย่างนี้เสมอ เราไม่ต้องการมันอีก คิดไว้อย่างนี้เสมอ เราไม่ต้องการธาตุ ๔ เป็นเรือนร่างต่อไป ขึ้นชื่อว่าความเกิดที่มีธาตุ ๔ ไม่มีสำหรับเรา

   และแล้วต้องหาทางอ้อมต่อไปว่า ถ้าเราจะไม่ต้องมาเกิดจะทำอย่างไร
   อันดับแรกเราต้องตัดโลภะความโลภ โดยการให้ทาน อย่างนี้ต้องมีอารมณ์เป็นปกติ ไม่ใช่จะมานึกว่าจะไม่เกิด จะไม่เกิด มันเป็นไปไม่ได้หรอก เราต้องตัดมัจฉริยะ ความตระหนี่ ตัดโลภะความโลภ อย่าให้มันข้องอยู่ในใจ อย่าทะเยอทะยานเกินไปจะมีความผูกพันในทรัพย์สินเกินไป ตายแล้วไม่มีใครเอาไปได้ เมื่อตัดความโลภ โดยการให้ทานโดยการบริจาค จิตจะได้มีความเบา

   เราต้องตัดโทสะ ความโกรธ โดยการทรงพรหมวิหาร ๔ เป็นปกติ เราต้องตัดตัวยึดถือ คืออุปาทานในขันธ์ห้าเสีย ได้แก่การพิจารณาพบความจริงของร่างกายว่ามันเป็นทุกข์ ความผูกพันมันจึงจะไม่มี

   นี่ถ้าเราพิจารณาแบบนี้ชื่อว่าพิจารณาทั้งด้านสมถะและวิปัสสนาร่วมกัน สมถภาวนาจำจะต้องมีอยู่เสมอ แต่สมถะจะทรงตัวได้ต้องอาศัยวิปัสสนาญาณประคับประคอง วิปัสสนาญาณจะติดอยู่กับจิตใจของเราได้ตลอดกาลตลอดสมัยก็ต้องมีสมถะเป็นเครื่องสนับสนุน ทั้ง ๒ อย่างนี้แยกกันไม่ออก ถ้าแยกกันเหลือส่วนใดส่วนหนึ่ง เราก็ซวยเต็มที เพราะความดีมันจะไม่ทรงตัว

   การพิจารณาธาตุ ๔ เราควรจะเห็นว่าถ้าเราพิจารณาแล้วก็ควรจะน้อมเข้าไปสู่อสุภกรรมฐานในตัวด้วย เพราะธาตุ ๔ นอกจากมันจะไม่ทรงตัวเป็นปกติ ยังมีความไม่เที่ยงมีการเปลี่ยนแปลงเป็นทุกข์มีการสลายตัวไปในที่สุด และยังเต็มไปด้วยความสกปรกโสมมอีกด้วย เป็นของน่าเกลียดของโสโครก นี่มองกรรมฐานจุดใดจุดหนึ่งแล้วอ้อมลงไปหาจุดจบเพื่อเป็นการทำลายจิตที่ผูกพันไว้ได้ ฉะนั้น การเจริญพระกรรมฐานจึงจำเป็นจะต้องรู้กรรมฐานหมดทั้ง ๔๐ อย่าง ไม่ใช่อย่างใดอย่างหนึ่ง ต้องศึกษาให้ครบแล้วก็

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, จตุธาตุววัฏฐาน)



   
   ต่อไปสำหรับท่านที่ปรารถนาจะเจริญพระกรรมฐานเพื่อฝึกทิพจักขุญาณ โดยใช้บทภาวนาว่า นะ มะ พะ ทะ บทนี้สำคัญมากถ้าใช้เป็นทิพจักขุญาณจะมีความแจ่มใสเป็นพิเศษ ในตอนต้นก็ขอให้ทุกท่านให้คำภาวนาและพิจารณาตามอัธยาศัยเสียก่อน

การพิจารณาในสมถะบทใดก็ตามนั้นและวิปัสสนาญาณก็ดีเป็นของดีมากถ้ายังทรงจิตอยู่ได้ จิตไม่วอกแวกไม่คลาดเคลื่อนไปให้พิจารณาไปเสมอๆ จะเป็นการตัด ถ้าเราเจริญกรรมฐานเราต้องการตัดกิเลสจริงๆ ไม่ใช่สักแต่ว่าทำ ถ้าตัดได้ตัดให้มันหมดไป

เมื่อเห็นว่าพิจารณาจิตมันจะซ่านเกินไปก็จับคำภาวนา รักษาอารมณ์ให้ทรงตัว ในอันดับแรกเราเคยภาวนาว่าอย่างไรให้ทรงตัว ก็ภาวนาอย่างนั้นเสียก่อนจนกว่าจิตจะสบายถึงที่สุด

เมื่อมีความอิ่มของจิตดีเรียบร้อยแล้ว จิตเรียบเป็นระเบียบดีจึงจับคำว่า นะ มะ พะ ทะ ภาวนาต่อไปแทน แต่เมื่อภาวนาว่า นะ มะ พะ ทะ ไม่ใช่จะอยากเห็นโน่น อยากเห็นนี่ อยากให้ปรากฏความสว่าง ถ้าทำอย่างนี้ไม่มีผล ให้รักษาอารมณ์ตน

โดยเฉพาะ ใช้คำภาวนาว่า นะ มะ พะ ทะ อย่างเดียว จะมืดจะสว่างอย่างไรก็ช่าง อะไรจะปรากฏหรือไม่ปรากฏก็ช่าง ไม่สนใจ สนใจรักษาคำว่า นะ มะ พะ ทะ อย่างเดียว พอจิตเป็นสมาธิทรงตัวดีแล้ว ถึงขั้นอุปจารสมาธิอารมณ์จิตจะสว่างไสว หลับตาจะมีความรู้สึกเหมือนว่าเรานั่งอยู่ในเวลากลางวัน มันมีความสว่างทั่วตัว

ถ้าบังเอิญจิตเป็นทิพจักขุญาณเห็นภาพใดๆ ตามที่เราต้องการ จะมีความแจ่มใสเป็นพิเศษ เห็นชัดแม้แต่ผมแต่หนวดเส้นเล็กๆ ก็สามารถจะมองเห็นได้ คุณประโยชน์ของการเจริญกรรมฐานกองนี้ก็เพื่อว่าจะได้ทรงวิชชาสาม สามารถค้นคว้าพิจารณาหาความจริงในหลักเกณฑ์ของพุทธศาสนาได้อย่างแท้จริง

   ต่อจากนี้ไปขอให้บรรดาภิกษุสามเณร พุทธบริษัทชายหญิงพากันตั้งกายให้ตรงดำรงจิตให้มั่น กำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก ใช้คำภาวนาและพิจารณาต่อไป จนกว่าจะได้ยินสัญญาณบอกหมดเวลา

---

ที่มา หนังสือ กรรมฐาน 40 ของหลวงพ่อฤาษีลิงดำ
ขอบคุณภาพจาก
www.bknowledge.org (http://www.bknowledge.org),www.kmitl.ac.th,http://1.bp.blogspot.com,www.watermis.com,www.212cafe.com

---

   จตุธาตุววัฏฐาน เป็นกรรมฐานที่ต่างจากกรรมฐานอื่นๆ ตรงที่เป็นกรรมฐานพิจารณา เป็นการพิจารณาธาตุกรรมฐาน เหมาะสำหรับผู้มีพุทธจริต(ปัญญาจริต) ต้องคิด ต้องนึก ต้องใคร่ครวญ จึงจำเป็นต้องทำความเข้าใจธรรมชาติของธาตุทั้ง ๔ คือ ดิน น้ำ ไฟ ลม ให้ดีก่อน ทำให้หลายคนอาจคิดว่ายาก

   ผมนึกถึงคำว่า" วิปัสสนึก"ขึ้นมาได้ ผมได้มีโอกาสคุยกับแม่ชีทศพร ถามท่านว่า ทำไมผมขึ้นวิปัสสนาไม่ได้
ท่านตอบว่า สมาธิคุณแข็งไป วิปัสสนาต้องมีวิปัสสนึกก่อน

   ถึงตรงนี้บางคนอาจแย้งว่า การนึกไม่ใช่วิปัสสนา ผมเห็นด้วยครับ
   แต่อารมณ์กรรมฐาน ผมว่าน่าจะมาจากจริตวาสนาบารมีของคนนั้นๆ ไม่น่าจะมีอะไรที่ตายตัว

   กลับมาเรื่องวิปัสสนึก การพิจารณาธาตุในลักษณะนี้ ที่เห็นได้ชัดเจนที่สุด ก็คือ จะได้สมถะ
   ความหมายของผมก็คือ วิปัสสนึกเป็น สมถะนั่นเอง
   (ขอไม่คุยวิปัสสนา เนื่องจากไม่สันทัด)

   การพิจาณาธาตุตามแนวอภิธรรม มี ๖ วิธีด้วยกัน
     ๑. การกำหนดธาตุโดยไม่แยกกัน
     ๒. การกำหนดธาตุโดยเหตุและปัจจัย
     ๓. การกำหนดธาตุโดยลักษณะ    
     ๔. การกำหนดธาตุโดยความเสมอกันและไม่เสมอกัน
     ๕. การกำหนดธาตุโดยความเป็นหุ่น
     ๖. พิจารณาธาตุโดยความเป็นอารมณ์

   การพิจารณาธาตุตามแนวนี้ จะไ้ด้เพียงอุปจารสมาธิเท่านั้น
   แม้จะได้แค่อุปจารสมาธิ ก็เพียงพอสำหรับการวิปัสสนาเพื่อพ้นทุกข์แล้วครับ
   ขอคุยเท่านี้ครับ รู้สึกอึดอัด

---

ผมแนบไฟล์ บทความเรื่อง "การพิจารณาธาตุกรรมฐาน" มาให้ดาวน์โหลดครับ

http://www.madchima.org/forum/index.php?action=dlattach;topic=5260.0;attach=1855 (http://www.madchima.org/forum/index.php?action=dlattach;topic=5260.0;attach=1855)


ขอขอบพระคุณที่มาจาก ท่าน raponsan
http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19400#msg19400 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19400#msg19400)
http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19401#msg19401 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.msg19401#msg19401)

- พระตถาคตเจ้า ผู้ทรงพระทศพลญาณทรงตรัสสอนว่า ให้เห็นอาการทั้ง 32 นั้นเป็นเพียง ธาตุ ๔ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ จนถึงธาตุ ๖ คือ รวมทั้ง อากาศ วิญญาณ จนเห็นถึงความเป็นของไม่เที่ยง มิใช่ตัวตน เป็ทุกข์ (ทวัตติงสาปาฐะ, กายคตาสติ, กายานุสติปัฏฐาน, ภารทวาชสูตร, คิริมานนทสูตร สัญญา ๑๐)


[๒๙๗]ดูกรภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุย่อมพิจารณากายนี้แล ข้างบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป
ข้างล่างแต่ปลายผมลงมา มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มด้วยของไม่สะอาดมีประการต่างๆ ว่ามีอยู่ในกายนี้
ผม  ขน  เล็บ  ฟัน  หนัง  เนื้อ  เอ็น  กระดูก  เยื่อในกระดูก  ม้าม 
หัวใจ  ตับ  พังผืด  ไต  ปอด  ไส้ใหญ่  ไส้น้อย  อาหารใหม่  อาหารเก่า  (มันสมอง)
ดี  เสลด  น้ำเหลือง  เลือด  เหงื่อ  มันข้น  น้ำตา  เปลวมัน  น้ำลาย  น้ำมูก  ไขข้อ  มูตร

(ท์วัตติงสาการะปาโฐ คือ อาการทั้ง 32 ประการนี้ คือ กายคตาสติจะมีแต่เพียงในพระพุทธศาสนาเท่านั้นที่มี เป็นการพิจารณาโดยแยบคายที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนดึงเข้าได้ถึง ฌาณ ๔ เข้าสมถะเห็นเป็น อสุภะ ธาตุ กสิน ก็ได้ เข้าสู่วิปัสนาเห็นเป็นเพียงธาตุหรือรูปนามก็ได้ ในอนุสสติ ๑๐ บทท์วัตติงสาการะปาโฐ คือ กายคตาสติ ส่วนในหมวดที่พระพุทธเจ้าจัดรวมว่าเป็นการพิจารณากายคตาสตินั้น ท์วัตติงสาการะปาโฐ จะเป็น ปฏิกูลบรรพ เป็นการพิจารณาส่วนหนึ่งในกายคตาสติที่รวมเข้ากัน 7 หมวด คือ อานาปานสติบรรพ๑ อิริยาบถบรรพ๑ สัมปชัญญะบรรพ๑ ปฏิกูลมนสิการบรรพ๑ ธาตุมนสิการบรรพ๑ นวสีวถิกาบรรพ๑ และ สัมมาสมาธิ คือ รูปฌาณ๔ หรือ กายานุสติปัฏฐาน นั้นเอง)

---

- ก็กายเรานี้เป็นอย่างนี้แล กายเขาที่เราเสพย์อารมณ์กำหนัดราคะอยู่ก็เป็นดังนี้แล เบื้องบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป เบื้องต่ำแต่ปลายผมลงมา อันมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบเป็นของไม่สะอาดดังนี้แล กายเราและกายเขานี้ก็เป็นเช่นนี้แล สิ่งเหล่านี้ที่รวมอยู่ในกายเราและเขา
- เมื่อไม่มีเรา_ในรูปขันธ์คือกายนี้(เมื่อพิจารณาแยกออกเป็นอาการทั้ง ๓๒ ประการออกมา) และ รูปขันธ์คือกายนี้_ไม่มีในเรา(เมื่อแยกกายออกเป็นอาการทั้ง ๓๒ ประการ ก็ไม่อยู่เป็นร่างกายเป็นรูปขันธ์ได้ รูปขันธ์จึงไม่มีในเรา)
- ดังนั้นเราจักพึงหวังเอาปารถนาในอาการทั้ง 32 เหล่านั้นในเขาก็ไม่เกิดประโยชน์ไรๆนอกจากทุกข์อันรุ่มร้อนมัวหมองใจ จากการปารถนายึดมั่นถือมั่นในของไม่สะอาดเหล่านั้นดังนี้

เจริญจิตขึ้นพิจารณาในบุคคคลที่เราเห็นอยู่ที่กำลังเกิดราคะอยู่นี้ว่า กายของเขานี้มีสภาพอย่างไรซึ่งประกอบไปด้วยอาการทั้ง ๓๒ อันเป็นที่ประชุมกันชองธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ (อากาศ วิญญาณ) อย่างไรบ้าง

- เบื้องต้นเราต้องทำความเข้าใจดังนี้ก่อนว่า

(http://www.madchima.net/images/199_image002.gif)

ขอขอบคุณที่มาของรูปจากคุณณัฐพลศร ตามกระทู้นี้ครับ
 http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.0 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=5260.0)

---

๑. ขั้นตอนพิจารณาปฏิบัติในธาตุดิน เราจะรู้อย่างไรว่าธาตุเหล่านี้คือธาตุดิน เพราะที่มองเห็นมันก็เป็นคนทั้งตัว ตับ ไต กระเพาะ เล็บ มันก็เป็นอย่างที่เรารู้มาตั้งแต่เด็กจะให้มองเป็นดินยังไง
    " ข้อนี้พระตถาคตให้เอาเอกลักษณ์ของธาตุ คือ สภาพคุณลักษณะของธาตุดินเป็นอารมณ์ นั่นคือ รู้ในสภาพที่อ่อนและแข็ง ไม่ต้องไปรู้สภาพอะไรอื่นให้รับรู้สภาพนี้จากจากการสัมผัสรู้สึกถึงอาการที่เป็นเอกลักษณ์หรือคุณลักษณะของธาตุดินเท่านั้น(ถ้าทางวิปัสนานี้ท่านจะให้รู้จนเห็นไม่มีตัวตนบุคคลใดสักแต่เป็นเพียงรูปนาม ธาตุดินก็คือรูป เป็นมหาภูตรูป๔)"
    " ทีนี้เราลองจับดูหนังของเรามันก็อ่อนนุ่มใช่ไหม นั่นคือคุณสมบัติของธาตุดิน คือ มีความอ่อนนุ่มหรือแข็ง ดังนั้นหนังจึงเป็นธาตุดิน ผมก็มีลักษณะอ่อนนุ่มนั้นก็เป็นลักษณะของธาตุดิน เล็บมันแข็งใช่ไหมดังนั้นเล็บก็เป็นธาตุดิน เนื้อก็อ่อนนุ่มเนื้อจึงเป็นธาตุดิน หากเป็น ตับ ไต ไส้ กระเพาะอาหาร เราอาจจะยังไม่เคยจับใช่ไหม แต่คนกับสัตว์ก็เหมือนกันเราคงพอจะได้สัมผัสกันว่า มันมีความอ่อนนุ่มและแข็งเท่านั้น กระดูกก็แข็งก็แสดงว่าอวัยวะภายในมีตับ ไต กระดูกเป็นต้น คือธาตุดินที่มีอยู่ในกายเรา ก่อตัวรวมกัมกับน้ำบ้าง ลมบ้าง ไฟบ้าง อากาศศบ้างขึ้นเป็นรูปร่างเป็นอวัยวะต่างๆและตัวของคน สัตว์ขึ้นมานั่นเอง ร่างกายเราจึงประกอบด้วยธาตุดิน ด้วยประการฉะนี้"
    - หากอยากรู้ว่ากายเรานี้ อวัยวะชิ้นนั้นๆคือธาตุใดก็ให้ลองไปซื้อเครื่องใน หมู วัว เป็ด ไก่ เอามาจับๆและเพ่งพิจารณาดูว่ามันมีสภาพอย่างไร เวลาจับๆบีบๆนี่มัน อ่อนนุ่ม หรือ แข็ง เป็นใหญ่ในทุกพื้นที่ที่จับใช่ไหม นั่นแสดงว่าอวัยวะชิ้นนั้นคือธาตุดินนั่นเอง
    - หากอยากรู้ว่าอวัยวะที่เป็นธาตุดินมีดินรวมตัวกันขึ้นเป็นรูปทรงนั้นๆ มันเกิดขึ้นเพราะเหตุใดหนอเป็นปัจจัยปรุงแต่ง มีธาตุใดๆรวมอยู่บ้างหนอ ก็ให้ลองหลับตาแล้วจับๆบีบๆดูที่อวัยวะชิ้นนั้น เราจะได้รับความรู้สึกว่าเหมือนมีบางสิ่งที่มีสภาพอันเอิบอาบ ซึมซาย เกาะกุม เคลื่อนตัวไหลออกมาจากอวัยวะชิ้นนั้นๆ เมื่อเรามองดูก็จะเห็นเป็น น้ำเลือด น้ำหนอง มันข้น เป้นต้น เช่น หั่นดูมีเลือดหรือน้ำเหลืองภายในบ้าง มันก็คือธาตุน้ำนั่นเอง-นั่นก็แสดงว่าธาตุดินจะก่อตัวกันขึ้นเป็นรูปร่างแบบใดๆได้ก็ต้องมีน้ำเป็นตัวเกาะกุมดินเข้ารวมกันให้มีรูปทรงลักษณะเช่นนั้น เมื่อบีบเคลื่อนสภาพมันดูคือลองเอาเครื่องในหรือก้อนเนื้อจุ่มลงไปในน้ำแล้วล้องบีบดูจะเห็นเหมือนมีลมเคลื่อนตัวทำให้ผุดขึ้นเป็นฟองในน้ำบ้าง นั่นก็แสดงว่าธาตุดินจะก่อตัวกันขึ้นเป็นรูปร่างแบบใดๆได้ก็ต้องมีลมร่วมอยู่เพื่อพยุงรูปทรงในส่วนนั้นให้คงสภาพอยู่ด้วย เมื่ออวัยวะที่สดใหม่อยู่ก็จะมีความอุ่นมีอุณหภูมิประมาณหนึ่งในอวัยวะส่วนนั้นบ้าง-นั่นก็แสดงว่าธาตุดินจะก่อตัวกันขึ้นเป็นรูปร่างแบบใดๆได้ก็ต้องมีต้องอาศัยธาตุไฟเพื่อเผาผาญหลอมรวมให้อยู่ร่วมเกาะกุมกันด้วย เมื่อเราสังเกตุหรือผ่าดูอวัยวะชิ้นนั้นๆจะเห็นว่ามันมีช่องอณุเล็กๆแทรกอยู่เต็มไปหมดบ้าง-นั่นก็แสดงว่าธาตุดินจะก่อตัวกันขึ้นเป็นรูปร่างแบบใดๆก็ตาม ก็ต้องมีอากาศธาตุเแทรกอยู่ในทุกอณุของดินเพื่อให้มันเป็นช่องสำหรับความยืดหยุ่นเคลื่อนตัวและแทรกซึมระบายเกาะกุมรวมให้ธาตุอื่นๆได้นั่นเอง

      อันนี้จะเห็นว่า ในอวัยวะภายในหรือชิ้นเนื้อหนึ่งๆจะประกอบไปด้วย ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ อันประครองอาศัยกันอยู่เพื่อรวมตัวกันขึ้นเป็นธาตุนั้นๆเป็นรูปทรงของอวัยวะส่วนนั้นส่วนนี้อยู่ภายในกายเราเพื่อทำหน้าที่ต่างๆในสถาวะที่สมดุลย์กันจะขาดกันไม่ได้จึงสามารถดำเนินไปทำหน้าที่ซึ่งกันและกันต่อไปได้ ดั่งตับ ไต ไส้ กระดูก เป็นต้น
    - จากนั้นลองเอาอวัยวะหรือชิ้นเนื้อเหล่านั้น ไปวางทิ้งไว้ในที่ใดๆก็ตามมี พอระยะเวลาผ่านไปก็จะเห็นว่า เมื่อน้ำเหือดแห้งลงสภาพดินของอวัยวะส่วนนั้นๆแทนที่จะอ่อนนุ่มกลับกลายเป็นแข็งแม้ยังคงสภาพดินอยู่แต่ความอ่อนนุ่มก็ไม่คงอยู่แล้ว เมื่อขาตธาตุน้ำการเกาะกุมรวมกันของสภาพธุาตทั้งหลายอันจะทำให้คงอยู่ในสภาพเดิมของดินก็ไม่มีแล้ว เมื่อลมหายไปความทรงตัวอยู่ของธาตุดินก็ไม่มีแล้ว เมื่อไฟดับไปความหลอมรวมสภาพไรๆของดินก็ไม่มีแล้ว
    - จากนั้นไม่นานธาตุดินที่เป็นอวัยวะส่วนนั้นๆก็เสื่อมโทรมแปรเปลี่ยนและดับสลายไปในที่สุด

๒. แม้ในธาตุน้ำ ลม ไฟ ก็พิจารณาในกายอย่างนี้เป็นต้นส่วนเอกลักษณ์คุณลักษณะใดๆของธาตุ น้ำ ลม ไฟ ก็มีดังรูปที่ผมคัดลอกมาจากท่านณัฐพลศรแล้วจึงไม่ต้องอธิบายซ้ำซ้อนนะครับ จะยกตัวอย่างเพียงคราวๆที่พอไว้เป็นแนวคิดพิจารณาดังนี้
    ๒.๑ ก็ดูจากภายนอก เช่น ปัสสาวะที่เราฉี่ออกมา น้ำมูกที่เราสั่งออกมา น้ำตาที่ไหลออกมา น้ำเลือด น้ำหนองที่ไหลออกมาลองสัมผัสดูว่ามีลักษณะเป็นอย่างไร เอกลักษณฺ์ของมันคือ ความเอิบอาบ ซาบซ่าน เกาะกุม เหมือนกันหมดใช่ไหม นั่นคือเอกลักษณ์ของธาตุน้ำ ในกายเรานี้ก็ประกอบไปด้วยน้ำอันเกาะกุมซาบซ่านให้คงสภาพกายรวมกันไว้อยู่ฉะนี้แล
    ๒.๒ เมื่อเราดูภายนอกคงเคยเห็นลมพัดเข้าออกถ้ำหรือภายในบ้านมันเคลื่อนตัวตรึงไหวพัดผ่านเราไปอย่างไร แม้ในกายเราก็มีอย่างนั้นภายในกายเราเหมือนถ้ำหรือบ้านให้ลมพัดผ่านเคลื่อนตัว ดั่งลมในกระเพาะอาหารมันจะมีความพัดขึ้นเคลื่อนตัวออกมาทำให้เราเรอออกมา หรือ ลมที่พัดลงลมในสำไส้ที่ออกมาเป็นตดเราจะรู้ความเคลื่อนตัวตึงไหวของมันได้ใช่ไหมครับ อันนี้เราทุกคนรู้สึกได้
    ๒.๓ เมื่อเราดูภายนอกเราย่อมเห็นไปที่เผาไหม้ เผาผลาญ ลุกโชนหลอมละลายรวมตัวกันไม่ว่าสิ่งใดๆทั้ง หิน เหล็ก น้ำมัน ไม้บ้าง มันหลอมได้หมดทุกอย่าง สภาพที่เราพอจะรู้สึกกับไฟได้คือมีสภาพร้อน แผดเผา ทำให้แสบร้อนบ้าง หรือ ภายนอกที่เป็นสภาพอากาศอุณหภูมิมันก็มีสภาพที่ทำให้ทั้งร้อน อบอุ่น และ เย็น ดังนี้ แม้ในกายเราไฟอันเป็นธาตุที่หล่อหลอมอยู่ก็มีสภาพเช่นนี้ คอยย่อยเผาผลาญอาหารบ้าง คอยปรับสภาพอุณหภูมิ หรือ ความอบอุ่น ร้อน เย็นในกายบ้าง ลองจับแขน จับแกล้ม เอามือแตะหน้าผาก หรือเอามือไปรองฉี่ที่เราเพิ่งฉี่ออกมา หรือเมื่อเลือดออกลองเอามือไปแต่เลือดดู จะเห็นว่ามันมีสภาพอุ่นบ้าง ร้อนบ้าง เย็นบ้างเป็นต้นออกมาจากกายเรานี้ เมื่อสภาพที่ไฟมีมากอันไม่สมดุลย์กับธาตุอื่นในกายก็เป็นเหตุให้เป็นไข้ ตัวร้อนบ้างเป็นต้น
 
ลองพิจารณาอย่างนี้ไปเรื่อยๆก็จะเห็นความแยกเป็นธาตุในกายเราอันแม้ยังทรงบัญญัติอยู่ก็ตาม ดังตัวอย่างการพิจารณาของธาตุดินที่เป็นอวัยวะทั้งหลายในกายเรา ที่มีเกิดขึ้นในกายเราอย่างนี้ เราก็จะเริ่มเห็นว่ากายเหล่านี้มันประกอบไปด้วยธาตุ ๕ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศอันเป็นที่ว่าง-ช่องว่างหรือเป็นรูกวงในกายเรานี้ อาศัยกันเกิดขึ้นเพื่อยังทรงสภาพหลอมรวมเกาะกุมเคลื่อนตัวพยุงกันอยู่ มีวิญญาณธาตุอันเป็นธาตุรู้ดังนี้ จึงรวมเป็น ๖ ธาตุ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ วิญญาณ หลอมรวมอาศัยกันขึ้นมาเป็นคน สัตว์ สิ่งของ ไม่มีตัวตนบุคคลใดที่เป็นนอกจากนี้ มีเกิดขึ้น ตั้งอยู่ แปรเปลี่ยนเสื่อมโทรม และ สูญสลายดับไปในที่สุด เหมือนพิจารณาเห็นในอสุภะกรรมฐานเราจักเห็นความเสื่อมโทรมและสูญสลายไปในที่สุดของร่างกาย อวัยวะ อาการทั้ง 32 ไรๆ อันเป็นธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ทั้งปวงในกายนี้ จำแนกอยู่เป็นประจำเนืองๆจะเข้าเห็นได้ถึงธาตุภายในกายด้วยประการเบื้องต้นดังนี้

เพิ่มเติมการพิจารณาธาตุด้วยการเพ่งกสินธาตุเทียบเคียง

- อีกประการหนึ่งการจะให้มองเห็นเป็นธาตุนั้น โดยอาศัยการเพ่งกสิน เพื่อดับกามคุณ๕ เห็นเป็นธาตุ เช่น เพ่งธาตุดิน มีผลออกมาจะเห็นร่างกายของคนเป็นดินไปหมด (ซึ่งอานิสงส์จากการเพ่งกสินดินนี้ผมพบเจอมาด้วยตนเอง) ลองเพ่งกสินดินดูด้วยน้อมระลึกให้เห็นโทษของกามคุณ๕ เพื่อให้ละกามราคะได้ ให้เจริญเพ่งในกสินดังนี้ครับ
๑. โดยให้พึงเอาวงกสินดินมาเพ่งจนจดจำได้แม้ลืมตาหลับตาแล้วเพ่งระลึกไป จากนั้นก็พึงเพ่งดูรูปหรือนิมิตของวงกสินนั้นไปเรื่อยๆ พร้อมบริกรรมว่า ปฐวี กสินัง ดินๆๆๆๆ เริ่มแรกให้ทำเช่นนี้ไปก่อนจนสามารถเพ่งดวงกสินแล้วจิตรวมสงบลงได้ ในนิมิตที่เพ่งนั้นเราก็สามารถบังคับให้เล็กใหญ่ตามใจได้ เมื่อเราจะพึงระลึกนึกถึงเมื่อไหร่ก็เห็นนิมิตภาพวงกสินนั้นได้ทันที แล้วพึงเห็นภาพนิมิตนั้นได้นานตามปารถนา ทำให้ได้ตามนี้ก่อน
๒. ทีนี้เมื่อเรามองดูกายตนก็เพ่งดูเทียบพร้อมรำลึกถึงภาพดวงกสินดินนั้น แล้วบริกรรมว่า ปฐวี กสินัง ดินๆๆๆๆ เริ่มต้นอย่างนี้ไปเป็นการใช้กสินให้เห็นเป็นธาตุไม่ใช่เอาอภิญญา ซึ่งผมพลิกแพลงใช้เพื่อละกามราคะ อาจจะต่างจากครูบาอาจารย์ที่สอนในวิธีเจริญอภิญญา ซึ่งท่านสามารถทำน้ำให้เป็นดินได้ ทำดินให้เป็นน้ำได้
(รายละเอียดการเพ่งในแบบอภิญญาทั้งหลายมีสอนจากครูบาอาจารย์มากมาย โดยเฉพาะของพระราชพรหมญาณ ซึ่งเป็นครูบาอาจารย์สายอภิญญา)

---

---

- พระตถาคตตรัสสอนว่า ให้เห็นว่าสักแต่เเพียงสังขารขันธ์ปรุงแต่งให้เป็นไป
- พระตถาคตตรัสสอนว่า ให้เห็นว่าสักแต่เป็นเพียงความคิด
- พระตถาคตตรัสสอนว่า ให้เห็นว่าสักแต่เป็นเพียงธรรมารมณ์ที่เป็นอกุศลลามกจัญไรที่ไม่ควรเสพย์ ดังนั้นให้มีสติรู้แยกแยะถูกผิด ดีชั่ว แล้วเลือกสิ่งที่ดีเป็นประโยชน์ปราศจากทุกข์ นั่นคือ เลือกธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์
- พระตถาคตตรัสสอนว่า ให้ละความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดี อันทำให้เกิดความกำหนัดฝักใฝ่หมกมุ่นถวิลหาใคร่ที่จะเสพย์เมถุนกับบุคคลที่เรานั้นกำลังตรึกนึกคิดถึงเขาอยู่นั้นๆไปเสีย ละความตรึกนึก และ บุคคลเรื่องราวที่ตรึกนึกนั้นๆไปเสีย เหล่านั้นไปเสีย สิ่งที่นึกนั้นไม่จริงสักแต่เป็นเพียงนิมิตที่เราปรุงแต่งเรื่องราวสร้างขึ้นโดยอาศัยความจำได้จำไว้ปรุงแต่งประกอบเข้าไปเท่านั้น โดยทั้งๆที่ความจริงแล้ว เขาไม่ได้มายุ่งเกี่ยวหรือกระทำการใดๆรู้สึกใดๆกับเราเลย เราบ้าเสพย์ความคิดตนเองไปเท่านั้นทั้งที่ไม่จริง ติดอยู่ในโลกแห่งความคิดหรือโลกส่วนตัวนั้นๆก็เป็นดั่งคนบ้าขาดสติลุ่มหลงเพ้อฝันเท่านั้น กลับมาอยู่กับปัจจุบันโลกแห่งความจริง

---

ด้วยวิเคราะห์เห็นตามพระธรรมคำสอนดังนั้นแล้ว ตัวเราจึงตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจโดยหมาย วิธีดับราคะ เมื่อเกิดความตรึกนึกคำนึงถึง ดังนี้คือ

- ธรรมดาสิ่งที่ล่วงมาแล้ว สิ่งที่ยังไม่เกิดขึ้นจริง ย่อมอาศัยความตรึกนึกอันไปไปในราคะกำหนัดในเมถุน(ความมีเพศสัมพันธ์)ทำให้เกิดความปรุงแต่งเสพย์อารมณ์อันเป็นไปในราคะตามความติดใจเพลิดเพลินนั้นๆ ดังนั้นเมื่อจะละก็ละที่ความคิด
- เมื่อพิจารณาเห็นในธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์ตามจริงดังนั้น ตัวเราจึงเห็นโทษของอกุศลวิตก จึงได้ตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจโดยหมายใน เนกขัมมวิตก ความตริในทางพรากจากกาม , ความนึกคิดในทางเสียสละ ไม่ติดในการปรนปรือสนองความอยากของตน ดังนี้คือ

๑. เริ่มแรกสุดเลยให้พึงละอกุศลและทำกุศลให้เกิดขึ้น ด้วยถือใน เนกขัมมะ คือ การบวช ถ้าปุถุชนฆราวาสทั่วไปก็ให้ตั้งจิตมั่นบวชใจ ซึ่งจะทำได้สำเร็จดีนั้น เราก็ต้องมี ศรัทธา คือ ความเชื่อด้วยปัญญาพิจารณาเห็นได้จากความเป็นเหตุเป็นผลตรวจสอบได้ตามจริง ไม่มีความครางแครงใจสงสัยอีก โดยเริ่มจาก เชื่อในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าก่อน เมื่อเชื่อการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าก็ต้องเชื่อในพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าตรัสสอนว่าศีลเป็นฐานที่ตั้งแห่งกุศล ศีลเป็นรากฐานของทุกอย่าง เพรามีศีล สมาธิจึงเกิดมีได้ เพราะมีสมาธิ ปัญญาญาณจึงเกิดมีได้ เพราะมีปัญญา(สัมมาญาณรวมถึงโพชฌงค์ ๗) วิมุตติความหลุดพ้นจึงมีได้..ดังนี้ เปรียบดั่งต้นไม้  เพราะมีรากอยู่จึงจะเจริญงอกงามแผ่กิ่งก้านสาขาออกดอกออกผลได้ เปรียบศีลเป็นดั่งรากต้นไม้ หากรากดีแน่นหนา ลำต้นของต้นไม้จึงจะเจริญเติบโตแผ่กิ่งก้านสาขาได้ เปรียบสมาธิเป็นดั่งลำต้นของต้นไม้นั้น เมื่อมีศีลที่ดีหยั่งรากลึกแน่นหนาสมาธิจึงจะเจริญงอกงามแผ่กระจายงอกงามดุจกิ่งก้านสาขาขึ้นปกคลุมลำต้นให้งดงามใหญ่โตเป็นร่มเงาขึ้นมาได้ เปรียบดอกผลเป็นดั่งปัญญาญาณ เพราะมีกิ่งก้านสาขาเติบโตขึ้นมาแผ่กระจากปกคลุมจึงเกิดผลิดอกออกผมขึ้นมาได้ ถ้าไม่มีสมาธิคือกิ่งก้านสาขา มีแต่ลำต้นก็ไม่มีทางหรือเป็นไปได้ยากที่ต้นไม้นั้นจะผลิดอกออกผล เพราะดอกผลของต้นไม้นั้นย่อมขึ้นอยู่ตามกิ่งก้านใบสาขาที่แผ่กระจายออกมา ดังนั้นถ้าไม่มีสมาธิก็ยากที่จะเกิดปัญญารู้เห็นตามจริงโดยปราศจากความคิดอนุมานคาดคะเนได้ ดังนั้นเมื่อรู้เห็นดังนี้ มีความศรัทธาในพระธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ ก็ต้องเชื่อและศรัทธาตามจริงว่า ศีล เป็นฐานให้เกิดสมาธิ ศีลที่บริบูรณ์ดีแล้วจึงจะสร้างสมาธิได้ เมื่อศรัทธาอย่างนี้ก็จะเกิดเป็นกำลังใจ เรียกว่า พละ มีศรัทธาพละเป็นต้น ทำให้เรามีความตั้งจิตมั่นที่จะดำรงในศีล เกิดเป็นวิริยะพละ กำลังใจแห่งความเพียรที่จะกระทำ ยิ่งถ้าทำแลเวได้ผลดีก็ก่อให้เกิดฉันทะอิทธิบาท ๔ พอใจยินดีที่จะมีศีลดำรงศีล ยิ่งเป็นศีลข้อใดที่เราให้ความสำคัญไว้มากอยากจะให้เกิดความบริสุทธิ์มีมากในศีลข้อนั้น แล้วเมื่อเราทำได้ก็ยิ่งจะทำใหัเรามีความยินดีมากที่เราทำได้นั้น เป็นบ่อเกิดแห่ง วิริยะอิธิบาท ๔ นั้นมีเต็มกำลังใจเสริมให้มีวิริยะพละมากขึ้นไปอีก ทำให้เกิดมีใน จิตตะ และ วิมังสา แห่งอิทธิบาท ๔ สืบต่อมา ทำให้เกิดขึ้นมาซึ่ง สัมมัปปะธาน ๔ คือ ความเพียรที่จะละอกุศลที่ยังไม่เกิดหรือเกิดขึ้นแล้ว และ สร้างกุศลให้เกิดขึ้นแล้วคงรักษาไว้ไม่ให้เสื่อม โดยอาศัยสติคอยระลึกรู้แลดูจิตตนตลอดเวลา มีสัมปะชัญญะรู้ตัวทั่วพร้อมในปัจจุบันขณะ เป็นผลให้เกิดมีสติสัมปะชัญญะที่พอควร ทำให้เกิดสมาธิที่พอควรได้ด้วย เหตุดังนี้เป็นต้น

ทีนี้ก็ให้เราตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจว่า

๑.๑ ถือเนกขัมมะ คือ บวช ตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจว่า เราจักถือศีลข้อ อพรหมะจริยา เวระมณี สิกขา คือ จะละเว้นซึ่งสิ่งไรๆที่จะพรากพรหมจรรย์ไป เช่น
ก.ไม่คิดกับผู้อื่นหรือเพศตรงด้วยจิตอันฝักใฝ่ใคร่ปารถนาน้อมไปในเรื่องเมถุน, ไม่คิดถึงผูัอื่นด้วยใจที่น้อมไปด้วยความฝักใฝ่หมายใจไว้มั่นในเรื่องเมถุน, ไม่คิดถึงผู้อื่นด้วยใจทึ่หมกมุ่นในราคะเมถุน
ข.ไม่มองเพศตรงข้ามด้วยความมีใจน้อมไปในความฝักใฝ่ใคร่ถวิลหา หมายใจปารถนาใคร่ในเมถุนต่อเขา
ค.ไม่พูดกับเพศตรงข้ามในเชิงชู้สาว คือ สนทนาด้วยความมีใจใคร่ปารถนา หมายมั่นด้วยใจใฝ่จะให้เป็นไปในเมถุน
ง.ไม่ถูกต้องสัมผัสกายเพศตรงข้ามด้วยความมีใจน้อมฝักใฝ่ปารถนาหมายมั่นใคร่ใจในเมถุน, ไม่กระทำหรือแกล้งทำการอันใดให้น้ำอสุจิเคลื่อน, เว้นจากการเสพย์เมถุน

- ให้ตั้งจิตมั่นที่จะดำรงกาย วาจา ใจดังนี้ โดยให้เริ่มจากกำหนดวันและเวลาจากน้อยไปหามากจนถึงตลอดชีวิต

อานิสงส์ คือ มีสมาธิจากศีลอุโบสถ จิตละความฝักใฝ่ในเมถุน
อีกทางคือมีสมาธิอันเอื้อต่อสติ ทำให้สติมีกำลังมากพอที่จะดำเนินไปในอาการ ๒ คือ
ก.แยกแยะสิ่งที่ดีหรือไม่ดี กุสลหรือกุศล ถูกหรือผิด มีประโยชน์หรือไม่มีประโยน์
ข.เลือกเฟ้นทางที่ดีเป็นกุศลประกอบไปด้วยประโยชน์

๑.๒ ถือเนกขัมมะ คือ บวช ตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจว่า เราจักถือศีลข้อ วิกาลโภชนา เวระมณี สิกขา คือ จะละเว้นการกินข้าวเมื่อเวลาเที่ยงตรง หรือ เวลาที่พระอาทิตย์ขึ้นตรงหัว กล่าวคือกินตอนเช้าเมื่อแดดออกเห็นเงามือและเวลาเพลก่อนเที่ยงตะวันตรงหัว แต่หากเข้างานกะ ให้ตั้งจิตทำดั่งพระตถาคตตรัสสอนว่า จะกินเพียงมื้อเดียวหรือสองมื้อ โดยระลึกว่ากินเพื่อยังชีพอยู่เท่านั้น ไม่กินตามความเพลิดเพลินอิ่มหนำสำราย คือ นึกได้ก็กินบ้าง อยากตอนไหนก็กินบ้างเป็นต้น

อานิสงส์ คือ มีสมาธิจากศีลอุโบสถ จิตละความฝักใฝ่ในเมถุน เพราะไม่อยู่ด้วยความอิ่มสำราญทำให้จิตที่จะไปตรึกนึกถึงมีเมถุนน้อย เพราะไมีมีกำลังจะไปตรึกถึงถึงเมถุน อีกทางคือมีสมาธิอันเอื้อต่อสติ ทำให้สติมีกำลังมากพอที่จะดำเนินไปในอาการ ๒ คือ
ก.แยกแยะสิ่งที่ดีหรือไม่ดี กุสลหรือกุศล ถูกหรือผิด มีประโยชน์หรือไม่มีประโยน์
ข.เลือกเฟ้นทางที่ดีเป็นกุศลประกอบไปด้วยประโยชน์

---

๒. พึงดึงสติขึ้รกรรมฐาน เช่น ระลึกถึงพุทธคุณ ระลึกรู้ลมหายใจเข้าออกเป็นต้น

๒.๑ ระลึกถึงพระพุทธเจ้า ว่าด้วยคุณแห่ง อรหัง คือ ความที่พระพุทธเจ้านั้นได้ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิงแล้ว กำหนดนิมิตว่าพระตถาคตแผ่เอาคุณนั้นมาสู่ตน เพื่อให้ตนสลัดกิเลสทิ้งได้

๒.๒. ระลึกถึงพระพุทธเจ้า ว่าด้วยคุณแห่ง พุทโธ คือ ความที่พระพุทธเจ้านั้น เป็นผู้รู้ คือ สู้ว่าเป็นสมมติบัญญัติ รู้ทางหลุดพ้นจากสมมตินั้นๆ ผู้ตื่น คือ ตื่นจากความหลงมัวเมาคือโมหะ ผู้เบิกบาน คือ พ้นแล้วจากกิเลสเครื่องเศร้าหมองได้บรรลุบทที่พระพุทธเจ้านั้นทำโดยบริบูรณ์ดีแล้ว กำหนดนิมิตว่าพระตถาคตแผ่เอาคุณนั้นมาสู่ตน เพื่อให้ตนสลัดกิเลสทิ้งได้

๒.๓. เพื่อให้ตนสลัดกิเลสทิ้งได้ ก็ให้ระถึงว่าเราถึงซึ่งพระนิพพานที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนชีทางให้แล้ว แล้วคนที่จะไปนิพพานได้ก็ต้องมีคุณที่ควรแก่การไปถึง คือ ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ่นแล้ว สลัดคืนกิงขันธ์ทั้งปวงแล้ว ว่างจากกิเลสทั้งปวงแล้ว ระลึกถงคสามว่างจากกิเลส ให้ระลึกเอาความว่างโล่งในสมองปราศจากความตรึกนึก คือ
- มีอุเปกขาสัมโพชฌงค์ ความว่างอันมีวิราคะเป็นที่ตั้ง หรือ จะระลึกถึงความว่างในอุเปกขาฌาณที่ว่างสงบปราศจากความปรุงแต่งไรๆ

---

๓. ให้ตั้งจิตระลึกรู้เห็นตามจริงว่า เขาไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา สักแต่เป็นเพียงความคิดเป็นมโนภาพที่เราตรึกนึกปรุงแต่งสร้างเรื่องราวต่างๆขึ้นมาตามความรักใคร่พอใจยินดีของตนเท่านั้น มิใช่ความจริงเลย จากนั้นให้พึงกำหนดรู้ว่า ความหมายที่จะเสพย์เมถุน กระทำการเสพย์เมถุนพระพุทธเจ้าตรัสว่าเหมือนโรคเรื้อน ไม่ว่าจะแกล้งทำให้น้ำอสุจิเคลื่อน หรือ เสพย์เมถุน ต่างก็ติดในความเพลิดเพลินนั้น เกิดความใฝ่หาและกระทำตามความต้องการนั้นๆเรื่อย เป็นเหตุให้จิตใจเศร้าหมอง กายก็ทรุดโทรมเป็นโรค เป็นแผล เป็นฝี เป็นหนอง เป็นสังคังยิ่งเกายิ่งมันยิ่งคันยิ่งเกา ยิ่งเกามากเท่าไหร่ก็ยิ่งเกิดแผลผุพองติดเชื้อลามไปมากเท่านั้น บ้างฉี่บ่อย บ้านเป็นหนองใน บ้างเป็นเอดส์ บ้างเป็นฝีมะม่วง เมื่อเกิดโรคเหล่านี้เราก็จะไม่สามารถปฏิบัติธรรมเพื่ออกจากทุกข์ได้ หรือ จะต้องใช้ชีวิตลำบาก หรือต้องตายเป็นต้น จะเห้นว่าผลเสียมากมายนักเพื่อแลกกับแค่น้ำอสุจินั้นเคลื่อนจากการแกล้งทำบ้างหรือเสพย์เมถุนบ้าง ดังนั้นเราก็ควรพึงละความกำหนัด ใคร่ปารถนา ฝักใฝ่ หมกมุ่น ถวิลหาที่จะได้เสพย์ในอารมณ์ความรู้สึกนั้นๆไปเสีย

---

---

  เมื่อมองเห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้ต้องสัมผัสกาย หรือตรึกนึกถึง หวนคำนึงถึงปรุงแต่งจากความจำได้จำไว้ หมายมั่นใจให้น้อมไปเสพย์อารมณ์ในราคะเมถุนต่อผู้อื่น ก็ให้เราพึงละจิตอันเบียดเบียนเขาด้วยความกำหนัดราคะนั้นๆไปเสีย โดยพึงตั้งจิตมั่นระลึกทำไว้ในใจว่าเราจักไม่เบียดเบียนทำร้ายเขาให้มังหมองกายใจดังนี้
๑. เขาก็อยู่ของเขาดีๆแล้วแต่เรานี้เองเข้าไปตั้งความกำหนัดราคะอันมัวหมองนั้นแก่เขา
๒. เขามีชีวิตที่งดงามเบิกบานดีแล้ว เราจะนำความมัวหมองและทุกข์ไปหยั่งเอาเขาเพื่ออะไร เขาไม่ควรถูกต้องความมัวหมองจากเรา
๓. มองย้อนกลับมาสู่ตนก็จะเห็นว่า เรามีอารมณ์ความคิดความรู้สึกอย่างนี้ๆ เมื่อจะเพิกมองผู้ใดก็มักจะมองคนอื่นเป็นอย่างที่ตนคิดตนเป็นอย่างนั้น ตนมีราคะเมถุนก็มักจะมองคนอื่นมีราคะเมถุนเหมือนกัน แล้วก็ตรึกนึกปรุงแต่งเรื่องราวไปทั่วตามจิตตนที่เสพย์อารมณ์ทางใจอยู๋นั้น จึงเป็นคำกล่าวที่ว่า "ตนเป็นเช่นไร-ก็ย่อมจะมองคนอื่นอย่างนั้น..มันเป็นอย่างนี้แหละ" ทีนี้ "เมื่อเราจิตเป็นกุศล-ก็จะมองคนอื่นด้วยกุศลดังนี้"

  เมื่อรู้ว่าสิ่งใดที่เราควรละและสิ่งใดที่เราควรทำควรเจริญให้มากแล้ว ก็ให้เจริญปฏิบัติดังนี้

- ตั้งจิตแผ่ด้วยใจปารถนาให้เรานั้นเป็นผู้มีความสุขกายสุขใจแจ่มใสเบิกบาน ปราศจากความทุกข์ สงัดจากกามราคะ โลภะ โทสะ โมหะ เครื่องแห่งความร้อนรุ่มร้อนรนใจใดๆเหล่านี้ทั้งสิ้นไป โดยพึงระลึกว่า
๑. การที่เราเพียงแค่รู้ผัสสะทางสฬายตนะ เช่น มองเห็นเขาด้วยตาทั้งๆที่เขาก็อยู่ของเขาอย่างนั้นไม่ได้มาใฝ่ใจในเมถุนกับเราเลย มีแต่เราที่ใฝ่ในเมถุนแล้วก็เร่าร้อนกายใจใคร่ที่จะเสพย์ในเมถุน เราเป็นผู้ถูกทุกข์หยั่งเอาแล้ว เราควรสงสารตัวเองให้มาก แล้วปารถนาให้ตนได้เป็นสุขหลุดพ้นจากทุกข์อันเร่าร้อนนั้นเสีย
๒. หากเราจะแกล้งทำให้น้ำอะสุจิเคลื่อน ก็ให้พึงระลึกว่า นี่น่ะเราเสพย์ติดในความคิดปรุงแต่งด้วยความฝักใฝ่ในเมถุนของตน จนตนเองต้องมาเร่าร้อน ทั้งๆที่เขาก็อยู่ของเขาอย่างนั้น อยู่ที่ไหนทำอะไรอยู่ก็ไม่รู้ ไม่ได้มาเสพย์เมถุนกับเราเลยสักนิด เราปรุงแต่งความคิดอนุมานคาดคะเนสร้างเรื่องราวไปเมถุนไปทั่วเองทั้งหมดไม่ใช่เรื่องจริงเลย ดูสิว่าน่าสงสารตนเองที่เสพย์ติดอยู่กับความคิดไหม ทำให้ตนเองเร่าร้อนมัวหมองเปล่าๆ เราต้องสงสารตัวเองที่เร่าร้อนลุ่มหลงเพราะราคะเมถุนให้มากๆ
๓. เมื่อเราสงสารตัวเอง ก็เจริญจิตระลึกน้อมถึงคุณแห่งความเป็น อรหัง คือ ดับสิ้นเพลิงกิเลสทุกข์ และ พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น จากความลุ่มหลงมัวเมาในกิเลส สมมติ บัญญัติ ทรงได้ตื่นจากโมหะแล้ว ผู้เบิกบาน บริสุทธิ์บริบูรณ ์ดีแล้วนั้นแผ่มาสู่ตน เมื่อสงบใจได้ก็ให้พึงแผ่เมตตาให้ตนเองด้วยใจปารถนาให้ตนเป็นสุขพ้นจากกิเลสทุกข์ ไม่หลงอยู่ในกิเลสเครื่องลุ่มหลงมัวเมา ไม่ลุ่มหลงในสมมติบัญญัติอีก

- ตั้งจิตแผ่ให้ตนเองด้วยความปารถนาให้เรานั้นเป็นผู้ไม่ติดใคร่ฝักใฝ่ปารนาใคร่ได้ที่จะเสพย์ในเมถุน ปารถาให้เราไม่คิดเบียดเบียนตนเองและผู้อื่นด้วยราคะเมถุน ปารนาให้เราไม่ดำรงจิตอยู่ด้วยความหมายมั่นใจขลุกใคร่ที่จะพรากพรหมจรรย์ของตนเองและผู้อื่น
- ตั้งจิตแผ่ให้เราจงเป็นไม่ผูกเวรไม่ผูกโกรธไม่ผูกแค้น ไม่ผูกพยาบาทอาฆาตมาดร้าย ไม่มีความเบียดเบียนหมายที่จะทำลายให้เขาฉิบหาย
- ตั้งจิตแผ่ขอให้เราเป็นผู้มีจิตเป็นสุขกุศลแจ่มใสเบิกบานอันสลัดจากกิเลสทุกข์ทั้งปวงแล้ว
- ตั้งจิตแผ่ขอให้เรานั้นจงเป็นผู้ มีอยู่ คงอยู่ รักษาอยู่ ซึ่งกายวาจาใจอันเป็นไปในกุศล ศีล+พรหมวิหาร ๔+ทาน+สมาธิ+สัมปชัญญะ+สติ+ปัญญา จนเข้าถึงที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ฯลฯ

---

  เมื่อแผ่เมตตาให้ตนเองจนสงบใจได้แล้วความร้อนรุ่มใจย่อมถูกสลัดทิ้งไปเพราะความกำหนัดยินดีปารถนาใคร่ได้ที่จะเสพย์ในเมถุนอกุศลธรรมอันลามกจัญไรเหล่านั้นได้ถูกขจัดทิ้งหมดแล้วในใจเราในขณะนี้ ความผ่องใสจิตย่อมเกิดขึ้น จิตเป็นกุศลมากขึ้น "เมื่อจิตเราเป็นกุศล-ก็จะมองผู้อื่นด้วยกุศลเอ็นดูปารถนาดีอันน้อมไปในการสละ" จากนั้นให้ตั้งจิตทำไว้ในใจดังนี้ว่า

๑. พระตถาคตตรัสสอนอยู่เสมอๆให้สาวกทั้งหลายทำไส้ในใจ มีรูป มีอาการทั้ง ๓๒ ประการ มีปฐวีธาตุเสมอเหมือนด้วยเราเป็นต้น เป็นอารมณ์ แล้วทำไว้ในใจว่าเราจักมีความเอ็นดูปรานีปารถนาดีต่อคนและสัตว์ทั้งปวงบนโลกนี้ มีความพอใจยินดีที่คนอื่นเป็นสุขปราศจากทุกข์ ได้หลุดพ้นจากทุกข์ ยินดีเมื่อเขามีกายใจเบิกบานไม่เศร้าหมองด้วยกิเลสกามราคะทั้งปวง ด้วยเหตุดังนี้แล้ว เขาก็อยู่ของเขาปกติดีอยู่แล้ว ถึวเขาจะเคยทำผิดพลั้งหรือกำลังทำกายใจตนให้มัวหมองอยู่หรือไม่ก็ตามแต่ เราควรที่จะละจากการเอาอกุศลธรรมอันลามกจัญไรไปใส่ทับถมเขาเพิ่มเติม เพื่อความไม่ซ้ำเติมให้เขามัวหมองมากขึ้นไปอีก ดังนั้นเราผู้เป็นสาวกของพระตถาคตก็ควรยินดีที่จะทำให้เขาไม่เศร้าหมองกายใจ ไม่เอากิเลสทุกจ์อุนเศร้าหมองกายและใจไปหยั่งลงเขา
๒. เมื่อพิจารณาเห็นตามนี้แล้ว ให้เราพึงเจริญจิตขึ้นมีรูป คือ คนๆนั้น บุคลนั้นๆ เป็นสิ่งที่งดงามอันมีอยู่ในโลก เป็นอาการทั้ง 32 ประการเสมอเหมือนด้วยเรา ไม่ควรต่อความมัวหมองที่เราจะเอาไปหยั่งลงสู่เขา ควรที่เรานั้นจะมีความเอ็นดูปรานี ปารถนาดีอยากใหัเขาเป็นสุขปราศจากมลทินเครื่องมัวหมองอันเป็นทุกข์เร่าร้อนทั้งปวง เป็นสิ่งที่เขานั้นควรมี ควรเป็น ควรได้รับ เสมอด้วยตัวเราปารถนาจะได้มีได้รับความสุขอันบริสุทธิ์บริบูรณ์นั้น

  แล้วพึงตั้งจิตเจริญขึ้นด้วยความปารถนาดีต่อเขาอยากให้เขาเป็นสุขปราศจากกาม ราคะ โทสะ โมหะ ใดๆมาคลุกคลามกายและใจเขา เจริญจิตขึ้นแผ่เมตตาจิตต่อเขา ซึ่งการจะเข้าถึงซึ่งการจะแผ่เมตตาให้บุคคลที่เรามีจิตฝักใฝ่ในเมถุนนี้ได้นั้นเราก็ต้องมีเจตนาดังนี้คือ
๑. ตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจที่จะถึงในพรหมจรรย์ คือ เจตนาที่จะถือเนกขัมมะ มีศีลขอ "อพรัหมมะจริยา เวระมณี สิกขา" นั่นคือ ไม่พรากหรือทำลายเพศพรหมจรรย์ของตนเองหรือผู้อื่น, ไม่แลมองเขาด้วยจิตที่ฝักใฝ่หมกมุ่นใคร่ปารถนาในเมถุน,  ไม่พูดคุยกับเขาในเชิงชู้สาว คือ ไม่พูดคุยกับเขาด้วยความที่เรามีจิตน้อมไปในความกำหนัดฝักใฝ่ปารถนาหมกมุ่นคลุกใคร่ถวิลหาที่จะเสพย์เมถุนต่อเขา, ไม่ต้องสัมผัสกายเขาด้วยใจน้อมฝักใฝ่หมายมั่นใจใคร่ในเมถุน, ไม่แกล้งทำให้น้ำอสุจิเคลื่อน,  ไม่เสพย์เมถุน
๒. ตั้งจิตมั่นทำไว้ในใจปารถนาอยากให้เขาเป็นสุขปราศจากกิเลสทุกข์อันเร่าร้อนหยั่งลงคลุกคลามกายใจให้มัวหมอง ปารถนาให้เราและเขาเป็นมิตรที่ดีมีความเอ็นดูเอื้อเฟื้อต่อกันและกัน เห็นซึ่งกันและกันเป็นของงามอันควรแก่ความเอ็นดูปารถนาดีต่อกัน
- ด้วยความเห็นเป็นคนด้วยกัน
- เห็นเป็นสัตว์โลกด้วยกัน
- เป็นเพียงขันธ์ ๕ เหมือนกัน
- เป็นอาการทั้ง ๓๒ ประการอันมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบเหมือนกัน
- เป็นกอง ๔ ที่มาประชุมกันมีธาตุดินเป็นต้นเหมือนกัน
- เป็นเพียงกองขันธ์กองธาตุ อันไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน อันเป็นที่ประชุมไว้แห่งทุกข์ทั้งปวงเหมือนกัน
ด้วยเหตุดังนี้ๆจึงควรแก่ความเอ็นดูปารถานาดีต่อกัน ดั่งเราอยากให้คนอื่นเป็นมิตรที่ดี มีจิตใจดีงาม คิดในทางที่ดีเป็นกุศลต่อเราและบุคคลอันเป็นที่รักของเรา ไม่มองเราและบุคคลที่เรารักและหวงแหนยิ่งด้วยความกำหนัดราคะหมายที่จะเสพย์ในเมถุนฉันนั้น แล้วแผ่เอาควงามเอ็นดูปรานีอยากให้เขาเป็นสุขได้หลุดพ้นจากกองกิเลสทุกข์ ไม่มีไฟราคะคลุกคลามกายและใจนั้นไปสู่เขา

---

- พึงตั้งเจตนามั่นมีความประสงค์ที่จะอนุเคราะห์เอื้อเฟื้อแบ่งปันสุขอันเป็นกุศลที่เจริญมาดีแล้วนี้ของเราให้แก่เขา ด้วยหวังให้เขาหลุดพ้นจากความมัวหมอง หม่นหมองไรๆ ปราศจากกาม ราคะ โทสะ โมหะ อันพึงมีเข้ามาคลุกคลามกายและใจเขานั้น ด้วยมีจิตตั้งอยู่ในความยินดีเมื่อเขาได้หลุดพ้นทุกข์แล้วได้รับความสุขนั้นๆจากเป็นต้น จากนั้นตั้งจิตทำไว้ในใจสละให้ซึ่งบุญกุศลทั้งปวงที่เราสะสมมาดีแล้วทำมาดีแล้วนี้ให้แก่เขาด้วยหวังให้เขาเป็นสุขแจ่มใสเบิกบานกายและใจ ปราศจากความร้อนรุ่มเศร้าหมองใจ ปราศจากเวรภัยอุปสรรคอันตรายใดๆทั้งปวง
- ฉันบุตรหลาน ญาติมิตร หรือ บุคคลอันเป็นที่รักนั้นจะพึงมีให้แก่กัน แล้วพึงละจิตอันประกอบด้วยราคะที่มีต่อเขานั้นลงเสีย เพื่อให้เขานั้นอยู่เป็นสุขอันดีไม่มีความมัวหมองจากอกุศลธรรมอันลามกนั้นๆของเรา สละกุศลธรรมอันที่เราสะสมมาดีแล้วให้แก่เขาด้วยอยากให้เขาเป็นสุขผ่องใสปราศจากเวรภัยจาก กาม ราคะ โทสะ โมหะ ไรๆมาเบียดเบียน จนถึงแก่ความเปลื้องจิตออกจารูป่ี่รู้ผัสสะอยู่นั้นิและเปลื้องจิตตนอันไม่ติดในรูปขันธ์หรือกองธาตุ ๔ ทั้งปวง มีธาตุดินเป็นต้น สละคืนซึ่งรูปขันธ์ อาการทั้ง ๓๒ ประการทิ้งไป เพิกจิตไปจับยึดเอาความว่าง หรือ สีอันบริสุทธิ์ เช่น สีเขียวที่สว่างสงบเย็นเป็นอารมณ์(สังเกตุดูแสงสว่างที่บริสุทธิ์มักจะมีประกายสะท้อนเป็นสีเขียว หรือเวลาที่เราเคยถึงสมาธิจดจ่อดีแล้ว เวลาเราจะเบิกจิตออกจากกาย เช่นคุยกันทางจิตบ้าง จิตเราจะทิ้งกายแล้วไปจับเอาสีๆในนิมิตสมาธินั้นมีเสียง อย่างนี้เป็นต้น) จากนั้นให้แผ่เอาจิตอันสงเคราะห์นี้ไปสู่เขา (ซึ่งที่เราเคยรับรู้สัมผัสได้นั้น(หากไม่หลงไปว่าถึง) จิตสงเคราะห์ของเราจะมีกำลังมากหาประมาณมิได้ไม่อยู่เพียงแค่กายแค่รูปแต่จะแผ่ทั่งไปหมด)

---

- เมื่อตั้งจิตแผ่ไปอย่างนี้ๆจิตอันร้อนรุ่มของเราก็จะดับไปและไม่มีจิตอันเป็นอกุศลธรรมอันลามกให้วิตกตรึกนึก เขาก็พ้นจากความเบียดเบียนอันเป็นไปในราคะอกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวงเหล่านั้น เมื่อเราเข้าถึงความมีจิตเป็นสุขยินดีไปกับเขาเมื่อเขาเป็นปกติสุขแจ่มใสปราศจากกิเลสทุกข์อันมัวหมองกายและใจโดยปราศจากความริษยา จิตเราย่อมยังความผ่องใสยินดีโดยความไม่ติดข้องใจไรๆ ที่เราได้มีความเมตตา กรุณา มุทิตา(ขั้นต้น) และ ทาน นี้ๆให้แก่เขา โดยสละทิ้งซึ่งจิตอันเป็นราคะเมถุนที่เราเพลิดเพลินยินดีแต่ต้องทำให้เขามัวหมองไป ให้เป็นเมตตาทานอันประเสริฐแก่เขาได้พ้นจากทุกข์ภัยอันเบียดเบียนนั้น แล้วยังคงไว้ซึ่งความสะอาดบริสุทธิ์งดงามอันนั้นอยู่ จากนั้นให้เพิกจิตออกจากวามโล่งว่างที่แผ่สงเคราะห์ไปอยู่นั้น แล้วยกเอาจิตไปจับที่จิตที่ยินดีเป็นสุขไปกับเขานั้น

---

- จากนั้นพึงเห็นคนเรานั้น ไม่มีสิ่งใดคงอยู่นาน สุขและทุกข์เกิดดับๆบังคับให้เป็นสุขไม่มีทุกข์ก็ไม่ได้ พอไม่เป็นไปตามปารถนาก็ทุกข์เจอความพรัดพรากผิดหวังก็ทุกข์ ดังนั้นความไม่ยึดเหนี่ยวสิ่งไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ไม่ใข่เรา ไม่ใช่ของเราทั้งสิ้น เราจึงไม่ทุกข์ ก็เพิกจิตออกไปจากทุกสิ่งทุกอสิ่งทุกอย่างสละคืนสิ่งที่ยึดจับยึดเหนี่ยวอยู่ทั้งหมด ไม่ตั้งจิตยึดจับเอาอะไรเลยมาเป็นที่ตั้งแห่งจิต จนถึงซึ่งความว่าง

---

---

ธรรมดับราคะมีศีลเป็นหลักเมื่อเพียรทำจะเกิดสติและสัมปะชัญญะขึ้นมาเองรองมาคือสมาธิที่ควรแก่งานมากขึ้น โดยจะมีการรู้ลมหายใจเป็นการสร้างกำชังให้สาาธิจดจ่อมากขึ้น   ซึ่งส่วนการฝึกนี้นั้นไม่ต้องอาศึย ยสมาธิมากก็ทำได้ แต่วิธีนี้จะสร้างสมาธเให้เอง

แต่ในส่วยวิปัสสนาต้องอาศัยสมาธิจึงรู้ได้ เพราะมันมีกิเลสอย่างละเอียด ถ้าอย่างหยาบมันก็เห็นง่าย ถ้าละเอียดต้องอาศัยสมาธิจึงจะเห็น ถ้าไม่ทำสมาธหรื้อไม่มีสมาธิถึงอ๕ปจารฌาณ ก็รู้และทำแค่นี้ก่อน แล้วปฏิบัติให้ชำนาญจะเกิดสติ+สัมปะชัญญะและสมาธิที่พอควรได้

นี่ก็ชื่อว่าทำในสัมมัปปธาน๔ โดยมีสติในศีลและลมหายใจกำกับอยู่ -> ให้ถึงสมาธิที่เป็นวิราคะเป็นผล

สมาธิที่ได้จะได้กับทั้งสติสัมปะชัญญะเกื้อหนุน และจาก พุทธานุสสติ อานาปานสติ อุปสมานุสสติ และ พรหมวิหาร๔ ได้เมตตาฌาณ

เมื่อได้ตามนี้ค่อยพิจารณาวิปัสสนาญาณคือให้รู้ตามมัน เริ่มจากความคิดก่อนว่าเป็นควาาคิดกุศลหรืออกุศล แต่คิดก็กำกับรู้ว่าคิด

แล้วค่อยๆจับเอาสภาพจริงคืออาการของจิต จากการเสพย์เสวยอารมณ์จากความคิดที่เกิดขึ้นในขณะนั้น เริ่มจากอารมณ์หยาบก็จะเห็นง่าย ว่ามันมีอาการเป็นอย่างไร เช่น
- รื่นเริงบันเทิงใจ พอใจยินดีในอารมณ์นั้นๆ เพลิดเพลินใจ ปลื้มตื้นตัน พองฟูใจ ติดใจในความเพลิดเพลิน น่าใคร่ปารถนาในในอารมณ์นั้นๆ ฝักใฝ่หมายมั่นใจหมกมุ่นใคร่ยินดีในอารมณ์นั้นๆ เร่าร้อนกายใจอัดหวีดทะยานอยากจะมีจะเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ใจหวีด วูบวาบ วาบหวิวทะยานอยากใคร่ได้ที่จะเสพย์ในอารมณ์นั้นๆ
- ไม่สบายกายไม่สบายใจ ไม่พอใจยินดี ขุ่นมัวขัดใจ ขุ่นเคืองใจ เร่าร้อนอัดทะยานอยากใคร่ที่จะผลักไสอารมณ์นั้นๆให้ไกลจากตน
- มัวหมองใจ เศร้าหมองใจ ตรึงๆกายใจ หนักหน่วงไม่เบาโล่งกายใจ หม่นหมองใจ ไม่แจ่มใสเบิกบานผ่องใสกายและใจ
- แช่มชื่นกายใจ อิ่มเอม รื่นรมย์สบายกายและใจ สงบอบอุ่นแต่เบาโล่ง ร่มเย็นกายใจ จิตเบิกบานตั้งมั่น

เมื่อเริ่มจากอารมณ์หยาบก็จะเห็นง่ายจากการที่เราได้เสพย์เสวยอารมณ์ความรู้สึกนั้นๆไปแล้วจะเห็นง่าย พอเห็นแล้วก็สักแต่รู้อาการของมัน ไม่ให้ความหมายไรๆรู้แค่ว่ามีลักษณะอาการของกายและใจแบบนี้ๆเกิดขึ้นกับเราเท่านั้น ไม่ได้ให้ความสำคัญหมายรู้ไรๆ รู้มันไปเรื่อยๆ

เมื่อสติมีกำลังพอควรแล้วรู้ในอาการนั้นแน่ชัดแล้ว พออารมณ์ใดอาการใดเกิดกลางๆอ่อนๆ สติก็จะรู้ทันทีพร้อมสัมปะชัญญะก่อนที่เราจะเสพย์มัน

พอเมื่อชำนาญแล้ว ทีนี้พอจากนั้น จิตเกิดดับ จิตก็จะรู้จิตเองทันที โดยไม่ต้องจ้อง ไม่ต้องเพ่ง ไม่ต้องบังคับให้มันไปรู้ จนเห็นว่าทุกสิ่งทุกอย่างมันเกิดดับๆไม่หยุด แม้ตัวรู้ในสภาวะนั้นๆ แม้ปัญญาที่เกิดเห็นว่าไม่มีสิ่งใดเลยนอกจากสภาวะธรรมก็เกิดมารู้ รู้แล้วก็ดับ
แต่สิ่งที่ยังคงอยู่ก็คือ ความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป วนเวียนอย่างนั้นไม่รู้จบตราบเท่าที่ยังขันธ์ ๕ นี้อยู่ก็เท่านั้น จนเกิดความคลายกำหนัดราคะในสิ่งทั้งปวง

---

- แม้ทั้งหมดนี้ก็ยังเป็นเพียง สมถะ เพียงแต่เปลี่ยนวิธีปฏิบัติที่ใช้เพียงปัญญาจากความคิด(ปัญญาที่เกิดจากความคิด คือ สมถะ) ไปหัดใช้ปัญญาจากญาณ คือ สภาวะปัญญาที่เป็นไปในมรรค ๘ เป็นการอาศัยความเห็นตามจริงโดยปราศจากความคิดอนุมานเอาเข้าถึงทางแห่งมรรค ๘ นั่นเอง ซึ่งถ้ายังมีเจตนาที่จะทำอยู่ก็ยังเป็นสมถะไม่ถึงปัญญาญาณ ไม่ถึง สัมมาทิฐิ ยิ่งเจตนามากในสังขารทั้งปวง ก็ยิ่งติดในสังขารมากจนยึดถือตัดไม่ขาดแทงไม่ตลอด
- แต่ไม่ใช่ว่าต้องห้ามไม่ใช้เจตนาที่จะทำในกุศล นั่นก็เพราะว่า..เพราะอาศัยกุศลโดยเจตนานั้นแหละ ทำให้เป็นประจำจนถึงจริตสันดานของมัน ทำโดยความไม่ตั้งผล ไม่ปารถนาผลไว้ ทำให้มากเพราะรู้ว่าเป็นสิ่งดีงาม ทำให้มากเพราะรู้ว่าคือกุศล จะเกิดจากเจตนาหรือไม่เจตนาก็ช่างมัน ทำไปเรื่อยๆตามครูบาอาจารย์สอนไม่เก่งเกินครู มันทำโดยเจตนาหรือไม่เราก็ช่างมัน สักแต่รู้ว่ามันดีเท่านั้น สักแต่รู้ตามสภาวะธรรมนี้ๆแบบนี้มันเกิดขึ้นแล้วดำเนินไปหรือดับไปแล้วเท่านั้น เมื่อทำให้มากแล้ว จิตก็จะรู้จิต จิตก็จะแลจิต จิตก็จะจับจิตของมันเอง คือ อยู่ๆเกิดขึ้นเอง จิตรวมเอง จิตเห็นจิตเอง จิตรู้จิตเอง โดยที่เราไม่ได้ตั้งเจตนาไรๆที่จะทำ ที่จะเห็น ที่จะได้ ที่จะรู้มันเลย อันนี้แหละคือ ปัญญาญาณ มันเกิดเอง รู้เอง ทรงสภาวะเอง ดำเนินไป แล้วดับไปเองเห็นจริงๆอยู่อย่างนี้ของมัน เรียก สัมมาทิฐิ นั่นคือ มรรค ๔ ได้เกิดแก่เราโดยปัญญาญาณแล้ว (มรรค ๔ คือ คู่แห่งบุรุษ ๔ คู่ ได้แก่ มรรค ๔ และ ผล ๔)
- ถ้าเจตนาที่จะทำแต่ยังทำไม่ได้จนชินเป็นจริตสันดาน แล้วมันจะเกิดขึ้นมาได้เองโดยไม่เจตนาก็คงยาก พระพุทธเจ้าจึงตรัส ๔๐ กรรมฐานไว้เพื่อสิ่งนี้ เริ่มแรกให้เป็นไปโดยเจตนาเป็นสมถะ จนเมื่ออิ่มตัวแล้วสภาวะธรรมไรๆก็จะเริ่มเกิดขึ้นเองโดยที่ไม่เจตนามากขึ้นเรื่อยๆ สภาวะนี้ก็แค่เพียรรู้ตามไปเรื่อยๆ จากนั้นก็ละเจตนานั้นเสียเป็นวิปัสสนา จนรู้เห็นตามจริง..ดังนี้
ให้จดจำง่ายๆว่า เมื่อไหร่ที่คิดแล้วทำ-นั่นคือเจตนา / แต่เมื่อไหร่ที่สักแต่เพียงรู้แลดูกายใจอยู่เท่านั้น คือ มีสติ+สัมปชัญญะ ไม่มีความคิด ไม่มีความทำไว้ในใจ แค่สำเหนียกรู้แลดูอยู่เท่านั้นแล้วเห็นการกระทำปรุงแต่งของสังขารมัน นั่นแหละคือ ปัญญาในวิปัสสนา / เมื่อถอยออกจากสภาวะนั้นแล้ว ปัญญารู้ตรงนั้นก็ดับ แต่ความจำได้สำคัญหมายรู้ยังคงอยู่ เห็นความเกิดดับอยู่ ดังนี้

---

อธิบาย ปัญญา วิชชา ญาณ (หลวงปู่มั่น ภูริทัตตเถระ)

ปัญญา วิชชา ญาณ ๓ อย่างนี้ต่างกัน ถ้าจัดตามอริยสัจ ปัญญานั้นเป็นมรรค วิชชานั้นเป็นนิโรธ ส่วนญาณนั้นเป็นได้ทั้ง ๒ อย่างคื อวิปัสสนาญาณ นิพพิทาญาณ เช่นนี้เป็นมรรค ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ จุตูปปาตญาณ อาสวักขยญาณ ๓ อย่างนี้เป็น นิโรธ แม้ญาณ อื่น ๆ ที่เป็นมรรคก็เป็นปัญญา ส่วนที่เป็นผล ก็เป็นวิชชา หรือ นิโรธ

---

ปัญญา ความรู้แจ้ง แทงตลอด
ญาณ ความรู้แจ้ง ตามความเป็นจริง
วิชชา ความรู้แจ้ง
ยถาภูตญาณทัศศนะ รู้เห็นตามความเป็นจริง
(มัชฌิมากรรมฐานบอร์ด)

ปัญญา ความรู้ทั่ว, ปรีชาหยั่งรู้เหตุผล, ความรู้ความเข้าใจชัดเจน, ความรู้ความเข้าใจหยั่งแยกได้ในเหตุผล ดีชั่ว คุณโทษ ประโยชน์มิใช่ประโยชน์ เป็นต้น และรู้ที่จะจัดแจง จัดสรร จัดการ, ความรอบรู้ในกองสังขาร มองเห็นตามความเป็นจริง ดู ไตรสิกขา, สิกขา

ปัญญา ๓ (ความรอบรู้, รู้ทั่ว, เข้าใจ, รู้ซึ้ง)
๑. จินตามยปัญญา (ปัญญาเกิดแต่การคิดการพิจารณาหาเหตุผล)
๒. สุตมยปัญญา (ปัญญาเกิดแต่การสดับการเล่าเรียน)
๓. ภาวนามยปัญญา (ปัญญาเกิดแต่การฝึกอบรมลงมือปฏิบัติ)

ปฏิเวธ เข้าใจตลอด, แทงตลอด, ตรัสรู้, รู้ทะลุปรุโปร่ง, ลุล่วงผลปฏิบัติ

สัทธรรม  ธรรมที่ดี, ธรรมที่แท้, ธรรมของคนดี, ธรรมของสัตบุรุษมี ๓ อย่าง คือ
๑.ปริยัติสัทธรรม สัทธรรมคือสิ่งที่พึงเล่าเรียน ได้แก่ พุทธพจน์
๒.ปฏิบัติสัทธรรม สัทธรรมคือสิ่งพึงปฏิบัติได้แก่ไตรสิกขา
๓.ปฏิเวธสัทธรรม สัทธรรมคือผลที่พึงบรรลุ ได้แก่ มรรคผล และนิพพาน;

วิชชา ความรู้แจ้ง, ความรู้วิเศษ; วิชชา ๓ คือ ๑.ปุพเพนิ วาสานุสติญาณ ความรู้ที่ได้ระลึกชาติได้ ๒.จุตูปปาตญาณ ความรู้จุติและอุบัติของสัตว์ทั้งหลาย ๓.อา สวักขยญาณ ความรู้ที่ทำอาสวะให้สิ้น; วิชชา ๘ คือ ๑.วิปัสสนาญาณ ญาณในวิปัสสนา ๒.มโนมยิทธิ ฤทธิ์ทางใจ ๓.อิทธิ วิธิ แสดงฤทธิ์ได้ต่างๆ ๔.ทิพพโสต หูทิพย์ ๕.เจโตปริยญาณ รู้จักกำหนดใจผู้อื่นได้ ๖.ปุพเพนิวาสานุสติ ๗.ทิพพจักขุ ตาทิพย์ (=จุตูปปาตญาณ) ๘.อาสวักขยญาณ

อภิญญา ความรู้ยิ่ง, ความรู้เจาะตรงยวดยิ่ง, ความรู้ชั้นสูง มี ๖ อย่างคือ ๑) อิทธิวิธิ แสดงฤทธิ์ต่างๆ ได้ ๒) ทิพพโสต หู ทิพย์ ๓) เจโตปริยญาณ ญาณที่ให้ทายใจคนอื่น ได้ ๔) ปุพเพนิวาสานุสติ ญาณที่ทำให้ระลึก ชาติได้ ๕) ทิพพจักขุ ตาทิพย์ ๖) อาสวักขยญาณ ญาณที่ทำให้อาสวะสิ้นไป, ๕ อย่างแรกเป็นโลกียอภิญญา ข้อสุดท้ายเป็นโลกุตตรอภิญญา

ญาณ ความรู้, ปรีชาหยั่งรู้, ปรีชากำหนดรู้; ญาณ ๓ หมวดหนึ่ง ได้แก่ ๑.อตีตังสญาณ ญาณใน ส่วนอดีต ๒.อนาคตังสญาณ ญาณในส่วนอนาคต ๓.ปัจจุปปันนังสญาณ ญาณในส่วนปัจจุบัน; อีกหมวดหนึ่ง ได้แก่ ๑.สัจจญาณ หยั่งรู้อริยสัจแต่ละอย่าง ๒.กิจจญาณ หยั่งรู้กิจในอริยสัจ ๓.กตญาณ หยั่งรู้กิจอันได้ทำแล้วในอริยสัจ; อีกหมวดหนึ่ง ได้แก่ วิชชา ๓
 
ญาณ ๑๖ ญาณที่เกิดแก่ผู้บำเพ็ญวิปัสสนาโดยลำดับตั้งแต่ต้นจนถึงจุดหมาย คือมรรคผลนิพพาน ๑๖ อย่างคือ ๑.นามรูปปริจเฉทญาณ ญาณกำหนดแยกนามรูป ๒.(นามรูป) ปัจจัยปริคคหญาณ ญาณกำหนดจับปัจจัยแห่งนามรูป ๓.สัมมสนญาณ ญาณพิจารณานามรูปโดยไตรลักษณ์ ๔.- ๑๒.(ตรงกับวิปัสสนาญาณ ๙) ๑๓.โคตรภูญาณ ญาณครอบโคตรคือหัวต่อที่ข้ามพ้นภาวะปุถุชน ๑๔.มัค คญาณ ญาณในอริยมรรค ๑๕.พลญาณ ญาณในอริยผล ๑๖.ปัจจเวกขณญาณ ญาณที่พิจารณาทบทวน; ญาณ ๑๖ นี้เรียกเลียนคำบาลีว่า โสฬสญาณ หรือ เรียกกึ่งไทยว่า ญาณโสฬส; ดู วิปัสสนาญาณ ๙

ยถาภูตญาณทัสสนะ ความรู้ความเห็นตาม เป็นจริง

ญาณทัศนะ, ญาณทัสสนะ การเห็นกล่าวคือการหยั่งรู้, การเห็นที่เป็นญาณ หรือ เห็นด้วยญาณ อย่างต่ำสุดหมายถึง วิปัสสนาญาณ นอกนั้นในที่หลายแห่งหมายถึง ทิพพจักขุญาณบ้าง มรรคญาณบ้าง และในบางกรณีหมายถึง ผลญาณบ้าง ปัจจเวกขณญาณบ้าง สัพพัญญุตญาณบ้าง ก็มี ทั้งนี้สุดแต่ข้อความแวดล้อมในที่นั้นๆ

อ้างอิง   พจนานุกรมพุทธศาสน์ ฉบับประมวลศัพท์ และฉบับประมวลธรรม ของท่าน ป.อ.ปยุตโต

---

ถ้าสำหรับสันดานปุถุชนอย่างตัวเรานี้ แม้เมื่อเห็นเมื่อรู้เมื่อทำได้แต่ยังไม่ขาดไม่รู้แจ้งแทงตลอดจึงยังนิพพิทาญาณไม่บริบูรณ์ได้บ้างไม่ได้บ้าง จึงควรต้องทำให้มาก และ มากยิ่งขึ้นซึ่งกรรมฐานการละความกำหนัดราคะเมถุนนี้ๆตั้งแต่ต้นวนเวียนไปจนกว่าจะรู้แจ้งแทงตลอดได้

---

---

๑. เจริญปฏิบัติใน "กุศลกรรมบถ 10 ธรรมอันเป็นเครื่องเจริญปฏิบัติแห่งกุศล" ซึ่งเป็นการอบรมเจริญปฏิบัติในธรรมอันประกอบไปด้วย ศีล พรหมวิหาร๔ ทาน เป็นเบื้องต้นจนเกิดเห็นจริงในสัมมาทิฐิ เป็นไปเพื่อการดำรงกาย-ใจให้เข้าถึง กุศลมูล 3 และ ความสุจริต 3 อันเป็นไปในมรรค ๘ เพื่อยังให้ถึงอินทรีย์สังวร คงไม่ต้องอธิบายนะครับหากท่านศึกษาและเข้าใจในพระธรรมดีแล้ว
     หรืออ่านเพิ่มเติมที่นี่ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=12&A=8951&w=%A1%C3%C3%C1%BA%B6 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=12&A=8951&w=%A1%C3%C3%C1%BA%B6)

๒. เจริญปฏิบัติใน "สัลเลขะสูตร" ธรรมเครื่องขัดเกลา(กิเลสหรือดับกิเลส) คือ เจริญเพื่อเกื้อหนุนในกุศลกรรมบถ 10 เหมือนศีลกับพรหมวิหาร๔ ที่เกื้อหนุนกัน แต่ส่วนนี้เป็นการพึงเจริญปฏิบัติโดยมองน้อมมาสู่ตน-เจริญในตนเมื่อมองเห็น เหตุ ปัจจัย จากภายนอกมี่มากระทบบ้าง ภายในบ้าง แล้วพึงเจริญสติระลึกรู้ ปฏิบัติ พิจารณาด้วยการแยกแยะถูก ผิด ดี ชั่ว เห็นคุณ และ โทษ แล้วพึงเจริญปฏิบัติทาง กาย วาจา ใจ เข้าสู่ในธรรมเครื่องขัดเกลานี้เพื่อการดำรงกาย-ใจให้เข้าถึง กุศลมูล 3 และ ความสุจริต 3 เหตุให้ อันเป็นเหตุให้ มรรค ๘ บริบูรณ์สั ถึงซึ่งอินทรีย์สังวรบริบูรณ์
     อ่านที่นี่เพิ่มเติม http://www.nkgen.com/386.htm (http://www.nkgen.com/386.htm)

๓. การเจริญปฏิบัติใน "ศีล อันเป็นกุศล" ธรรมอันเป็นเครื่องปกติ เพื่อความไม่เบียดเบียนทางกายและวาจา ระลึกเป็นสีลานุสสติ ระลึกถึงศีลของตนอันไม่ขาด ไม่ทะลุ อันบริบูรณ์ดีแล้ว เมื่อระลึกอยู่เช่นนี้ไม่เพียงแต่เข้าสู่อุปจาระฌาณแต่ยังช่วยให้เราสำรวมระวังในศีลมากขึ้นทำให้เรามีกาย-วาจาสุจริตเป็นองค์ธรรมในมรรค ๘ เป็นเหตุให้อินทรีย์สังวรบริบูรณ์ เพราะผู้ที่ไม่มีศีลอันดีงามแล้วจะระลึกในสีลานุสสติไม่ได้ ศีลอันดีนี้เป็นไปเพื่อความให้ใจไม่ร้อนรุ่ม มีความผ่องใส เบิกบาน ปราโมทย์ ปิติ สุข สงบ จิตตั้งมั่นเป็นสมาธิได้ง่ายควรแก่งานเอื้อในอินทรีย์สังวรอันเป็นฐานแห่งสติปัฏฐาน ๔
     อ่านที่นี่เพิ่มเติม http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=24&A=2&w=%CD%D2%B9%D4%CA%D1%A7%CA%C7%C3%C3%A4 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=24&A=2&w=%CD%D2%B9%D4%CA%D1%A7%CA%C7%C3%C3%A4)

๔. การเจริญปฏิบัติใน "พรหมวิหาร๔" เพื่อยังให้ใจถึงควาเป็นกุศล มีใจสุจริตละความผูกเวรอาฆาตพยาบาท ใช้ร่วมกับศีลให้ศีลบริบูรณ์ดีงามทำให้องค์ธรรมในมรรค ๘ บริบูรณ์ เป็นเหตุให้อินทรีย์สังวรบริบูรณ์ ควรเจริญให้มากจนเกิดจิตปารถนาดีให้ผู้อื่นเป็นสุขโดยไม่แยกแยะ ถึงความประสงค์ที่จะอนุเคราะห์แบ่งปันเกิดเป็นการสละให้โดยไม่หวงแหนในสิ่งไรๆที่ตนมีถครอบครองเป็นปัจจัยใช่สอยอยู่ ด้วยหวังให้ผู้รับได้ใช้ประโยชน์สุขจากการสละให้นั้นของเรา ดั่งความปารถนาดีที่บิดา-มารดานั้นจักมีให้บุตรอันเป็นที่รักเพียงคนเดียวด้วยหวังให้บุตรเป็นสุข มีจิตประสงค์ที่จะอนุเคราะห์เอื้อเฟื้อแบ่งปันให้บุตรปราศจากทุกข์มีแต่สุข เกิดเป็นการสละให้ในสิ่งอันดีงามเป็นประโยชน์สุขนั้นให้แก่บุตรได้พึงมีพึงใช้ มีจิตยินดีที่ตนได้สงเคราะห์แก่บุตรแล้ว หรือ มีปกติจิตยินดีเมื่อบุตรนั้นเป็นสุขกายและใจ เป็นการสละให้ที่สลัดจากความโลภอันตนยึดมั่นว่านี่เป็นเราเป็นของเราเสียได้ เรียกว่า "ทาน"(เมื่อระลึกถึงการสละให้อันงามนั้นก็เป็น จาคานุสสติ) พรหมวิหาร ๔ และ ทานนี้ เมื่อเจริญปฏิบัติเป็นประจำให้จิตยังให้จิตเข้าถึงเมตตาฌานเจโตวิมุตติ(ซึ่งภิกษุในพระธรรมวินัยนี้จะต้องถึงเจโตวิมุตติทุกองค์) ดั่งพระสูตรที่ว่านี้ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=19&A=3329&w=%BE%C3%CB%C1%C7%D4%CB%D2%C3 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=19&A=3329&w=%BE%C3%CB%C1%C7%D4%CB%D2%C3)
     ดูวิธีเจริญจิตเพื่อแผ่เมตตาเบื้องต้นอันเป็นผลให้ถึงในเจโตวิมุตติตาม Link นี้ครับ
     http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=8226.0 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=8226.0)

๕. เจริญปฏิบัติใน "สมาธิ" เพื่อยังให้จิตตั้งมั่น เป็น สัมมาสมาธิ อันเอื้อต่อสติสัมปชัญญะเป็นเหตุให้เข้าถึงความรู้เห็นถูกต้องตามจริงไม่ใช่การอนุมานคาดคะเนตึกนึกเอาเองเกิดเป็นวิปัสสนาญาณ ที่เรียกว่า ยถาภูตญาณทัสสนะ จนเกิดนิพพิทา+วิราคะ ถึงซึ่ง วิมุตติ ดังที่กล่าวใน มรรคข้อ สัมมาสมาธิ ในพระสูตรข้างต้น
     ดูเพิ่มเติมได้ที่นี่ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=23&A=9041&w=%AC%D2%B9%CA%D9%B5%C3 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=23&A=9041&w=%AC%D2%B9%CA%D9%B5%C3)

๖. เจริญปฏิบัติใน "สติปัฏฐาน ๔" คือ ฐาน(ที่ตั้ง)แห่งสติ มีสติกำกับอยู่เป็นไปเพื่อวิมุตติ เพื่อให้แจ้งและรู้เท่าทันใน กาย เวทนา จิต ธรรม คือ สิ่งที่เกิดขึ้นและมีในกายและใจตนจนเห็นตามจริงทั้งกานและใจทั้งภายในและภายนอก มีสัมปชัญญะเกื้อหนุนให้รู้ตัวทั่วพร้อมในขณะนั้น
- การเจริญปฏิบัติให้เริ่มที่กายานุสติปัฏฐานก่อนถึงจะเป็นผล เพราะเป็นการใช้สติดึงเอาสมาธิและสัมปชัญญะให้มีกำลังมากพอควรแก่งานและเป็นการเริ่มต้นพิจารณาเห็นในวิปัสสนาญาณตามจริงที่ไม่ใช่การตรึกนึกคิดคาดคะเนอนุมานเอาเอง เป็นการอบรมกายไปสู่จิตอันสัมผัสรับรู้และเห็นรับรู้ได้ง่าย
- แล้วตามด้วย เวทนานุสติปัฏฐาน แล้วจึงเจริญปฏิบัติใน จิตตานุสติปัฏฐาน แล้วค่อยเจริญใน ธรรมมานุสติปัฏฐาน เป็นส่วนสุดท้ายตามลำดับ ถึงจะเป็นไปเพื่อการอบรมจิตอย่างแท้จริง จึงจะเห็นว่ามันสักแต่มีไว้ระลึกรู้ยังไง เห็นสิ่งที่มีเกิดขึ้นในตนและดับไปสูญไปแล้วจากตน พระพุทธเจ้าได้ตรัสสอนเรียงเป็นลำดับให้แล้วตามนี้จึงจะเป็นไปเพื่อเข้าถึงโพชฌงค์ ๗ อย่างแท้จริง
- หากไปหยิบเอามาเจริญปฏิบัติมั่วๆจะไม่มีทางเห็นตาจริงแน่นนอน เว้นเสียแต่ว่าบุคคลนั้นมีการสะสมไว้มาดีแล้วในกาลก่อน
     ดูเพิ่มเติมดังนี้ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=10&A=6265&w=%CA%B5%D4%BB%D1%AF%B0%D2%B9 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/r.php?B=10&A=6265&w=%CA%B5%D4%BB%D1%AF%B0%D2%B9)
     และ http://www.nkgen.com/34.htm (http://www.nkgen.com/34.htm)
     และ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=12&A=7552&Z=7914 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=12&A=7552&Z=7914)
     ดูเพิ่มเติมถึงปัจจัยอันเป็นอานิสงส์ต่อกันของสติปัฏฐาน ๔ ตาม Link นี้ครับ
     http://group.wunjun.com/ungpao/topic/539461-23343 (http://group.wunjun.com/ungpao/topic/539461-23343)

๗. เจริญปฏิบัติให้เข้าถึงใน "อุเบกขา" เพื่อละความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีเสียจงได้ นั่นคือ ละในสมุทัยนั่นเอง ไม่มีทั้งความพอใจยินดี(ฉันทะ,โสมนัส) และ ไม่พอใจยินดี(ปฏิฆะ,โทมนัส) อยู่ด้วยความมีใจกลางๆไม่หยิบจับเอาความพอใจและไม่พอใจมาเป็นที่ตั้งแห่งอารมณ์ มีความสงบว่าง ผ่องใส ไม่หมองหม่นใจ มีสติระลึกรู้แลดูอยู่เห็นธรรมด้วยประการทั้งปวงไม่อิงราคะ ย่อมสลัดกิเลสออกเสียได้ ยังจิตให้ถึง"อุเปกขาสัมโพชฌงค์"(เมื่อจะเจริญปฏิบัติใน อุปสมานุสสติ คือ ระลึกถึงพระนิพพานเป็นอารมณ์ก็ให้ระลึกถึงสภาพจิตที่เป็นอุเบกขาอันมี่สภาพจิตแบบนี้ๆเป็นอารมณ์ เพราะนี่คือคุณของพระนิพพาน) อุเบกขานั้นมี 10 อย่าง ไม่ใช่ว่ามีแค่ในพรหมวิหาร๔ เท่านั้น http://www.dhammahome.com/front/webboard/show.php?id=21483 (http://www.dhammahome.com/front/webboard/show.php?id=21483)
     ดูพระสูตรที่เกี่ยวข้องตามนี้ครับ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=19&A=5605&Z=5668 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=19&A=5605&Z=5668)
     และ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=19&A=3640&Z=3778 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=19&A=3640&Z=3778)
     และ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/sutta_name.php?book=1&bookZ=45&name=%E0%C1%B5%B5%CA%D9%B5%C3&book=19&bookZ=19 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/sutta_name.php?book=1&bookZ=45&name=%E0%C1%B5%B5%CA%D9%B5%C3&book=19&bookZ=19)

๘. การเจริญพิจารณาในกายและใจให้เห็นกายภายในบ้าง-ภายนอกบ้างและสภาพจิตภายในบ้าง-ภายนอกบ้าง ให้พิจารณาลงในธรรมเกิดปัญญาเห็นจริงในวิปัสสนาญาณจนเหลือเพียง รูป-นาม
     ๘.๑ "อสุภะ คือ เห็นในความไม่สวยไม่งาม ไม่น่าพิศมัยยินดี" ก็เพื่อความเป็นไปในสัมมาสังกัปปะ คือ ดำหริชอบ ดำหริออกจากกาม ราคะ เจริญในพรหมจรรย์ และ รูป-นาม ซึ่งอสุภะนี้ตาเราเห็นได้โดยบัญญัติ เป็นซากศพในแบบต่างๆ ศพที่เขียวอืดบ้าง  ศพที่ถูกยื้อแย่งกินบ้าง ศพที่ถูกชำแหระออกบ้าง ศพที่แขนขาดขาขาดหัวขาดดั่งในสนามรบบ้าง ศพที่มีน้ำเลือดน้ำเหลืองไหลออกบ้าง ศพที่มีแต่กระดูกบ้างเป็นต้น พิจารณาเห็นกายกายในกายนอกเห็นว่าเรามีเขามีโดยไม่แยกเพศ จนแยกเป็นอาการทั้ง 32 ต่อไป
     ๘.๒ "ปฏิกูลมนสิการ หมายถึงกายซึ่งเต็มไปด้วยของที่ไม่สะอาดมีประการต่าง ๆ รวม ๓๒ ประการ" เมื่อเราพิจารณาเห็นเป็นปฏิกูล คือ เป็นอาการทั้ง 32 แล้วย่อมเห็นชัดว่า กายเรานี้มีเพียงอวัยวะภายในน้อยใหญ่ มีกระดูกเป็นโครงร่าง มีเนื้อนั้นหนุนโครงทรงไว้ภายใน มีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบ มี ขน ผม เล็บ ฟัน ใช้เพื่อการปกคลุดและทำหน้าที่ต่างๆ ที่เราไปติดใจก็ให้หนังหุ้มกับ ขนผม เล็บ ฟัน หนังนี้เอง เมื่อเห็นแยกเป็นอาการทั้ง 32 ไม่มีตัวตนบุคคลใดได้แล้ว ก็ให้พิจารณากายเรานี้สักเป็นแต่เพียงธาตุต่อไป
     ๘.๓  "ธาตุมนสิการ คือ การพิจารณาร่างกายของตนโดยให้เห็นแยกประเภทเป็นธาตุ ๔ แต่ละอย่างๆว่ามีในกายเราอยู่นี้"
     ธาตุดิน ที่เป็นของแข้นแข็งอันมี ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า ที่ต่างเมื่อไม่ได้มีการปรุงแต่งใดๆแล้ว ก็ล้วนไม่งาม เป็นปฏิกูล ไม่สะอาด ไม่เป็นที่ต้องการของใครๆ (โดยส่วนตัวผมนี้ได้เพ่ง ปฐวีกสิน ทำให้ช่วงเวลาหนึ่งที่เข้าถึงนั้น เห็นกายตนเองและผู้อื่นเป็นดินเกิดทำให้เกิดวิราคะผุดขึ้นในใจในกาลสมัยนั้น)
     ธาตุน้ำ ที่หมายถึงเป็น ของเอิบอาบ คือความเป็นของเหลว เช่น ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ น้ำมูตร ที่ล้วนปฏิกูล ไม่งามเช่นกัน ที่ต่างเมื่อไม่ปรุงแต่งใดๆแล้วก็ล้วนไม่งามไม่สะอาด ไม่เป็นที่ต้องการของใครๆ
     ธาตุลม ความเป็นของพัดไปมา ลมที่พัดขึ้นเบื้องบน ลมพัดลงเบื้องต่ำ ลมอันอยู่ในท้อง ลมอันอยู่ในลำไส้  ลมอันแล่นไปตามอวัยวะน้อยใหญ่  ลมหายใจเข้า ลมหายใจออก  เช่น ลมหายใจอันไม่น่าปรารถนา ลมหมักหมมเหม็นเน่าอยู่ในท้อง ต่างล้วนเน่าเหม็น ล้วนไม่มีใครอยากดอมดม ไม่เป็นที่ต้องการของใครๆ
     ธาตุไฟ  ความเป็นของเร่าร้อน  สิ่งที่เป็นเครื่องอบอุ่นแห่งกาย และทั้งเป็นสิ่งที่เป็นเครื่องทรุดโทรมแห่งกาย  สิ่งที่เป็นเครื่องเร่าร้อนแห่งกาย  สิ่งที่เป็นเครื่องทำให้แปรปรวนไปด้วยดีแห่งของที่กินแล้ว ดื่มแล้ว เคี้ยวแล้ว และของที่ลิ้มรสแล้ว กล่าวคือแปรปรวนของที่กินและลิ้มแล้วให้เป็นพลังงานและสารต่างๆออกมา ย่อมเกิดความร้อนหรือพลังงานและของเสียเน่าเหม็นจากการสันดาปภายในต่างๆเป็นมูตรคูถ เหงื่อ ฯ. ไม่เป็นที่ต้องการของใครๆ
      - "หากเป็นธาตุ ๕ ก็เพิ่ม อากาศธาตุ" เข้าไปเป็นที่ว่างกว้าง หรือ เป็นช่องว่างแทรกอยู่ในทุกๆอนูของทุกๆธาตุ
      - "หากเป็นธาตุ ๖ ก็เพิ่ม วิญญาณธาตุ" เข้าไป เป็นธาตุรู้ พิจารณาเห็นกายในกายนอกเห็นว่าเรามีเขามีไม่แยกเพศ
      - เมื่อเห็นแยกเป็นธาตุๆ ไม่มีตัวตนบุคคลใดได้แล้ว ย่อมเข้ารู้แน่ชัดและง่ายในวิปัสสนาญาณ เห็นว่านี่คือรูปธรรม นี่คือนามธรรม มีเอกลักษณ์ คุณลักษณะอาการอย่างไร มีสภาพจริงเป็นไฉน เจริญเข้าสู่สติปัฏฐาน ถึงโพชฌงค์๗(ธรรมอันเป็นเครื่องตรัสรู้) โดยบริบูรณ์ อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมของธาตุทั้ง ๔ ใน มหาหัตถิปโทปมสูตร ตาม Link นี้ครับ http://www.nkgen.com/770.htm (http://www.nkgen.com/770.htm)
     ๘.๔ เมื่อรู้เห็นแล้วว่า รูป มีคุณสมบัติและลักษณะแต่ละอย่างเป็นอย่างไรมีสิ่งใดบ้าง กับ นาม มีคุณสมบัติและลักษณะแต่ละอย่างเป็นอย่างไรมีสิ่งใดบ้าง ให้เจริญพิจารณามีสติระลึกรู้แลดูอยู่แค่สภาพนั้นๆที่เรารู้การกระทบสัมผัสในขณะนั้น ไม่ต้องไปแยกจำแนกว่าในสิ่งนี้ๆที่เราได้เห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ได้รู้รส ได้กระทบสัมผัส ได้รู้ด้วยใจ มันมีรูปธาตุใดๆรวมอยู่จึงก่อเกิดขึ้นเป็นสิ่งนั้น ตัวนั้น
     ๘.๕ การจะรู้แยกธาตุจริงๆนั้นที่ผมพอจะมีปัญญาอันน้อยนิดพอจะรู้เห็นทางได้มีดังนี้คือ
             - ไม่ใช่การเข้าไปรู้ว่า ในสิ่งนั้นๆ บุคลนั้นๆ รูปร่างนั้นๆ มันประกอบด้วยอะไร-รูปอะไร-ธาตุอะไร ๑
             - แต่ให้รู้ว่าในขณะที่เราเกิดรู้ผัสสะใดๆ จากมโนใดๆ วิญญาณใดๆ ในขณะนั้นเป็นอย่างไร-มันมีคุณลักษณะ-สภาพจริง-สภาพธรรม-สภาวะธรรมเป็นอย่างไร มันถึงจะไม่มีตัวตนบุคคลใดทั้งสิ้น ๑
        ๘.๕.๑ สิ่งที่เห็นทางตามันก็มีแต่ สีๆ กับ แสง เท่านั้น สภาพที่เรามองเห็นทางตานั้นเมื่อดูแล้วก็จะเห็นว่า มันมีแต่สีๆ สีเขียวบ้าง ขาวบ้าง แดงบ้าง เหลืองบ้าง น้ำเงินบ้าง ดำบ้าง ส้มบ้าง ฟ้าบ้าง ซึ่งสีๆที่เห็นนั้นๆก็เป็นรูปทรงโครงร่างต่างๆตามลักษณะเคล้าโครงนั้นๆของมัน สีเหล่านั้นก็มีการเปลี่ยนแปลงไป-แปรผันไปตลอดเวลาอย่างไร และ แสงที่เห็นนั้น ก็มีสว่างจ้าบ้าง มีมืดมิดบ้าง เช่น
               ก. เมื่อรู้ผัสสะใดๆทางตาในขณะนั้น เช่น เห็นต้นไม้ ก็ให้พึงมีสติระลึกรู้แลดูว่า สิ่งที่เราเห็นอยู่นั้นมีสีอะไรบ้าง มีโครงร่างรูปร่างอย่างไร มีความเปลี่ยนแปรไปอย่างไรบ้าง จนเข้าไปเห็นเป็นสีๆที่มีรูปร่างต่างๆ มีความเปลี่ยนแปรไปเป็นธรรมดาทุกๆขณะเท่านั้น : เมื่อเห็นสี ก็รู้แค่สี เห็นความเปลี่ยนแปรไปของสี ไม่ต้องไปรู้ ตรึกนึก หรือ มองว่าในสีนี้มีแสงด้วย หรือ ตานี้เห็นได้ทั้งสีและแสง หรือ สีเขียวคือใบไม้ สีน้ำตาลดำคือลำต้นของต้นไม้ ให้รู้แค่สีๆที่มีรูปทรงนั้นๆเท่านั้น ไม่ต้องเข้าไปรู้อย่างอื่นอีก มันก็จะไม่มีตัวตน บุคคล หรือ สิ่งอื่นใดเลย
               ข. เมื่อเห็นแสงรู้ผัสสะในขณะนั้นเป็น แสงสว่าง ก็ให้พึงมีสติระลึกรู้แลดูว่า แสงสว่างนั้นมันจ้ามาก ลุกโพรง หรือ พร่ามัว แสงที่เข้าตาหรือที่เห็นนั้นมีลักษณะใด เป็นประกายอย่างไร และเปลี่ยนแปลงผันแปรไปอย่างไรในแต่ละขณะนั้นๆ : เมื่อเห็นแสง ก็รู้แค่แสงเป็นอารมณ์ เห็นความเปลี่ยนแปรไปของแสง ไม่ต้องไปรู้ ตรึกนึก หรือ มองว่าในแสงนี้มีสีด้วย หรือ ตานี้เห็นทั้งสีและแสง ไม่ต้องเข้าไปรู้อย่างอื่นอีก มันก็จะไม่มีตัวตน บุคคล หรือ สิ่งอื่นใดเลย
               กล่าวคือ.."การพิจารณาในวัณณะรูป(สี)นั้น หรือ สิ่งที่เห็นทางตาจนเห็นแจ้งนั้น ในขณะที่ตาเรามองเห็น หรือ ขณะที่ตาเราจดจ้องมองดูสิ่งใดสิ่งหนึ่งอยู่นั้น..เราเห็นสีอะไรบ้าง ให้เอาสีมาตั้งเป็นอารมณ์รับรู้ทางตา ไม่ต้องเข้าไปรู้อย่างอื่นอีก มันก็จะไม่มีตัวตน บุคคล หรือ สิ่งอื่นใดเลย"
        ๘.๕.๒ เมื่อเราสัมผัสน้ำในโอ่ง อ่างน้ำ หรือแม่น้ำ เราจะรู้ว่าเมื่อเราเอามือกวัดแกล่งไปในน้ำ หรือ กระโดลงน้ำอย่างเร็ว จากธาตุน้ำนั้นซึ่งมีลักษณะเอิบอาบ-ชุ่มชื่น ซาบซ่าน-เกาะกลุม ก็จะมีสภาพแข็งอ่อนใช่ไหม นั่นเป็นคุณสมบัติของธาตุดินใช่ไหม
               - ขนาดสิ่งที่เราทุกคนนั้นเรียกว่าน้ำ เมื่อเข้าไปสัมผัสแล้วยังมีดินร่วมอยู่ด้วยใช่ไหม แล้วมันจะยังเรียกน้ำได้อีกไหม
               - ดังนั้นให้รู้แค่ลักษณะนั้นๆที่เราสัมผัสได้ ไม่ต้องไปเพ่งเอาว่าในน้ำนี้มีธาตุดินร่วมอยู่ด้วย มีธาตุไฟร่วมอยู่ด้วย มีธาตุลมร่วมอยู่ด้วย แต่ให้มีสติระลึกรู้แลดูอยู่ รู้ผัสสะในขณะที่สัมผัสน้ำนั้นๆว่าเรารู้สึกอย่างไร เช่น
               ก. เมื่อรู้สึก เอิบอาบ ชุ่มชื่น ซาบซ่าน ก็รู้แค่สภาพลักษณะนั้นๆ ไม่ต้องเข้าไปรู้ หรือ ตรึกนึกคิดว่านี่คือธาตุน้ำหรือในน้ำมีอะไรรวมอยู่บ้าง มีธาตุใดๆบ้าง ให้รู้แค่สภาพ เอิบอาบ ชุ่มชื่น ซาบซ่าน ไม่ไปรู้อย่างอื่นอีก มันถึงจะไม่มีตัวตนบุคคลใดทั้งสิ้น
               ข. เมื่อรู้สึก อ่อน แช็ง นุ่ม ก็ให้รู้แค่ในสภาพลักษณะนั้นๆ ไม่ต้องเข้าไปรู้ หรือ ตรึกนึกคิดว่าในน้ำก็มีธาตุนั้นด้วย ให้รู้แค่สภาพอ่อน-แข็งนั้น ไม่ไปรู้อย่างอื่นอีก มันถึงจะไม่มีตัวตนบุคคลใดทั้งสิ้น
        ๘.๕.๓ เมื่อรู้สึก ร้อน อุ่น เย็น ก็ให้รู้แค่ในสภาพลักษณะนั้นๆ ไม่ต้องเข้าไปรู้ หรือ ตรึกนึกคิดว่าในน้ำก็มีธาตุนั้นด้วย ให้รู้แค่สภาพร้อน-เย็นนั้น ไม่ไปรู้อย่างอื่นอีก มันถึงจะไม่มีตัวตนบุคคลใดทั้งสิ้น
               กล่าวคือ.."การพิจารณาจนรู้ในธาตุ หรือ รูปธรรมใดๆที่เรารับรู้ได้จากการกระทบสัมผัสกางกายนั้น ให้เรารู้แค่ว่า..ในขณะนั้นเรารู้ผัสสะคุณลักษณะสภาพใดได้ หรือ ในขณะนั้นเรารู้ผัสสะคุณลักษณะสภาพใดอยู่ ก็ให้เอาคุณลักษณะสภาพที่เรารับรู้ได้ในขณะนั้นมาเป็นอารมณ์พิจารณา ไม่ต้องเข้าไปรู้สิ่งใดๆอีก มันถึงไม่มีตัวตนบุคคลใด หรือ สิ่งใดๆอีก"
                - เมื่อรู้แค่ผัสสะนั้นๆไม่ไปรู้อย่างอื่นแล้ว จนเห็นชำนาญแล้ว ให้พิจารณามองย้อนดูว่า วันๆหนึ่งตั้งแต่วันที่พิจารณาจนถึงปัจจุบันที่นั้นเรารับรู้กระทบสัมผัสสิ่งใดๆบ้าง ก็จะเห็นเองว่าที่เรารู้นั้นๆมันมีเพียง สีๆ เสียงสูง-ต่ำ ทุ้ม-แหลม กลิ่นในลักษณะต่างๆ รสในลักษณะต่างๆ  อ่อน แข็ง เอิบอาบ ตรึงไหวเคลื่อนที่ ร้อน เย็น ไม่มีตัวตนบุคคลใดเลย มีแต่สภาพการรับรู้นั้นๆเท่านั้นเอง ไม่มีสิ่งใดๆเลย
     ๘.๖ รู้ในลักษณะอาการความรู้สึกของจิตที่ปราศจากความนึกคิดปรุงแต่ง คือ มีสติแลดูอยู่รู้ตัวทั่วพร้อมเห็นในสภาวะลักษณะอาการของจิตที่เกิดขึ้นในปัจจุบันขณะนั้นๆว่าเป็นอย่างไร
               ก. เมื่อแรกเริ่มอาจจะรู้อาการของจิตในขณะที่เราเจริญจิตตานุสติปัฏฐานหรือรู้ตัวว่าขณะนี้มี โลภะ โทสะ โมหะ ราคะ แล้วดูลักษณะอาการของจิตใจในขณะที่เกิดอารมณ์ความรู้สึกนั้นๆว่าเป็นอย่างไร เป็นกุศลจิตหรืออกุศลจิต เช่น ติดใจติดตามเพลิดเพลิน ขุ่นมัวขัดเคืองใน หมองหม่นใจ สั่นเครือติดตาม อัดอั้น อึดอัด คับแค้นใจ เป็นต้น พิจารณาดูว่าแต่ละอย่างๆนี้เป็นลักษณะอาการของจิตในอารมณ์ความรู้สึกนึกคิดใดๆ ที่ต้องรู้ส่วนนี้อยู่เนืองๆก็เพื่อเมื่อเกิดอารมณ์ความรู้สึกใดๆขึ้น แม้อย่าง ละเอียด อ่อนๆ กลางๆ หรือ หยาบ เราก็สามารถรู้ได้ทันทีว่า ขณะนั้นเสพย์อารมณ์ความรู้สึกใดๆอยู่ เพื่อจะละมันได้ทันที
               ข. เมื่อรู้สภาพลักษณะอาการของจิตจนชำนาญแจ่มแจ้งแทงตลอดแล้ว เมื่อใดที่มันเกิดขึ้นอีกก็ให้เราเข้าไปรู้ในสภาวะลักษณะอาการของจิตนั้นๆโดยไม่ต้องไปให้ความหมายของมันว่ามันคืออารมณ์ความรู้สึก รัก หรือ โลภ หรือ โกรธ หรือ หลงใดๆ แค่ให้จิตเข้าไปรู้จิต คือ มีสติแลดูอยู่ในลักษณะอาการของจิตในขณะนั้นๆว่าเป็นอย่างไรเท่านั้น ไม่มีตัวตน บุคคลใด ไม่มีสิ่งใดๆทั้งสิ้น เห็นลักษณะอาการนั้นๆว่ามัน เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ทรงอยู่ ดับไป ไม่มีอารมณ์ความรู้สึกนึกคิดใดๆ สักแต่รู้อาการนั้นก็พอไม่ต้องเข้าไปรู้อย่างอื่นอีก ไม่ต้องไปให้ความหมายใดๆกับความรู้สึกในลักษณะอาการของจิตใดๆขณะนั้นๆทั้งสิ้น สักเพียงแต่รู้ก็พอ มันถึงไม่มีตัวตน บุคคลใด นี่เรียกว่าปฏิบัติตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอน คือ ความปรุงแต่งจิตเหล่านี้สักแต่มีไว้ให้ระลึกรู้และตามรู้มันไปเท่านั้น ไม่ได้มีไว้ให้เสพย์ ไม่ได้มีไว้ให้เข้าไปร่วม
                - เมื่อพิจารณารู้เห็นอย่างนี้จนชำนาญแล้ว ก็จะพิจารณาเห็นด้วยปัญญาว่า มันมีแต่สภาพอาการความปรุงแต่งนี้เท่านั้น มันไม่ใช่จิต ปกติจิตเป็นสภาพสงบผ่องใสสักแต่อาศัยเพียงเป็นความปรุงแต่งจิตนี้ๆที่จรเข้ามาทำให้ใจเศร้าหมอง ความปรุงแต่งที่จรมานี้ไม่ใช่จิต จนเกิดมีสติแลดูอยู่เห็นตามจริงดังนี้แล้วแม้สิ่งไรๆ ความรู้สึกปรุงแต่งนึกคิดไรๆเกิดมา มันก็ไม่ใช่จิตไม่ใช่เรา เราก็จะไม่ไปเคลิบเคลิ้ม หลงตาม เสพย์อารมณ์ตามมันไป ด้วยเพราะเห็นแยกความปรุงแต่งจิตกับจิตนั้นแล้ว นี่เรียกว่า "จิตเห็นจิต"

** การเจริญปฏิบัติในข้อที่ ๘ ทั้งหมดนี้จัดเป็นการปฏิบัติใน สัมมาวายามะ ความเพียรชอบ เป็นการเจริญปฏิบัติใน สัมมัปปธาน ๔ คือ ความเพียรชอบ ๔ ประการ ดังนี้คือ **
๑. สังวรปธาน [เพียรระวัง]
๒. ปหานปธาน [เพียรละ]
๓. ภาวนาปธาน [เพียรเจริญ]
๔. อนุรักขนาปธาน [เพียรรักษา]
อ่านเพิ่มเติมได้ตาม Link นี้ครับ http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=13591.0 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=13591.0)

- สรุป..ให้เราพึงเพียรมีสติระลึกรู้เจริญพิจารณาว่า ในแค่ละขณะจิตที่เรารู้ผัสสะนั้นๆ เรารู้สิ่งใด รู้สภาพคุณลักษณะใด-รู้สภาพธรรมใดของธาตุ  รู้ลักษณะอาการความรู้สึกใดๆ-เห็นสภาพธรรมใดๆของจิตก็พอ เห็นสภาพธรรมสิ่งไรๆว่าขณะนี้เกิดขึ้นในกายใจตนหรือสภาพธรรมนี้ๆดับไปไม่มีแล้วในกายใจตน เห็นว่ามันมีความผันแปรอย่างไร ไม่คงอยู่อย่างไร ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตนอย่างไร จนเห็นความเกิดขึ้น-ตั้งอยู่-ดับไปอย่างไร สิ่งนั้นมันก็จะไม่มีตัวตนบุคคลใดอีก เห็นถึงความไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่ใคร ไม่ใช่ของใคร นอกจากรูปและนาม ในความรู้ความเข้าใจของผมนั้นสิ่งนี้ๆถึงจะเรียกว่า "วิปัสสนา"
     ดูเพิ่มเติมตามพระสูตรนี้ http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/sutta_item.php?item=131&book=12&bookZ= (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/sutta_item.php?item=131&book=12&bookZ=)
     เห็นความเป็นไปตามจริงในปฏิจจสมุปปบาทอย่างไร ดูเพิ่มเติมที่นี่ http://nkgen.com/1mainpage1024.htm (http://nkgen.com/1mainpage1024.htm)

- ซึ่งวิธีการเจริญทั้งหลายเหล่านี้อาจจะใช้ในสถานการณ์ที่ต่างกันไป และ เจาะจงแต่ละบุคคลไปตามแต่จริตนั้นๆ ที่ผมยกมานี้ก็เป็นส่วนหนึ่งที่ปัญญาผมพอจะรู้ได้หวังว่าจะเป็นประโยชน์แก่ท่านทั้งหลาย และ ทำให้ท่านผู้อ่านได้เห็นตามจริงที่พระพุทธเจ้าตรัสสอน ลองเลือกแนวทางทั้งหลายนี้ตามแต่ที่ท่านคิดว่าตรงและถูกจริตของท่านมาน้อมพิจารณาและเจริญปฏิบัติดูนะครับจะเห็นทางเข้าสู่ มรรค ๘ ทางแห่งการพ้นทุกข์อย่างแท้จริงครับ


เคยบันทึกผลแห่งการกรรมฐานไว้นานมากแล้วที่ Link นี้

http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=13637.msg46531#msg46531 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=13637.msg46531#msg46531)

สาธุครับ

สาธุขอขอบคุณท่าน dekinw ที่ให้เกียรติแก่บันทึกของผมครับ นึ่เป็นเพียงบันทึกเท่านั้นเอาไว้ทบทวนการปฏิบัติของผม ซึ่งยังอ่อนๆอยู่ชี้ทางใครไม่ได้ แต่ถ้าท่านเห็นประโยชน์ผมก็ยินดีด้วยอย่างยิ่ง แต่ต้องกรองเอาผิดถูกนะครับ เพื่อการไม่ทำให้เดินผิดทางหรือลุ่มหลง เพราะผมเองยังแค่ปุถุชน ธรรมปฏิบัติอันใดของพระตถาคตได้ทรงตรัสไว้ดีแล้วที่ผมนำมาเจริญปฏิบัติ ผมก็เข้าถึงและสัมผัสได้อย่างปุถุชนเท่านั้นครับ

เวลาที่เราเกิดราคะเมถุนจิตใจจะหวิวสั่นเครือ มีความรู้สึกจิตวิ่งลงจากเบื้องบนตั้งแต่หน้าอกลงมาหยั่งที่อวัยวะเพศ เหมือนอวัยวะเพศจะพองขึ้นมีน้ำไหลจากท่อปัสสาวะ แต่เรายังติดคิดอยู่ พอเมื่อรู้แล้วเข้าใจว่าราคะเมถุนเกิด ยิ่งทำให้จิตใคร่ทะยานไปใหญ่ ได้แต่คิดระลึกว่าทำไฉนหนอถึงจะละมันได้ ดับมันได้ ไม่กำเริบ ไม่หลงมัน ไม่สืบต่อได้ สมาธิก็ไม่ถึงไม่จดจ่อพอ ฌาณก็ไม่มี ด้วยเหตุนี้เราจึงได้ปฏิบัติดังนี้
๑. ตัังอานาปานสติไว้ภายในเป็นเอกเป็นเบื้องต้น ดั่งที่พระตถาคตตรัสสอนใน "อสุภะ สูตรที่ ๖"
๒.หวนระลึกถึงดั่งเราปวดท้องขับถ่ายอุจจาระ เราจะรู้สึกจุกเสียดดั่งมีลมอัดลูกโป่งเคลื่อนดันมาที่ไส้น้อยไส้ใหญ่ บางครั้งก็ดูว่าอาการปวดนี้ยังมีไม่มากจะทำกิจธุระก่อนก็ได้ บางครั้งปวดมากท้องรีบเข้าห้องน้ำ เราจึงคิดว่าเหตุไฉนหนอ เราถึงรู้ว่าตอนนี้ควรเข้าห้องน้ำ ตอนนี้ยังเบาอยู่ ตอนนี้ยังทรงได้อยู่ แล้วพอเห็นว่าอ่อนๆพอทรงได้ก็ทำงานต่อ ก็ลืมอาการปวดไปด้วยเหตุนี้จึงเห็นว่า เพราะหากตัดควมคิดว่า เราปวดขี้ เราต้องขับถ่ายออกแล้ว สิ่งที่เรารู้ก่อนคิดคือสภาวะธรรมของกายที่ส่งให้ใจรู้ ว่าเกิดอาการอย่างนี้ๆ พอใจรู้ ธรรมชาติของจิตนั้นคือคิดกอปรกับสัญญา มันก็คิดว่าปวดขี้ นี่น่ะทั้งๆที่เราเจอสภาวะจริงอยู่ทุกวันแต่กลับไม่รู้เอง มัวแต่คิดหาทางจนใช้ความคิดปิดกั้นความจริงไป เรานี่โง่จริงๆ สมองมีไว้คิด แต่วิญญาณธาตุมีไว้รู้เท่านั้น
๓. ดังนี้แล้วจึงเห็นและหวนระลึกถึงคำสอนของพระตถาคตที่ตรัสในสติปัฏฐานว่า สักแต่มีไว้ระลึกรู้ ไม่ได้มีไว้เสพย์ ทีนี้เวลาอาการไรๆเกิดขึ้นแก่เราแม้จะมีความคิดหรือไม่ก็ตาม เราจะตั้ง อานาปานสติ หรือจะเป็นพุทธโธไว้เบื้องต้นที่ภายในก่อน พอให้จิตตัดความคิดในบางขณะ แล้วก็ตั้งจิตที่ว่างแช่อยู่รู้แต่อาการของกายและใจที่เกิด แม้แต่คิดก็ดึงจิตแยกรู้แค่ว่ามันคิด คือ คิดก็รู้ว่าคิด คิดเป็นส่วนวิตก วิจาร คิดมันเป็นแค่การทำงานของสมอง คิดเป็นเรื่องของความปรุงแต่งในสังขารอันกอปรกับสัญญา เกิดอาการไรๆก็รู้ว่าอาการอย่างนี้ๆเกิดมีแก่เราเท่านั้น เจริญอยู่เหมือนดั่งที่เราเข้าไปรู้ว่าเราปวดขี้ มันรู้เพราะอาการนี้ๆเกิด ไม่ได้ไปจดจ้องเจตนาจะรู้ รู้อาการว่ามันเป็นอย่างไร เสียดมากหรือน้อย ทรงไหวไหม แต่พยายามรู้โดยไม่เจตนา รู้โดยไม่อิงสัญญา นั่นก็อาศัยมรรค ๘ นี้แล อาศัยให้กุศลมีเกิดขึ้น มีสติสัมปะชัญญะสังขารอยู่
- เหมือนตอนเรานั่งสมาธิได้ยินเสียงเขาทุบประตูที่ห้องข้างๆดังมาก แต่ในขณะนั้นเราแทบไม่ได้ยิน และไม่รู้ว่ามันคือเสียง รู้แค่สภาวะธรรมหนึ่งสภาวะธรรมนั้นมีอึกทึกเกิดขึ้นให้รู้ผัสสะนั้น จนเมื่อสำเหนียกกำหนดรู้ในอารมณ์นั้นก็เห็นรู้แค่ความอึกทึกแรงบ้าง หนักบ้าง เบาบ้าง อึกทึกอึมครึมกึกก้องปกคลุมอยู่นั้นนานพอควรสักระยะ พอจิตคลายจากทำสมาธิก็จึงรู้ว่านั่นคือเสียง แต่ยังไม่ดังมาก พอหลุดมารู้สึกตัวปกติจึงรู้ว่านั่นคือเสียงที่มีคนใช้ค้อนทุบเหล็กซึ่งดังมาก จากนั้นจึงเกิดความรำคาญหงุดหงิดไม่พอใจ เพราะตอนนั้นมันตีสองแล้ว เมื่อหวนระลึกอย่างนี้เราจึงเห็นว่านี่แสดงให้เห็นว่าหากแค่รู้สภาวะธรรมไม่มีความคิดต่อก็ไม่รู้อะไรไม่เกิดความอยาก ความขัดใจ ความใคร่ไรๆทั้งนั้น
๔. ด้วยเห็นข้างต้นจากข้อ ๑-๓ ไม่ว่าอาการไรๆเกิดขึ้นทางกายอย่างไร จิตก็มีเช่นนั้นเหมือนกัน เวลาจะมีอาการใดๆเกิดเราก็ตั้งกำหนดรู้ลมไว้ภายในเป็นที่ตั้งเบื้องต้น ดูอาการมันไป มันจะใคร่ใจหวิววูบวาบก็รู้ จะรู้สึกว่าตรงอวัยวะเพศเกิดสภาวะธรรมไรๆขึ้นจะรู้สึกพองตัวมีความเคลื่อนตัวไปขอสภาวะที่เอิบอาบซึมซาบไหลไปตามท่อปัสสาวะก็แค่รู้ ดูว่ามันมาก มันน้อย อาการยังไง ดูภายในตนว่ามันเกิดความอ่อนแข็งไหม ร้อนเร่าไหม อุ่นไหม เย็นไหม เคลื่อนตัวไหม เอิบอาบซึมซาบเกาะกุมไหม ว่างโล่งไงในขณะใดไหม เข้าไปรู้ไรๆไหม รู้อย่างไร สืบอย่างไร ไม่ให้ความหมายจากความรุ้สึกนั้นด้วยเดชแห่งพุทธเป็นต้นทำให้สลัดความคิดออก ด้วยเห็นว่าลมหายใจนี้บริสุทธิ์ไม่เร่าร้อน ไม่ประกอบด้วยความคิด ความฟุ้งซ่านบ้าง เป๊็นที่เบาโล่งของกายใจบ้าง เป็นที่สงบบ้าง ไม่ว่าอาการไรๆเกิดขึ้นก็แค่มีสภาวะธรรมนั้นๆเกิดเท่านั้นเอง

- แต่การกระทำทั้งหมดนี้ยังด้วยเจตนาตั้งจิตไว้ทำมันอยู่ ยังคิดตามอยู่ ยังทำไว้ในใจคือสำเหนียกรู้ได้ในบางช่วงเท่านั้น จึงทำให้ยังผลแค่ข่มไว้เป็นสมถะอยู่ เพราะยังรู้อาการนั้นมีชื่ออย่างนั้นอย่างนี้อยู่ ยังเห็นเป็นธาตุดิน ไฟ ชม น้ำ อากาศ วิญญาณอย่างนั้นๆนีีๆเกิดขึ้นอยู่ ยังไม่ถึงปัญญา คือ สัมมาทิฐิ ให้เห็นชอบ เพราะยังคิดอนุมานเอาอยู่
- แต่เราก็ไม่ใส่ใจไม่ฝักใฝ่ในผล ไม่ตั้งความปารถนา มันจะเกิดอย่างไรก็ช่างมัน รู้เห็นอย่างนี้แหละไปเรื่อยๆ มันจะได้มันได้เอง ถ้าไม่ได้ให้แสวงไขว่คว้าจนตายก็ไม่ได้ ถ้าเจตนาจะทำยังทำไม่ได้..แล้วมันจะถึงความเกิดขึ้นและทรงอยู่โดยไม่เจตนาได้อย่างไร
- ที่ทำอยู่นี่ก็คือสัมมัปธาน๔ แล้ว โดยมีศีลเป็นฐาน ถวายเป็นพุทธบูชา ดัวยเดชแห่งการกระทำในพุทธบูชานี้ เราคงถึงที่สุดแห่งกองทุกข์สักวัน สะสมบารมีการปฏิบัติไว้ดั่งรินน้ำใส่แก้วทีละหยดสองหยดสักวันมันก็จะเต็มไปเองอย่างแน่นอน ถ้าเราตั้งใจมั่นเจริญปฏิบัติดังนี้คือ
๑. มี ฉันทะอิทธิบาท ๔ คือ ความยินดี อันมีจิตตั้งมั่นแน่วแน่ไม่สัดส่ายใคร่ทำอยู่ในกุศลธรรมทั้งปวง ให้เป็นไปในความเพียรพยายาม คือ วิริยะอิทธิบาท ๔ เกิดสืบใน จิตตะอิทธิบาท ๔ คือ ความสนใจเอาใจใส่ฝักใฝ่ในสิ่งนั้น คือ มีเจตนาตั้งจิตมั่นในกุศลทางกาย วาจา ใจนั้นๆ และ วิมังสาอิทธิบาท๔ คือ  (ความไตร่ตรอง หรือ ทดลอง) คือ หมั่นใช้ปัญญา พิจารณาใคร่ครวญ ตรวจหาเหตุผล และตรวจสอบข้อยิ่งหย่อนในสิ่งที่ทำนั้น มีการวางแผน วัดผล คิดค้นวิธีแก้ไขปรับปรุง เป็นต้น
๒. มี ศีล เป็นบาทฐาน(มีอินทรีย์สังวร สำรวมระวังในอินทรีย์ ๖ รูปเพียงปัจจุบันทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ไม่สืบปรุงแต่งเอานิมิตต่อ คือ ศีล มีศีล ๕ ศีล ๘ เป็นต้น เกิดเป็นฐานของสมาธิ ฌาณ ปัญญา เหตุนั้นเพราะ..เมื่อมีความสังวรอยู่ สำรวมระวังในกายและวาจานั้น สติย่อมตั้งระลึกรู้ให้เกิดขึ้นอยู่เนื่องๆเป็นอันมาก เมื่อเกิดความรู้ตัวทั่วพร้อมในปัจจุบันว่ากำลังทำกิจใดๆอยู่บ้าง มีสัมปะชัญญะมีอยู่ ตามรู้กายรู้ใจอันควรเหมาะดีแล้ว สมาธิย่อมเกิดในที่นั้นเพราะจดจ่อสภาวะนั้นๆอยู่ในที่นั้น ซึ่งเริ่มเกิดจากสติสัมปะชัญญะที่อาศัยรู้สิ่งที่เสพย์ดำเนินไปอยู่บ้าง เกิดความหวนระลึกรู้ตรึกนึกคิดอันเกิดแต่สัญญาบ้าง เมื่อกุศลอันเกิดมีใน สติ สมาธินั้นมากพอแล้ว ความแช่มชื่นก็เกิดมี ปิติ สุข สงบ จิตตั้งมั่นเป็นสัมมาสมาธิ เกิดความรู้เห็นตามจริงโดยความคิดอันเกิดจากความทำไว้ในใจโดยแยบคาย(โยนิโสมนสิการ คิดสืบค้นใน ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค โดยความสำเหนียกจะกำหนดรู้ในสภาวะธรรมนั้นๆตามเหตุปัจจัย ความเกิดขึ้น ความตั้งอยู่ ความดับไป ความเป็นปฏิฆะต่อกันบ้าง ความเกิดฉันทะให้สืบต่อบ้าง ทั้งในกุศลธรรมและอกุศลธรรมทั้งปวงบ้าง เป็น สัมมาสังกัปโป)  จนเมื่อเกิดปัญญารู้เห็นตามจริงปราศจากการคิดอนุมานก็ทำให้สัมมาทิฐิเกิดขึ้นเป็นประธานแห่งมรรค
๓. มี พรหมวิหาร ๔  ความมีจิตเอ็นดูปรานีปารถนาดี ไม่เป็นศัตรูภัยพาลต่อกัน มีจิตสงเคราะห์เผื่อแผ่แบ่งปันต่อกัน มีความยินดีในความสุขสำเร็จหรือการคงไว้ซึ่งสุขสำเร็จซึ่งกันและกันอันดีปราศจากความริษยา มีความวางใจไว้กลางๆโดยแยบคายด้วยเห็นในเจตนาและผลของการกระทำโดยเจตนานั้นๆ โดยไม่ลำเอียงเพราะรัก เพราะเกลียด เพราะกลัว เพราะไม่รู้จริง
๔. มี ทาน ความสืบจากจิตอันเอ็นดูปรานี-เผื่อแผ่-ยินดีในสุขสำเร็จของผู้อื่น เกิดเป็นการสละให้ เมื่อสละให้แล้วไม่มาติดใจข้องแวะในภายหลัง
๕. ตั้งมั่นในพละ ๕ พละ คือ กำลัง เป็นการเติมเสริมสร้างกำลังให้กายและใจ
    ก. ศรัทธา(มีใจเดียวแน่วแน่เชื่อโดยไม่คลางแคลงสงสัย เกิดเจตนาอันดี ทำให้จิตตั้งมั่น ศรัทธา ๔ คือ
      
       ก/๑. กัมมสัทธา เชื่อว่า กรรมมีจริง
          (เกิดเป็นกำลังใน ศีล พรหมวิหาร ๔ และ ทาน เป็นต้น)

       ก/๒. วิปากสัทธา เชื่อว่า ผลของกรรมมีจริง
          (เกิดเป็นกำลังใน ศีล พรหมวิหาร ๔ และ ทาน เป็นต้น)

       ก/๓. กัมมัสสกตาสัทธา เชื่อว่า เชื่อว่าสัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็นของของตนจริง
          (เกิดเป็นกำลังใน ศีล พรหมวิหาร ๔ และ ทาน เป็นต้น)

       ก/๔. ตถาคตโพธิสัทธา เชื่อ การตรัสรู้ของพระตถาคตเจ้า
          (เกิดความมีจิตตั้งมั่น สละคืนกิเลส รู้คุณของพระพุทธเจ้า ปฏิบัติตามพระธรรมคำสอนโดยไม่คลางแคลงใจ มีกำลังใจดี)

    ข. วิริยะพละ(เกิดกำลังความเพียรเจริญปฏิบัติอยู่ไม่ลดละ ท้อหรือถดถอย พระพุทธเจ้าตรัสสอนให้มีอิทธิบาท๔ ให้มาก จึงจะเกิดความเพียรได้ ความเพียรนั้นจะก็เป็นกำลังความเพียรในสัมมัปปธาน ๔)
    ค. สมาธิ(จิตตั้งมั่นจดจ่อแน่วแน่เป็นหนึ่งเดียว จดจ่อกับสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้นาน ควรแก่งาน สัมมาสมาธิ)
    ง. สติ(ความระลึกรู้ ถ้าระลึกรู้โดยความหวนระลึกรู้โดยสัญญาบ้าง ความระลึกรู้โดยความคิดบ้าง ถือเป็นสติแบบบ้านๆทั่วไป แต่หากรู้ ตามรู้ เห็นในสภาวะธรรมตามจริงอันตัดจากความตรึกนึกคิดและเจตนา คือ สัมมาสติ)
    จ. ปัญญา(ความรู้อันเกิดจากความเห็นตามจริงไม่ตรึกนึกคิดอนุมานเอา มี วิตกวิจารแห่งองค์ฌาณเป็นต้นให้โยสิโสทำไว้ในใจโดยแยบคายพิจารณาตามจริง เกิดเป็นสัมมาทิฐิ เป็น มรรค)

- เมื่อยังจิตอย่างนี้ ก็เกิดสติสัมปะชัญญะมากขึ้น เกิดความไม่ลูบคลำเจตนาขึ้น อยู่ๆก็มีวูบหนึ่งขนลุกบ้าง ตรึงๆกายบ้าง วูบวาบบ้าง แล้วก็มีความอบอุ่นแต่โล่งจิตโล่งสมองปรอดโปร่งปกคลุมกายใจเกิดความน้่งแช่อยู่รู้แค่อารมณ์นั้นๆ

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๕  บรรทัดที่ ๖๘๑๗ - ๖๘๘๖.  หน้าที่  ๒๙๔ - ๒๙๗.
 http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=6817&Z=6886&pagebreak=0 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=35&A=6817&Z=6886&pagebreak=0)
             ศึกษาอรรถกถานี้ ได้ที่ :-
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=505 (http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=505)
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕
http://www.84000.org/tipitaka/read/? (http://www.84000.org/tipitaka/read/?)สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่_๓๕
http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_35 (http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_35)

   ๒.๑ การละกิเลสด้วยการเปลี่ยนความคิด คือ กุศลวิตก (ในปัญญาขั้นสมถะไปถึงสัมมาสังกัปปะที่แท้จริง)

   ข.๒ เสียงนี้มันก็เป็นเพียงสิ่งที่เรารับรู้ทางหู เมื่อรู้แล้ว คือ ได้ยินแล้ว ก็เอามาปรุงแต่งตรึกนึกคิดไปทั่วจนเป็นไปในกามราคะ ทั้งๆที่มันก็เป็นเพียงเสียงอันเป็นธรรมชาติที่หูเราจักพึงได้ยิน(นี่ถ้าไม่ได้ยินก็แสดงว่าหูหนวกแล้ว) ทั้งที่ตัวเขาก็ไม่ได้อยู่กับเรา ทั้งๆที่จริงแล้วหูของเรานั้นก็แค่ได้ยินเสียงอันมี น้ำหนัก ทำนอง และ ถ้อยคำต่างๆเท่านั้น ไม่ต่างจากที่เราได้รับฟังหรือได้ยินจากคนอื่น สัตว์อื่น สิ่งอื่นที่อยู่ในที่นี้ๆ หรือ ที่อยู่ในที่อื่นๆเลย แต่เราเองต่างหากที่ฟังแล้วไปคิดปรุงแต่งให้ความสำคัญมั่นหมายของเสียงนั้นในความรู้สึกเช่นนั้นจนเกิดราคะอันเร่าร้อนรุ่มร้อนกลุ้มรุมกายใจเอง นี่เรียกว่าเราเป็นผู้ถูกความทุกข์หยั่งเอาแล้วเพราะความคิด เป็นผู้หลงอยู่ในความคิดอันเรียกว่า ราคะสังกัปปะ
    - ก็ให้เราพึงละความสำคัญมั่นหมายในเสียงอันเป็นไปในราะคะนั้นทิ้งเสีย แล้วจับฟังแค่คำพูด หรือ ความหมายของคำพูดแต่ละคำเท่านั้น
    - ก็ให้เราพึงละความสำคัญมั่นหมายในเสียงอันเป็นไปในราะคะนั้นทิ้งเสีย แล้วจับฟังแค่สภาพของน้ำเสียงนั้นๆว่ากล่าวออกมาด้วยวาจาอย่างไร เช่น เขาพูดกระแทก พูดพร้ำเพ้อ พูดเพ้อเจ้อ พูดส่อเสียด พูดยุแยงตะแครงรั่ว พูดเหยียหยาม เมื่อรู้ดังนี้ก็ไม่ต้องไปคิดโต้ตอบกับเสียงที่ได้ยินเหล่านั้น ให้พึงระลึกรู้แค่ว่า เป็น "มิจฉาวาจา" ไม่ควรเอาอย่าง ไม่ควรเสพย์ ไม่ควรจะกล่าวออกจากปากเราเพราะมันไม่เป็นไปเพื่อประโยชน์สุขไรๆนอกจากทุกข์ เป็นวาจาอันเมื่อกล่าวแล้วก็จักมีภัยอันตรายที่จะเกิดขึ้นแก่ตนเองและผู้อื่น หรือ เขาพูดด้วยวาจาอันดีไพเราะ มีเหตุมีผลหรือสามารถทบทวนวิเคราะห์เห็นในเหตุและผลได้ ไม่พูดพร่ำเพ้อ ไม่พูดเพ้อเจ้อ ไม่พูดจาส่อเสียดยุแยง ไม่พูดเหยียดหยัน มีประโยชน์ต่อตนเองและผู้อื่น ไม่เป็นไปเพื่อความเบียดเบียนทำร้ายผู้อื่น ก็ให้พึงระลึกรู้แค่ว่า เป็น "สัมมาวาจา" ควรที่จะเอาอย่าง ควรที่จะเสพย์ ควรที่จะกล่าว ควรที่จะเจริญให้มาก ควรที่จะออกจากปากของเรา ให้เรารู้แค่เพียงเท่านั้นก็พอ

   - แนวทางเบื้องต้นก็มีด้วยประการฉะนี้ ไม่ว่าจะเป็น "กลิ่น" หรือ "รส" หรือ "โผฐัพพะ" ก็เจริญอย่างนี้เหมือนกันทั้งหมด ขึ้นอยู่กับปัญญาและจริตนิสัยของแต่ละคนว่าจะเห็นในทุกข์ของมันเห็นอุบายวิธีการละของมันอย่างไร เห็นอุบายเจริญได้มากน้อยแค่ไหน อยู่ที่ จริตนิสัยและปัญญาของผู้ปฏิบัติเองทั้งนั้นครับ อุบายของผมอาจจะไม่ถูกกับหลายๆท่านและอุบายของท่านอาจจะใช้ไม่ได้กับผมดังนั้นท่านทั้งหลายเพียงดูอุบายของผมพอเป็นแนวทางแล้วก็วิเคราะห์พิจารณาให้เห็นถึงอุบายอันถูกจริตของท่านแต่ละคนจะเป็นประโยชน์ที่สุดครับ

---

   ๒.๒.๑ เจริญจิตขึ้นให้เห็นในสิ่งที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์ มีความสำรวมกาย วาจา ใจ มีศีลสังวร จนสงเคราะห์ลงให้เห็นเป็นของไม่สวยไม่งามที่ไม่น่าพิศมัยยินดี เข้าพิจารณาในเป็น ปฏิกูลมนสิการ และ อสุภะกรรมฐาน สักเป็นแต่เพียงธาตุ เพื่อละกามราคะ

   ๒.๒.๑.ก เจริญจิตขึ้นระลึกในพุทธานุสสติเป็นฐานแห่งจิตและความระลึกรู้ เลือกสิ่งที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์

ก. เมื่อเรารู้อารมณ์ใดๆทางสฬายตนะแล้วเกิดกามราคะ ก็ให้เกิดสัมปชัญญะรู้ตัวทั่วพร้อมในปัจจุบันขณะ มีสติตั้งอยู่ระลึกรู้ว่าราคะเกิด จากนั้นให้เจริญอานาปานนสติ+พุทธานุสสติทำดังนี้

๑. หายใจเข้ายาวๆจนสุดใจ มีสติรู้ว่าหายใจเข้ายาวพร้อมกำกับคำบริกรรมว่า "พุทธ" น้อมจิตระลึกถึงพระพุทธเจ้าหรือพระพุทธรูป หรือ ภาพวาดพระพุทธเจ้าองค์ใดๆที่ทำให้เราสงบใจเมื่อระลึกถึง (โดยส่วนตัวผมจะระลึกถึงภาพของพระพุทธเจ้าที่เขาถ่ายติดใต้ต้นโพธิ์ด้วยผมพิจารณาและศรัทธาถึงความตรัสรู้ชอบโดยพระองค์เองของพระพุทธเจ้า ทรงเป็นผู้รู้-ผู้ตื่นจากโมหะ เป็นผู้เบิกบานแล้ว เห็นถึงความสำรวมกาย วาจา ใจ มีสติและจิตตั้งมั่น มีความผ่องใส เบิกบาน สงบ สุขอันปราศจากกิเลสเป็นสภาวะธรรมที่ชื่อว่า "อระหัง" [ระลึกเอาความสุขอันปราศจากกิเลสมีความไม่ติดข้องใจยึดมั่นถือมั่นในสิ่งไรๆมันผ่องใสเบิกบานสงบสุขอย่างที่เราเห็นสภาวะของพระพุทธเจ้าดังในรูปนั้นเอง] มีพระเมตตาแผ่ออกไปทั่ว 84000 โลกธาตุ [ระลึกว่าพระเมตตาและพระกรุณาดุจห้วงมหรรณพนั้นแผ่มาสู่ตนให้หายความร้อนรุ่มใจ])
(เมื่อหายใจเข้ายาวจนสุดลมแล้ว เราอาจจะกลั้นลมหายใจไว้ แล้วระลึกถึงพระพุทธเจ้าดังนี้จะเป็นการดึงเอาความรู้ตัวทั่วพร้อมในปัจจุบันให้เกิดเร็วขึ้น)

๒. หายใจออกยาวๆจนสุดใจ มีสติรู้ว่าหายใจออกยาวพร้อมกำกับคำบริกรรมว่า "โธ" น้อมจิตระลึกถึงพระพุทธเจ้าหรือพระพุทธรูป หรือ ภาพวาดพระพุทธเจ้าองค์ใดๆที่ทำให้เราสงบใจเมื่อระลึกถึง (โดยส่วนตัวผมจะระลึกถึงภาพของพระพุทธเจ้าที่เขาถ่ายติดใต้ต้นโพธิ์ด้วยผมพิจารณาและศรัทธาถึงความตรัสรู้ชอบโดยพระองค์เองของพระพุทธเจ้า ทรงเป็นผู้รู้-ผู้ตื่นจากโมหะ เป็นผู้เบิกบานแล้ว เห็นถึงความสำรวมกาย วาจา ใจ มีสติและจิตตั้งมั่น มีความผ่องใส เบิกบาน สงบ สุขอันปราศจากกิเลสเป็นสภาวะธรรมที่ชื่อว่า "อระหัง" [ระลึกเอาความสุขอันปราศจากกิเลสมีความไม่ติดข้องใจยึดมั่นถือมั่นในสิ่งไรๆมันผ่องใสเบิกบานสงบสุขอย่างที่เราเห็นสภาวะของพระพุทธเจ้าดังในรูปนั้นเอง] มีพระเมตตาแผ่ออกไปทั่ว 84000 โลกธาตุ [ระลึกว่าพระเมตตาและพระกรุณาดุจห้วงมหรรณพนั้นแผ่มาสู่ตนให้หายความร้อนรุ่มใจ])
(เมื่อหายใจเข้าออกจนสุดลมแล้วเราอาจจะกลั้นลมหายใจไว้ แล้ระลึกถึงพระพุทธเจ้าดังนี้จะเป็นการดึงเอาความรู้ตัวทั่วพร้อมในปัจจุบันให้เกิดเร็วขึ้น)
- พึงเจริญอนุสสติด้วยอานาปานนสติและพุทธานุสสติเแล้วระลึกอย่างนี้สัก 3-5 ครั้ง คือ หายใจเข้า(พุทธ)+หายใจออก(โธ) นับเป็น 1 ครั้ง เพื่อดึง สัมปชัญญะ+สติ ขึ้นมารู้กายรู้ใจในปัจจุบันทำให้จิตสงบและผละออกจากกามราคะ

ข. พระพุทธเจ้าตรัสสอนพระอานนท์ว่าบุคคลใดก็ตาแม้จะระลึกถึงหรือเห็นพระพุทธเจ้าแล้วกล่าวคำว่า อระหังๆๆๆ อยู่อย่างนี้ แม้จะสงบรำงับจากกิเลสได้แต่ก็ยังขจัดทิ้งซึ่งกิเลสไม่ได้ หากเอาแต่ระลึกบริกรรมแต่ไม่ปฏิบัติตาม ด้วยเหตุดังนี้แล้วเราจะเจริญพุทธานุสสติอย่างไรให้หลุดพ้นซึ่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้

๑. การยังความสำรวม กาย วาจา ใจ มีศีลสังวรด้วยพุทธานุสสติ(ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าอันว่าด้วย วิชชาจรณะสัมปันโณ และ ปุริสทัมสารถิ)

ให้พึงกำหนดนิมิตเจริญปฏิบัติดังนี้คือ "พึงตรึกนึก รำลึกคำนึงถึงว่า พระพุทธเจ้านั้นทรงพระเมตตาและมีพระมหากรุณาธิคุณ ได้ทรงมาปรากฏอยู่เบื้องหน้าเราผู้เป็นสาวกแล้ว" เมื่อพระตถาคตมาอยู่เบื้องหน้านี้แล้ว และ พระตถาคตนั้นทรงมีความสำรวมกาย-วาจา-ใจอยู่ มี "ศีลสังวร" มี "วิชชาและจรณะ" อันบริบูรณ์พร้อมแล้ว ได้กระทำให้เราเห็นอยู่เบื้องหน้าดังนี้แล้ว เพื่อให้เราผู้เป็นสาวกเจริญปฏิบัติตาม เรายังจะเสพย์ในกามราคะอันร้อนรุ่มอันเป็นอกุศลธรรมอันลามกจัญไรต่อหน้าพระพุทธเจ้าได้อย่างไร เราผู้เป็นสาวกผู้ประพฤติตามอยู่นี้ควรสำรวมกาย-วาจา-ใจ ดั่งพระตถาคตที่ทำเป็นแบบอย่างนั้นแก่เรา พระตถาคตจะตรัสสอนเสมอว่าให้เลือกสิ่งที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์
- สิ่งใดที่ทำให้กุศลธรรมเสื่อมลง แล้วอกุศลธรรมอันลามกจัญไรเกิดขึ้น พระตถาคตตรัสว่าสิ่งนั้นไม่ควรเสพย์
- สิ่งใดที่ทำให้อกุศลธรรมอันลามกจัญไรเลื่อมลง แล้วกุศลธรรมอันผ่องใสเบิกบาน มีความสงบร่มเย็น เป็นสุขอันปราศจากกาม ราคะ โทสะ โมหะ ปราศจากความเบียดเบียนเกิดขึ้น พระตถาคตตรัสว่าสิ่งนั้นควรเสพย์ ทรงสอนให้สาวกดำรงศีลไว้เป็นฐานที่ตั้งแห่งทานและภาวนา มีพรหมวิหาร ๔ คลุมไว้เป็นเครื่องป้องกันและเสริมให้บริบูรณ์ เพื่อความขัดเกลากิเลส
(การสำรวมกาย วาจา ใจ แล้วเลือกสิ่งที่ควรเสพย์ ดูเพิ่มเติมที่ "สัลเลขะสูตร" ตาม Link นี้ http://www.nkgen.com/386.htm (http://www.nkgen.com/386.htm))

๒. ด้วยเหตุดังนี้แล้ว ให้พึงหวนพิจารณารำลึกว่า พระตถาคตก็อยู่เบื้องหน้าเรานี้แล้ว และ แสดงธรรมแห่งกุศลอันควรเจริญปฏิบัติแก่เราแล้วอยู่ทุกขณะดังนี้
  ก. แม้เรายืนอยู่-พระตถาคตก็ทรงพระวรกายยืนในเบื้องหน้าเรา ทรงได้สำรวมกาย-วาจา-ใจ มีสีลสังวร และ เลือกสิ่งที่ควรเสพย์ให้เราเห็นแล้วประพฤติตามอยู่นี้
  ข. แม้เราเดินอยู่-พระตถาคตก็ทรงเสด็จนำหน้าเราไปอยู่นี้เสมอ ทรงได้สำรวมกาย-วาจา-ใจ มีสีลสังวร และ เลือกสิ่งที่ควรเสพย์ให้เราเห็นแล้วประพฤติตามอยู่นี้
  ค. แม้เรานั่งอยู่-พระตถาคตก็ทรงประทับนั่งอยู่เบื้องหน้าเราอยู่นี้ ทรงได้สำรวมกาย-วาจา-ใจ มีสีลสังวร และ เลือกสิ่งที่ควรเสพย์ให้เราเห็นแล้วประพฤติตามอยู่นี้
  ง. แม้เรานอนอยู่-พระตถาคตก็ทรงบรรทมอยู่เบื้องหน้าเรา หากมีหิ้งพระอยู่ที่บ้านก็ให้พึงรำลึกว่าพระตถาคตประทับบรรทมอยู่ที่นั่น หรือ ทรงพระญาณแลดูเราอยู่นี้ ทรงได้สำรวมกาย-วาจา-ใจ มีสีลสังวร และ เลือกสิ่งที่ควรเสพย์แม้ในยามนอนให้เราเห็นแล้วประพฤติตามอยู่นี้
๓. ด้วยพระเมตตากรุณาที่พระองค์ทรงดูแลเป็นห่วงเราอยู่แลปฏิบัติให้เห็นอย่างนี้ แล้วเราผู้ไหว้อยู่ซึ่งพระตถาคตก็ควรประพฤติตาม คือ ต้องสำรวมในกาย วาจา ใจ มีสีลสังวร แล้วละเสียซึ่งกิเลสกามราคะอันเร่าร้อนร้อนรุ่มกายใจที่กำลังกลุ้มรุมเราอยู่นี้เสีย ด้วยพึงเห็นว่ามันเป็นสิ่งที่ไม่ควรเสพย์ เพราะมันหาประโยชน์สุขอันสงบร่มเย็นกายใจไม่ได้นอกจากทุกข์ด้วยประการฉะนี้แล (การพิจารณาให้เห็นถึงคุณและโทษตามจริงในกิเลสทำให้เกิดธรรมที่มีเสมอกันคือทั้ง ฉันทะและปฏิฆะเท่ากัน เกิดเป็นอุเบกขาขึ้นแก่จิต นี่ก็เป็นทางเข้าสู่อุเบกขาจิตประการหนึ่งที่ว่าด้วยการมีธรรมเสมอกัน)

๔. เพียรเจริญปฏิบัติอย่างนี้เป็นประจำ จิตที่น้อมไปหากามราคะจะเบาบางและสงบรำงับลง การสำรวมในกาย-วาจา-ใจก็บริบูรณ์ขึ้น เกิดเป็นศีลสังวรณ์ จนบังเกิดศีลที่บริสุทธิ์(สีลวิสุทธิ) เมื่อหวนระลึกถึงศีลที่สำเร็จบริบูรณฺ์นี้แล้ว ความร้อนรุ่มกายใจย่อมไม่มี จิตย่อมมีความผ่องใสปราโมทย์เบิกบาน มีปิติอิ่มเอม เป็นสุข จนเข้าถึงสัมมาสมาธิได้ด้วยประการฉะนี้ดังนี้
(การระลึกถึงคุณและปฏิปทาของพระพุทธเจ้าในพุทธานนุสสตินี้ ทำให้เราได้ทั้ง ศีล จาคะ สมาธิในสมถะ ได้ทั้งการอบรมกายและจิต)

---

---

พระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๐  พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๒
อังคุตตรนิกาย เอก-ทุก-ติกนิบาต

เอกธัมมาทิบาลี อีกนัยหนึ่ง


            [๑๗๙] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมอย่างหนึ่งที่บุคคลเจริญแล้ว กระทำ
ให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อความหน่ายโดยส่วนเดียว เพื่อคลายกำหนัด เพื่อ
ความดับ เพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน ธรรม
อย่างหนึ่งคืออะไร คือพุทธานุสสติ ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมอย่างหนึ่งนี้แล
อันบุคคลเจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อความหน่ายโดยส่วนเดียว
เพื่อคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้
เพื่อนิพพาน ฯ

            [๑๘๐] ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมอย่างหนึ่งที่บุคคลเจริญแล้ว กระทำ
ให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อความหน่ายโดยส่วนเดียว เพื่อคลายกำหนัด เพื่อ
ความดับ เพื่อความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน ธรรม
อย่างหนึ่งคืออะไร คือธัมมานุสสติ... สังฆานุสสติ... สีลานุสสติ... จาคานุสสติ...
เทวตานุสสติ...  อานาปานสติ...  มรณสติ...  กายคตาสติ...  อุปสมานุสสติ

ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมอย่างหนึ่งนี้แล อันบุคคลเจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว
ย่อมเป็นไปเพื่อความหน่ายโดยส่วนเดียว เพื่อคลายกำหนัด เพื่อความดับ เพื่อ
ความสงบ เพื่อความรู้ยิ่ง เพื่อความตรัสรู้ เพื่อนิพพาน ฯ

จบวรรคที่ ๑
            เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๐  บรรทัดที่ ๘๖๗ - ๘๘๓.  หน้าที่  ๓๙.อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต เอกธัมมาทิบาลี อีกนัยหนึ่ง
วรรคที่ ๑

              อรรถกถาเอกธัมมาทิบาลี               
              อรรถกถาวรรคที่ ๑#-               
____________________________


พุทธานุสสติ ๒

คาถาบทนี้เป็นของพระสุภูติเถระ พระสุภูติเป็นน้องชายของอนาถบิณฑิกเศรษฐี
เป็นพระอรหันต์ ที่เป็นเอตทัคคะ พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงตั้งท่านไว้ในตำแหน่งเป็นเลิศ
อันประกอบด้วยองค์ ๒ คือ

พระสุภูติเป็นผู้เลิศแห่งภิกษุสาวกของเรา ผู้มีปกติอยู่ด้วยความไม่มีกิเลส
พระสุภูติเป็นผู้เลิศแห่งภิกษุสาวกของเราผู้เป็นทักขิไณยบุคคล
(ทักขิไณย ผู้ควรแก่ทักขิณา, ผู้ควรรับของทำบุญที่ทายกถวาย)

ครั้งหนึ่งพระสุภูติได้กล่าวถึง อดีตชาติของตน ในสมัยพระพุทธเจ้า พระนามว่าปทุมุตระ
 (พระพุทธปทุมุตระ เป็นพระพุทธเจ้าองค์ที่ ๑๓ จากพระพุทธเจ้า ๒๘ พระองค์)
ครั้งนั้นพระสุภูติมีนามว่า นันทดาบส(หรือโกลิยะ) มีศิษย์ ๔,๔๐๐๐ คน

เมื่อพระปทุมุตระมาโปรดนันทดาบสและศิษย์
พระศาสดาเสด็จมาทางอากาศ และเดินจงกรมบนอากาศให้นันทดาบสดู
ได้สร้างศรัทธาอันยิ่งแก่นันทดาบส  นันทดาบสได้นิมนต์ให้อยู่ ๗ วัน
โดยจัดอาสนะเป็นดอกไม้นานาพรรณ พร้อมไทยธรรมเป็นผลไม้
พระศาสดาได้เข้านิโรธสมาบัติ ตลอด ๗ วัน
ตลอด ๗ วันนั้น นันทดาบสได้เฝ้าพระศาสดาด้วยความปิติ
พร้อมถือฉัตรดอกไม้ใหญ่ยืนกั้นไว้เหนือพระเศียรของศาสดา โดยไม่แตะต้องอาหารเลย

หลังออกจากนิโรธสมาบัติพระศาสดา ได้ให้ภิกษุรูปหนึ่งกล่าวอนุโมทนาแก่ดาบสทั้งหลาย
จากนั้นพระองค์ได้เทศนาแก่ดาบส จบเทศนาดาบสทั้ง ๔๔,๐๐๐ คนได้สำเร็จอรหันตผล
เว้นแต่นันทดาบสคนเดียวที่ไม่ได้คุณวิเศษเลย เพราะมีจิตฟุ้งซ่าน เฝ้าแต่ครุ่นคิดว่า
ทำอย่างไรเราถึงจะเป็นดั่ง ภิกษุรูปที่พระศาสดาใช้ให้กล่าวอนุโมทนาได้

นันทดาบสได้ทูลถามพระศาสดาว่า ภิกษุรูปนั้นเป็นใคร
พระศาสดาตรัสตอบว่า ภิกษุนั้นชื่อว่าถึงแล้วซึ่งตำแหน่งเอตทัคคะ
ในองค์แห่งภิกษุผู้อยู่อย่างไม่มีกิเลส
และในองค์แห่งภิกษุผู้เป็นทักขิไณยบุคคล

นันทดาบสได้กล่าวความปรารถนาของตนต่อพระศาสดาว่า
ข้าพระองค์ไม่ปรารถนาสมบัติอื่น แต่ในอนาคตกาล ขอข้าพระองค์พึงเป็นสาวกผู้ประกอบด้วยองค์ ๒ ดุจพระเถระนี้ ในศาสนาของพระพุทธเจ้าพระองค์หนึ่งเถิด.
              
พระศาสดาทรงส่งอนาคตังสญาณไปตรวจดูอยู่ว่า ความปราถนาของดาบสนี้จักสำเร็จหรือไม่หนอ ทรงตรวจดูอยู่ ทรงเห็นความปรารถนาของดาบสจะสำเร็จโลยล่วงแสนกัปไปแล้ว จึงตรัสว่า

ดูก่อนดาบส ความปรารถนาของท่านจักไม่เป็นโมฆะ ในอนาคตกาลผ่านแสนกัปไปแล้ว. พระพุทธเจ้าพระนามว่าโคดม จักเสด็จอุบัติขึ้น ความปรารถนาของท่านจักสำเร็จ ในสำนักของพระพุทธเจ้าพระนามว่าโคดมนั้น
จากนั้นทรงพระดำรัสต่อไปว่า
                      
ท่านจงเจริญพุทธานุสสติอันยอดเยี่ยมกว่าภาวนาทั้งหลาย
ท่านเจริญพุทธานุสสตินี้แล้วจักยังใจให้เต็มเปี่ยมได้
            
จักรื่นรมย์อยู่ในเทวโลกตลอด ๓ หมื่นกัลป
จักได้เป็นจอมเทวดาเสวยเทวรัชสมบัติอยู่ ๘๐ ครั้ง
จักได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิอยู่ในแว่นแคว้น ๑๐๐๐ ครั้ง
จักได้เป็นพระเจ้าประเทศราชอันไพบูลย์โดยคณานับมิได้
จักได้เสวยสมบัตินั้นทั้งหมด นี้เป็นผลแห่ง (การเจริญ)พุทธานุสสติ

                    
เมื่อท่องเที่ยวอยู่ในภพน้อยภพใหญ่ จักได้โภคสมบัติเป็นอันมาก
จะไม่มีความบกพร่องด้วยโภคะ นี้เป็นผลแห่ง (การเจริญ)พุทธานุสสติ
                          
ในแสนกัลป พระศาสดาทรงพระนามว่าโคดมโดยพระโคตร
ซึ่งมีสมภพในวงศ์พระเจ้าโอกกากราช จักเสด็จอุบัติในโลก ท่านจักทิ้ง
ทรัพย์ ๘๐ โกฏิ ทาสและกรรมกรเป็นอันมาก จักบวชในพระศาสนาของ
พระผู้มีพระภาคพระนามว่าโคดม จักยังพระสัมพุทธเจ้าโคดมศากยบุตรผู้
ประเสริฐให้ทรงยินดี จักได้เป็นสาวกของพระศาสดา มีนามชื่อว่าสุภูติ

พระศาสดาพระนามว่าโคดม ประทับนั่ง ณ ท่ามกลางภิกษุสงฆ์แล้ว จักทรง
ตั้งท่านว่าเป็นผู้เลิศใน ๒ ตำแหน่ง คือ
ในคณะพระทักขิไณยบุคคล ๑
ในการอยู่โดยไม่มีข้าศึก ๑
พระสัมพุทธเจ้าผู้รุ่งเรือง ทรงเป็นนายกสูงสุดเป็นนักปราชญ์

ครั้นตรัสอย่างนี้แล้ว เสด็จเหาะขึ้นสู่อากาศ ดังพญาหงส์ในอัมพร

เราอันพระโลกนาถทรงพร่ำสอนแล้ว นมัสการพระตถาคต มีจิต
เบิกบาน เจริญพระพุทธานุสสติอันอุดมทุกเมื่อ ด้วยกุศลกรรมที่เราทำดี
แล้วนั้น และด้วยการตั้งเจตนาไว้ เราละกายมนุษย์แล้ว
ได้ไปสู่ภพดาวดึงส์ ได้เป็นจอมเทวดาเสวยทิพยสมบัติ ๘๐ ครั้ง
และได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิ ๑๐๐๐ ครั้ง
ได้เป็นพระเจ้าประเทศราชอันไพบูลย์ โดยคณานับมิได้
ได้เสวยสมบัติเป็นอันดี นี้เป็นผลแห่ง (การเจริญ) พุทธานุสสติ

เมื่อท่องเที่ยวอยู่ในภพน้อยภพใหญ่ เราย่อมได้โภคสมบัติเป็นอันมาก เรา
ไม่มีความบกพร่องโภคะเลย นี้เป็นผลแห่ง (การเจริญ) พุทธานุสสติ

ในแสนกัลปแต่กัลปนี้ เราได้ทำกรรมอันใดไว้ในกาลนั้น ด้วยผลแห่ง
กรรมนั้น เราไม่รู้จักทุคติเลย นี้เป็นผลแห่ง (การเจริญ) พุทธานุสสติ

คุณวิเศษเหล่านี้ คือ ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข์ ๘ และอภิญญา ๖ เราทำให้
แจ้งชัดแล้ว พระพุทธศาสนาเราได้ทำเสร็จแล้ว ฉะนี้แล.

อ้างอิง   : พระไตรปิฎก ๔๕ เล่ม(มหามกุฏ) พระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๒  พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๒๔
ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๑  สุภูติเถราปทาน.
เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๒  บรรทัดที่ ๑๕๐๒ - ๑๕๙๐.  หน้าที่  ๖๗ - ๗๐.
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=32&A=1502&Z=1590&pagebreak=0 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=32&A=1502&Z=1590&pagebreak=0)
อรรถกถา ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๑ เถราปทาน ๓. สุภูติวรรค ๑. สุภูติเถราปทาน (๒๑)
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=23 (http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=23)

raponsan:

[๒๙๑] สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ ปราสาทสร้าง
ด้วยอิฐ ใกล้บ้านนาทิกคาม ณ ที่นั้นแล พระผู้มีพระภาคตรัสกะภิกษุทั้งหลายว่า

          ดูกรภิกษุทั้งหลาย มรณัสสติอันภิกษุเจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมมีผล มาก มีอานิสงส์มาก หยั่งลงสู่อมตะ มีอมตะเป็นที่สุด
          ก็มรณัสสติอันภิกษุเจริญแล้วอย่างไร ทำให้มากแล้วอย่างไร ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก หยั่งลงสู่อมตะ มีอมตะเป็นที่สุด

          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เมื่อกลางวันผ่านไป กลางคืนย่างเข้ามา ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า

          เหตุแห่งความตายของเรามีมากหนอ คือ งูพึงกัดเรา แมลงป่องพึงต่อยเรา หรือตะขาบพึงกัดเรา เราพึงตายเพราะเหตุนั้น อันตรายนั้นพึงมีแก่เรา เราพึงพลาดล้มลง อาหารที่เราฉันแล้วไม่พึงย่อย ดีของเราพึงกำเริบ เสมหะของเราพึงกำเริบ หรือลมที่มีพิษเพียงดังศัสตราของเราพึงกำเริบ เราพึงตาย เพราะเหตุนั้น อันตรายนั้นพึงมีแก่เรา
          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนั้นพึงพิจารณาเห็นดังนี้ว่า ธรรมอันเป็นบาปอกุศลที่เรายังละไม่ได้ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางคืน มีอยู่หรือหนอ
          ถ้าภิกษุพิจารณาอยู่ ย่อมทราบอย่างนี้ว่า ธรรมอันเป็นบาปอกุศลที่เรายังไม่ได้ละ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางคืน ยังมีอยู่ ภิกษุนั้นพึงทำฉันทะ ความพยายาม ความอุตสาหะ(ความพยายาม อดทนบากบั่น ไม่ย่อท้อ) ความเพียร(วิริยะ ) ความไม่ท้อถอย สติและสัมปชัญญะ
ให้มีประมาณยิ่ง เพื่อละธรรมอันเป็นบาปอกุศลเหล่านั้น
          เปรียบเหมือนบุคคลผู้มีผ้าโพกศีรษะถูกไฟไหม้ หรือมีศีรษะถูกไฟไหม้ พึงทำฉันทะ ความพยายาม ความอุตสาหะ ความเพียร ความไม่ท้อถอย สติและสัมปชัญญะ ให้มีประมาณยิ่ง เพื่อดับผ้าโพกศีรษะหรือศีรษะนั้น ฉะนั้น
          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ถ้าภิกษุพิจารณาอยู่ย่อมทราบอย่างนี้ว่า ธรรมอันเป็นบาปอกุศลที่เรายังละไม่ได้ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางคืนไม่มี ภิกษุนั้นพึงเป็นผู้มีปีติและปราโมทย์ ตามศึกษาในกุศลธรรมทั้งหลายทั้งกลางวันกลางคืนอยู่เถิด

          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ภิกษุในธรรมวินัยนี้ เมื่อกลางคืนผ่านไป กลางวันย่างเข้ามา ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า

          เหตุแห่งความตายของเรามีมากหนอ คือ งูพึงกัดเรา แมลงป่องพึงต่อยเรา หรือตะขาบพึงกัดเรา เราพึงตายเพราะเหตุนั้น อันตรายนั้นพึงมีแก่เรา เราพึงพลาดล้มลง อาหารที่เราฉันแล้วไม่พึงย่อย ดีของเราพึงกำเริบ เสมหะของเราพึงกำเริบ หรือลมที่มีพิษเพียงศาตราของเราพึงกำเริบ เราพึงตาย เพราะเหตุนั้น อันตรายนั้นพึงมีแก่เรา
          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนั้นพึงพิจารณาเห็นดังนี้ว่า ธรรมอันเป็นบาป อกุศลที่เรายังละไม่ได้ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางวัน มีอยู่หรือหนอ
          ถ้าภิกษุพิจารณาอยู่ ย่อมทราบอย่างนี้ว่า ธรรมอันเป็นบาปอกุศลที่เรายังละไม่ได้ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางวัน ยังมีอยู่ ภิกษุนั้นพึงทำฉันทะ ความพยายาม ความอุตสาหะ ความเพียร ความไม่ท้อถอย สติและสัมปชัญญะ ให้มีประมาณยิ่ง เพื่อละธรรมอันเป็นบาปอกุศลเหล่านั้น เปรียบเหมือนบุคคลผู้มีผ้าโพกศีรษะถูกไฟไหม้ หรือมีศีรษะถูกไฟไหม้ พึงทำฉันทะ ความพยายาม ความอุตสาหะ ความเพียร ความไม่ท้อถอย สติและสัมปชัญญะ ให้มีประมาณยิ่ง เพื่อดับผ้าโพกศีรษะหรือศีรษะนั้น ฉะนั้น
          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ถ้าภิกษุพิจารณาอยู่ย่อมทราบอย่างนี้ว่าธรรมอันเป็นบาปอกุศลที่เรายังละไม่ได้ อันจะพึงเป็นอันตรายแก่เราผู้กระทำกาละในกลางวันไม่มี ภิกษุนั้นพึงเป็นผู้มีปีติและปราโมทย์ ตามศึกษาในกุศลธรรมทั้งหลายทั้งกลางวันกลางคืนอยู่เถิด
          ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็มรณัสสติอันภิกษุเจริญแล้วอย่างนี้ ทำให้มากแล้วอย่างนี้ ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก หยั่งลงสู่อมตะ มีอมตะเป็นที่สุด ฯ





รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ
             ๑. สาราณิยสูตรที่ ๑ ๒. สาราณิยสูตรที่ ๒ ๓. เมตตสูตร
๔. ภัททกสูตร ๕. อนุตัปปิยสูตร ๖. นกุลสูตร ๗. กุสลสูตร
๘. มัจฉสูตร ๙. มรณัสสติสูตรที่ ๑ ๑๐. มรณัสสติสูตรที่ ๒ ฯ
-----------------------------------------------------

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๒  บรรทัดที่ ๗๒๕๕ - ๗๓๐๖.  หน้าที่  ๓๑๘ - ๓๒๐.
 http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=22&A=7255&Z=7306&pagebreak=0 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=22&A=7255&Z=7306&pagebreak=0)
             ศึกษาอรรถกถานี้ ได้ที่ :-
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=291 (http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=22&i=291)
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒
http://www.84000.org/tipitaka/read/? (http://www.84000.org/tipitaka/read/?)สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่_๒๒
http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_22 (http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_22)

วันนี้ตั้งใจจะไปทำสมาธิ ก็ได้สนทนาธรรมกับนาคเพื่อนที่จะบวชตลอดชีวิตก่อน เนื่องจากพระผู้เป็นพ่อของเขาได้บรรลุอรหันต์ทางเขาจึงมีจิตน้อมที่จะบวชตามเพราะหลวงพ่อปารภให้บวช และ มัีพระอรหันต์หลายองค์ที่เขาได้รู้จักและไปบวชด้วย เมื่อคุยกันพอให้หายคิดถึงกันแล้ว จึงเข้าไปทำสมาธิที่โบสถ์ ก่อนทำก็คิดไว้ว่าอย่างเราๆนี้จะทำให้ตายก็คงไม่ถึงสมาธิ มีความปลงใจไว้แล้ว แล้วตั้งใจไว้จักทำสมาธิสัก 1 ชม.

- พอทำสมาธิก็ตั้งอยู่ที่ลม พุทโธ ไปเรื่อยๆ สักพักจิตมันเกิดความขี้เกียจบริกรรมจึงคิดว่าสำเหนียกเอาดีกว่า จึงจับเอาที่ลมที่ปลายจมูกเคลื่อนผ่านหน้าอกเข้ามาลงไปสู่ท้องน้อยบ้าง จากท้องน้อยออกไปผ่านหน้าออกไปปลายจมูกบ้าง แต่ก็มีความคิดอยู่ แต่ก็ดึงจิตให้สำเหนียกมากที่สุด จนเมื่อสำเหนียกก็ไม่ได้ เลยปล่อยตามเลยมันจะคิดจะสำเหนียกก็ช่างมัน เลยหวนรำลึกถึงว่าเมื่อครั้งที่เราเคยมีจิตเป็นสมาธิจดจ่อได้นานเราก็บริกรรมแต่พุทโธแล้วมันเป็นไปของมันเอง เมื่อรู้ว่าจะไม่สามารถถึงสภาวะนั้นได้อีก ก็ปล่อยตามเลยเสียไม่ต้องไปจดจ้องสภาวะธรรมไม่ต้องไปเกร็งเพ่งมันปล่อยมันไปของมัน เพราะยิ่งเกร็งยิ่งเพ่ง ยิ่งจดจ้องสภาวะยิ่งปวงหัวยิ่งระส่ำไม่เป็นความสงบ
- พอรู้ลมหายใจไปเรื่อยๆจิตนี้มันสุดยอดเดี๋ยวไปคิดเรื่องนั้นเรื่องนี้ เดี๋ยวไปหาคนนั้นคนนี้ไม่หยุด พยายามอยู่ที่ลมก็แล้วมันก็ส่งออกนอกไปทั่ว จนปลงปล่อยมันคิดไปตามความอยากมันซะ แค่รู้ว่ามันคิดก็พอ จิตมันก็ส่งออกนอกไปเรื่อยเสพย์ตามเรื่องราวมันบ้างรู้ตัวว่าคิดบ้าง พอมารู้ตัวหน่อยก็ดึงสัมปะชัญญะขึ้นรู้ว่าทำสมาธิอยู่แล้วก็กลับมาอยู่ที่ลมพอมันคิดก็รู้ว่ามันคิดก็ปล่อยมันไป
- จากนั้นพอมันคิดจนจบมันแล้วอยู่ๆก็เกิดความรู้สึกนึกคิดว่าเหนื่อยที่จะคิด คิดไปก็มีแต่ทุกข์ เสพย์ความคิดมากเท่าไหร่ก็ยิ่งทุกข์ จิตมันก็เลยคิดว่าผละออกจากจิตส่งออกนอกนั้นเสีย เอาจิตส่งเข้าในมันเป็นสุขกว่ามันสงบไม่อึดอัดเหมือนส่งจิตออกนอก
- ต่อมาจิตมันก็ไปจับที่ลมแล้วไปจับระลึกเอาความสงบที่เคยสัมผัสจากสมาธิได้บ้างมันก็รู้สึกดี มันก็ไปจับเอาสุขที่เคยสัมผัสที่ปะทุอัดตั้งแต่ท้อง-มาลิ้นปี่ มาหน้าอก-ปะทุขึ้นไปกระหม่อมบ้าง พอมันไประลึกถึงสุขที่เคยสัมผัสได้จิตมันก็เกิดนิมิตที่เคยสัมผัสได้เมื่อกาลก่อนว่า มันว่างอย่างนี้ มันสุขอย่างนี้ มันสว่างอย่างนี้ แล้วก็เหมือนจิตมันมองเลื้อยเหมือนส่องกล้องเข้าไปภายในกาย โดยเลื่อนเข้าไปในโพรงจมูกเข้าไปหกลอดลมไปที่หน้าอกเลื่อนมาประมาณท้องที่เคยได้รับสุขที่พลั่งพลูนั้น ซึ่งในช่องว่างสว่างนวลตาเหมือนเวลาหลับตานั่งสมาธิแล้วลืมตาออกมามองโลกภายนอกใหม่ๆ มันก็มองที่นั้น แล้วจิตกนึ่งก็คิดขึ้นว่าอย่าไปติดนิมิตนี้เลยมันก็คิดปรุงแต่งไปทั่วตามความพอใจของเรา
- จากนั้นก็มาดูที่ลมหายใจโดยมันจะบริกรรมหรือไม่บริกรรมก็ช่างมัน ลมมันเป็นเรื่องของกาย ลมเป็นกายสังขาร กายเท่านั้นที่ต้องก่ารลม เรานั้นเป็นแต่เพียงผู้รู้ว่ามีลมหายใจอยู่ รูปขันธ์นี้ยังดำเนินไปได้อยู่เท่านั้นไม่ได้ไปมีหน้าที่อื่นเกินกว่านี้ ก็แค่รู้ว่ากำลังหายใจเข้าหรือออกเท่านั้นพอ
- ทีนี้พอดูลมหายใจไปได้สักพักจากลมหายใจที่แรงพอจะรู้ผัสสะตรงปลายจมูกได้บ้างได้ยินเสียงลมหายใจทางหูบ้าง ก็เริ่มเบาลงๆๆ แต่มันก็ยังหายใจเข้าออกยาวเหมือนเดิม บางครั้งก็เหมือนจะลมหายใจหายไปไม่มีลมเข้า-ออกจมูกเหมือนสูดเอาความว่างเปล่าเข้าออกเท่านั้น พอเมื่อคิดอย่างนี้จิตมันก็ให้ไปรู้สึกว่าจะหายใจไม่ทั่วท้องหรือเหมือนตนเองไม่หายใจ แต่ก็ตั้งจิตให้เพิกออกจากอาการนั้นแล้วดูอาการของกายนั้นแหละมันไปเรื่อยๆอีก ก็กลับมารู้สึกแค่กายเลค่ือนตัวยกพองขึ้นแล้วเคลื่อนตัวยุบลงเหมือนกายมันกำลังหายใจปกติแต่เพียงไม่รู้สึกถึงลทหายใจเข้าออกนอกจากความว่างเปล่าจากการกระเพื่อมเคลื่อนตัวของกายนั้น แต่มันก็รู้สึกสบายๆดีอยู่ เลยดึงสัมปะชัญญะไปรู้กายว่าเรานั่งสมาธิอยู่อย่างนี้ สภาวะกายนั่งขัดสมาธิอยู่อย่างนี้ กำลังรู้ลมอยู่อย่างนี้ กายเรานี้ก็กำลังดึงลมหายใจอยู่ สักพักจิตมันก็ไม่รู้ลมหายใจรู้แค่กายนั้นเคลื่อนตัวเลื่อนขึ้นพองขึ้นแล้วก็เคลื่อนตัวหดยุบลงจากการพองตัวนั้น เหมือนดั่งร่างกายเรานั้นกำลังหายใจอยู่ปกติแต่ทั้งๆที่ไม่มีลมหายใจเข้าเลยแต่กายมันก็ยังทำหน้าที่ของมันไปอย่างนั้น จึงคิดว่าอย่างนี้แม้เราไม่มีลมหายใจก็ยังไม่ตาย
- แล้วสักพักเมื่อพิจารณาอาการของกายดังนี้ได้สักพัก มันก็เกิดนิมิตเหมือนก้องส่องเข้าไปภายในกายเห็นอวัยวะน้อยใหญ่ภายในกายของเราเองซึ่งเป็นรูปร่างกายเราแต่เห็นเพียงอวัยวะอาการทั้ง ๓๒ เท่านั้น เช่น เห็นเส้นเลือด เส้นเอ็น ไส้ใหญ่ ไส้น้อย ถุงน้ำดี กระเพาะอาหาร กระดูกเชิงกรานกระบังลม อันมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบ จากนั้นก็นิ่งดูอยู่สักพักจึงติดว่านิมิตนี้หนอก็คงมาจากรูปอสุภะที่เราเคยเพ่งมองนั้นแหละแล้วเกิดสัญญาสร้างสังขารรอบให้เห็นเป็นนิมิตอีกครั้งเท่านั้น ก็เลยกลับมาที่ลมใหม่นิมิตก็จับจ่ออยู่ที่ความสว่างโร่ที่ไม่สว่างเกินไปแต่ไม่มืดครึ้มที่อยู่ในช่องคาดว่าเป็นในส่วนท้องหรือท้องน้อยที่เคยมีสภาวะธรรมอันเป้นสุขที่เกิดมาในชีวิตนี้ไม่เคยมีไม่เคยเจอพลั่งพลูออกมา นิ่งแช่ดูอยู่นั้นแล้วสักพักก็ออกจากสมาธิ นั้นเพราะปวดขาเพราะมีอาการกำเริบขึ้นของข้อกระดูกอักเสบ แต่ก็ยังตั้งเจตนาหายใจเข้าออกยาวให้ได้พุทโธ 108 ครั้ง(หายใจเข้าบริกรรมพุทธ-หายใจออกบริกรรมโธ ครบรอบพุทโธนับเป็น ๑) ทำจนทนไว้ไหวสั่นระระวแต่ก็ไม่ให้ความสำคัญมันคิดแค่ว่าถวายเป็นพุทธบูชาโดย บริกรรมพุทโธไปพร้อมระลึกเอาความเป็น
 ผู้รู้เห็นซึ่งโมหะคือความลุ่มหลง
 ผู้ตื่นจากโมหะแล้วได้ทำเพื่อออกจากทุกข์นั้นคือเดินในทางมรรคและผลโดยชอบเพื่อออกจากโมหะ
 ผู้เบิกบานหลุดพ้นจากโมหะเหล่านั้นแล้วโดยสิ้นเชิงคือดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกสิ้นเชิงแล้ว

เสียงนาฬิกาไขลานวัดดังบอกชั่วโมง นั่งได้เพียง 45 นาที ทั้งที่ตั้งใจไว้สัก 1 ชม. จึงหวนรำลึกว่าถึงแม้เมื่อก่อนนจะเคยนั่ง 1-2 ชม. ก็ตาม แต่ตอนนั้นมันมีจิตเป็นสมาธิจึงทำได้ และตอนนี้ไม่มีสมาธิแถมยังเป็นโรคเอ็นและข้อเท้าอักเสบ เมื่อจะทำสมาธิก็ได้แต่นอนทำ ตอนนี้เริ่มต้นนั่งได้ขนาดนี้ก็มากโขแล้ว

เมื่อออกจากสมาธิมาอยู่ในท่านั่งพับเพียบ ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้า พระธรรม และ พระสงฆ์สาวก อาการที่ตะคิวกินกับโรคเอ็นและข้อเท้าอักเสบที่เคยปวดมากก็เหมือนจะหายใจ จิตก็สงบด้วยไม่คิดมาก จึงลืมตาแผ่เมตตาไปโดยท่านั้นไปโดยไม่มีประมาณ มีจิตเพียงเป็นมิตรที่ดี ปารถนาดีให้เขาเป็นสุข ขอความสุขกายสบายใจความสวัสดีทั้งหลายจงมีแก่พ่อแม่ญาติพี่น้องตนเอง ทั้งที่มีชีวิตอยู่และตายไปแล้ว บุคคลที่รู้จักและไม่รู้จัก สัตว์ทั้งหลายทั้งปวงทั้งที่มีกายเล็ก สั้น ผอม ใหญ่ กลาง ยาว อ้วนพี ไม่ว่าจะอยู่ในที่กว้าง ที่แคบ พื้นที่ใดๆซอกมุมใดๆก็ตามในโลกนี้ เจ้ากรรม นายเวร พระภูมิเจ้าที่ สัมภเวสีทั้งหลาย เทวดาอารักษ์ทั้งหลาย เทพบุตรเทพธิดาทั้งหลาย ท้าวจตุโลกบาลทั้ง ๔ อมนุษย์ทั้งหลาย ยักษ์ทั้งหลาย นาคทั้งหลาย คนธรรม์ทั้งหลาย ครุฑ ท่านพระยามัจจุราช ยมมูตทั้งหลาย วิญญาณทั้งหลายในนรกไปจนถึงเปรตทั้งหลาย พรหมทั้งหลาย

เมื่อเสร็จก็ครบ 1 ชม. พอดี

พระสุตตันตปิฎก
เล่ม ๒๑
ขุททกนิกาย มหานิทเทส
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
อัฏฐกวัคคิกะ
กามสุตตนิทเทสที่ ๑
ว่าด้วยกาม ๒ อย่าง
             [๑] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          เมื่อสัตว์ปรารถนากามอยู่ ถ้ากามนั้น ย่อมสำเร็จแก่ สัตว์นั้นสัตว์นั้นได้
                          กามตามปรารถนาแล้ว ย่อมเป็นผู้อิ่มใจแน่นอน.
             [๒] กามในคำว่า เมื่อปรารถนากามอยู่ ได้แก่ กาม ๒ อย่าง โดยหัวข้อ คือ วัตถุ-
*กาม ๑ กิเลสกาม ๑.
             วัตถุกามเป็นไฉน? รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันเป็นที่ชอบใจ เครื่องลาด
เครื่องนุ่งห่ม ทาสี ทาส แพะ แกะ ไก่ สุกร ช้าง โค ม้า ลา นา ที่ดิน เงิน ทอง
บ้าน นิคม ราชธานี แว่นแคว้น ชนบท กองพลรบ คลัง และวัตถุเป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด
อย่างใดอย่างหนึ่ง ชื่อว่า วัตถุกาม. อีกอย่างหนึ่ง กามที่เป็นอดีต กามที่เป็นอนาคต กามที่เป็น
ปัจจุบัน ที่เป็นภายใน ที่เป็นภายนอก ที่เป็นทั้งภายในและภายนอก ชนิดเลว ชนิดปานกลาง
ชนิดประณีต เป็นของสัตว์ผู้เกิดในอบาย เป็นของมนุษย์ เป็นของทิพย์ ที่ปรากฏเฉพาะหน้า
ที่นิรมิตเอง ที่ผู้อื่นนิรมิต ที่หวงแหน ที่ไม่ได้หวงแหน ที่ยึดถือว่าของเรา ที่ไม่ยึดถือว่าของเรา
ธรรมที่เป็นกามาวจรแม้ทั้งหมด ธรรมที่เป็นรูปาวจรแม้ทั้งหมด ธรรมที่เป็นอรูปาวจรแม้ทั้งหมด
ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งตัณหา เป็นอารมณ์แห่งตัณหาชื่อว่ากาม เพราะอรรถว่า อันบุคคลพึงใคร่
เพราะอรรถว่า เป็นที่ตั้งแห่งความกำหนัด เพราะอรรถว่า เป็นที่ตั้งแห่งความมัวเมา กามเหล่านี้
เรียกว่า วัตถุกาม.
             กิเลสกามเป็นไฉน? ความพอใจ ความกำหนัด ความพอใจและความกำหนัด ความดำริ
ความกำหนัดมาก ความดำริและความกำหนัด ความพอใจคือความใคร่ ความกำหนัดคือความใคร่
ความเพลิดเพลินคือความใคร่ ในกามทั้งหลาย ความปรารถนาในกาม ความเสน่หาในกาม
ความเร่าร้อนในกาม ความหลงในกาม ความติดใจในกาม ห้วงคือกาม ความประกอบในกาม
ความยึดถือในกาม เครื่องกั้นกางคือกามฉันทะ ชื่อว่า กาม.
             สมจริงดังคำว่า
                          ดูกรกาม เราเห็นรากฐานของท่านแล้วว่า ท่านย่อมเกิดเพราะความดำริ
                          เราจักไม่ดำริถึงท่าน ท่านจักไม่มีอย่างนี้.
             กามเหล่านี้เรียกว่า กิเลสกาม. คำว่า เมื่อปรารถนากามอยู่ มีความว่า เมื่อใคร่ อยากได้
ยินดี ปรารถนา มุ่งหมาย ชอบใจกามอยู่ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เมื่อปรารถนากามอยู่.
             [๓] คำว่า ถ้ากามนั้น ย่อมสำเร็จแก่สัตว์นั้น มีความว่า คำว่า สัตว์นั้น ได้แก่ สัตว์
ผู้เป็นกษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร์ คฤหัสถ์ บรรพชิต เทวดาหรือมนุษย์. คำว่า กามนั้น
ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะที่ชอบใจ ซึ่งเรียกว่า วัตถุกาม. คำว่า ย่อมสำเร็จ
มีความว่า ย่อมสำเร็จ สำเร็จโดยชอบ ได้ ได้เฉพาะ ประสบ พบ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า
ถ้ากามนั้น ย่อมสำเร็จแก่สัตว์นั้น.
             [๔] คำว่า ย่อมเป็นผู้อิ่มใจแน่นอน มีความว่า คำว่า แน่นอน เป็นคำกล่าวโดย
ส่วนเดียว เป็นคำกล่าวโดยไม่มีความสงสัย เป็นคำกล่าวโดยไม่มีความเคลือบแคลง เป็นคำกล่าว
ไม่เป็นสองส่วน เป็นคำกล่าวไม่เป็นสองอย่าง เป็นคำกล่าวไม่รวมกัน เป็นคำกล่าวไม่ผิด คำว่า
แน่นอนนี้ เป็นคำกล่าวกำหนดแน่. คำว่า อิ่ม คือ ความอิ่ม ความปราโมทย์ ความเบิกบาน
ความบันเทิง ความร่าเริง ความรื่นเริง ความปลื้มใจ ความยินดี ความชื่นใจ ความชอบใจ
ความเต็มใจ ที่ประกอบพร้อมเฉพาะด้วยกามคุณ ๕. คำว่า ใจ คือ จิต มนะ มานัส หทัย
บัณฑระ มนะ มนายตนะ มนินทรีย์ วิญญาณ วิญญาณขันธ์ มโนวิญญาณธาตุ ที่เกิดแต่
ผัสสะเป็นต้นนั้น นี้เรียกว่า ใจ. ใจนี้สหรคต คือ เกิดร่วม เกี่ยวข้อง ประกอบ เกิดพร้อมกัน
ดับพร้อมกัน มีวัตถุอย่างเดียวกัน มีอารมณ์อันเดียวกัน กับด้วยความอิ่มนี้. คำว่า ย่อมเป็น
ผู้อิ่มใจ คือเป็นผู้มีใจยินดี มีใจร่าเริง มีใจเบิกบาน มีใจดี มีใจสูง มีใจปลาบปลื้ม เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า ย่อมเป็นผู้อิ่มใจแน่นอน.
             [๕] คำว่า สัตว์นั้นได้กามตามปรารถนาแล้ว มีความว่า คำว่า ได้ คือ ได้ ได้แล้ว
ได้เฉพาะ ประสบ พบ. คำว่า สัตว์ คือ สัตว์ นระ มาณพ บุรุษ บุคคล ผู้มีชีวิต ผู้เกิด
สัตว์เกิด ผู้มีกรรม มนุษย์. คำว่า ตามปรารถนา คือ รูป เสียง กลิ่น รส หรือโผฏฐัพพะ
ตามปรารถนา ยินดี ประสงค์ มุ่งหมาย ชอบใจ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า สัตว์นั้นได้กามตาม
ปรารถนาแล้ว. เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          เมื่อสัตว์ปรารถนากามอยู่ ถ้ากามนั้น  ย่อมสำเร็จแก่สัตว์นั้น สัตว์นั้นได้
                          กามตามปรารถนาแล้ว ย่อมเป็นผู้อิ่มใจแน่นอน.
             [๖] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          เมื่อสัตว์นั้นปรารถนากามอยู่ เมื่อสัตว์มีฉันทะเกิดแล้ว ถ้ากามเหล่านั้น
                          เสื่อมไป สัตว์นั้น ย่อมกระสับกระส่าย เหมือนสัตว์ที่ถูกลูกศรแทง
                          เข้าแล้ว.
             [๗] คำว่า เมื่อสัตว์นั้นปรารถนากามอยู่ มีความว่า  คำว่า เมื่อสัตว์นั้น ได้แก่ สัตว์
ผู้เป็นกษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร์ คฤหัสถ์ บรรพชิต เทวดา หรือมนุษย์. คำว่า
ปรารถนากามอยู่ คือ เมื่อใคร่ อยากได้ ยินดี ปรารถนา มุ่งหมาย ชอบใจ. อีกอย่างหนึ่ง
สัตว์ย่อมไป ออกไป ลอยไป แล่นไป เพราะกามตัณหา เปรียบเหมือนมนุษย์ย่อมไป ออกไป
ลอยไป แล่นไปด้วยยานช้างบ้าง ยานม้าบ้าง ยานโคบ้าง ยานแพะบ้าง ยานแกะบ้าง ยานอูฐบ้าง
ยานลาบ้าง ฉันใด สัตว์ย่อมไป ออกไป ลอยไป แล่นไป เพราะกามตัณหา ฉันนั้น เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า เมื่อสัตว์นั้นปรารถนากามอยู่.
             [๘] คำว่า เมื่อสัตว์มีฉันทะเกิดแล้ว ความว่า คำว่า ฉันทะ ได้แก่ ความพอใจในกาม
ความกำหนัดในกาม ความเพลินในกาม ความอยากในกาม ความเสน่หาในกาม ความเร่าร้อน
ในกาม ความหลงในกาม ความติดใจในกาม ห้วงคือกาม ความประกอบคือกาม ความยึดถือ
ในกาม เครื่องกั้นกางคือกามฉันทะ ความพอใจในกามนั้น เกิดแล้ว เกิดพร้อม เกิดขึ้น
เกิดเฉพาะ ปรากฏแล้วแก่สัตว์นั้น. คำว่า สัตว์ คือ สัตว์ นระ มาณพ บุรุษ บุคคล ผู้มีชีวิต
ผู้เกิด สัตว์เกิด ผู้มีกรรม มนุษย์ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เมื่อสัตว์มีฉันทะเกิดแล้ว.
             [๙] คำว่า ถ้ากามเหล่านั้นเสื่อมไป มีความว่า กามเหล่านั้นเสื่อมไปบ้าง สัตว์นั้น
เสื่อมจากกามทั้งหลายบ้าง.
             กามเหล่านั้นเสื่อมไปอย่างไร? เมื่อสัตว์นั้น ดำรงอยู่นั่นแหละ โภคะเหล่านั้น ถูก
พระราชาริบไปบ้าง ถูกโจรลักไปบ้าง ถูกไฟไหม้บ้าง ถูกน้ำพัดไปบ้าง ถูกพวกญาติผู้ไม่เป็นที่
ชอบใจนำไปบ้าง สัตว์นั้นไม่พบโภคทรัพย์ที่เก็บฝังไว้บ้าง การงานที่ประกอบไม่ดีเสียไปบ้าง
คนผลาญสกุล ผู้แจกจ่ายกระจัดกระจายทำลายโภคะเหล่านั้นย่อมเกิดในสกุลบ้าง ความเป็นของ
ไม่เที่ยงแห่งโภคะเป็นที่แปด กามเหล่านั้นย่อมเสื่อม เสียหาย กระจัดกระจาย รั่วไหล อันตรธาน
สูญหายไปอย่างนี้.
             สัตว์นั้นย่อมเสื่อมจากกามทั้งหลายอย่างไร? โภคะเหล่านั้น ยังตั้งอยู่นั้นแหละ สัตว์
นั้นย่อมเคลื่อน ตาย อันตรธาน สูญหายไปจากโภคะเหล่านั้น สัตว์นั้นย่อมเสื่อม เสียหาย
กระจัดกระจาย รั่วไหล อันตรธาน สูญหายไปจากกามทั้งหลายอย่างนี้
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          โภคทรัพย์ทั้งหลาย ถูกโจรลักไป ถูกพระราชาริบไป ถูกไฟไหม้ เสียหาย
                          อนึ่ง บุคคลผู้เป็นเจ้าของย่อมละทิ้งสรีรกาย กับทั้งข้าวของ เพราะ
                          ความตาย นักปราชญ์ทราบเหตุนี้แล้ว พึงใช้สอยบ้าง พึงให้ทานบ้าง
                          ครั้นให้ทาน และใช้สอยตามสมควรแล้ว เป็นผู้ไม่ถูกติเตียน ย่อมเข้า
                          ถึงสถาน คือ สวรรค์.
             เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า กามเหล่านั้นย่อมเสื่อมไป.
             [๑๐] คำว่า สัตว์นั้นย่อมกระสับกระส่าย เหมือนสัตว์ที่ถูกลูกศรแทงเข้าแล้ว มี
ความว่า สัตว์ผู้ถูกลูกศรที่ทำด้วยเหล็กแทงเข้าแล้วบ้าง ผู้ถูกลูกศรที่ทำด้วยกระดูกแทงเข้าแล้วบ้าง
ผู้ถูกลูกศรที่ทำด้วยงาแทงเข้าแล้วบ้าง ผู้ถูกลูกศรที่ทำด้วยเขาแทงเข้าแล้วบ้าง ผู้ถูกลูกศร
ที่ทำด้วยไม้แทงเข้าแล้วบ้าง ย่อมกระสับกระส่าย หวั่นไหว ดิ้นรน จุกเสียด เจ็บตัว เจ็บใจ
ฉันใด ความโศกรำพัน เจ็บกาย เจ็บใจ และคับแค้นใจ ย่อมเกิดขึ้นเพราะวัตถุกามทั้งหลาย
แปรปรวนเป็นอย่างอื่นไป สัตว์นั้นถูกลูกศรคือกามแทงเข้าแล้ว ย่อมกระสับกระส่ายหวั่นไหว
ดิ้นรน จุกเสียด เจ็บกาย เจ็บใจ ฉันนั้นเหมือนกัน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า สัตว์นั้นย่อม
กระสับกระส่าย เหมือนสัตว์ที่ถูกลูกศรแทงเข้าแล้ว. เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          เมื่อสัตว์นั้นปรารถนากามอยู่ เมื่อสัตว์มีฉันทะเกิดขึ้น ถ้ากามเหล่านั้น
                          เสื่อมไป สัตว์นั้นย่อมกระสับกระส่าย เหมือนสัตว์ที่ถูกลูกศรแทงเข้าแล้ว.
             [๑๑] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          ผู้ใด ย่อมเว้นขาดกามทั้งหลาย เหมือนบุคคลเว้นขาดหัวงูด้วยเท้า ผู้นั้น
                          เป็นผู้มีสติ ย่อมล่วงพ้นตัณหาอันชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลกเสียได้.

ว่าด้วยการเว้นขาดกามด้วยเหตุ ๒ ประการ
             [๑๒] คำว่า ผู้ใด ย่อมเว้นขาดกามทั้งหลาย มีความว่า คำว่า ผู้ใด คือ ผู้เช่นใด ผู้
ประกอบอย่างใด ผู้ชนิดอย่างใด ผู้มีประการอย่างใด ผู้ถึงฐานะใด ผู้ประกอบด้วยธรรมใด เป็น
กษัตริย์ เป็นพราหมณ์ เป็นแพศย์ เป็นศูทร์ เป็นคฤหัสถ์ เป็นบรรพชิต เป็นเทวดา หรือเป็น
มนุษย์. กาม ในคำว่า ย่อมเว้นขาดกามทั้งหลาย ได้แก่ กาม ๒ อย่าง โดยหัวข้อ คือ วัตถุกาม ๑
กิเลสกาม ๑ วัตถุกามเป็นไฉน? รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ อันเป็นที่ชอบใจ ฯลฯ
กามเหล่านี้เรียกว่า วัตถุกาม ฯลฯ กามเหล่านี้ เรียกว่า กิเลสกาม. คำว่า ย่อมเว้นขาดกาม
คือ ย่อมเว้นขาดกาม โดยเหตุ ๒ ประการ คือ โดยการข่มไว้อย่าง ๑ โดยการตัดขาดอย่าง ๑.
             ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้อย่างไร? บุคคลผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยโครง
กระดูก เพราะอรรถว่าเป็นของมีความยินดีน้อย ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า
กามทั้งหลายเปรียบด้วยชิ้นเนื้อ เพราะอรรถว่าเป็นของสาธารณ์แก่ชนหมู่มาก ย่อมเว้นขาดกามโดย
การข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยคบเพลิง เพราะอรรถว่าเป็นของตามเผา ย่อมเว้น
ขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยหลุมถ่านเพลิง เพราะอรรถว่าเป็น
ของให้เร่าร้อนมาก ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยความฝัน
เพราะอรรถว่าเป็นของปรากฏชั่วเวลาน้อย ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่ากามทั้งหลาย
เปรียบด้วยของขอยืม เพราะอรรถว่า เป็นของเป็นไปชั่วกาลที่กำหนด ย่อมเว้นขาดกาม
โดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยต้นไม้มีผลดก เพราะอรรถว่าเป็นของให้กิ่ง
หักและให้ต้นล้ม ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยดาบและ
มีด เพราะอรรถว่าเป็นของฟัน ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบ
ด้วยหอกหลาว เพราะอรรถว่าเป็นของทิ่มแทง ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ผู้เห็นอยู่ว่า
กามทั้งหลายเปรียบด้วยหัวงู เพราะอรรถว่าเป็นของน่าสะพึงกลัว ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้
ผู้เห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยกองไฟ เพราะอรรถว่าเป็นดังไฟกองใหญ่ให้เร่าร้อน ย่อม
เว้นขาดกามโดยการข่มไว้ แม้ผู้เจริญพุทธานุสสติ ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ แม้ผู้เจริญ
ธัมมานุสสติ ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ แม้ผู้เจริญสังฆานุสสติ ...  แม้ผู้เจริญสีลานุสสติ ...
แม้ผู้เจริญจาคานุสสติ ... แม้ผู้เจริญเทวตานุสสติ ... แม้ผู้เจริญอานาปานัสสติ ... แม้ผู้เจริญ
มรณานุสสติ ... แม้ผู้เจริญกายคตาสติ ... แม้ผู้เจริญอุปสมานุสสติ ... แม้ผู้เจริญปฐมฌาน ... แม้ผู้
เจริญทุติยฌาน ...  แม้ผู้เจริญตติยฌาน ... แม้ผู้เจริญจตุตถฌาน ... แม้ผู้เจริญอากาสานัญจายตน
สมาบัติ ... แม้ผู้เจริญวิญญาณัญจายตนสมาบัติ ... แม้ผู้เจริญอากิญจัญญายตนสมาบัติ ... แม้ผู้
เจริญเนวสัญญานาสัญญายตนสมาบัติ ย่อมเว้นขาดกามโดยการข่มไว้. ย่อมเว้นขาดกามโดย
การข่มไว้อย่างนี้.
             ย่อมเว้นขาดกามโดยการตัดขาดอย่างไร? แม้บุคคลผู้เจริญโสดาปัตติมรรค ย่อมเว้น
ขาดกามอันให้ไปสู่อบายโดยการตัดขาด แม้บุคคลผู้เจริญสกทาคามิมรรค ย่อมเว้นขาดกามส่วน
หยาบโดยการตัดขาด แม้บุคคลผู้เจริญอนาคามิมรรค  ย่อมเว้นขาดกามอันเป็นส่วนละเอียดโดย
การตัดขาด แม้บุคคลผู้เจริญอรหัตมรรค ย่อมเว้นขาดกามโดยอาการทั้งปวง โดยประการทั้งปวง
หมดสิ้น มิได้มีส่วนเหลือ โดยการตัดขาด. ย่อมเว้นขาดกามโดยการตัดขาดอย่างนี้ เพราะ
ฉะนั้น จึงชื่อว่า ผู้ใดย่อม เว้นขาดกามทั้งหลาย.
             [๑๓] คำว่า เหมือนบุคคลเว้นขาดหัวงูด้วยเท้า มีความว่า งูเรียกว่าสัปปะ. เพราะ
อรรถว่าอะไร งูจึงเรียกว่าสัปปะ. เพราะอรรถว่าเสือกไป งูจึงเรียกว่าสัปปะ. เพราะอรรถว่า
ขนดไป งูจึงเรียกว่าภุชคะ.  เพราะอรรถว่าไปด้วยอก งูจึงเรียกว่าอุรคะ. เพราะอรรถว่ามีหัวตก
ไป งูจึงเรียกปันนคะ เพราะอรรถว่านอนด้วยหัว งูจึงเรียกว่าสิริสปะ. เพราะอรรถว่านอนในรู
งูจึงเรียกว่าวิลาสยะ. เพราะอรรถว่านอนในถ้ำ งูจึงเรียกว่าคุหาสยะ. เพราะอรรถว่ามีเขี้ยวเป็น
อาวุธ งูจึงเรียกว่าทาฒาวุธ. เพราะอรรถว่ามีพิษร้ายแรง งูจึงเรียกว่าโฆรวิสะ. เพราะอรรถว่ามี
ลิ้นสองแฉก งูจึงเรียกว่าทุชิวหา. เพราะอรรถว่าลิ้มรสด้วยลิ้นสองแฉก งูจึงเรียกว่าทิรสัญญู.
บุรุษผู้ใคร่ต่อชีวิต ไม่อยากตาย อยากได้สุข เกลียดทุกข์ พึงเว้น หลีก เลี้ยว อ้อมหนี
หัวงูด้วยเท้า ฉันใด บุคคลผู้รักสุข เกลียดทุกข์ พึงเว้น หลีกเลี่ยง อ้อมหนีกามทั้งหลาย ฉันนั้น
เหมือนกัน เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เหมือนบุคคลเว้นขาดหัวงูด้วยเท้า.
             [๑๔] คำว่า ผู้นั้น เป็นผู้มีสติ ย่อมล่วงพ้นตัณหาอันชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลกเสียได้ มี
ความว่า คำว่า ผู้นั้น คือ ผู้เว้นขาดกามทั้งหลาย. ตัณหาเรียกว่า วิสัตติกา ได้แก่ ความกำหนัด
ความกำหนัดกล้า ความพอใจ ความชอบใจ ความเพลิดเพลิน ความกำหนัดด้วยสามารถแห่ง
ความเพลิดเพลิน ความกำหนัดกล้าแห่งจิต ความปรารถนา ความหลง ความติดใจ ความยินดี
ความยินดีทั่วไป ความข้อง ความติดพัน ความแสวงหา ความลวง ความให้สัตว์เกิด ความ
ให้สัตว์เกี่ยวกับทุกข์ ความเย็บไว้ ความเป็นดังว่าข่าย ความเป็นดังว่ากระแสน้ำ ความซ่านไป
ในอารมณ์ต่างๆ ความเป็นดังว่าเส้นด้าย ความกระจายไป ความให้อายุเสื่อมไป ความเป็น
เพื่อน ความตั้งมั่น เครื่องนำไปสู่ภพ ความติดอารมณ์ ความตั้งอยู่ในอารมณ์ ความสนิท
ความรัก ความเพ่งเล็ง ความผูกพัน ความหวัง ความจำนง ความประสงค์ ความหวังในรูป
ความหวังในเสียง ความหวังในกลิ่น ความหวังในรส ความหวังในโผฏฐัพพะ ความหวังใน
ลาภ ความหวังในทรัพย์ ความหวังในบุตร ความหวังในชีวิต ความปรารถนา ความให้สัตว์
ปรารถนา ความที่จิตปรารถนา ความเหนี่ยวรั้ง ความให้สัตว์เหนี่ยวรั้ง ความที่จิตเหนี่ยวรั้ง
ความหวั่นไหว อาการแห่งความหวั่นไหว ความพรั่งพร้อมด้วยความหวั่นไหว ความกำเริบ
ความใคร่ดี ความกำหนัดในที่ผิดธรรม ความโลภไม่เสมอ ความใคร่ อาการแห่งความใคร่
ความมุ่งหมาย ความปอง ความปรารถนาดี กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา ตัณหาในรูปภพ
ตัณหาในอรูปภพ ตัณหาในนิโรธ รูปตัณหา สัททตัณหา คันธตัณหา รสตัณหา โผฏฐัพพ-
*ตัณหา ธัมมตัณหา โอฆะ โยคะ คันถะ อุปาทาน ความกั้น ความปิด ความบัง ความผูก
ความเข้าไปเศร้าหมอง ความนอนเนื่อง ความกลุ้มรุมจิต ความเป็นดังว่าเถาวัลย์ ความปรารถนา
วัตถุต่างๆ รากเหง้าแห่งทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ แดนเกิดแห่งทุกข์ บ่วงมาร เบ็ดมาร วิสัยมาร
แม่น้ำตัณหา ข่ายตัณหา โซ่ตัณหา สมุทรตัณหา อภิชฌา โลภะ อกุศลมูล เรียกว่า วิสัตติกา.
             คำว่า วิสัตติกา ความว่า เพราะอรรถว่าอะไร ตัณหาจึงชื่อว่า วิสัตติกา. [อันซ่านไป
ในอารมณ์ต่างๆ] เพราะอรรถว่า ซ่านไป ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าแผ่ไป ตัณหา
จึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าแล่นไป ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าครอบงำ ตัณหา
จึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าสะท้อนไป ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าเป็นเหตุให้
พูดผิด ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่ามีมูลรากเป็นพิษ ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะ
อรรถว่ามีผลเป็นพิษ ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. เพราะอรรถว่าเปรียบด้วยเครื่องบริโภคเป็นพิษ
ตัณหาจึงชื่อว่าวิสัตติกา. อีกนัยหนึ่ง ตัณหานั้นแผ่ไปในรูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ สกุล
คณะ ที่อยู่ ลาภ ยศ สรรเสริญ สุข จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจัยเภสัชบริขาร
กามธาตุ รูปธาตุ อรูปธาตุ กามภพ รูปภพ สัญญาภพ อสัญญาภพ เนวสัญญานาสัญญาภพ
เอกโวการภพ จตุโวการภพ ปัญจโวการภพ ในอดีต ในอนาคต ในปัจจุบัน แล่นไป ซ่านไป
ในรูปที่เห็นแล้ว เสียงที่ได้ยินแล้ว กลิ่น รส โผฏฐัพพะที่ทราบแล้ว และในธรรมที่พึงรู้แจ้ง
ตัณหาจึงชื่อว่า วิสัตติกา.
             คำว่า ในโลก คือ อบายโลก มนุษยโลก เทวโลก ขันธโลก ธาตุโลก อายตนโลก.
             คำว่า เป็นผู้มีสติ ได้แก่เป็นผู้มีสติโดยเหตุ ๔ อย่าง คือ เมื่อเจริญกายานุปัสสนา
สติปัฏฐานในกาย ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เมื่อเจริญเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานในเวทนาทั้งหลาย
ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เมื่อเจริญจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานในจิต ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เมื่อเจริญ
ธรรมานุปัสสนาสติปัฏฐานในธรรมทั้งหลาย ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ. เป็นผู้มีสติโดยเหตุ ๔
อย่างแม้อื่นอีก คือ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเว้นจากความเป็นผู้ไม่มีสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะ
เป็นผู้กระทำธรรมทั้งหลายที่ควรทำด้วยสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้กำจัดธรรมทั้งหลายที่เป็น
ข้าศึกต่อสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้ไม่หลงลืมธรรมทั้งหลายที่เป็นนิมิตแห่งสติ. เป็น
ผู้มีสติโดยเหตุ ๔ อย่างแม้อื่นอีก คือ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้ประกอบด้วยสติ ชื่อว่า
เป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้อยู่ด้วยสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้คล่องแคล่วด้วยสติ ชื่อว่า
เป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้ไม่หวนกลับจากสติ. เป็นผู้มีสติโดยเหตุ ๔ อย่างแม้อื่นอีก คือ ชื่อว่า
เป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้ระลึกได้ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้สงบ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็น
ผู้ระงับ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเป็นผู้ประกอบด้วยธรรมของสัตบุรุษ. ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะ
พุทธานุสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะธรรมานุสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะสังฆานุสสติ ชื่อว่า
เป็นผู้มีสติ เพราะสีลานุสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะจาคานุสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะ
เทวตานุสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะอานาปานัสสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะมรณานุสสติ
ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะกายคตาสติ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะอุปสมานุสสติ. ความระลึก ความ
ระลึกถึง ความระลึกเฉพาะ ความระลึก กิริยาที่ระลึก ความทรงจำ ความไม่เลื่อนลอย ความ
ไม่หลงลืม สติ สตินทรีย์ สติพละ สัมมาสติ สติสัมโพชฌงค์ เอกายนมรรค ธรรมนี้ เรียก
ว่า สติ. บุคคลเป็นผู้เข้าใกล้ เข้าชิด เข้าถึง เข้าถึงพร้อม เข้าไปถึง เข้าไปถึงพร้อม ประกอบ
ด้วยสตินี้ บุคคลนั้นเรียกว่า มีสติ.
             คำว่า ผู้นั้นเป็นผู้มีสติ ย่อมล่วงพ้นตัณหาอันชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลกเสียได้ มีความว่า
เป็นผู้มีสติ ย่อมข้าม ข้ามขึ้น ข้ามพ้น ก้าวล่วง ล่วงเลย ตัณหาชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลก เพราะ
ฉะนั้น จึงชื่อว่า ผู้นั้นเป็นผู้มีสติ ย่อมล่วงพ้นตัณหาอันชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลกเสียได้ เพราะ
เหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          ผู้ใด ย่อมเว้นขาดกามทั้งหลาย เหมือนบุคคลเว้นขาดหัวงูด้วยเท้า ผู้นั้น
                          เป็นผู้มีสติ ย่อมล่วงพ้นตัณหาอันชื่อว่า วิสัตติกานี้ ในโลกเสียได้.
             [๑๕] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          นรชนใด ย่อมปรารถนาไร่นา ที่ดิน เงิน โค ม้า ทาส คนภายใน
                          สตรี พวกพ้อง กามเป็นอันมาก.
             [๑๖] คำว่า ไร่นา ที่ดิน เงิน มีความว่า ไร่นา คือ ไร่ข้าวสาลี ไร่ข้าวจ้าว ไร่ถั่ว
เขียว ไร่ถั่วราชมาส ไร่ข้าวเหนียว ไร่ข้าวละมาน ไร่งา. คำว่า ที่ดิน คือ ที่เรือน ที่ฉาง ที่
หน้าเรือน ที่หลังเรือน ที่สวน ที่อยู่. คำว่า เงิน คือ กหาปณะ เรียกว่า เงิน เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า ไร่นา ที่ดิน เงิน.

ว่าด้วยทาส ๔ จำพวก
             [๑๗] คำว่า โค ม้า ทาส คนภายใน มีความว่า โคทั้งหลายเรียกว่า โค. ปสุสัตว์
เป็นต้นเรียกว่า ม้า. คำว่า ทาส ได้แก่ ทาส ๔ จำพวก คือ ทาสที่เกิดภายใน ๑ ทาสที่ซื้อ
มาด้วยทรัพย์ ๑ ผู้ที่สมัครเข้าถึงความเป็นทาสเอง ๑ เชลยผู้ที่เข้าถึงความเป็นทาส ๑.
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          คนบางพวกเป็นทาสโดยกำเนิดบ้าง คนบางพวกเป็นทาสที่เขาซื้อมาด้วย
                          ทรัพย์บ้าง คนบางพวกสมัครเข้าเป็นทาสเองบ้าง คนบางพวกเป็นทาส
                          เพราะตกเป็นเชลยบ้าง.
             คำว่า คนภายใน ได้แก่ บุรุษ ๓ จำพวก คือ คนรับจ้าง ๑ กรรมกร ๑ พวกอยู่อาศัย ๑
เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า โค ม้า ทาส คนภายใน.
             [๑๘] คำว่า สตรี พวกพ้อง กามเป็นอันมาก มีความว่า สตรีที่มีเจ้าของ เรียกว่า
สตรี. คำว่า พวกพ้อง ได้แก่ พวกพ้อง ๔ จำพวก คือ พวกพ้องโดยเป็นญาติ ชื่อว่าพวกพ้อง ๑
พวกพ้องโดยโคตร ชื่อว่าพวกพ้อง ๑ พวกพ้องโดยการเรียนมนต์ ชื่อว่าพวกพ้อง ๑ พวกพ้อง
โดยการเรียนศิลปะ ชื่อว่าพวกพ้อง ๑. คำว่า กามเป็นอันมาก คือ กามมาก. กามมากเหล่านี้
ได้แก่ รูปที่ชอบใจ เสียงที่ชอบใจ กลิ่นที่ชอบใจ รสที่ชอบใจ โผฏฐัพพะที่ชอบใจ เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า สตรี พวกพ้อง กามเป็นอันมาก.
             [๑๙] คำว่า นรชนใด ย่อมปรารถนา มีความว่า คำว่า ใด คือ เช่นใด ประกอบ
อย่างใด จัดแจงอย่างใด มีประการอย่างใด ถึงฐานะอย่างใด ประกอบด้วยธรรมใด คือ เป็น
กษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ ศูทร์ คฤหัสถ์ บรรพชิต เทวดา หรือเป็นมนุษย์ คำว่า นรชน
คือ สัตว์ นระ มาณพ บุรุษ บุคคล ผู้มีชีวิต ผู้เกิด สัตว์เกิด ผู้มีกรรม มนุษย์. คำว่า ย่อม
ปรารถนา คือ ย่อมปรารถนา ย่อมตามปรารถนา ย่อมปรารถนาทั่วไป ย่อมติดพัน ในวัตถุกาม
ทั้งหลาย ด้วยกิเลสกาม เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า นรชนใด ย่อมปรารถนา เพราะเหตุนั้น
พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          นรชนใด ย่อมปรารถนา ไร่นา ที่ดิน เงิน โค ม้า ทาส คนภายใน
                          สตรี พวกพ้อง กามเป็นอันมาก.
             [๒๐] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          เหล่ากิเลสอันไม่มีกำลัง ย่อมครอบงำนรชนนั้น เหล่าอันตราย ย่อมย่ำยี
                          นรชนนั้น เพราะอันตรายนั้น ทุกข์ย่อมติดตามนรชนนั้นไป เหมือน
                          น้ำไหลเข้าสู่เรือที่แตกแล้ว ฉะนั้น.
             [๒๑] คำว่า เหล่ากิเลสอันไม่มีกำลัง ย่อมครอบงำนรชนนั้น มีความว่า คำว่า ไม่
มีกำลัง คือ กิเลสอันไม่มีกำลัง คือ ทุรพล มีกำลังน้อย มีเรี่ยวแรงน้อย เลว ทราม เสื่อม
ตกต่ำ ลามก มีอัธยาศัยเลว เล็กน้อย กิเลสเหล่านั้น ย่อมครอบงำ ปราบปราม กดขี่ ท่วมทับ
กำจัด ย่ำยีบุคคลนั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เหล่ากิเลสอันไม่มีกำลัง ย่อมครอบงำ นรชนนั้น
แม้ด้วยประการอย่างนี้. อีกนัยหนึ่ง สัทธาพละ วิริยพละ สติพละ สมาธิพละ ปัญญาพละ
หิริพละ โอตตัปปพละ ไม่มีแก่บุคคลใด กิเลสเหล่านั้น ย่อมครอบงำ ปราบปราม กดขี่
ท่วมทับ กำจัด ย่ำยีบุคคลนั้น ผู้ไม่มีกำลัง มีกำลังทราม มีกำลังน้อย มีเรี่ยวแรงน้อย เลว
ทราม เสื่อม ตกต่ำ ลามก มีอัธยาศัยเลว เล็กน้อย เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เหล่ากิเลสอัน
ไม่มีกำลังย่อมครอบงำนรชนนั้น แม้ด้วยประการอย่างนี้.
ว่าด้วยอันตราย ๒ อย่าง
             [๒๒] คำว่า เหล่าอันตรายย่อมย่ำยีนรชนนั้น มีความว่า อันตราย ได้แก่ อันตราย ๒
อย่าง คือ อันตรายที่ปรากฏ ๑ อันตรายที่ปกปิด ๑.
             อันตรายที่ปรากฏเป็นไฉน? คือ ราชสีห์ เสือโคร่ง เสือเหลือง หมี เสือดาว
หมาป่า โค กระบือ ช้าง งู แมลงป่อง ตะขาบ โจร คนที่ทำกรรมชั่ว คนที่เตรียมจะทำ
กรรมชั่ว และโรคทางจักษุ โรคทางโสต โรคทางฆานะ โรคทางชิวหา โรคทางกาย โรคทาง
ศีรษะ โรคทางหู โรคทางปาก โรคทางฟัน โรคไอ โรคหืด โรคไข้หวัด โรคไข้พิษ โรคไข้
เซื่องซึม โรคในท้อง โรคลมสลบ โรคบิด โรคจุกเสียด โรคลงราก โรคเรื้อน โรคฝี โรค-
*ขี้กลาก โรคมองคร่อ โรคลมบ้าหมู โรคหิดเปื่อย โรคหิดด้าน โรคคุดทะราดหูด โรคละลอก
โรคคุดทะราดบวม โรคอาเจียนโลหิต โรคดีเดือด โรคเบาหวาน โรคเริม โรคพุพอง โรคริดสีดวง
อาพาธมีดีเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีเสมหะเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีลมเป็นสมุฏฐาน อาพาธสันนิบาต
อาพาธเกิดแต่ฤดูแปรปรวน อาพาธเกิดแต่การบริหารไม่สม่ำเสมอ อาพาธเกิดแต่ความเพียรเกิน
กำลัง อาพาธเกิดแต่วิบากของกรรม ความหนาว ความร้อน ความหิว ความกระหาย ปวดอุจจาระ
ปวดปัสสาวะ ความสัมผัสแห่งเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว์เสือกคลาน อันตรายเหล่านี้
เรียกว่า อันตรายที่ปรากฏ.
             อันตรายที่ปกปิดเป็นไฉน? คือ กายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริต กามฉันทนิวรณ์
พยาบาทนิวรณ์ ถีนมิทธนิวรณ์ อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ วิจิกิจฉานิวรณ์ ราคะ โทสะ โมหะ ความ
โกรธ ผูกโกรธไว้ ลบลู่คุณท่าน ตีเสมอ ริษยา ตระหนี่ มายา โอ้อวด หัวดื้อ แข่งดี ถือตัว
ดูหมิ่นท่าน มัวเมา ประมาท กิเลสทั้งปวง ทุจริตทั้งปวง ความกระวนกระวายทั้งปวง ความ
เร่าร้อนทั้งปวง ความเดือดร้อนทั้งปวง อภิสังขาร คือ อกุศลธรรมทั้งปวง อันตรายเหล่านี้ เรียกว่า
อันตรายที่ปกปิด.
             ที่ชื่อว่า อันตราย เพราะอรรถว่ากระไร จึงชื่อว่าอันตราย. เพราะอรรถว่าครอบงำ
จึงชื่อว่าอันตราย. เพราะอรรถว่าเป็นไปเพื่อความเสื่อม จึงชื่อว่าอันตราย. เพราะว่าอรรถเป็น
ที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลาย จึงชื่อว่าอันตราย. เพราะอรรถว่า ครอบงำอย่างไร? จึงชื่อว่า
อันตราย อันตรายเหล่านั้น ย่อมครอบงำ ปราบปราม กดขี่ ท่วมทับ กำจัด ย่ำยีบุคคลนั้น เพราะ
อรรถว่าครอบงำ จึงชื่อว่าอันตราย อย่างนี้.
             เพราะอรรถว่าเป็นไปเพื่อความเสื่อมอย่างไร? จึงชื่อว่าอันตราย อันตรายเหล่านั้น ย่อม
เป็นไปเพื่อความเสื่อม เพื่ออันตรธานไปแห่งกุศลธรรมทั้งหลาย. อันตรายเหล่านั้น ย่อมเป็น
ไปเพื่อความเสื่อม เพื่ออันตรธานไปแห่งกุศลธรรมเหล่าไหน? อันตรายเหล่านั้น ย่อมเป็นไป
เพื่อความเสื่อม เพื่ออันตรธานไปแห่งกุศลธรรมเหล่านี้ คือ ความปฏิบัติชอบ ความปฏิบัติสมควร
ความปฏิบัติไม่เป็นข้าศึก ความปฏิบัติเป็นไปตามประโยชน์ ความปฏิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม
ความทำให้บริบูรณ์ในศีล ความเป็นผู้มีทวารอันคุ้มครองในอินทรีย์ ความเป็นผู้รู้จักประมาณใน
โภชนะ ความประกอบเนืองๆ ในความเป็นผู้ตื่น สติสัมปชัญญะ ความประกอบเนืองๆ ใน
อันเจริญสติปัฏฐาน ๔ ความประกอบเนืองๆ ในอันเจริญสัมมัปปธาน ๔ ความประกอบเนืองๆ
ในอันเจริญอิทธิบาท ๔ ความประกอบเนืองๆ ในอันเจริญอินทรีย์ ๕ ความประกอบเนืองๆ
ในอันเจริญพละ ๕ ความประกอบเนืองๆ ในอันเจริญโพชฌงค์ ๗ ความประกอบเนืองๆ ในอัน
เจริญอริยมรรคมีองค์ ๘ อันตรายเหล่านั้น ย่อมเป็นไปเพื่อความเสื่อม เพื่ออันตรธานไปแห่ง
กุศลธรรมเหล่านี้. เพราะอรรถว่า เป็นไปเพื่อความเสื่อมอย่างนี้ จึงชื่อว่า อันตราย.
             เพราะอรรถว่าเป็นที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลาย อย่างไร? จึงชื่อว่าอันตราย อกุศล
ธรรมอันลามกเหล่านั้น ย่อมเกิดขึ้นในอัตภาพนั้น ย่อมเป็นธรรมอยู่อาศัยในอัตภาพ เปรียบ
เหมือนเหล่าสัตว์ที่อาศัยรู ย่อมอยู่ในรู ที่อาศัยน้ำ ย่อมอยู่ในน้ำ ที่อาศัยป่า ย่อมอยู่ในป่า ที่
อาศัยต้นไม้ ย่อมอยู่ที่ต้นไม้ ฉันใด อกุศลธรรมอันลามกเหล่านั้น ย่อมเกิดขึ้นในอัตภาพนั้น ย่อม
เป็นธรรมอยู่อาศัยในอัตภาพ ฉันนั้น เพราะอรรถว่า เป็นที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลายอย่างนี้ จึง
ชื่อว่าอันตราย.
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า
             ดูกรภิกษุทั้งหลาย ภิกษุผู้อยู่ร่วมกับกิเลสอันอยู่อาศัยในภายใน ผู้อยู่ร่วมกับกิเลสที่
ฟุ้งซ่าน ย่อมอยู่ลำบาก ไม่ผาสุก ดูกรภิกษุทั้งหลาย ก็ภิกษุผู้อยู่ร่วมกับกิเลสอันอยู่อาศัยในภายใน
ผู้อยู่ร่วมกับกิเลสที่ฟุ้งซ่าน ย่อมอยู่ลำบาก ไม่ผาสุกอย่างไร? ดูกรภิกษุทั้งหลาย อกุศลธรรมอัน
ลามก มีความดำริอันซ่านไปในอารมณ์อันเกื้อกูลแก่สัญโญชน์ ย่อมเกิดขึ้นแก่ภิกษุในธรรมวินัยนี้
เพราะเห็นรูปด้วยจักษุ อกุศลธรรมอันลามกเหล่านั้น ย่อมอยู่ซ่านไปในภายในแห่งภิกษุนั้น
เพราะเหตุดังนี้นั้น ภิกษุนั้นจึงเรียกว่า ผู้อยู่ร่วมกับกิเลสอันอยู่อาศัยในภายใน อกุศลธรรมอัน
ลามกเหล่านั้นย่อมกลุ้มรุมภิกษุนั้น เพราะเหตุดังนี้นั้น ภิกษุนั้นจึงเรียกว่า ผู้อยู่ร่วมกับกิเลส
ที่ฟุ้งซ่าน อีกประการหนึ่ง อกุศลธรรมอันลามก มีความดำริอันซ่านไปในอารมณ์อันเกื้อกูลแก่
สัญโญชน์ ย่อมเกิดขึ้นแก่ภิกษุ เพราะได้ยินเสียงด้วยโสต ... เพราะสูดกลิ่นด้วยฆานะ ... เพราะ
ลิ้มรสด้วยชิวหา ... เพราะถูกต้องโผฏฐัพพพะด้วยกาย ... เพราะรู้แจ้งธรรมารมณ์ด้วยใจ อกุศล
ธรรมอันลามกเหล่านั้น ย่อมอยู่ซ่านไปในภายในแห่งภิกษุนั้น เพราะเหตุดังนี้นั้น ภิกษุนั้นจึง
เรียกว่า ผู้อยู่ร่วมกับกิเลสอันอยู่อาศัยในภายใน อกุศลธรรมอันลามกเหล่านั้น ย่อมกลุ้มรุม
ภิกษุนั้น เพราะเหตุดังนี้นั้น ภิกษุนั้นจึงเรียกว่า อยู่ร่วมกับกิเลสที่ฟุ้งซ่าน ดูกรภิกษุทั้งหลาย
ภิกษุผู้อยู่ร่วมกับกิเลสอันอยู่อาศัยในภายใน ผู้อยู่ร่วมกับกิเลสที่ฟุ้งซ่าน ย่อมอยู่ลำบาก ไม่ผาสุก
อย่างนี้แล.

             เพราะฉะนั้น เพราะอรรถว่าเป็นที่อยู่แห่งกุศลธรรมทั้งหลายอย่างนี้ จึงชื่อว่า อันตราย.
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรม ๓ ประการเหล่านี้ เป็น
มลทินในภายใน เป็นอมิตรในภายใน เป็นข้าศึกในภายใน เป็นเพชฌฆาตในภายใน เป็นศัตรู
ในภายใน ธรรม ๓ ประการเป็นไฉน? คือ โลภะ เป็นมลทินในภายใน เป็นอมิตรในภายใน
เป็นข้าศึกในภายใน เป็นเพชฌฆาตในภายใน เป็นศัตรูในภายใน โทสะ เป็นมลทินในภายใน
เป็นอมิตรในภายใน เป็นข้าศึกในภายใน เป็นเพชฌฆาตในภายใน เป็นศัตรูในภายในโมหะ
เป็นมลทินในภายใน เป็นอมิตรในภายใน เป็นข้าศึกในภายใน เป็นเพชฌฆาตในภายใน
เป็นศัตรูในภายใน ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรม ๓ ประการนี้แล เป็นมลทินในภายใน เป็นอมิตร
ในภายใน เป็นข้าศึกในภายใน เป็นเพชฌฆาตในภายใน เป็นศัตรูในภายใน.
             พระผู้มีพระภาคผู้สุคตศาสดา ครั้นตรัสไวยากรณภาษิตนี้จบลงแล้ว จึงตรัสคาถา
ประพันธ์ต่อไปอีกว่า-
                          โลภะ ยังสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ให้เกิด โลภะ ยังจิตให้ให้กำเริบ โลภะ
                          เป็นภัยเกิดขึ้นในภายใน พาลชน ย่อมไม่รู้สึกภัยนั้น คนผู้โลภแล้ว
                          ย่อมไม่รู้อรรถ คนผู้โลภแล้ว ย่อมไม่เห็นธรรม เมื่อใด ความโลภ
                          ครอบงำนรชน เมื่อนั้น นรชนนั้น ย่อมมีความมืดตื้อ โทสะ ยังสิ่งที่ไม่
                          เป็นประโยชน์ให้เกิด โทสะ ยังจิตให้กำเริบ โทสะ เป็นภัยเกิดขึ้นใน
                          ภายใน พาลชน ย่อมไม่รู้สึกภัยนั้น คนผู้โกรธแล้วย่อมไม่รู้อรรถ คนผู้
                          โกรธแล้ว ย่อมไม่เห็นธรรม เมื่อใด ความโกรธครอบงำนรชน เมื่อนั้น
                          นรชนนั้น ย่อมมีความมืดตื้อ โมหะ ยังสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ให้เกิด
                          โมหะยังจิตให้กำเริบ โมหะ เป็นภัยเกิดขึ้นในภายใน พาลชน ย่อมไม่
                          รู้สึกภัยนั้น คนผู้หลงแล้ว ย่อมไม่รู้อรรถ คนผู้หลงแล้ว ย่อมไม่เห็นธรรม
                          เมื่อใด ความหลงครอบงำนรชน เมื่อนั้น นรชนนั้น ย่อมมีความมืดตื้อ.
             เพราะอรรถว่า เป็นที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลายอย่างนี้. จึงชื่อว่า อันตราย
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า ดูกรมหาบพิตร ธรรม ๓ ประการแล เมื่อเกิด
ขึ้นในภายในแห่งบุรุษ ย่อมเกิดขึ้นเพื่อมิใช่ประโยชน์เกื้อกูล เพื่อทุกข์ เพื่อความอยู่ไม่ผาสุก
ธรรม ๓ ประการเป็นไฉน? คือ โลภะ เมื่อเกิดขึ้นในกายในแห่งบุรุษ ย่อมเกิดขึ้นเพื่อมิใช่
ประโยชน์เกื้อกูล เพื่อทุกข์ เพื่อความอยู่ไม่ผาสุก โทสะ เมื่อเกิดขึ้นในภายในแห่งบุรุษ ย่อม
เกิดขึ้นเพื่อมิใช่ประโยชน์เกื้อกูล เพื่อทุกข์ เพื่อความอยู่ไม่ผาสุก โมหะ เมื่อเกิดขึ้นในภายใน
แห่งบุรุษ ย่อมเกิดขึ้นเพื่อมิใช่ประโยชน์เกื้อกูล เพื่อทุกข์ เพื่อความอยู่ไม่ผาสุก ดูกรมหาบพิตร
ธรรม ๓ ประการนี้แล เมื่อเกิดขึ้นในภายในแห่งบุรุษ ย่อมเกิดขึ้นเพื่อมิใช่ประโยชน์เกื้อกูล
เพื่อทุกข์ เพื่อความอยู่ไม่ผาสุก.
             พระผู้มีพระภาคผู้สุคตศาสดา  ครั้นตรัสไวยากรณภาษิตนี้จบลงแล้ว จึงตรัสคาถา
ประพันธ์ต่อไปอีกว่า
                          โลภะ โทสะ โมหะ เกิดขึ้นในตน ย่อมกำจัดบุรุษผู้มีจิตลามก
                          เหมือนขุยไผ่กำจัดไม้ไผ่ ฉะนั้น.
             เพราะอรรถว่า เป็นที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลายอย่างนี้. จึงชื่อว่า อันตราย
             สมจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสไว้ว่า
                          ราคะ และโทสะ มีอัตภาพนี้เป็นเหตุ เกิดแต่อัตภาพนี้ ไม่ยินดีกุศล
                          ยินดีแต่กามคุณ ทำให้ขนลุก บาปวิตกในใจ ตั้งขึ้นแต่อัตภาพนี้แล้ว
                          ผูกจิตไว้ เหมือนพวกเด็กผูกกาที่ข้อเท้าไว้ ฉะนั้น.
             เพราะอรรถว่าเป็นที่อยู่แห่งอกุศลธรรมทั้งหลายอย่างนี้. จึงชื่อว่าอันตราย
             คำว่า เหล่าอันตราย ย่อมย่ำยีนรชนนั้น มีความว่า อันตรายเหล่านั้น ย่อมครอบงำ
ปราบปราม กดขี่ ท่วมทับ กำจัด ย่ำยีบุคคลนั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เหล่าอันตราย ย่อม
ย่ำยีนรชนนั้น.
             [๒๓] คำว่า เพราะอันตรายนั้น ทุกข์ย่อมติดตามนรชนนั้นไป มีความว่า เพราะ
อันตรายนั้นๆ ทุกข์ย่อมติดตาม ตามไป ไปตามบุคคลนั้น คือ ชาติทุกข์ ย่อมติดตาม ตามไป
ไปตาม ชราทุกข์ ... พยาธิทุกข์ ... มรณทุกข์ ... ทุกข์ คือ ความโศก ร่ำไร ลำบากกาย ทุกข์ใจ
ความแค้นใจ ... ทุกข์ คือ ความเกิดในนรก ... ทุกข์ คือ ความเกิดในกำเนิดเดียรัจฉาน ... ทุกข์ คือ
ความเกิดในวิสัยเปรต ... ทุกข์ คือ ความเกิดในมนุษย์ ... ทุกข์มีความเกิดในครรภ์เป็นมูล ... ทุกข์
มีความตั้งอยู่ในครรภ์เป็นมูล ... ทุกข์มีความคลอดจากครรภ์เป็นมูล ... ทุกข์ที่ติดตามสัตว์ที่เกิด
แล้ว ... ทุกข์อันเนื่องแต่ผู้อื่นแห่งสัตว์ที่เกิดแล้ว ... ทุกข์อันเกิดแต่ความขวนขวายของตน ...
ทุกข์อันเกิดแต่ความขวนขวายของผู้อื่น ... ทุกข์เกิดแต่ทุกขเวทนา ... ทุกข์เกิดแต่สังขาร ...
ทุกข์เกิดแต่ความแปรปรวน ... โรคทางจักษุ โรคทางโสต โรคทางฆานะ โรคทางชิวหา โรคทาง
กาย โรคทางศีรษะ โรคทางหู โรคทางปาก โรคทางฟัน โรคไอ โรคหืด โรคไข้หวัด โรคไข้พิษ
โรคไข้เซื่องซึม โรคในท้อง โรคลมสลบ โรคบิด โรคจุกเสียด โรคลงราก โรคเรื้อน โรคฝี
โรคขี้กลาก โรคมองคร่อ โรคลมบ้าหมู โรคหิดเปื่อย โรคหิดด้าน โรคคุดทะราดหูด โรคละลอก
โรคคุดทะราดบวม โรคอาเจียนโลหิต โรคดีเดือด โรคเบาหวาน โรคเริม โรคพุพอง โรคริดสีดวง
อาพาธมีดีเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีเสมหะเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีลมเป็นสมุฏฐาน อาพาธสันนิบาต
อาพาธเกิดแต่ฤดูแปรปรวน อาพาธเกิดแต่บริหารไม่สม่ำเสมอ อาพาธอันเกิดแต่ความเพียรเกิน
กำลัง อาพาธอันเกิดแต่วิบากของกรรม ความหนาว ความร้อน ความหิว ความกระหาย ปวด
อุจจาระ ปวดปัสสาวะ ทุกข์เกิดแต่สัมผัสแห่งเหลือบ ยุง ลม แดด และสัตว์เสือกคลาน ทุกข์
เพราะความตายแห่งมารดา ทุกข์เพราะความตายแห่งบิดา ทุกข์เพราะความตายแห่งพี่ชายและ
น้องชายทุกข์เพราะความตายแห่งพี่สาวและน้องสาว ทุกข์เพราะความตายแห่งบุตร ทุกข์เพราะ
ความตายแห่งธิดา ทุกข์เพราะความฉิบหายแห่งญาติ ทุกข์เพราะความฉิบหายแห่งโภคทรัพย์ ทุกข์
เพราะความฉิบหายอันเกิดแต่โรค ทุกข์เพราะความฉิบหายแห่งศีล ทุกข์เพราะความฉิบหายแห่ง
ทิฏฐิ ย่อมติดตาม ตามไป ไปตามบุคคลนั้น เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เพราะอันตรายนั้น ทุกข์
ย่อมติดตามนรชนนั้นไป.
             [๒๔] คำว่า เหมือนน้ำไหลเข้าสู่เรือที่แตกแล้ว ฉะนั้น มีความว่า น้ำไหลซึมเข้าสู่เรือ
ที่แตกแล้ว คือ น้ำย่อมซึมเข้าไป ตามเข้าไป ไหลเข้าไปแต่ที่นั้นๆ คือ ย่อมซึมเข้าไป ตาม
เข้าไป ไหลเข้าไป ข้างหน้าบ้าง ข้างหลังบ้าง ข้างท้องบ้าง แต่ข้างๆ บ้าง ฉันใด เพราะอันตราย
นั้นๆ ทุกข์ย่อมติดตาม ตามไป ไปตามบุคคลนั้น คือ ชาติทุกข์ ย่อมติดตาม ตามไป ไปตาม ฯลฯ
ทุกข์เพราะความฉิบหายแห่งทิฏฐิ ย่อมติดตาม ตามไป ไปตามบุคคลนั้น ฉะนั้น เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า เหมือนน้ำไหลเข้าสู่เรือที่แตกแล้ว. เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          เหล่ากิเลสอันไม่มีกำลัง ย่อมครอบงำนรชนนั้น เหล่าอันตราย ย่อม
                          ย่ำยีนรชนนั้น เพราะอันตรายนั้น ทุกข์ย่อมติดตามนรชนนั้นไป เหมือน
                          น้ำไหลเข้าสู่เรือที่แตกแล้ว ฉะนั้น.

ว่าด้วยผู้มีสติทุกเมื่อ
             [๒๕] พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
                          เพราะเหตุนั้น สัตว์ผู้เกิดมา พึงเป็นผู้มีสติทุกเมื่อ พึงเว้นขาดกาม
                          ทั้งหลาย ครั้นเว้นขาดกามเหล่านั้นแล้ว พึงข้ามโอฆะได้ เหมือนบุคคล
                          วิดน้ำในเรือแล้วไปถึงฝั่ง ฉะนั้น.
             [๒๖] คำว่า เพราะเหตุนั้น สัตว์ผู้เกิดมา พึงเป็นผู้มีสติทุกเมื่อ มีความว่า คำว่า
เพราะเหตุนั้น คือ เพราะฉะนั้น เพราะการณ์นั้น เพราะเหตุนั้น เพราะปัจจัยนั้น เพราะนิทาน
นั้น สัตว์ผู้เกิดมา เมื่อเห็นโทษนั้นในกามทั้งหลาย ฉะนั้น จึงชื่อว่า เพราะเหตุนั้น. คำว่า
สัตว์ผู้เกิดมา ได้แก่ สัตว์ นรชน มาณพ บุรุษ บุคคล ผู้มีชีวิต ผู้เกิด สัตว์เกิด ผู้มีกรรม
มนุษย์. คำว่า ในกาลทุกเมื่อ คือ ในกาลทุกเมื่อ ในกาลทั้งปวง ตลอดกาลทั้งปวง ตลอด
กาลเป็นนิตย์ ตลอดกาลยั่งยืน ตลอดกาลเป็นนิรันดร์ ตลอดกาลเป็นอันเดียว ตลอดกาลติดต่อ
ตลอดกาลเป็นลำดับ ตลอดกาลไม่ขาดระยะ ตลอดกาลไม่มีระหว่าง ตลอดกาลสืบเนื่อง ตลอด
กาลไม่ขาดสาย ตลอดกาลกระชั้นชิด ในการก่อนภัต ในกาลหลังภัต ในยามต้น ในยามกลาง
ในยามหลัง ในข้างแรม ในข้างขึ้น ในฤดูฝน ในฤดูหนาว ในฤดูร้อน ในตอนวัยต้น.
ตอนวัยกลาง ในตอนวัยหลัง. คำว่า มีสติ (๑)- ได้แก่เป็นผู้มีสติโดยเหตุ ๔ อย่าง คือ เมื่อ
เจริญกายานุปัสสนาสติปัฏฐานในกาย ก็ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เมื่อเจริญเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน
ในเวทนาทั้งหลาย ก็ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เมื่อเจริญจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐานในจิต ก็ชื่อว่าเป็นผู้มี
สติ เมื่อเจริญธัมมานุปัสสนาสติปัฏฐานในธรรมทั้งหลาย ก็ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เป็นผู้มีสติโดย
เหตุ ๔ อย่างแม้อื่นอีก คือ ชื่อว่าเป็นผู้มีสติ เพราะเว้นจากความเป็นผู้ไม่มีสติ ฯลฯ บุคคลเป็น
ผู้เข้าใกล้ เข้าชิด เข้าถึง เข้าถึงพร้อม เข้าไปถึง เข้าไปถึงพร้อม ประกอบด้วยสตินี้ บุคคล
นั้นเรียกว่า มีสติ เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า สัตว์ผู้เกิดมาพึงเป็นผู้มีสติทุกเมื่อ.
             [๒๗] คำว่า พึงเว้นขาดกามทั้งหลาย มีความว่า กามทั้งหลาย ได้แก่ กาม ๒ อย่าง
โดยหัวข้อ คือ วัตถุกาม ๑ กิเลสกาม ๑. วัตถุกามเป็นไฉน? รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ
อันเป็นที่ชอบใจ ฯลฯ กามเหล่านี้ เรียกว่า วัตถุกาม ฯลฯ กามเหล่านี้ เรียกว่า กิเลสกาม.
คำว่า พึงเว้นขาดกามทั้งหลาย คือ พึงเว้นขาดกามทั้งหลาย โดยเหตุ ๒ ประการ คือ โดยการ
ข่มไว้อย่าง ๑ โดยการตัดขาดอย่าง ๑. พึงละเว้นขาดกาม โดยการข่มไว้อย่างไร? สัตว์ผู้เกิดมา
เมื่อเห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยโครงกระดูก เพราะอรรถว่าเป็นของมีความยินดีน้อย พึง
เว้นขาดกามโดยการข่มไว้ เมื่อเห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วยชิ้นเนื้อ เพราะอรรถว่าเป็นของ
สาธารณ์แก่ชนหมู่มาก พึงเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ เมื่อเห็นอยู่ว่า กามทั้งหลายเปรียบด้วย
คบเพลิง เพราะอรรถว่าเป็นของตามเผา พึงเว้นขาดกามโดยการข่มไว้ ฯลฯ แม้เจริญเนวสัญญานา-
*สัญญายตนสมาบัติ พึงเว้นขาดกามโดยการข่มไว้. พึงเว้นขาดกามโดยการข่มไว้อย่างนี้ ฯลฯ พึง
เว้นขาดกามโดยการตัดขาดอย่างนี้ ๒- เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า พึงเว้นขาดกามทั้งหลาย.
             [๒๘] คำว่า ครั้นเว้นขาดกามเหล่านั้นแล้ว พึงข้ามโอฆะได้ มีความว่า คำว่า เหล่า
นั้น คือ สัตว์ผู้เกิดมา กำหนดรู้วัตถุกามทั้งหลาย ละ  ละทั่ว บรรเทา ทำให้สูญสิ้น ให้ถึง
ความไม่มีในภายหลัง ซึ่งกิเลสกาม คือ ละ ละทั่ว บรรเทา ทำให้สูญสิ้น ให้ถึงความไม่มีใน
ภายหลัง ซึ่งกามฉันทนิวรณ์ ... พยาบาทนิวรณ์ ... ถีนมิทธนิวรณ์ ... อุทธัจจกุกกุจจนิวรณ์ ละ
@(๑) ต่อไปนี้จงดูในข้อ ๑๔.
@๒. (ล) จงดูละเอียดในข้อ ๑๒.
ละทั่ว บรรเทา ทำให้สูญสิ้น ให้ถึงความไม่มีในภายหลัง ซึ่งวิจิกิจฉานิวรณ์ พึงข้าม ข้ามขึ้น
ข้ามพ้น ก้าวล่วง เป็นไปล่วง กามโอฆะ ภวโอฆะ ทิฏฐิโอฆะ อวิชชาโอฆะ เพราะฉะนั้น
จึงชื่อว่า ครั้นเว้นขาดกามเหล่านั้นแล้ว พึงข้ามโอฆะได้.
             [๒๙] คำว่า เหมือนบุคคลวิดน้ำในเรือแล้วไปถึงฝั่ง ฉะนั้น มีความว่า บุคคลวิด
สาดออก ทิ้งออกซึ่งน้ำในเรืออันทำให้หนัก บรรทุกหนักแล้ว พึงไปถึงฝั่งด้วยเรือที่เบา โดย
เร็วไว โดยไม่ลำบาก ฉันใด สัตว์ผู้เกิดมา กำหนดรู้วัตถุกามทั้งหลาย ละ ละทั่ว บรรเทา
ทำให้สูญสิ้น ให้ถึงความไม่มีในภายหลัง ซึ่งกิเลสกาม คือ ละ ละทั่ว บรรเทา ทำให้สูญสิ้น
ให้ถึงความไม่มีในภายหลังซึ่งกามฉันทนิวรณ์ ... พยาบาทนิวรณ์ ... ถีนมิทธนิวรณ์ ... อุทธัจจ-
*กุกกุจจนิวรณ์ ... วิจิกิจฉานิวรณ์ พึงไปถึงฝั่งโดยเร็วไว โดยไม่ลำบาก ฉันนั้น. อมตนิพพาน
เรียกว่า ฝั่ง ได้แก่ ธรรมเป็นที่ระงับสังขารทั้งปวง เป็นที่สละคืนอุปธิทั้งปวง เป็นที่สิ้นตัณหา
เป็นที่คลายกำหนัด เป็นที่ดับ เป็นที่ออกไป จากตัณหาเป็นเครื่องร้อยรัด พึงถึง บรรลุ
ถูกต้อง ทำให้แจ้งซึ่งฝั่ง. คำว่า ถึงฝั่ง คือ ผู้ใด ใคร่เพื่อจะถึงฝั่ง ผู้นั้นชื่อว่า ผู้ถึงฝั่ง
ผู้ใดย่อมไปสู่ฝั่ง ผู้นั้นชื่อว่า ผู้ถึงฝั่ง ผู้ใด ถึงฝั่งแล้ว ผู้นั้นชื่อว่า ผู้ถึงฝั่ง.
             สมเด็จจริงดังที่พระผู้มีพระภาคตรัสว่า บุคคลผู้ข้ามพ้นแล้วถึงฝั่งแล้ว ดำรงอยู่บนบก
ชื่อว่า เป็นพราหมณ์. ดูกรภิกษุทั้งหลาย คำว่า พราหมณ์ เป็นชื่อพระอรหันต์ พระอรหันต์นั้น
ถึงฝั่งด้วยการรู้ยิ่ง ถึงฝั่งด้วยการกำหนดรู้ ถึงฝั่งด้วยการละ ถึงฝั่งด้วยการเจริญ ถึงฝั่งด้วยการ
ทำให้แจ้ง ถึงฝั่งด้วยการบรรลุ ถึงฝั่งแห่งธรรมทั้งปวง ด้วยการรู้ยิ่ง ถึงฝั่งแห่งทุกข์ทั้งปวง
ด้วยการกำหนดรู้ ถึงฝั่งแห่งกิเลสทั้งปวง ด้วยการละ ถึงฝั่งแห่งอริยมรรค ๔ ด้วยการเจริญ
ถึงฝั่งแห่งนิโรธ ด้วยการทำให้แจ้ง ถึงฝั่งแห่งสมาบัติทั้งปวง ด้วยการบรรลุ พระอรหันต์นั้น
ถึงความชำนาญ ถึงความสำเร็จในอริยศีล ถึงความชำนาญ ถึงความสำเร็จในอริยสมาธิ
ถึงความชำนาญ ถึงความสำเร็จในอริยปัญญา ถึงความชำนาญ ถึงความสำเร็จในอริยวิมุติ
พระอรหันต์นั้น ไปสู่ฝั่งแล้ว ถึงฝั่งแล้ว ไปสู่ส่วนสุดแล้ว ถึงส่วนสุดแล้ว ไปสู่ที่สุดแล้ว
ถึงที่สุดแล้ว ไปสู่ที่สุดรอบแล้ว ถึงที่สุดรอบแล้ว ไปสู่ความสำเร็จแล้ว ถึงความสำเร็จแล้ว
ไปสู่ที่ป้องกันแล้ว ถึงที่ป้องกันแล้ว ไปสู่ที่ลับแล้ว ถึงที่ลับแล้ว ไปสู่ที่พึ่งแล้ว ถึงที่พึ่ง
แล้ว ไปสู่ที่ไม่มีภัยแล้ว ถึงที่ไม่มีภัยแล้ว ไปสู่ที่ไม่จุติแล้ว ถึงที่ไม่จุติแล้ว ไปสู่ที่ไม่ตาย
แล้ว ถึงที่ไม่ตายแล้ว ไปสู่นิพพานแล้ว ถึงนิพพานแล้ว พระอรหันต์นั้น อยู่จบแล้ว
ประพฤติจรณะแล้ว มีทางไกลอันถึงแล้ว มีทิศอันถึงแล้ว มีที่สุดอันถึงแล้ว มีพรหมจรรย์
อันรักษาแล้ว ถึงทิฏฐิอันอุดมแล้ว มีมรรคอันเจริญแล้ว มีกิเลสอันละเสียแล้ว มีการแทง-
*ตลอดมิได้กำเริบ มีนิโรธอันทำให้แจ้งแล้ว มีทุกข์อันกำหนดรู้แล้ว มีสมุทัยอันละแล้ว มีนิโรธ
อันทำให้แจ้งแล้ว มีมรรคอันเจริญแล้ว มีธรรมที่ควรรู้ยิ่งอันได้รู้ยิ่งแล้ว มีธรรมที่ควรกำหนดรู้
กำหนดรู้แล้ว มีธรรมที่ควรละอันละแล้ว มีธรรมที่ควรเจริญอันเจริญแล้ว มีธรรมที่ควรทำให้
แจ้งอันทำให้แจ้งแล้ว พระอรหันต์นั้น มีอวิชชาเป็นลิ่มสลักอันถอนเสียแล้ว มีกรรมเป็นคูอัน
กำจัดเสียแล้ว มีตัณหาเป็นเสาระเนียดอันถอนเสียแล้ว ไม่มีสัญโญชน์เป็นบานประตู เป็น
ผู้ไกลจากกิเลสอันเป็นข้าศึก มีมานะเป็นธงอันให้ตกไปแล้ว มีภาระอันปลงเสียแล้ว มีโยค
กิเลสมิได้เกี่ยวข้อง มีองค์ห้าอันละเสียแล้ว ประกอบด้วยองค์หก มีสติเป็นธรรมเอกเป็น
เครื่องรักษา มีธรรมเป็นเครื่องอาศัยสี่ มีทิฏฐิสัจจะเฉพาะอย่างอันบรรเทาเสียแล้ว มีการแสวง
หาอันชอบ ไม่หย่อน ประเสริฐ มีความดำริมิได้ขุ่นมัว มีกายสังขารอันระงับแล้ว มีจิตพ้นดีแล้ว
มีปัญญาพ้นดีแล้ว เป็นผู้มีความบริบูรณ์ มีพรหมจรรย์อยู่จบแล้ว เป็นอุดมบุรุษ เป็นบรมบุรุษ
ถึงความบรรลุปรมัตถะ พระอรหันต์นั้น มิได้ก่อ มิได้กำจัด กำจัดตั้งอยู่แล้ว มิได้ละ มิได้ถือมั่น
ละแล้วจึงตั้งอยู่ มิได้เย็บ มิได้ยก เย็บแล้วจึงตั้งอยู่ มิได้ดับ มิได้ให้ลุก ดับแล้วจึงตั้งอยู่
ดำรงอยู่ เพราะเป็นผู้ประกอบด้วยศีลขันธ์ สมาธิขันธ์ ปัญญาขันธ์ วิมุตติขันธ์ วิมุตติญาณ-
*ทัสสนขันธ์ ซึ่งเป็นอเสขะ แทงตลอดอริยสัจจะแล้วจึงตั้งอยู่ ก้าวล่วงตัณหาอย่างนี้แล้ว จึง
ตั้งอยู่ ดับไฟกิเลสแล้วจึงตั้งอยู่ ตั้งอยู่เพราะเป็นผู้ไม่ต้องไปรอบ ยึดถือเอายอดแล้ว ตั้งอยู่
ตั้งอยู่เพราะเป็นผู้ซ่องเสพวิมุติ ดำรงอยู่ด้วยเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขาอันบริสุทธิ์ ดำรง
อยู่ด้วยความบริสุทธิ์โดยส่วนเดียว ดำรงอยู่ในความเป็นผู้ไม่แข็งกระด้างด้วยตัณหาทิฏฐิ มานะ
อันบริสุทธิ์ ตั้งอยู่เพราะเป็นผู้หลุดพ้น ตั้งอยู่เพราะเป็นผู้สันโดษ ตั้งอยู่ในส่วนสุดรอบแห่งขันธ์
ธาตุ อายตนะ คติ อุปบัติ ปฏิสนธิ ภพ สงสาร วัฏฏะ ตั้งอยู่ในภพอันมีในที่สุด ตั้งอยู่
ในสรีระที่สุด ทรงไว้ซึ่งร่างกายที่สุด.
             สมจริงดังประพันธ์คาถาว่า:-
                          พระขีณาสพนั้น มีภพนี้เป็นที่สุด มีสรีระนี้เป็นทีหลัง มิได้
                          มีชาติ มรณะ สงสาร และภพใหม่.
                          เพราะฉะนั้น จึงชื่อว่า เหมือนบุคคลวิดน้ำในเรือแล้วไปถึงฝั่ง ฉะนั้น.
             เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคจึงตรัสว่า
                          เพราะเหตุนั้น สัตว์ผู้เกิดมา พึงเป็นผู้มีสติทุกเมื่อ พึงเว้นขาดกาม
                          ทั้งหลาย ครั้นเว้นขาดกามเหล่านั้น พึงข้ามโอฆะได้ เหมือนบุคคล
                          วิดน้ำในเรือแล้วไปถึงฝั่ง ฉะนั้น ดังนี้.

จบ กามสุตตนิทเทส ที่ ๑.
-----------------------------------------------------

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๒๙  บรรทัดที่ ๑ - ๔๘๖.  หน้าที่  ๑ - ๒๑.
 http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=29&A=0&Z=486&pagebreak=0 (http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=29&A=0&Z=486&pagebreak=0)
             ศึกษาอรรถกถานี้ ได้ที่ :-
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=1 (http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=1)
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙
http://www.84000.org/tipitaka/read/?สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่_๒๙ (http://www.84000.org/tipitaka/read/?สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่_๒๙)
http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_29 (http://www.84000.org/tipitaka/read/?index_29)

Image

เสขะปฏิปทา ๑๕

สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก


บัดนี้ จักแสดงธรรมะเป็นเครื่องอบรมในการปฏิบัติอบรมจิต ในเบื้องต้นก็ขอให้ทุกๆ ท่านตั้งใจนอบน้อมนมัสการ พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ตั้งใจถึงพระองค์พร้อมทั้งพระธรรมและพระสงฆ์เป็นสรณะ ตั้งใจสำรวมกายวาจาใจให้เป็นศีล ทำสมาธิในการฟัง เพื่อให้ได้ปัญญาในธรรม

จะแสดงพระพุทธคุณนำในบทว่าวิชชาจรณสัมปันโน พระผู้มีพระภาคเจ้านั้นทรงเป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ ได้แสดงวิชชาและจรณะมาตอนหนึ่งแล้ว จะได้แสดงในข้อว่าจรณะ ตามที่ท่านพระอานนท์ได้แสดง ที่พระธรรมสังคาหกาจารย์ร้อยกรองไว้ในเสขะพลสูตร ซึ่งมีความโดยย่อว่า ครั้งหนึ่งเมื่อพระพุทธเจ้าทรงได้รับเชิญเสด็จไปประทับเป็นครั้งแรก ในสัณฐาคารคืออาคารอันเป็นที่ประชุมของเจ้าศากยะในกรุงกบิลพัสดุ์ ซึ่งได้สร้างขึ้นใหม่ยังมิได้ใช้สอย

พระพุทธเจ้าพร้อมทั้งหมู่สงฆ์ก็ได้เสด็จไปประทับที่สัณฐาคาร ได้ตรัสแสดงธรรมแก่เจ้าศากยะทั้งหลายเป็นอันมาก แล้วได้โปรดให้ท่านพระอานนท์แสดงเสขะปฏิปทาแก่เจ้าศากยะทั้งหลายต่อไป

พระองค์ก็ได้ทรงประทับพักผ่อนพระอิริยาบถโดยสีหไสยา ท่านพระอานนท์จึงได้แสดงเสขะปฏิปทาคือข้อปฏิบัติที่ทำให้เป็นเสขะบุคคล หรือข้อปฏิบัติของเสขะบุคคล


๏ เสขะบุคคล

อันเสขะบุคคลนั้นก็หมายถึงท่านผู้ตั้งอยู่ในโสดาปฏิมรรค จนถึงท่านผู้ตั้งอยู่ในอรหัตตมรรค ตามศัพท์ว่าเสขะก็แปลว่าผู้ศึกษา แต่เสขะคือผู้ศึกษาในพุทธศาสนานั้น มีความหมายสูงดังที่กล่าว ส่วนที่ต่ำลงมาคือยังไม่เป็นโสดาบันบุคคล ยังเป็นบุถุชน เรียกว่าเสขะก็มิใช่ อเสขะก็มิใช่ และท่านผู้ตั้งอยู่ในอรหัตตผลเป็นพระอรหันต์ จึงเรียกว่าอเสขะที่แปลว่าผู้ไม่ต้องศึกษา คือเป็นผู้จบการศึกษาแล้ว

ท่านพระอานนท์ก็ได้รับพระพุทธบัญชา แสดงเสขะปฏิปทา ๑๕ ประการแก่เจ้าศากยะทั้งหลาย และในตอนท้ายก็ได้กล่าวว่าเสขะปฏิปทาทั้ง ๑๕ ประการนี้ ก็เป็นจรณะคือข้อปฏิบัติเครื่องดำเนินถึงวิชชา เพราะฉะนั้น ในการแสดงอธิบายจรณะในพระพุทธคุณบทนี้ จึงมักจะยกเอาจรณะ ๑๕ ตามที่ท่านพระอานนท์ได้แสดงดังที่เล่ามากันโดยมาก


๏ เสขะปฏิปทา ๑๕

จรณะหรือเสขะปฏิปทา ๑๕ ประการนี้ ก็คือสีลสัมปทาถึงพร้อมด้วยศีล อินทรียสังวรความสำรวมอินทรีย์ โภชเนมัตตัญญุตาความรู้ประมาณในภัตตาหาร ชาคริยานุโยคความประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นอยู่ นี้ ๔ ประการ

และสัทธรรมอีก ๗ ประการอันได้แก่ สัทธา หิริ โอตตัปปะ พาหุสัจจะ วิริยะ สติ และปัญญา รวมเป็น ๗ ประการกับ รูปฌานที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ อีก ๔ ประการ ก็รวมเป็น ๑๕ ประการ และโดยที่ได้แสดงจรณะ ๑๐ ประการมาแล้วตามที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงเอง เพราะฉะนั้น จึงได้แสดงอธิบายไปแล้วหลายข้อ จึงจะไม่แสดงอธิบายข้อที่ซ้ำกัน สีลสัมปทาถึงพร้อมด้วยศีล กับอินทรียสังวรความสำรวมอินทรีย์ ได้แสดงอธิบายแล้ว


๏ โภชเนมัตตัญญุตา

โภชเนมัตตัญญุตาความรู้ประมาณในภัตตาหาร ท่านสอนให้พิจารณาอาหารที่บริโภค ในขณะที่กำลังบริโภค ตามบทปฏิสังขาโยที่พระสวดกันอยู่ซึ่งมีความโดยย่อว่า บริโภคภัตตาหารก็มิใช่ว่าเพื่อเล่น มิใช่ว่าเพื่อมัวเมา มิใช่ว่าเพื่อเปล่งปลั่งประเทืองผิว แต่ว่าบริโภคภัตตาหารก็เพื่อที่จะบำบัดความหิวระหาย และป้องกันมิให้เกิดเวทนาที่เป็นทุกข์ และเพื่ออนุเคราะห์พรหมจรรย์ เพื่อดำรงกายให้เป็นไป

นี้เป็นใจความโดยย่อ ซึ่งรวมความเข้าแล้วก็เป็นการพิจารณาว่า บริโภคเพื่อที่จะทะนุบำรุงร่างกาย เพราะร่างกายนี้ต้องอาศัยอาหารจึงดำรงอยู่ได้ และดำรงร่างกายอยู่ก็เพื่อว่าที่จะประพฤติพรหมจรรย์ คือปฏิบัติตามพระธรรมวินัยของพระพุทธเจ้า มิใช่เพื่อตัณหากิเลสต่างๆ และเมื่อพิจารณาดั่งนี้ก็จะทำให้ไม่เกิดหรือไม่ส่งเสริม รสะตัณหา ตัณหาในรส บริโภคเพื่อให้สำเร็จประโยชน์ที่ต้องการ คือเพื่อดำรงร่างกายดำรงชีวิตให้เป็นไปอยู่ เป็นไปอยู่ทำไม ก็เพื่อที่จะประพฤติพรหมจรรย์ กระทำกิจตามพระธรรมวินัย ประกอบกิจที่เป็นประโยชน์

เมื่อเป็นดั่งนี้ ก็จะทำให้การบริโภคนั้น เป็นไปพอเหมาะพอควร ไม่น้อยไม่มากเกินไป เท่าที่ร่างกายต้องการ ไม่ถือเอารสอร่อยเป็นที่ตั้ง คือไม่ตามใจลิ้น และเมื่อพิจารณาดั่งนี้ แม้ว่าอาหารที่บริโภคจะมีรสไม่ถูกปากไม่ถูกลิ้น ก็จะสามารถบริโภคได้

เพราะเมื่อไม่ติดอยู่ในรส ไม่ติดอยู่ในรสะตัณหาแล้ว การบริโภคก็เป็นไปเพื่อให้สำเร็จประโยชน์ตามที่ต้องการ ไม่ใช่ว่าจะต้องเที่ยวแสวงหาอาหารที่มีรสตามที่ชอบ ถ้าไม่ได้ก็ไม่ยอมที่จะบริโภค หรือบริโภคแต่น้อย ถ้าได้อาหารที่มีรสถูกปากที่เอร็ดอร่อยก็บริโภคเสียใหญ่ และไม่เป็นเวล่ำเวลาอันสมควร ดั่งนี้เรียกว่าไม่รู้ประมาณในภัตตาหาร แต่เมื่อรู้ประมาณในภัตตาหาร ด้วยการพิจารณาดังกล่าว ก็จะทำให้การบริโภคอาหารเป็นไปโดยถูกต้อง พอเหมาะพอควร เพื่อทะนุบำรุงกายให้ดำรงอยู่ เพื่อประพฤติพรหมจรรย์ ดั่งนี้


๏ ชาคริยานุโยค

ชาคริยานุโยคประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นอยู่ ที่ท่านแสดงอธิบายไว้ ก็คือว่าในเวลากลางวัน ก็นั่งบ้าง เดินบ้าง ที่เรียกว่าเดินจงกรม ชำระจิตของตนให้บริสุทธิ์ ผ่องแผ้วจากกิเลสที่เป็นเครื่องกั้นใจทั้งหลาย คือเป็นเครื่องกั้นไว้มิให้บรรลุสมาธิและปัญญา ในเวลากลางคืนในปฐมยาม ก็นั่งบ้าง เดินบ้าง เปลื้องจิตให้บริสุทธิ์ ให้พ้นจากกิเลสเป็นเครื่องกั้นทั้งหลาย ในมัชฌิมยามของราตรี ก็พักด้วยการนอนโดยสีหไสยาคือนอนตะแคงเบื้องขวา และทำสติที่จะลุกขึ้น ที่จะตื่นขึ้น และก็ตื่นขึ้นในปัจจฉิมยามของราตรี ก็นั่งบ้างเดินบ้าง ชำระจิตให้บริสุทธิ์ ให้พ้นจากกิเลสซึ่งเป็นเครื่องกั้นจิตทั้งหลาย

นี้ท่านแสดงถึงวิธีปฏิบัติเป็นเครื่องตื่นอยู่อย่างเต็มที่ แม้ว่าจะไม่ปฏิบัติอย่างเต็มที่ดั่งนี้ เอาเพียงปฏิบัติตามที่ท่านแปลคำนี้ไว้ว่า ประกอบความเพียรเป็นเครื่องตื่นอยู่ ไม่เห็นแก่นอนมากนัก และเวลาที่ตื่นอยู่ก็ต้องคอยทำการเปลื้องจิต ปฏิบัติเปลื้องจิตจากกิเลสเป็นเครื่องกั้น มิให้จิตได้สมาธิได้ปัญญา โดยตรงก็คือนิวรณ์ทั้ง ๕ นั้นเอง

คอยชำระจิตอยู่เสมอจากนิวรณ์ทั้ง ๕ คือกามฉันท์ความพอใจรักใคร่ในกาม พยาบาทความหงุดหงิดขึ้งเคียดโกรธแค้นขัดเคืองมุ่งร้ายหมายล้างผลาญ ถีนมิทธะความง่วงงุนเคลิบเคลิ้ม อุทธัจจะกุกกุจจะความฟุ้งซ่านรำคาญใจ และวิจิกิจฉาความเคลือบแคลงสงสัยต่างๆ ปฏิบัติดั่งนี้เรียกว่าเป็นชาคริยานุโยค ก็รวมเป็น ๔ ข้อ


๏ ความเชื่อที่ประกอบด้วยปัญญา

ส่วนสัทธรรม ๗ นั้น สัทธรรมก็แปลว่าธรรมะของสัตตบุรุษ คือผู้สงบรำงับ หรือธรรมะของคนดี ธรรมะที่ดี อันได้แก่ศรัทธาคือความเชื่อ และความเชื่อในพุทธศาสนานี้ ต้องการความเชื่อที่ประกอบด้วยปัญญา ที่เป็นญาณสัมปยุต ประกอบด้วยญาณคือความหยั่งรู้ ซึ่งเรียกว่าเป็นความเชื่อในสิ่งที่ควรเชื่อ คือว่าเลือกเชื่อเฉพาะสิ่งที่ควรเชื่อ และจะมีศรัทธาดั่งนี้ได้ก็ต้องใช้ปัญญา ต้องใช้ญาณพิจารณา ให้รู้ว่าอะไรควรเชื่อ อะไรไม่ควรเชื่อ

และสำหรับพุทธศาสนิกชน ศรัทธาที่ต้องการเป็นข้อสำคัญในฐานะเป็นพุทธสาวก ก็คือตถาคตะโพธิสัทธา ความเชื่อความตรัสรู้ของพระตถาคตพุทธเจ้า ซึ่งความเชื่อดั่งนี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต้องอาศัย การที่มาเจริญพุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า และให้รู้จักพระพุทธคุณดังที่สวดกันอยู่ว่า อิติปิโส ภควา อะระหัง สัมมา สัมพุทโธ เป็นต้น ดั่งที่กำลังแสดงอยู่นี้ ระลึกถึงพระพุทธคุณให้มีความเข้าใจซาบซึ้งในพระพุทธคุณ แม้บทใดบทหนึ่ง เมื่อเป็นดั่งนี้ก็จะทำให้ได้ตถาคตะโพธิสัทธามากขึ้นๆ และก็จะทำให้ได้ศรัทธาในธรรมะที่พระพุทธเจ้าทรงสั่งสอน


๏ ศรัทธา ๓

เพราะฉะนั้น พระอาจารย์จึงได้แนะนำศรัทธาอีก ๓ ข้อไว้ ก็คือ กรรมสัทธา ความเชื่อในกรรม วิปากสัทธา ความเชื่อในผลของกรรม กัมมัสสกตาสัทธา ความเชื่อในความที่สัตว์มีกรรมเป็นของๆ ตน เมื่อมีศรัทธาอันมีลักษณะดังกล่าวนี้ จึงจะชื่อว่าเป็นศรัทธาในพระพุทธศาสนา ที่พระพุทธเจ้าได้ทรงสั่งสอนเอาไว้ให้ปลูกศรัทธาให้มีขึ้น

ฉะนั้นแม้ข้อศรัทธานี้ ก็เป็นข้อที่ผู้ปฏิบัติธรรมจะต้องมาพิจารณา ดูที่ศรัทธาคือความเชื่อของตน ว่าเป็นไปถูกตามที่พระพุทธเจ้าทรงประสงค์ให้เชื่อหรือไม่ ถ้าหากว่ายังไม่เข้าในหลักของศรัทธาตามที่กล่าวมานี้ ก็ชื่อว่ายังไม่เข้าหลักของศรัทธา ตามที่พระพุทธเจ้าทรงประสงค์ ยังเป็นศรัทธาอาจจะเป็นของตนเองที่มีมาตามสันดาน หรือว่าจากคำแนะนำของผู้อื่นที่ไม่ใช่พระพุทธเจ้า

ฉะนั้นแม้ข้อศรัทธานี้ ก็ต้องเป็นข้อที่ทุกๆ คนจะต้องปรับปรุง แก้ไขปฏิบัติศรัทธาของตนให้ถูกให้ตรง อันนับว่าเป็นอันดับแรก และเมื่อมีศรัทธาตรงแล้วก็จะทำให้เป็นที่ตั้งของกุศลธรรมทั้งหลายอื่นๆ ต่อไป


๏ หิริ โอตตัปปะ

จึงถึงสัปปุริสธรรม หรือว่าสัทธรรม อันเป็นข้อที่ ๒ ที่ ๓ ก็คือหิริความละอายใจต่อความชั่ว โอตตัปปะความเกรงกลัวต่อความชั่ว ก็คือต่อผลของความชั่ว หิริโอตตัปปะนี้ท่านแสดงว่าเป็นเหตุใกล้ของศีล เมื่อมีหิริโอตตัปปะอยู่ ก็ย่อมจะทำให้มีศีลได้ ศีลก็จะมีสืบจากหิริโอตตัปปะ เพราะฉะนั้น หิริโอตตัปปะนี้จึงเป็นธรรมะสำคัญ จนถึงที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ว่าเป็นโลกบาล คือเป็นธรรมะที่คุ้มครองโลก


๏ พาหุสัจจะ ความเป็นผู้ที่ได้สดับมาก

และต่อไปก็คือพาหุสัจจะที่แปลว่าความเป็นผู้ที่ได้สดับมาก ในทางพุทธศาสนาก็คือความที่ได้สดับตรับฟัง ธรรมะที่พระพุทธเจ้าได้ทรงแสดงไว้ดีแล้ว ได้ทรงกล่าวไว้ดีแล้ว เป็นธรรมะที่งามในเบื้องต้น งามในท่ามกลาง งามในที่สุด พร้อมทั้งอรรถะคือเนื้อความ พร้อมทั้งพยัญชนะคือถ้อยคำ เป็นธรรมะที่กล่าวประกาศพรหมจรรย์พระศาสนา บริบูรณ์คือครบถ้วนไม่มีบกพร่อง บริสุทธิ์ก็คือถูกต้องไม่มีผิดพลาด สิ้นเชิงก็คือทั้งหมด ก็ตั้งใจสดับตรับฟัง ตั้งใจเรียนธรรมะที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ดีแล้วเหล่านี้ ท่องบ่นจำทรง สั่งสมด้วยวาจาก็คือว่าให้คล่องปาก จำได้ด้วยใจด้วย แล้วให้คล่องปากด้วย และขบเจาะด้วยทิฏฐิคือความเห็น อันได้แก่ทำความเข้าใจ ดั่งนี้ เรียกว่าพาหุสัจจะความเป็นผู้ที่ได้สดับตรับฟังมาก


๏ เพียรละ เพียรภาวนา สติ ปัญญา

ข้อต่อไปก็คือเพียร เพียรปฏิบัติในการละส่วนที่เป็นอกุศลธรรมทั้งหลาย เพียรภาวนาอันหมายถึงว่าอบรมทำให้มีให้เป็นขึ้น ในส่วนที่เป็นกุศลธรรมทั้งหลาย ข้อต่อไปก็คือสติและปัญญา ก็คือปฏิบัติทำสติความระลึกได้ หรือความกำหนดลงไปให้ได้ ให้เป็นตัวสติ และปฏิบัติทำปัญญา คือความรู้รอบคอบตามเหตุตามผล ตามความเป็นจริง หรือว่ารู้ความจริงตามเหตุและผล

ก็รวมเป็น ๗ ประการ เรียกว่าสัทธรรม ๗ หรือสัปปุริสธรรม ๗ ก็แปลว่าธรรมะของสัตตบุรุษเหมือนกัน และรูปฌานอีก ๔ ข้อ คือรูปฌานที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ อันหมายถึงเป็นสมาธิอย่างสูง เป็นอัปปนาสมาธิ สมาธิที่แนบแน่น จัดเป็นรูปฌานที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ โดยลำดับ ก็รวมเป็นจรณะ ๑๕ หรือว่าเสขะปฏิปทา ๑๕


๏ ข้อปฏิบัติดำเนินถึงวิชชา

พระพุทธเจ้าเองก็ทรงประกอบด้วยจรณะ เป็นจรณะสัมปันโนถึงพร้อมด้วยจรณะ และเมื่อถึงพร้อมด้วยจรณะ จรณะนี้เองเป็นเครื่องปฏิบัติ เป็นข้อปฏิบัติเครื่องดำเนินถึงวิชชา จึงทรงได้วิชชา ๓ วิชชา ๘ ตามที่ได้แสดงแล้ว เป็นวิชชาสัมปันโนผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชา แต่ในบทพระพุทธคุณนี้เรียงวิชชาไว้หน้า คู่กันไปกับจรณะ ว่าวิชชาจรณะสัมปันโนผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ

อีกอย่างหนึ่งทำความเข้าใจกันง่ายๆ ดังที่มีบางท่านแสดงว่าถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ ก็คือถึงพร้อมด้วยความรู้และความประพฤติ ถึงพร้อมด้วยรู้และความประพฤติที่คู่กันนี้ ก็หมายถึงว่ารู้ด้วยประพฤติด้วย มิใช่ว่ารู้แล้วก็ไม่ประพฤติ แต่ว่ารู้ด้วยประพฤติด้วย มีความประพฤติสมควรแก่ความรู้ แม้ว่าจะมีความเข้าใจดั่งนี้ก็ได้

และก็อาจอธิบายคำว่าจรณะ ถึงอรรถะจริยาของพระพุทธเจ้า คือพระพุทธเจ้าเมื่อได้ตรัสรู้แล้ว ทรงเป็นวิชชาสัมปันโนถึงพร้อมด้วยวิชชาแล้ว ก็ทรงเสด็จจาริกไปทรงประกอบอรรถะจริยา คือประพฤติประโยชน์ ที่ท่านแสดงเอาไว้ ๓ ประการ คือ โลกัตถะจริยา ทรงประพฤติประโยชน์แก่โลก ญาตัตถะจริยา ทรงประพฤติประโยชน์แก่พระญาติ พุทธัตถะจริยา ทรงประพฤติประโยชน์โดยฐานะเป็นพระพุทธเจ้า

ทรงประพฤติประโยชน์แก่โลกนั้น ก็คือทรงแสดงธรรมสั่งสอน ชี้ให้ทราบ และให้ปฏิบัติเพื่อบรรลุถึง ประโยชน์ปัจจุบันบ้าง ประโยชน์ภายหน้าบ้าง ประโยชน์อย่างยิ่งบ้าง แก่โลก ญาตัตถะจริยา ทรงประพฤติประโยชน์แก่พระญาตินั้น ก็คือทรงเสด็จไปโปรดพระญาติ ดังเช่นเสด็จไปโปรดพระพุทธบิดา และที่มีแสดงไว้อีกว่าได้เสด็จไปโปรด ทรงแสดงธรรมโปรดพระพุทธมารดาซึ่งได้เสด็จทิวงคตไปแล้ว และได้โปรดแก่พระญาติอื่นๆ

พุทธัตถะจริยา ทรงประพฤติประโยชน์โดยฐานะเป็นพระพุทธเจ้านั้น ก็เช่นได้ทรงปฏิบัติพระองค์ดังที่พระพุทธเจ้าทั้งหลายได้ทรงปฏิบัติมาครบถ้วนทุกประการ โดยเฉพาะก็คือทรงแสดงธรรมะสั่งสอน ทรงแสดงธรรม ทรงบัญญัติพระวินัย ทรงตั้งพุทธบริษัทก็คือ ภิกษุบริษัท ภิกษุณีบริษัท อุปาสกบริษัท อุปาสิกาบริษัท ขึ้นในโลก ก็ชื่อว่าได้ทรงปฏิบัติโดยฐานะเป็นพระพุทธเจ้า

เพราะฉะนั้น พระพุทธเจ้าก็ได้ทรงประกอบอรรถะจริยา คือทรงประพฤติประโยชน์ต่างๆ สมบูรณ์ ก็โดยที่เมื่อได้ตรัสรู้ ทรงถึงพร้อมด้วยวิชชา ก็ทรงใช้วิชชา ทรงประพฤติสิ่งที่เป็นประโยชน์ต่างๆ ตามที่แสดงมา ซึ่งข้อที่ประพฤติประโยชน์ต่างๆ นี้ก็ชื่อว่าจรณะเหมือนกัน แม้นัยยะนี้พระพุทธองค์ก็ได้ทรงชื่อว่าวิชชาจรณสัมปันโน ผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ ต่อไปนี้ก็ขอให้ตั้งใจฟังสวดและตั้งใจทำความสงบสืบต่อไป



.......................................................

คัดลอกมาจาก
เทปธรรมอบรมจิต ข้อความสมบูรณ์
อณิศร โพธิทองคำ บรรณาธิการ
http://www.mahayana.in.th/tsavok/tsavok.html (http://www.mahayana.in.th/tsavok/tsavok.html)

พระสุตตันตปิฎก  ทีฆนิกาย  สีลขันธวรรค  [๓.อัมพัฏฐสูตร]
    ทางเสื่อม  ๔  ประการแห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติ

พระไตรปิฏกเล่มที่ 9 หน้าที่ 102

 ทางเสื่อม ๔ ประการแห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติ
            [๒๘๐]    อัมพัฏฐะ    วิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมนี้มีทางเสื่อมอยู่ ๔    ประการ    ๔    ประการอะไรบ้าง    คือ
     (๑)    สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้    เมื่อยังไม่บรรลุวิชชาสมบัติ และจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมนี้    จึงหาบหิ้วบริขารดาบสเข้าไปสู่ราวป่าด้วยตั้งใจว่าจักบริโภคผลไม้หล่น    เขาต้องเป็นคนรับใช้ ของท่านที่เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้    ข้อนี้เป็นทาง เสื่อมประการที่    ๑    แห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยม
      (๒)    อีกอย่างหนึ่ง    สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้    เมื่อยังไม่บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมนี้    ทั้งไม่สามารถจะหาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้    จึงถือเสียมและตะกร้าเข้าไปสู่ราวป่า ด้วยตั้งใจว่าจักบริโภคเหง้า    ราก    และผลไม้    เขาต้องเป็นคนรับใช้ของท่านที่เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้    ข้อนี้เป็นทาง เสื่อมประการที่    ๒    แห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยม
      (๓)    อีกอย่างหนึ่ง    สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้    เมื่อยังไม่ บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมนี้    ไม่สามารถจะ หาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้    ทั้งไม่สามารถจะหาเหง้า    ราก    และผลไม้บริโภคได้    จึงสร้างเรือนไฟไว้ใกล้บ้านหรือนิคมแล้วบูชาไฟอยู่เขาต้องเป็นคนรับใช้ของ ท่านที่เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้    ข้อนี้เป็นทางเสื่อมประการที่    ๓    แห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยม
      (๔)    อีกอย่างหนึ่ง    สมณะหรือพราหมณ์บางคนในโลกนี้    เมื่อยังไม่ บรรลุวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมนี้    ไม่สามารถจะ หาผลไม้ที่หล่นบริโภคได้    ไม่สามารถหาเหง้า    ราก    และผลไม้ บริโภคได้    ทั้งไม่สามารถจะบูชาไฟได้    จึงสร้างเรือนมีประตู    ๔ ด้านไว้ที่หนทางใหญ่สี่แพร่งแล้วพักอยู่ด้วยตั้งใจว่า    เราจะบูชา ท่านผู้ที่เดินทางมาจากทิศทั้ง    ๔    ตามสติกำลัง    ไม่ว่าผู้นั้นจะเป็นสมณะหรือพราหมณ์ก็ตาม    เขาต้องเป็นคนรับใช้ของท่านที่เพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะโดยแท้    ข้อนี้เป็นทางเสื่อมประการที่ ๔    แห่งวิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยม
    อัมพัฏฐะ    วิชชาสมบัติและจรณสมบัติอันยอดเยี่ยมมีทางเสื่อมอยู่    ๔    ประการนี้แล


    อธิบาย ให้เข้าใจง่ายสำหรับท่านที่อ่านแล้ว ยังไม่เข้าใจ คือ พระพุทธเจ้าพระองค์ตรัสแสดงไว้ว่า สมณะพราหม์ ผู้ที่ยังไม่บรรลุ วิชชาและจรณะ มีความปรารถนา เพืื่อ ลาภ เพื่อ ยศ เพื่อ สรรเสริญ เพื่อ สุข(อันเจือด้วยตัณหา )ปรารถนาลามก เพื่อให้ผู้อื่น ยอมรับใช้ ด้วยคิดว่าตนเองเพียบพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ ที่ไม่มีในตน ข้อนี้เป็นทางแห่งความเสื่อม ของผู้ภาวนา เป็นด่านสำคัญของผู้ภาวนา ที่ไปไม่รอดเพราะเจือด้วย ปณิธานอันลามก ไม่ประกอบด้วยกุศล ดังนั้น อยากให้ท่านทั้งหลายที่เป็นทั้งศิษย์ สมาชิกธรรม ผู้ติดตามอ่านเมื่อเวลาจะภาวนาให้ตั้งปณิธาน เพื่อความสิ้นไปแห่งกิเลส และไม่ภาวนาเพื่อ โลกธรรม ทั้ง 8 เมื่อท่านคิดได้เห็นได้อย่างนี้จิตของท่านจะผ่องใส ด้วยปฏิบัติบูชา และความเสื่อม ด้วย วิชชา 3 และ จรณะ 15 จักไม่เกิดแก่ท่านทั้งหลาย

    ดังนั้นขอให้ท่านทั้งหลาย ตระหนักปณิธานในการภาวนา และ ปฏิบัิติบูชา ต่อ พระสัมมาสัมพุทธเจ้า อย่างยิ่งยวด

จรณะ 15
รักษาศิล ในการปฏิบัติตนให้บริสุทธิ์ถึงจิตแท้ ให้หลุดพ้น เป็นการกระทำที่ไม่มีโลภ โกรธ หลง เข้ามาผูกพันธ์อยู่ในจิต การปฏิบัติตนให้อยู่ในศิล ให้ได้ละเอียดขึ้นไปตามระดับ โดยสังวรณ์อยู่ในจรณะ 15 ดังนี้

1 สังวรศิล    ประพฤติให้เข้าใจสิ่งดีชั่ว ในบาปบุญ คุณ โทษ ให้บริสุทธิ์ด้วยศิล ให้รู้ว่ามีศิลปกติอยู่ในตน รู้ทัน หลุดพ้นจาก ความโกรธ โลภ หลง ทังหลายทั้งปวง

2. สำรวมอินทรีย์   ระวังตนให้รู้ทั่วพร้อมทั้ง 6 ทวารนอก 6 ทวารใน ที่จะเกิดสิ่งใดสิ่งหนึ่งจากการกระทำนั้นๆ

3. โภชเนมัตตัญญุตา  รู้จักประมาณตน รู้ตนให้พร้อม พอเหมาะ พอควรที่จะกระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่จะมีจะเกิดขึ้น ในอาหาร การกิน การใช้จ่าย

4. ชาคิยานุโยคะ   พิจารณาควบคุมรู้อยู่ในการกระทำที่พึงประพฤติปฏิบัติให้อยู่ในการสังวรศีล สำรวมอินทรีย์ โภชเนมัตตัญญุตาทั้ง 3 ข้อให้ถูกต้องตรงจริง

5 ศรัทธา   เชื่อมันในหลักธรรมคำสอน ปฏิบัติตน รู้ตน เชื่อมั่นในตนว่าปฏิบัติอยู่ในทางที่ถูกต้องดีงามเป็นมัมมาแล้วจริง มีผลเกิดแล้ว เห็นผลแล้ว พากเพียรตั้งใจประพฤติปฏิบัติให้เกิดผลยิ่งขึ้น

6 หิริ  มีความละอายแก่ใจตนเองเมื่อรู้ว่าตนได้กระทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งเกิดขึ้นทางกาย วาจา ใจ ในทางใดทางหนึ่งก็ดี ที่ไม่ถูกไม่ควรแล้ว รู้สึกผิดละอาจตนเอง และจะไม่ทำสิ่งที่ผิดนี้ให้เกิดขึ้นอีกเลย

7 โอตตัปปะ   เกรงกลัวต่อบาปกรรมที่ตนได้กระทำสิ่งที่ไม่ถูกไม่ควร ไม่ดีไม่งาม ที่เกิดขึ้นนั้นๆ ระวังควบคุมตนไม่ให้เกิดอีก

8 พหุสัจจะ  เห็นอยู่รู้อยู่ เข้าใจอยู่ ในผลของการปฏิบัติ ที่ถูกตรงบริสุทธิ์แท้ พูดจริงทำจริง มีความซื่อสัตย์ ตั้งใจทำจริง ให้ยิ่งๆ ขึ้นอีก

9 วิริยะ  พากเพียร ประพฤติปฏิบัติ กระทำตนให้ดีให้ได้ยิ่งๆ ขึ้นไปอีก

10. สติ    ควบคุมให้รู้ตัวทั่วพร้อม พิจารณารู้อยู่ เป็นอยู่ในการกระทำทวารทั้ง 6 ทวารนอก 6 ทวารใน

11. ปัญญา รู้แจ้งชัดในทุกสิ่งที่เกิด ที่มี ที่ถูก ที่ควร ได้ยิ่งๆ ขึ้น ปล่อยจิต วางจิต ทำจิตให้สงบ เกิดญานทั้ง 4 ในตนแล้ว

12. ปฐมฌาน  เข้าสู่ความสงบระงับ จิตสงบ พ้นนิวรณ์ 5 ใจปลอดโปร่งติดอยู่ในอารมณ์เดียว (วิตก) มีวิจาร อ่านอยู่ในอารมณ์นั้น จิตเบิกบานเป็นหนึ่งเป็นอิสระ

13 ทุติยฌาน  ระงับวิตกวิจาร มีปิติสุข จิตคิดอ่านอะไร วางวิตก วิจาร จิตเบิกบาน เสวยปิติสุขอยุ่

14. ตติยฌาน   ระงับบปิติ หมดความรู้สึกปิติ  มีสติสัมปชัญญะ ควบคุมตนเอง รู้ตนเองชัด ขณะจิตสงบเสวยสุขอยู่

15. จตุตฌาน  ระดับสุขเป็นอุเบกขา เฉยวางสุข จิตผ่องใส สงบบริสุทธิ์ เป็นเอกถตาจิต จิตเป็นหนึ่ง ที่ประกอบด้วยมรรคมีองค์ 8 ถูกต้อง

เอกสารอ้างอิง  หลักการปฏิบัติตนที่จะให้บริสุทธิ์ ส.ศิลป 2525

 



ข่าวจาก: หัสชัย สิทธิรักษ์
วันที่: 07 ก.ย. 2551
เข้าอ่านทั้งหมด: 1940
[ ปิดหน้าต่างนี้ ]

วิชาและจรณะ 15

permalink


 


วิชชาจรณสัมปันโน
มาจากคำ 2 คำ คือ วิชชาและจรณะ คำว่า วิชชา หมายเอาวิชชา 8 คือ วิปัสสนาญาณ ความ เห็นแจ้ง เห็นวิเศษ หมายถึง พระพุทธองค์ทรงเห็นแจ้งในสภาวธรรมตรงตามความเป็นจริง เช่น เห็นขันธ์ 5 ว่าเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์และเป็นอนัตตา และยังทำให้สรรพสัตว์ ทั้งหลายต้องติดอยู่ในวัฏสงสารและต้องเวียนว่ายตายเกิดอย่างไม่รู้จักจบสิ้น ซึ่งการเห็นแจ้งนั้น ไม่ใช่จะมองเห็นได้ด้วยตามนุษย์ แต่พระพุทธองค์ทรงรู้เห็นได้ด้วยตาธรรม คือ ตาภายใน
มโนมยิทธิ ฤทธิ์ทางใจ คือ จะนึกให้เป็นอย่างไร ก็เป็นไปตามที่นึกได้
อิทธิวิธี แสดงฤทธิ์ได้ เช่น เนรมิตกายคนเดียวเป็นหลายคนได้
ทิพพโสต มีหูทิพย์ มีญาณพิเศษที่จะฟังอะไรก็ได้ยินตามที่ปรารถนา
เจโตปริยญาณ คือ รู้วาระจิตของผู้อื่น
ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ คือ ความรู้ที่สามารถระลึกชาติหนหลังได้ว่า ชาติไหน เกิดเป็นอะไร
ทิพพจักษุ คือ ตาทิพย์ พระองค์ทรงสามารถมองเห็นทุกสิ่งได้หมด ไม่ว่าจะอยู่ใกล้ไกลอย่างไร และระลึกชาติหนหลังของสัตว์อื่นได้
อาสวักขยญาณ คือ ความรู้ที่ทำลายอาสวะให้หมดสิ้น คือ ทรงขจัดกิเลสอาสวะให้หมดสิ้นไป ไม่มีเหลือในขันธสันดานของพระองค์เลยแม้แต่นิดเดียว ดังที่ได้ตรัสกับสคารวมาณพว่า เมื่อจิตเราเป็น สมาธิ บริสุทธิ์ ผุดผ่อง หลุดพ้นจากกิเลสแล้ว ก็มีญาณหยั่งรู้ว่า หลุดพ้นแล้ว รู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว กิจที่ควรทำ ได้ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นไม่มี
การที่พระพุทธองค์ทรงถึงพร้อมด้วยวิชชา 8 ประการนี้ จึงทำให้พระองค์สามารถกำจัดกิเลสให้หมดสิ้นไป และยังสั่งสอนให้สรรพสัตว์ทั้งหลายได้รู้เห็นจนสามารถกำจัดกิเลสไปได้หมด เหมือนอย่างกับพระองค์ วิชชา จึงเป็นความรู้ที่สามารถจะกำจัดความมืด คือ อวิชชา ให้หมดสิ้นไปได้อย่างถาวร
จรณะ หมายถึง ความประพฤติอันงดงาม มี 15 ประการ ได้แก่
1.ศีลสังวร คือ ความสำรวมในพระปาฏิโมกข์
2.อินทรีย์สังวร คือ ความสำรวมอินทรีย์ทั้ง 6 ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
3.โภชเนมัตตัญญุตา คือ ความรู้จักประมาณในการบริโภค
4.ชาคริยานุโยค คือ การประกอบความเพียรที่ทำให้เป็นผู้ตื่นอยู่เสมอ
5.ศรัทธา คือ ความเชื่อมั่น
6.สติ คือ ความระลึกได้
7.หิริ คือ ความละอายบาป
8.โอตตัปปะคือ ความกลัวบาป
9.พาหุสัจจะ คือความเป็นผู้ได้สดับมาก ( พหูสูต )
10.อุปักกะโม คือ เว้นจากพยายามเพื่อฆ่า และพยายามเพื่อลัก
11.ปัญญาและ รวมรูปฌาน 4 รวมเป็น 15สิ่ง เหล่านี้แสดงถึงว่า พระพุทธองค์ทรงมีศีลาจารวัตรที่งดงาม ทรงประพฤติปฏิบัติจรณะทั้ง 15 ประการมามากมายหลายภพหลายชาติ จึงทำให้ตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะจรณะทั้ง 15 ประการ เป็นพื้นฐานที่ทำให้พระองค์มีความหนักแน่น มั่นคงอย่างต่อเนื่องในการสร้างบารมี จนกระทั่งบรรลุพระสัมมาสัมโพธิญาณตามความปรารถนาที่ตั้งใจไว้

เพราะฉะนั้น คำว่า วิชชาจรณสัมปันโน จึง หมายความว่า เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ เพราะพระองค์ทรงประพฤติปฏิบัติจรณะทั้ง 15 ประการมาหลายภพหลายชาติ จึงทำให้พระองค์มีวิชชาที่รู้ในสิ่งที่สามารถกำจัดความมืด คือ อวิชชา และบรรลุเป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ด้วยพระองค์เอง

การเจริญจรณะ ๑๕ นั้น ให้เพียรเจริญปฏิบัติในกุศลกรรมบถ ๑๐

กุศลกรรมบถ ๑๐

            ๑. ปาณาติปาตา เวรมณี   เว้นจากทำชีวิตสัตว์ให้ตกล่วง
            ๒. อทินนาทานา เวรมณี   เว้นจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ด้วยอาการแห่งขโมย
            ๓. กาเมสุมิจฉาจารา เวรมณี เว้นจากประพฤติผิดในกาม

       ทั้ง ๓ นี้ จัดเป็นกายกรรม เพราะเป็นไปทางกายทวารโดยมาก

            ๔. มุสาวาทา เวรมณี   เว้นจากพูดเท็จ
            ๕. ปิสุณาย วาจาย เวรมณี   เว้นจากพูดส่อเสียด
            ๖. ผรุสาย วาจาย เวรมณี   เว้นจากพูดคำหยาบ
            ๗. สัมผัปปลาปา เวรมณี   เว้นจากพูดเพ้อเจ้อ

       ทั้ง ๔ นี้ จัดเป็นวจีกรรม เพราะเป็นไปทางวจีทวารโดยมาก

            ๘. อนภิชฌา ไม่โลภอยากได้ของเขา
            ๙. อพยาปาท ไม่พยาบาทปองร้ายเขา
            ๑๐. สัมมาทิฏฐิ เห็นชอบตามคลองธรรม

       ทั้ง ๓ นี้ จัดเป็นมโนกรรม เพราะเป็นไปทางมโนทวารโดยมาก

บันทึกคำหลวงพ่อสอนที่พอจะหวนระลึกได้ โดยบันทึกกอปรกับความเข้าใจของตัวเราเอง หลวงพ่อเสถียรผู้เป็นพระอรหันต์ วัดถ้ำผาแดงผานิมิต บ.ดงเย็น ต.บัวเงิน อ.น้ำพอง จ.ขอนแก่น ซึ่งเป็นศิษย์ในหลวงตาสิริ อินทระสิริ ผู้เป็นพระอรหันต์สายพระป่าอีกท่านหนึ่ง วันที่ 2-4 ม.ค. 58 เรามีโอกาสได้เข้าไปขอพระกรรมฐานท่านด้วยเพราะเป็นเพื่อนกันกับบุตรชายท่าน ซึ่งบุตรชายท่านก็จะบวชตลอดชีวิตในวันที่ 26 ม.ค. 58 ตอนนี้ได้เข้านาคอยู่ ณ วัดป่าที่เชียงยืน
วันที่ 5 ม.ค. 58 วันครบรอบวันตายเตี่ยกิมคุณ เบญจศรีวัฒนา เราได้มีโอกาสพาแม่และเป๋าเป่าไไปใส่บาตรท่านเป็นผู้แรกในวันครบรอบวันนิพพานของหลวงปู่นิล มหันตปัญโญ ผู้เป็นพระอรหันต์และเป็นครูอุปัชฌาย์เรา

มีคำสอนที่พอจะหวนระลึกได้แล้วบันทึกไว้ตามความเห็นความเข้าใจของเราดังนี้

พระเดชพระคุณหลวงพ่อได้สอนมาง่ายๆ ตั้งแต่

- ศีล เป็นฐานของทุกสิ่ง ให้มีศีลให้ดี ทานจะเกิดไม่ได้ถ้าไม่มีศีล ถ้าจะภวายทาน หรือ สังฆทานใดๆ ท่านก็ให้เป็นผู้มีศีลก่อน ทานนั้นจึงจะสำเร็จได้ (พระอรหันต์ทุกๆองค์ก็สอนเรามาเช่นนี้) หลวงพ่อสอนให้ถือกรรมบถ ๑๐ เพราะเป็นศีลของพระอริยะเจ้า มีพระโสดาบันขึ้นไป(เราได้คุยกับบุตรชายหลวงพ่อตอนนำเกสาที่ปลงเข้านาคของยุตรชายท่านไปลอยน้ำที่แม่น้ำชี ณ อำเภอชนบท เนื่องจากบุตรชายท่านทำสมาธิแล้วเกิดนิมิตว่า กรรมบถ ๑๐ คือ มรรค เมื่อได้ถกอนุมานเหตุปัจจัยและผลนั้นตามสมควรแล้วก็เห็นว่า กรรมบถ ๑๐ คือ มรรคศีล (มรรคนี้ประกอบสงเคราะห์ด้วยศีล สมาธิ ปัญญา)
- ทานจะบริบูรณ์ได้ ก็ต้องมีศีลก่อนเท่านั้น ศีลจึงเป็นฐานของทุกสิ่งไม่ว่าจะเป็น พรหมวิหาร ๔ ทาน สติ สมาธิ ปัญญา
- ศีลใช้ละกิเลสอย่างหยาบ สมาธิใช้ละกิเลสอย่างกลาง ปัญญา(มรรคญาณ)ใช้ละกิเลสอย่างละเอียด(อุปกิเลส)
- เวลาทำสมาธิก็ให้รู้ลม บริกรรมพุทโธไป อย่าทิ้งลม อย่าทิ้งพุทโธ พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน เมื่อจิตมันคิดก็รู้ว่ากำลังคิด อย่าติดความคิดอย่าติดนิมิต นิมิตที่เห็นก็แค่สมมติที่จิตมันสร้างขึ้นหลอกให้เราหลงให้ยึดมั่นถือมั่นในมันมันเป็นเครื่องมือของกิเลสทั้งนั้น จิตจริงๆเดิมๆนั้นมันว่างไม่มีอะไรเลย อย่าไปยึดมั่นถือมั่นมัน ให้กลับมาอยู่ที่ลมหายใจ อยู่กับพุทโธไปมิให้ขาด (โดยส่วนตัวเราเมื่อพิจารณาแล้วเห็นตามจริงที่หลวงพ่อสอนว่า เมื่อจิตคิดก็รู้ว่า สิ่งที่คิดก็คือสมมติ นิมิตที่เห็นก็แค่สมมติที่จิตมันสร้างขึ้นหลอกให้เรายึดมั่นหลงตาม จิตรู้สิ่งที่คิดก็เป็นสมมติ จิตรู้สิ่งใด คิดสิ่งใด สิ่งนั้นเป็นสมมติทั้งนั้น อย่าไปยึดสมมติ อย่าไปหลงตามนิมิตสมมติของกิเลส ของจริงคือลมหายใจ คือ กายสังขาร ลมหายใจเป็นกายสังขาร เป็นกายละเอียด ส่วนอาการทั้ง ๓๒ เป็นกายหยาบ (ซึ่งไม่ได้หมายถึงกายหยาบกายละเอียด มโนมยิทธิแต่อย่างใด แต่เป็นกายหยาบกายละเอียดที่พิจารณาปฏิบัติกรรมฐานล้วนๆเท่านั้น)

- ไม่ต้องไปแยกวิตกวิจาร มันมาด้วยกัน วิตกคือพุทโธ จิตอยู่กับพุทโธคือวิจาร

- กาย ขันธ์ ๕ แยกกาย(วิชาม่างกายในสายพระป่า หรือ วิชาสลายธาตุในมัชฌิมาแบบลำดับ) แยกอาการทั้ง ๓๒ จนไม่เหลือสมมติ หรือ แยกอาการทั้ง ๓๒ ออก สงเคราะห์ลงตามจริงจนเหลือเพียง ธาตุ ๖ คือ ดินธาตุ น้ำธาตุ ลมธาตุ ไฟธาตุ อากาศธาตุ(ช่องว่างในกายในธาตุทั้งปวง) วิญญาณธาตุ(ตัวรู้ทั้งปวง รู้ผัสสะ รู้นามรูปทั้งปวง)

- สฬายตนะ อายตนะภายใน ๖ คือ หู ตา จมูก ลิ้น กาย ใจ (สฬายตนะเป็นเครื่องมือของจิต เป็นเครื่องต่อให้เกิดกิเลส) เป็นเครื่องต่อให้เกิด วิญญาณ+ผัสสะ ใน สี(รูป) เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ธรรมารมณ์(สิ่งที่ใจรู้ สังขารขันธ์ทั้งปวงเป็นต้น สมมติบัญญัติทั้งปวง ไปจนถึง นิพพาน)

- วิญญาณธาตุ(ตัวรู้ทั้งปวง รู้ผัสสะ รู้นามรูปทั้งปวง แต่รู้เพียงสมมติบัญญัติ วิญญาณตา วิญญาณหู วิญญาณจมูก วิญญาณลิ้น วิญญาณกาย วิญญาณใจ (ธรรมารมณ์)) สุดท้ายจนเหลือเพียงแค่สภาวะธรรมไม่มีแม้แต่ชื่อธาตุไรๆทั้งนั้น ไม่มีสภาวะธรรมไรๆที่เป็นชื่อเป็นสมมติบัญญัติ มีแต่สภาวะธรรมล้วนๆ

- จิตนี้ เมื่อรู้อารมณ์ไรๆแล้ว ก็เข้าไปยึดมั่นเกาะเกี่ยวเอาแต่สมมติที่รู้สัมผัสนั้นเป็นเหตุให้เกิดเวทนา จึงเป็นทุกข์

- อารมณ์พระนิพพานเป็นไฉน มีปฐมฌาณเป็นต้น มีความว่าง ว่างเท่านั้น ไม่มีอะไรเลย มีแต่ว่าง จะรู้ก็สภาวะธรรม เห็นโลกเป็นของว่างทั้งหมด

-วิชาแยกกาย..  อาการทั้ง ๓๒ ประการ เช่น ถอดเล็บ ถอดผม ขน ฟัน หนัง ก้อนเนื้อ เส้นเอ็น เลือด กระดูก ก็ไม่มีอะไรทั้งสิ้น

-สฬายตนะเป็นเครื่องมือของจิต จะจิต จะวิญญาณ จะมโน ก็คือ วิญญาณธาตุ ก็คือตัวรู้เท่านั้น จิตทำหน้าที่รู้เท่านั้น จิตอาศัยสฬายตนะเป็นเครื่องให้รู้สิ่งที่ผัสสะ
-อายตนะเป็นเครื่องมือของกิเลส กิเลสอาศัยอายตนะเป็นเครื่องล่าจิต หลอกให้จิตลุ่มหลงของปลอม ติดหลงสมมติ

-จิต คือ ตัวรู้ รู้ทุกอย่าง แต่รู้แค่สมมติบัญญัติ จิตไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์

-จิตนี้..เป็นตัวรู้ ตัวยึด ตัวจับเอาสมมติทุกอย่างมาเป็นอารมณ์ ให้เกิดเวทนา พอเกิดเวทนา ก็เข้าไปยึดต่ออีก ให้เกิดเป็นกิเลสตัณหา จิตไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เป็นเพียงตัวรู้ รู้เท่านั้น แต่มันรู้แค่สิ่งสมมติ ไม่รู้สภาพจริงหรือปรมัตถธรรมเลย

ตัวเราจริงๆนั้นมีแต่ความว่าง ว่างเท่านั้น ไม่มีอะไรเลย
แต่เพราะอาศัยจิตนั้นแหละเป็นเครื่องรู้ เครื่องยึดมั่นถือมั่น ทำให้เกิดเวทนาและรูปนาม เกิดสมมติบัญญัติ เกิดกิเลสตัณหาสืบมา

เมื่อรู้อกุศลธรรมอันลามกจัญไรเกิดขึ้นมีพุทธานุสสติหรืออานาปานสติเป็นเบื้องหน้า เมื่ออกุศลธรรมดับไปแล้ว ก็ปล่อยให้มันดับไปก็อย่าไปหวนระลึกมัน ให้มันขึ้นมาอีก อย่าเข้าไปยึดมัน ปล่อยมันดับไปของมัน มันเกิดดับเป็นธรรมดา ดับไปๆก็ปล่อยมันดับไป มันเกิดขึ้นก็ปล่อยมันไป มันเป็นไปของมันช่างมันอย่าไปยึดเอามันสักแต่มีไว้รู้เท่านั้น

ร่างกายเราก็เป็นเพียง ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ วิญญาณธาตุเท่านั้นไม่มีสิ่งใด ทุกอย่างไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์

เรื่องที่เราปวดขามันแค่เวทนา จริงๆร่างกายคือธาตุดิน มันไม่รู้อะไรทั้งนั้น ไม่มีความรู้สึกนึกคิด ไม่รู้เจ็บรู้ปวดทั้งสิ้น จิตเท่านั้นที่เป็นตัวรู้ รู้เจ็บ รู้ปวด จริงๆแล้วความเจ็บปวดมันเกิดขึ้นและมันดับไปแล้ว แต่จิตมันรู้เจ็บแล้วไปยึดเอาความเจ็บนั้นมันจึงจับเอาอาการที่ว่าเจ็บปวดนั้นมาเป็นที่ตั้งอารมณ์ มันจึงเจ็บปวดสืบต่อไม่หยุด ทั้งๆที่ ที่จริงมันดับไปนานแล้ว แต่อาศัยจิตนั้นแหละเป็นตัวยึดอารมณ์นั้นๆ มันจึงเจ็บปวดไม่หยุด

- ท่านพ่อลี ธัมมะธะโร สอนนั่งสมาธิ โดยเริ่มที่ฐานเป็นจุดเดิน ๕ จุด ให้ยึดไม่คลอนแคลนโครงเครงเหมือนหลักที่ปักแน่น ดังนี้คือ
1. เริ่มต้นให้จับที่ปลายจมูกหรือโพรงจมูกรู้ลมเข้าออก หายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ทำไปให้ถึง 10 อย่างนี้เสร็จรอบหนึ่ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 10 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 10)
2. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 7 ครั้งนี้เสร็จรอบหนึ่ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 7 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 7)
3. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 5 ครั้ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 5 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 5)
4. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 3 ครั้ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 3 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 3)
5. จับที่โพรงจมูกทำจิตเบิกกว้างเปิดให้สบาย แล้วบริกรรม พุทโธ ไปธรรมดา ประมาณสัก 5 - 10 ครั้ง แล้วก็รู้ลมเข้าออกธรรมดาไม่ต้องบริกรรมก็ได้
6. มีสติรู้ลมเข้าออกจิตจดจ่อจับ ๕ จุด คือ ปลายจมูก๑ → กลางหน้าผาก๑ → กลางกระหม่อมส่วนนอก๑ → โพรงกลวงในกระโหลกศีรษะ กลางสมอง(กระหม่อมภายในกลางกระโหลก)๑ (จุดนี้แหละที่ละทุกข์บรรเทาทุกข์เวทนาทั้งปวง) → กลางหน้าอก๑ (จากนั้นจะมาจับตามเฉพาะข้อที่ 5 ก็ได้)

หลวงพ่อเสถียร ก็สอนจุดเดินลมหายใจที่เหมือนๆกันแต่มี ๗ คือ
ปลายจมูก๑ → กลางหน้าผากหรือกลางหว่างคิ้ว๑ → กลางกระหม่อมภายนอก๑ → กลางกระโหลกสมองหรือท้ายทอยบน๑ → คอจุดกลางลูกกระเดือก๑ → กลางหน้าอก๑ → สะดือ(นาภี)๑

(ซึ่งที่หลวงพ่อสอนนี้ ถ้าหากเราจดจำหวนระลึกถึงสิ่งที่หลวงพ่อสอนไม่ผิดเพี้ยน ก็จะเห็นว่าเป็นอันเดียวกับการเดินลมหายใจในสัมโพชฌงค์ ๗ ของมัชฌิมาแบบลำดับ)

- คำสอนหลวงพ่อนี้ เมื่อเราจะหมายพิจารณาในขั้นต้นก็เห็นธรรมในขั้นต้น เมื่อจะหมายพิจารณาในขั้นกลางเป็นสมาธิก็เห็นในสมถะ เมื่อเราหมายจะพิจารณาด้วยปัญญาอันสืบต่อสมาธิก็จะเกิดปัญญาญาณทั้งปวง เมื่อเรามาวิเคราะห์ในธรรมเราก็พิจารณารวมสรุปที่หลวงพ่อสอนตั้งแต่ กาย -> สฬายตนะ -> ผัสสะ -> จิต(วิญญาณ มโน มนะ ตัวรู้ทุกอย่างคือ จิต) -> เวทนา -> {จิตที่รู้อารมณ์สมมติแล้วเข้าไปยึดมั่นถือมั่นให้เกิดกิเลสตัณหาสืบมา(วิญญาณ มโน มนะ ตัวรู้ทุกอย่างคือ จิต)} คือ อินทรีย์สังวร
- พระอริยะเจ้าทั้งหลาย เมื่อจะรู้ก็สักแต่รู้สภาวะธรรมรู้ว่าจิตรู้ผัสสะอันมีสภาวะธรรมนี้ๆเท่านั้นตัดขาดสมมติบัญญัติ ไม่มีตัวตน บุคคลใด มีแต่สภาวะธรรมไม่มีสมมติบัญญัติมีแต่ความว่าง ดังนี้แล้วเมื่อจิตรู้ว่า คน สัตว์ สิ่งของ ธาตุ รูป นาม อาการอย่างนี้ๆมีชื่อเรียกอย่างนี้ๆ จิตเกิดความคิด วิตก วิจาร อันนี้คือจิตรู้สมมติบัญญัติทั้งหมด เมื่อเข้าไปยึดเอาสิ่งที่รู้ก็เป็นเวทนา เป็นทุกข์ ดังนั้นจะดับเวทนาก็ดับที่ตัวรู้ คือ จิต ดับจิตที่รู้ผัสสะ รู้สมมติทั้งปวง
เมื่อเราได้พิจารณาตามโดยแยบคายในเบื้องลึกแบบปุถุชนอย่างเรา ก็ได้เห็นว่า

๑. สฬายตนะ เป็นประตูรับรู้ผัสสะใน สี เสียง กลิ่น รส โผฎฐัพพะ ธรรมารมณ์
๒. จิต เป็นตัวรู้ รู้ผัสสะรู้ทุกอย่างทางสฬายตนะแต่รู้แค่สมมติ ไม่รู้สภาพจริงเลย
๓. เมื่อจิตรู้สมมติ แล้วเราเข้าไปยึดสมมติที่รู้นั้นมันก็เวทนา เกิดฉันทะ ปฏิฆะ เกิดความยึดมั่นถือมั่นในเวทนา เกิดความตรึกนึกคิดสืบไป เป็นกิเลส ตัณหา เป็นทุกข์

ดังนั้นถ้าแยกเป็นกองๆตัดที่วิญญาณธาตุอันเป็นตัวรู้ที่รู้สมมตินี้แล้วสักแต่รู้ว่าจิตมันรู้สิ่งนี้ๆเท่านั้น เป็นจิตเห็นจิต จิตก็จะไม่ยึดผัสสะที่รู้ให้เกิดเป็นเวทนาสืบต่อไปให้เป็นทุกข์ เป็นผลอันเกิดจากจอิตเห็นจิต คือ นิโรธ ความดับทุกข์ดังนี้

มรรค นี้ที่ละอุปกิเลส ที่มีในกายและใจเราด้วยปัญญาญาณเป็นการละโดยไม่มีเจตนา คือ ความเห็นธรรมเห็นสภาพธรรม ความไม่เอาสิ่งที่รู้มายึดมั่นถือมั่นเป็นอารมณ์ที่ตั้งแห่งจิต
จิตมันรู้สิ่งใดทางสฬายตนะ ก็ให้เรามีมหาสติรู้ว่าจิตมันรู้สิ่งนี้ๆเท่านั้น (สติแบบปุถุชน คือ ระลึกได้ หวนระลึกได้ แยกแยะถูกผิดได้ในปัจจุบันนั้น แต่..มหาสติ คือ ตัวรู้ รู้จริง รู้อยู่ทุกขณะ มีสัมปะชัญญะรู้ตัว ทำให้รู้ตัวทั่วพร้อม รู้กายใจในปัจจุบันเป็นฐาน ทำให้เห็นในสภาพตามจริงอันปราศจากสมมติบัญญัติเป็นผล) ปัจจุบันนี้ๆสิ่งเหล่านั้นที่จิตรู้มันเกิดขึ้น มันดับไปเท่านั้น ไม่มีสิ่งใดๆ มีแต่สภาวะธรรม เจริญดังนี้แล้วคือมรรค ก็จะปหานอุปกิเลสไดั

---

---

   เราได้ทำสมาธิโดยประมาณ 40 - 60 นาที แบบที่ท่านพ่อลีและหลวงพ่อสอน ก็ให้พิจารณาเห็นว่า จิตนี้มันส่งออกนอก มันคิด มันรู้สิ่งที่คิด มันสืบต่อสิ่งที่คิด มันรู้กาย รู้อิริยาบถ รู้กิจที่กำลังทำ รู้สิ่งที่กำลังเป็นไป เข้าไปเสพย์คิด สืบต่อความคิด เกิดนิมิตมโนภาพบ้าง ซึ่งสิ่งทั้งปวงนี้สักแต่เป็นเพียงสังขารเท่านั้น มันเกิดของมัน ดับไปเองของมัน ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน บังคับให้เป็นดั่งใจไม่ได้ เมื่อเข้าไปเสพย์อารมณ์ที่รู้ เข้าไปเสพย์ความคิดสืบต่อสิ่งที่คิดก็มีแต่ทุกข์ ใจนี้มันรู้สิ่งที่คิด รู้อารมณ์ทั้งหมด แต่สิ่งที่มันรู้นี้ไม่มีจริงเลยเป็นของปลอม เป็นสมมติบัญญัติทั้งนั้น เป็นสิ่งที่ไม่มีจริง เช่น
- วิตกความตรึกนึกคิดทั้งปวง เมื่อพิจารณาสิ่งที่คิดเรื่องราวที่คิดที่เป็นไปแล้วี้ ก็เห็นว่าสัญญากอปรรวมกับความพอใจยินดี-ไม่พอใจยินดี และ ความปารถทั้งที่อยากและไม่่อยากของตนปรุงแต่งก่อเกิดเรื่องราวขึ้นมา เรื่องราวที่ปรุงแต่งให้เห็นมันก็แค่สมมติทั้งนั้นไม่มีความจริงเลย จิตนี้เมื่อมันรู้ความคิดปรุงแต่งสมมตินั้น มันก็แนบอารมณ์ไปกับสิ่งที่คิดปรุงแต่งสมมตินั้นสืบไป แล้วจิตนี้มันก็ไปยึดมั่นถือมั่นเอาสิ่งสมมติที่สังขารปรุงแต่งเหล่านั้น ที่กิเลสนั้นมันสร้างขึ้นมา ..จิตมันรู้มันยึดเอาความคิดปรุงแต่งสมมติเรื่องราวตามกิเลสทั้งนั้น
- นิมิตมโนภาพทั้งปวง เมื่อเราพิจารณาในมโนภาพแล้วนี้ ก็เห็นว่ามันคิดตามที่ใจปารถนาให้เป็นบ้าง สร้างเรื่องราวสมมติมาบ้างอย่างนั้นอย่างนี้ไม่เป็นจริงเลยสักอย่างไอ้จิตที่มันเป็นตัวรู้นี้และ มันรู้แต่สมมติแล้วก็เสพย์ยึดมั่นถือมั่นเกาะเอาเรื่องสมมติมาเสพย์เรื่องราวว่าจริงบ้าง ว่ารู้เห็นบ้าง ทั้งๆที่นี่มันเป็นเครื่องของกิเลสที่มันสร้างขึ้นมาหลอกเราเท่านั้น มันไม่มีของจริงเลยสักอย่าง ความรู้สึกเวทนาทั้งปวงมันก็เกิดขึ้น ...จิตมันรู้มันยึดเอามโนภาพที่ไม่จริงที่วิตกวิจารที่กิเลสมันสร้างสมมติขึ้นมาทั้งนั้น ทั้งๆที่ไม่เป็นความจริง
- เวทนาทั้งทางกายและใจก็เกิดมีมา มันเกิดแล้วดับไป เกิดแล้วดับแต่ไอ้จิตที่มันไปรู้อารมณ์นั้นแหละไปเกาะจับเอาความรู้สึกนั้นไว้ทั้งๆที่มันดับไปแล้ว ก็เป็นสัญญาจดจำสำคัญหมายรู้ในอารมณ์อาการนั้นๆ แล้วก็ปรุงแต่งไปรู้และเสพย์สมมติไปแล้วก็เสวยอารมณ์สุข ทุกข์ เฉยๆ ชอบ ไม่ชอบ ให้ความสำคัญมั่นหมายของใจ ปารถนา ไม่ปารถนา ฟุ้งซ่านไปทั่ว ...จิตมันรู้มันยึดเอาแต่สิ่งที่ดับไปแล้วสิ่งที่สมมติขึ้นมาว่าเป็นนั่นเป็นนี่แล้วก็ถือเอาไว้เอามาตั้งไว้ให้เราเสพย์สิ่งที่ดับไปแล้วตามที่กิเลสนั้นมันต้องการทั้งนั้น

- ทีนี้เมื่อเห็นอย่างนี้ก็ให้รู้ว่า จิตมันรู้แต่ของไม่จริงรู้แต่สมมติ จิตมันยึดมั่นถือมั่นก็ยึดแต่ของไม่จริงยึดเอาแต่สิ่งสมมติ
- จิตยึดเอาวิตก อกุศลวิตกปรุงแต่งตรึกนึกคิดเกิดขึ้นมันก็คิดแต่สิ่งไม่จริงคิดแต่เรื่องสมมติเท่านั้น พอจิตมันไปรู้ความคิด น้อมไปในสิ่งที่คิด  แนบอยู่กับสิ่งที่คิด ก็เกิดความสืบต่อเรื่องราวที่สมมติที่ไม่จริงเหล่านั้นขึ้นต่อไปไม่จบไม่สิ้น พอยึดมั่นถือมั่นก็ยึดเอาความคิดสมมติตน ทำให้เห็นเลยว่านี่เราโง่มากนะที่เอาความคิดสมมติไม่จริงทั้งหลายมาเป็นที่ตั้ง
- เวทนาที่จิตมันเข้าไปรู้เข้าไปยึด มันก็แค่สภาวะธรรมที่สมมติขึ้นมาว่าเป็นอย่างนั้นเป็นอย่างนี้เท่านั้นทั้งๆที่มันดับไปแล้วแต่ไอ้จิตไอ้ตัวรู้นี้แหละที่ยึดมั่นถือมั่นตั้งให้เกิดความจดจำสำคัญหมายรู้มันไว้ ทำให้เวทนานั้นยังค้างอยู่ กายมันเป็นดิน ดินก็ไม่รู้สึกรู้อะไรทั้งนั้น มีแต่ไอ้จิตนี้แหละที่รู้ทุกอย่างที่ยึดทุกอย่าง แต่รู้และยึดแต่สิ่งไม่จริงสิ่งสมมติ

ดังนี้แล้ว ก็ทำให้เรารู้ตามจริงว่า "จิตรู้สิ่งใด สิ่งนั้นคือสมมติ" และ "มหาสติ คือ สติ+สัมปะชัญญะ มีอยู่ ณ ที่ใด ที่นั้นคือจริงในปัจจุบัน" แล้วเราจะไปถือเอาอาการไรๆมีอย่างสมมติอย่างนั้นอย่างนี้ไรๆ อารมณ์อันสมมติไรๆ ความคิดตรึกนึกสังขารปรุงแต่งสมมติไรๆที่เป็นของไม่จริงไปทำไม ยึดไปก็มีแต่ทุกข์ ทิ้งความยึดมั่นถือมั่นความรู้สมมตินั้นๆไปเสีย ของจริงที่เกิดขึ้นที่เป้นอยู่ที่มีอยู่จริงๆในปัจจุบันตอนนี้ คือลมหายใจเข้าและออก คือ กายสังขาร ดังนั้นแล้วสิ่งที่เราควรจะยึดจะรู้ไว้เป็นอารมณ์คือของจริงสิ่งจริงที่เกิดขึ้นเป็นไปอยู่ นั่นก็คือ "ลมหายใจเข้า ลมหายใจออก" นั่นเอง จากนั้นจิตก็รวมลงเป็นสมาธิ

ทีนี้เมื่อปฏิบัติแล้วทำให้เราเห็นตามจริงในสภาวะธรรมทั้งหมดอย่างที่หลวงพ่อสอนเลย ตัดตัวรู้สมมติจากผัสสะที่เกิดทางสฬายตนะแล้ว ก็เห็นแต่สภาพธรรมจริงๆไม่มีตัวคนบุคลใด สัตว์ใด สิ่งใด ธาตุใด ชื่อใดๆ สมมติบัญญัติไม่มี เวทนาก็ไม่มี มีแต่ความว่างโล่งนิ่งเฉยไม่ยึดมั่นถือมั่นสิ่งใดทั้งสิ้น ทุกข์ก็ไม่มีอีก อินทรีย์สังวร และ ศีลสังวร พระอรหันต์ท่านเจริญปฏิบัติอย่างนี้

หลวงพ่อเสถียร ผู้เป็นพระอรหันต์ ท่านสอนง่ายและนุ่มลึกตรงใจมาก พูดสั่นๆง่ายๆให้เห็นตามจริง พูดภาษาชาวบ้านทั่วไปแต่ถึงได้จริง ไม่ต้องไปไล่ให้เห็นในอภิธรรมปรมัตถสังคหะก็ให้ถึงใจได้จริง เปลื้องจิตใจเราออกหมดจนไม่อยากจะยึดมั่นถือมั่นสิ่งใดในขันธ์ทั้ง ๕ นี้แล้ว ทำให้เกิดสมาธิขึ้นแทบทุกทั้งที่ระลึกถึง

**แต่ก็เราก็ยังทำไม่พอ ยังไม่ถึง ยังเป็นโลกียะ เป็นเพียงขณิกสมาธิสั้นๆบ้าง เพียง 10 นาที - 30 นาทีบ้าง แล้วมันก็ดับไป ยังทำให้เกิด เวทนา และ กิเลสทั้งปวงอยู่ เรายังเพียงแค่ปุถุชนเท่านั้น ยังไม่ถุงสันดานพระอริยะเจ้า จึงไม่ควรหลงปัญญา ไม่ควรหลงตน สิ่งที่รู้ ปัญญาที่เกิด ญาณที่เกิดมันก็ดับไปแล้ว ยังคงอยู่แต่ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา สัญญาความจำได้หมายรู้ในสิ่งที่ผ่านมาแล้วทั้งนั้น

---

---

ทำสมาธิแบบท่านพ่อลีและหลวงพ่อสอน คือ

- ท่านพ่อลี ธัมมะธะโร สอนนั่งสมาธิ โดยเริ่มที่ฐานเป็นจุดเดิน ๕ จุด ให้ยึดไม่คลอนแคลนโครงเครงเหมือนหลักที่ปักแน่น ดังนี้คือ
1. เริ่มต้นให้จับที่ปลายจมูกหรือโพรงจมูกรู้ลมเข้าออก หายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ทำไปให้ถึง 10 อย่างนี้เสร็จรอบหนึ่ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 10 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 10)
2. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 7 ครั้งนี้เสร็จรอบหนึ่ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 7 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 7)
3. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 5 ครั้ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 5 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 5)
4. จากนั้นหายใจเข้า "พุท" หายใจออก "โธ" นับเป็น 1 ลดลงมาเหลือเพียง 3 ครั้ง(ซึ่งเราเพิ่มเป็นนับถอยหลัง จาก 3 ลงมาถึง 1 ด้วย นี่จึงครบรอบนับ 3)
5. จับที่โพรงจมูกทำจิตเบิกกว้างเปิดให้สบาย แล้วบริกรรม พุทโธ ไปธรรมดา ประมาณสัก 5 - 10 ครั้ง แล้วก็รู้ลมเข้าออกธรรมดาไม่ต้องบริกรรมก็ได้
6. มีสติรู้ลมเข้าออกจิตจดจ่อจับ ๕ จุด คือ ปลายจมูก๑ → กลางหน้าผาก๑ → กลางกระหม่อมส่วนนอก๑ → โพรงกลวงในกระโหลกศีรษะ กลางสมอง(กระหม่อมภายในกลางกระโหลก)๑ (จุดนี้แหละที่ละทุกข์บรรเทาทุกข์เวทนาทั้งปวง) → กลางหน้าอก๑ (จากนั้นจะมาจับตามเฉพาะข้อที่ 5 ก็ได้)

หลวงพ่อเสถียร ก็สอนจุดเดินลมหายใจที่เหมือนๆกันแต่มี ๗ คือ
ปลายจมูก๑ → กลางหน้าผากหรือกลางหว่างคิ้ว๑ → กลางกระหม่อมภายนอก๑ → กลางกระโหลกสมองหรือท้ายทอยบน๑ → คอจุดกลางลูกกระเดือกหรือใต้ลูกกระเดือก๑ → กลางหน้าอก๑ → สะดือ(นาภี)หรือเหนือสะดือ 2 นิ้ว๑

(ซึ่งที่หลวงพ่อสอนนี้ ถ้าหากเราจดจำหวนระลึกถึงสิ่งที่หลวงพ่อสอนไม่ผิดเพี้ยน ก็จะเห็นว่าเป็นอันเดียวกับการเดินลมหายใจในสัมโพชฌงค์ ๗ ของมัชฌิมาแบบลำดับ)

---

---

พิจารณาเห็นว่าที่หลวงพ่อสอนนี้คือธรรมอันคลายความยึดมั่นถือมั่น ละจิตที่ไปยึดเกาะเกี่ยวกับสิ่งทั้งปวง เป็นธรรมอันเป็นเครื่องออกจากทุกข์ เป็นธรรมเครื่องดับเวทนาทั้งปวง เป้นธรรมอันสังวรในอินทรีย์ เป็นธรรมอันดับสังขาร เป็นธรรมที่ทำลายอวิชชา ไม่ให้เกิดเป็นอิทัปปัจจยตา คือ

เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย สังขารจึงมี
เพราะสังขารเป็นปัจจัย วิญญาณจึงมี
เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย นามรูปจึงมี
เพราะนามรูปเป็นปัจจัย สฬายตนะจึงมี
เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย ผัสสะจึงมี
เพราะผัสสะเป็นปัจจัย เวทนาจึงมี
เพราะเวทนาเป็นปัจจัย ตัณหาจึงมี
เพราะตัณหาเป็นปัจจัย อุปทานจึงมี
เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย ภพจึงมี
เพราะภพเป็นปัจจัย ชาติจึงมี
เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะจึงมี
ความโศก ความคร่ำครวญ ทุกข์ โทมนัส และความคับแค้นใจ ก็มีพร้อม ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งปวงนี้ จึงมี

   สิ่งที่หลวงพ่อสอนว่าจิตเป็นตัวรู้ รู้ทุกอย่าง แต่มันรู้แต่สมมติเท่านั้น เราปฏิบัติเราก็เห็นตามจริงว่า ความคิดที่เกิดก็สมมติ มันปรุงแต่งเรื่องราวสมมติไปตามกิเลสตน มันรู้ผัสสะทางสฬายตนะใดๆมันก็รู้ที่เป็นสมมติทั้งนั้น ไม่มีจริงเลย จิตมันรู้แล้วสิ่งใดแล้วมันก็ดับ จิตมันก็รู้สิ่งเกิดขึ้นและดับไปแล้ว มันไม่คงอยู่ได้นาน ตั้งตั้งอยู่ตลอดไป มันไม่เที่ยง เราจะบังคับให้จิตมันไปรู้สิ่งนั้นสิ่งนี้ตามใจเราปารถนาก็ไม่ได้ จิตนี้มันจึงไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีตัวตน ความไปยึดมั่นถือมั่นในจิต ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่จิตมันรู้นี้แหละ จึงเป็นทุกข์ เช่น

- จิตมันรู้สิ่งใด สิ่งนั้นก็เป็นสมมติทั้งหมด ไม่ว่าจะจิตรู้รูปทางตาสิ่งที่เห็นเป็นคน สัตว์ สิ่งของไรๆมันก็สมมติทั้งนั้น จะเป็นสังขารปรุงแต่งทั้งปวง จะความคิดหรือเรื่องราวสิ่งที่คิดสังขารมันก็สมมติขึ้นมาหลอกล่อตามกิเลสทั้งนั้น ถึงแม้เรื่องราวสิ่งที่คิดนั้นมันจะเคยเกิดขึ้นจริงแต่ว่าเรื่องราวสิ่งนั้นๆมันดับไปแล้วไม่มีอยู่ในปัจจุบันแล้ว แต่สังขารมันเข้าไปปรุงแต่งกับสัญญาสร้างสมมติเรื่องราวต่างๆที่ดับไปแล้วเหล่านั้นขึ้นมาใหม่ แล้วปรุงไปตามกิเลสหลอกล่อให้เราไปเสพย์ไปหลงติดในความคิดสมมติที่สังขารกับสัญญามันสร้างขึ้นหลอกให้จิตมันรู้มันยึดเสพย์ความคิดสิ่งที่คิดเป็นที่ตัังอารมณ์แห่งจิต ให้เสมือนดังว่าเรื่องราวเหล่านัันกำลังเกิดขึ้นจริงอยู่ในปัจจุบันตามที่กิเลสมันหลอกจนเราเป็นทุกข์ตามที่กิเลสมันต้องการ นี่เท่ากับเราโง่ไปติดความคิดสมมติที่กิเลสมันสร้างขึ้นให้จิตมันรู้มันเกาะยึดเลย จะมโนภาพสังขารมันก็สมมติขึ้นมาหลอกล่อตามกิเลสทั้งนั้น จะความรู้สึกแบบนั้นแบบนี้มีชื่อแบบนั้นแบบนี้มันก็สมมติทั้งหมด

- สังขารขันธ์ก็แค่สภาวะธรรมที่ปรุงแต่งจิตเท่านั้น แต่สิ่งที่ปรุงแต่งให้จิตรู้นั้นก็ไม่จริงมันสมมติทั้งนั้น สังขารมันก็มันเกิดแล้วก็ดับไม่เที่ยง บังคับให้มันเป็นแบบนั้นแบบนี้ตามใจไม่ได้มันไม่มีตัวตน ความเข้าไปยึดมั่นถือมั่นความปรุงแต่งสมมติก็เป็นทุกข์

- ธัมมารมณ์ทั้งปวงที่จิตมันรู้ มันเป็นเพียงแค่สิ่งสมมติทั้งหมด

- ทั้งๆที่สภาพจริงมีมีแค่สภาวะธรรมที่ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ไม่มีอะไรเลยว่างเปล่าทั้งนั้น สิ่งที่รู้ก็ดับไปแล้ว จิตที่รู้ก็ดับไปแล้ว เรานั้นแลไปเกาะเกี่ยวเอาสิ่งที่จิตมันรู้มาจำไว้ให้ความสำคัญมั่นหมายของใจยึดมั่นถือมั่นเอาไว้ จึงเกิดเวทนา เป็นไปตามกิเลสตัณหาทั้งปวงแล้วก็เป็นทุกข์สืบมา

   ดังนั้นเมื่อเรารู้เห็นตามจริงว่าจิตมันรู้ทุกอย่างแต่สิ่งที่มันรู้นั้นเป็นสมมติทั้งนั้น ความเข้าไปยึดเอา จิต เจตสิก หรือ วิญญาณ สังขารไรๆก็ไม่มี ความเข้าไปยึดมั่นถือมั่นความปรุงแต่งสมมติไรๆก็ไม่เกิดขึ้น เวทนาสุขหรือทุกข์ก็ไม่มีสืบต่อ วงจรมันก็อยู่แค่วิญญาณ { [รูป]+[ตา](สฬายตนะ)+[วิญญาณ] --> จึงเกิดผัสสะขึ้นมาได้ --> จึงเกิดเวทนาสืบต่อมาได้ ดังนั้น เมื่อดับหรือหยุดอยู่ที่วิญญาณ ผัสสะอันสมมติให้เกิดเวทนาจนเกิดกิเลสตัณห่ก็ไม่มีอีก} เมื่อรู้ที่วิญญาณดับที่วิญญาณ นามรูปก็ไม่เกิดขึ้นให้เป็นเวทนาและตัณหาสืบต่อมา) มีแต่อินทรีย์สังวร ศีลสังวร อบรมกายและอบรมใจอยู่ เปลื้องจิตออกจากสมมติทั้งปวง แล้วทุกขสัจจ์ก็ไม่มี ทำให้ตัดวงจรของกฏอิทัปปัจจยตาโดยสิ้นเชิง

   นั้นเพราะอะไร เพราะการเจริญปฏิบัตินี้ไม่ต้องเพ่งไม่ต้องไปจ้องเอาสภาพปรมัตถธรรมให้ยากเลย แต่รู้เท่านั้น มีสติ+สัมปะชัญญะ คือมีมหาสติรู้เท่านั้น รู้จิตว่ามันรู้สมมติ รู้ขันธ์ว่าไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์ เมื่อรู้อย่างนี้สภาวะธรรมแท้ๆจริงๆอันเป็นปรมัตถธรรมมันก็เกิดเองเห็นเองตามจริง ไม่ต้องไปนั่งท่องจำอภิธรรมปรมัตถสังคหะ ไม่ต้องไปท่องจำพระไตรปิฏก ไม่ต้องไปนั่งฟังบรรยายผู้ที่จบมหาเปรียญ ๙ แต่ยังเข้าไม่ถึงธรรม

   เพราะผู้เรียนมากอ่านมากแต่เข้าไม่ถึง จะต้องอิงตำรานั่นนี่มามากมายอนุมานจดจำเข้ารวมกันมีสภาวะอย่างนั้นอย่างนี้ไปสร้างสัญญาเพิ่มให้เราอีกว่าต้องเห็นอย่่างนั้นอย่างนี้จึงจะถูก เรียกชื่อสภาวะธรรมเป็นภาษาบาลีเป็นสภาพปรัมตถธรรมปรุงแต่งอย่างนั้นอ่างนี้ ทั้งๆที่สิ่งที่รู้เห็นนั้นไม่จริง แค่สมมติอนุมานเอาเท่านั้น
   ส่วนผู้เข้าถึงธรรมแล้วนั้น ท่านจะพูดภาษาโลกให้เรารับรู้ง่ายๆสั้นๆ แต่เห็นได้จริงถึงจริงรู้ได้ตามจริง ไม่ต้องไปอ้างไล่เสาะหาภาษาบาลีภาษาธรรมภาษาปริยัติมานั่งไล่ว่าจิตตัวนั้นร่วมกับตัวนี้เกิดขึ้นอย่างนั้นอย่างนี้ ธรรมารมณ์เป็นสังขารเป็นนิพพานอย่างนั้นอย่างนี้ให้ยุ่งยากเลย ท่านจะบอกจุดสำคัญให้รู้ ให้มี ให้ยึดมาเจริญพิจารณาเท่านั้น เมื่อชี้ให้เราเห็นตามจริงแล้วก็ให้เจริญใน

๑. ศรัทธา มีศรัทธา ๔ คือ
- กัมมสัทธา เชื่อว่า กรรมมีจริง
- วิปากสัทธา เชื่อว่า ผลของกรรมมีจริง
- กัมมัสสกตาสัทธา เชื่อว่า เชื่อว่าสัตว์ทั้งหลายมีกรรมเป็นของของตนจริง
- ตถาคตโพธิสัทธา เชื่อ การตรัสรู้ของพระตถาคตเจ้า

๒. เมื่อมีศรัทธาเป็นกำลังก็ตั้งเอา ศีล เป็นฐาน เมื่อมีศีลเป็นฐานก็เกิดเป็น พรหมิวหาร๔ ทาน ได้สมบูรณ์

๓. วิริยะ

๔. สติ

๕. สมาธิ

๖. ปัญญา

เจตนามี ณ ที่ใด ความตรึกถึง คำนึงถึง ปารถนาไรๆก็มี ณ ที่นั้น

- การละกิเลสอย่างหยาบที่เกิดโดยเจตา.. จึงอาศัยการละด้วยเจตนา มีกรรมฐาน ๔๐ คือ สมถะภาวณาทั้งหลาย

- การละอาสวะกิเลส อุปกิเลสไรๆ ที่เกิดโดยไม่เจตนา... จึงละโดยไม่อาศัยเจตนา นั่นคือ มรรค ๘ ให้เป็นมรรคญาณ เป็นปัญญา วิปัสสนาญาณมีลักษณะตัดให้ขาดดังนี้ มรรคญาณก็อาศัยการรู้อย่างที่หลวงพ่อสอนนี้แลเป็นตัวตัดโดยไม่อาศัยเจตนา

---

---

ก. กาย.. กายเรานี้มันก็มีแค่ อาการทั้ง ๓๒ ประการรวมกันจึงเห็นเป็นทั้งเราและเขา มีอะไรเหมือนกัน คือ เป็นธาตุ ๖ คือ ดิน น้ำ ลม ไป อากาศ วิญญาณที่สงเคราะห์รวมกันเป็นคน สัตว์ สิ่งของกำเนิดขึ้นมาเหมือนกันหมด สิ่งเหล่านี้ไม่เที่ยง ไม่คงอยู่นานมีความเสื่อมไปทุกวัน บังคับให้เป็นดั่งใจไม่ได้ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เป็นทุกข์
- กาย คือ รูปขันธ์ นี้.. เมื่อเห็นอยู่เบื้องหน้าเรานี้ ก็เป็นเพียง อาการทั้ง ๓๒ ประการอาศัยหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบ ซึ่งหนังที่หุ้มอยู่มีความสงเคราะห์ลงในธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ที่ต่างกันให้เกิดเป็น สีขาว แคง ชมพู เหลือง น้ำผึ้ง เขียว น้ำตาล ดำ เนียน นุ่ม ละเอียด งามประณีต กระด้าง หยาบไม่งาม เป็นต้น
- การพิจารณาละในรูปภายนอกที่เห็น เมื่อเห็นรูปขันธ์ในเบื้องหน้า เป็นคน เพศหญิง เพศชาย เป็นรูปร่างอย่างนั้นอย่างนี้ งาม ไม่งาม เลียด หยาบ ประณีต ไม่ประณีต เป็นสัตว์ หมู หมา กา ไก่ สัตว์ชนิดนั้นๆนี้ๆ เป็นสิ่งของ ตึก รถ บ้าน ข้าวสิ่งของอย่างนั้นอย่างนี้ ให้พิจารณาดังนี้คือ
๑. มีอานาปานสติ รู้ลมหายใจเข้า-ออกเป็นเบื้องตั้นไว้ภายใน หรือ เอาพุทธานุสสติ คือ "พุทโธ" ความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานแล้ว ไม่หลงในรูปสมมติทั้งปวงนั้นมาเป็นที่ตั้งแห่งจิต กำหนดเอาคำบริกรรมนั้นตามลมหายใจเข้า-ออก ฟรือ ระลึกเอาคุณแห่งความเป็นผู้ไกลจากกิเลส ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง คือ "อรหัง" มาเป็นที่ตั้งระลึกบริกรรมตามลมหายใจเข้า-ออก ดึงสติสัมปชัญญะขึ้นมาเป็นเบื้องต้น เพื่อให้จิตสงบมีกิเลสเบาบางลงก่อน
๒. อสุภะ ๑๐ ให้พิจารณาเป็นซากศพต่างๆ "โดยส่วนตัวเราพิจารณาเป็นซากศพที่หนังเปิดขึ้นให้เห็นก้อนเนื้อ เส้นเลือด เส้นเอ็น น้ำเลือด น้ำหนอง และ อวัยวะภายในต่างๆ เห็นกายภายในเขามีอวัยวะต่างๆเป็นอาการทั้ง ๓๒ ประการ จนนิ่งแช่แน่วแน่อยู่ในภาพนิมิตนั้น"
๓. จากนั้นถอยมามองรูปภายนอกที่เห็นอยู่อันมีอาการทั้ง ๓๒ ประการ เหล่านี้กอปรสงเคราะห์กันขึ้นมาเป็นรูปร่างอย่างนั้นอย่างนี้ อันมีหนังหุ้มอยู่เป็นที่สุดรอบ ซึ่งแต่ละกองรูปขันธ์นั้นๆต่างกันแค่สีหนังที่หุ้มอยู่เป็นที่สุดรอบ สีขาว แคง ชมพู เหลือง น้ำผึ้ง เขียว น้ำตาล ดำ เนียน นุ่ม ละเอียด งาม ประณีต กระด้าง หยาบ ไม่งาม ไม่ประณีตเป็นต้น "จากนั้นให้สงเคราะห์ลงเป็นหนังหุ้มแห้งติดกระดูก"
๔. พิจารณาตามจริงว่า รูปขันธ์ อาการทั้ง ๓๒ ประการนี้ ก็เป็นเพียง ธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ สงเคราะห์กันกอปรกันขึ้นมาให้มีกองเป็นรูปร่างอย่างนั้นอย่างนี้ ซึ่งจริงๆแท้จริงมันเป็นเพียงธาตุเท่านั้น รูปขันธ์ เนื้อ ปอด ตับ ไต กระดูก ม้าม หนังทั้งหลายที่มองเห็นอยู่เบื้องหน้าก็เป็นกองธาตุดินทั้งนั้น เลือด น้ำดี เสลดภายในก็เป็นธาตุน้ำ อุณหภูมิยังกายให้แอบอุ่นและย่อยอาการภายในก็เป็นธาตุไฟ ลมที่พัดขึ้นพัดลง ลมหายใจก็เป็นแค่ธาตุลม อากาศธาุตที่เป็นช่องว่างที่แทรกอยู่ในทุกอณูของร่างกายของธาตุทั้งปวง มันก็มีอยู่แค่นั้น
๕. ใช้ไฟเผารูปขันธ์ที่เห็น โดยเอาเผาทีละส่วนๆแล้วลอกออกที่ละอาการๆ โดยเริ่มจากลอก เล็บ ผม ขน หนังที่หุ้มเป็นที่สุดรอบ ไปจนจบหมดทั้ง ๓๒ ประการ จนไม่เหลืออะไรอยู่เลยเป็นวิชาม่างกาย จะเห็นว่า ไม่มีเราในรูป-ไม่มีรูปในเรา ดังนี้
๖. จะเห็นว่ากองรูปขันธ์ที่ยังคงอยู่ได้ ดำรงอยู่ได้ เพราะอาศัยลมนี้แหละพยุงไปในกายอยู่ อาศัยลมหายใจนี้แหละพยุงกายไว้ให้ดำรงอยู่ ลมหายใจจึงเป็นเรื่องของกายสังขาร ลมหายใจที่แทรกไปทั่วร่างกายคือกายละเอียดที่มีอยู่ในกายหยาบเรานี้ ลมหายใจจึงเป็นกาย ลมหายใจนี้มีอยู่จริงเกิดอยู่จริง รับรู้ได้จริงอยู่ทุกขณะในปัจจุบันนี้ "ดังนั้น การรู้ลมหายใจเข้าออกอยู่ตจลอดเวลา จึงเป็นเรื่องจริงของจริง สภาวะจริง ที่มีอยู่ในกายเรา การให้จิตจับที่ลม มีสติรู้ลมเข้าออก มีสัมปชัญญะรู้สภาวะกายที่เป็นไปในปัจจุบันไม่ว่าจะเป็นกิจการงานไรๆดำเนินไปอย่างไรในปัจจุบัน เป็นการรู้ความจริง รู้สภาพวะจริงที่มีในกายนี้ ความจริงที่เป็นไปในกายนี้ นี่เรียกว่าชักจูงหาการงานชอบให้ จิต"

---

---

ข. จิต.. จิตรู้สิ่งใดสิ่งนั้นคือสมมติทั้งหมด จิตรู้รูปว่าเป็นสีเขียว น้ำเงิน ขาว เหลือง แดง อย่างนั้นอย่างนี้ๆเป็น คน สัตว์ สิ่งของ เป็นเสียงอย่างนี้ๆ กลิ่นอย่างนี้ๆ รสอย่างนี้ๆ ความรู้สัมผัสทางกายอย่างนี้ๆ รู้ผัสสัใจว่าเป็นคนนั้น คนโน้น คนนี้ อาการความรู้สึกอย่างนี้ๆคือรัก นี่โลภ นี่โกรธ นี่หลง รู้เรื่องราวเสพย์ในสิ่งที่คิด รู้นิมิตมโนภาพ เห็นนิมิตมโนภาพว่าเป็นนั่นเป็นนี่ รู้ว่านี่คือสุข นี่คือทุกข์ นี่คือเฉยๆ นี่ชอบ นั่นไม่ชอบ นี่สวยงาม นี่ไม่สวย เป็นต้น รู้แบบนี้เห็นแบบนี้ มันคือ สมมติทั้งหมด
- เมื่อเจริญไปอยู่อย่างนี้ๆจิตก็ไม่จับเอาอะไรเลย เพราะรู้สิ่งใด จับสิ่งใดๆก็มีแต่สมมติ มีแต่ทุกข์ จิตก็มีแต่ว่าง หลับก็ง่าย หลับสบาย ไม่ฟุ้งซ่าน ทำสมาธิก็ง่าย

---

---

- เมื่อจะทำสมาธิ จิตมันไปรู้คิด เสพย์ความคิดเรื่องราวสิ่งที่คิด ไปเห็นมโนภาพ ไปรู้ภายนอก ไปรู้อาการไรๆ เราก็พึงรู้ว่า ที่จิตมันรู้มันเสพย์มันยึดอยู่นี้เป็นของสมมติทั้งปวง จิตมันรู้สมมติตามปะสาของมันไป ให้เอาสติดึงจิตกลับมารู้ที่ว่า "สภาวะธรรมของจริงที่มีอยู่ ที่กำลังเกิดขึ้นอยู่ปัจจุบันนี้ คือ ลมหายใจเข้า-ออก เป็นกายสังขาร เป็นของละเอียดแห่งกายที่มีอยู่จริง เป็นของจริงที่ดำรงอยู่ดำเนินไปในกายอยู่" ให้จิตรู้มีสติระลึกรู้ลมที่เข้าและออก ตั้งหลักปักแน่นที่ปลายจมูกไม่คลอนแคลนเอนเอียงไปตามลมเข้าลมออก มีสัมปะชัญญะรู้ตัวว่ากำลัีงทำสมาธิพิจารณาลมหายใจเข้าออกอยู่ สติก็จะเกิดกับจิตรู้ลมหายใจเข้า-ออก สัมปชัญญะมันก็จะมีมากรู้สภาวะกายที่กำลังดำเนินไปขณะที่มีลมเข้าออก จิตก็จะสงบว่าง มีแต่ลมหายใจเข้าและออกเท่านั้น

วันนี้นั่งสมาธิประมาณ 2 ชั่วโมง มีโทรศัพท์เข้าจึงออกจากสมาธิมา จิตอยู่กับลมหายใจที่เป็นของจริงที่มีอยู่ตลอดเวลา มีความสงบ ไม่ฟุ้งซ่าน กรรมฐานอย่างนี้ พิจารณาอย่างนี้ ดำเนินไปอย่างนี้ คือสภาวะจริง เป็นการเข้าถึง มรรค ๘ โดยแท้จริง

---

---

วันนี้เข้ามาทำงานแต่ทรงสติ สัมปะชัญญะ มีสมาธิอันพอสงบไจไว้อยู่ทุกขณะจิต เจริญปฏิบัติ ตามธรรมปฏิบัติที่หลวงพ่อสอนเสถียร และ ท่านพ่อลี ธัมมะธะโร สอน ทรงอารมณ์นั้นไว้อยู่ ผลที่ได้ คือ ความฟุ้งน้อยลงจนแทบไม่มี ความคิดน้อยลง จะคิด จะพูด จะเห็นอันใดก็เป็นสิ่งสมมติทั้งนั้น จึงนิ่งอยู่ไม่คิด ไม่พูด มีแต่ว่าง จริตไม่เกาะเกี่ยว แยก กาย จิต เวทนา ออกจากอาการเจ็บปวดของกายสังขาร ทรงความว่างไม่ปรุง ไม่จับ ไม่ยึด ไม่เจตนา ไม่คิด ไม่ปารถนา มีแต่สภาพที่ว่าง และ ว่าง สงบ เบาโล่งกายใจ ไม่มีอะไรทั้งสิ้น มีเห็นก็สมมติเท่านั้น แต่ไม่เกาะยึดเอาสภาวะธรรมอันสมมติอีก มีแต่สภาว่างๆ สภาวะธรรมนั้นๆเกิดให้สติมัปะชัญญะรู้คู่จิต จิตมันจะไปรู้สมมติก็ไม่ยึดจิตนั้นอีก

---

---

๑. จิตเสพย์โลภะ.. คือ จิตมันไปรู้ผัสสะในอารมณ์ใดๆทางสฬายตนะ แล้วเกิดเสวยอารมณ์เป็นเวทนา ความสุข ความพอใจยินดี ติดใจ น่าใคร่ปารถนา มีใจใฝ่หาอยู่ ยึดมั่นถือมั่นทะยานอยากได้ที่จะเสพย์ในอารมณ์นั้นๆ
- นั่นเพราะว่าจิตมันไปรู้สิ่งสมมติปรุงแต่งจิตไรๆทางสฬายตนะ ไม่ว่าจะเป็น
ก. ทางตา.. ได้เห็น เป็นคน สัตว์ สิ่งของไรๆ มีสภาพรูปร่างอย่างใด มีการดำเนินการทำไปในอิริยาบถไรๆ
ข. ทางหู.. ได้ยินเสียง เป้นถ้อยคำวาจาคำพูดไรๆ มีความหายอย่างไร เป็นเสียงของอะไร ของใคร
ค. ทางจมูก.. ได้กลิ่นเหม็น หอม เป็นกลิ่นของอะไร กลิ่นจากคนใด สัตว์ใด สิ่งใด
ง. ทางลิ้น.. ได้รู้รส รู้ว่ารสชาตินี้ หวาน ขม จืด เค็ม เปรี้ยว กลมกล่อม อร่อย ไม่อร่อย
จ. ทางกาย.. ได้รู้สัมผัสทางกายอย่างนี้ๆรู้ว่ามันอ่อน มันแข็งมันนุ่ม มันลื่น มันหยาบ มันเสียว มันเจ็บ มันปวด มันทิ่ม มันสบาย มันเป็นคน เป็นอวัยวะส่วนใดมากระทบให้รู้สึก เป็นสัตว์ไรๆ สิ่งไรๆที่มากระทบให้รู้สึก
ฉ. ทางใจ.. ได้รู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย หรือ ความตรึกนึกคิด หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมติ แล้วสืบต่อมาสมมติปรุงแต่งไปต่างๆนาๆให้จิตรู้ว่าเป็นสิ่งนั้น อย่างนั้นอย่างนี้ เป็นคนนั้นคนนี้ เพศนั้นเพศนี้ สัตว์นั้นสัตว์นี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ สีนั้นสีนี้ สืบต่อเกิดเป็นความคิดสมมติปรุงแต่งไปอย่างนั้น หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมตินึกคิดเป็นเรื่องราวต่างๆนาๆ
- แล้วจิตมันเข้าไปยึดจับเอาสิ่งที่รับรู้มา ทั้ง ๖ ทางนั้นไว้(ก-ฉ) แล้วเสพย์สิ่งสมมติที่มันรู้แล้วยึดถือเอาไว้นั้นประกอบกับความจำสำคัญมั่นหมายของใจนั้น ตามที่กิเลสมันสร้างขึ้นล่อหลอกให้จิตรู้ให้จิตมันยึดมั่นถือมั่น จนเป็นความโลภ ความติดใจ ความกำหนัด ทะยานอยาก เป็นทุกข์

๒. จิตเสพย์โทสะ.. คือ จิตมันไปรู้ผัสสะในอารมณ์ใดๆทางสฬายตนะ แล้วเกิดเสวยอารมณ์เป็นเวทนา ความทุกข์ ความไม่พอใจยินดี ขัดใจ ไม่ใคร่ปารถนา มีใจใฝ่ออกอยู่  ยึดมั่นถือมั่นทะยานอยากจะผลักอารมณ์นั้นๆหลีกหนีไปให้ไกลตน
- นั่นเพราะว่าจิตมันไปรู้สิ่งสมมติปรุงแต่งจิตไรๆทางสฬายตนะ ไม่ว่าจะเป็น
ก. ทางตา.. ได้เห็น เป็นคน สัตว์ สิ่งของไรๆ มีสภาพรูปร่างอย่างใด มีการดำเนินการทำไปในอิริยาบถไรๆ
ข. ทางหู.. ได้ยินเสียง เป้นถ้อยคำวาจาคำพูดไรๆ มีความหายอย่างไร เป็นเสียงของอะไร ของใคร
ค. ทางจมูก.. ได้กลิ่นเหม็น หอม เป็นกลิ่นของอะไร กลิ่นจากคนใด สัตว์ใด สิ่งใด
ง. ทางลิ้น.. ได้รู้รส รู้ว่ารสชาตินี้ หวาน ขม จืด เค็ม เปรี้ยว กลมกล่อม อร่อย ไม่อร่อย
จ. ทางกาย.. ได้รู้สัมผัสทางกายอย่างนี้ๆรู้ว่ามันอ่อน มันแข็งมันนุ่ม มันลื่น มันหยาบ มันเสียว มันเจ็บ มันปวด มันทิ่ม มันสบาย มันเป็นคน เป็นอวัยวะส่วนใดมากระทบให้รู้สึก เป็นสัตว์ไรๆ สิ่งไรๆที่มากระทบให้รู้สึก
ฉ. ทางใจ.. ได้รู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย หรือ ความตรึกนึกคิด หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมติ แล้วสืบต่อมาสมมติปรุงแต่งไปต่างๆนาๆให้จิตรู้ว่าเป็นสิ่งนั้น อย่างนั้นอย่างนี้ เป็นคนนั้นคนนี้ เพศนั้นเพศนี้ สัตว์นั้นสัตว์นี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ สีนั้นสีนี้ สืบต่อเกิดเป็นความคิดสมมติปรุงแต่งไปอย่างนั้น หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมตินึกคิดเป็นเรื่องราวต่างๆนาๆ
- แล้วจิตมันเข้าไปยึดจับเอาสิ่งที่รับรู้มา ทั้ง ๖ ทางนั้นไว้(ก-ฉ) แล้วเสพย์สิ่งสมมติที่มันรู้แล้วยึดถือเอาไว้นั้นประกอบกับความจำสำคัญมั่นหมายของใจนั้น ตามที่กิเลสมันสร้างขึ้นล่อหลอกให้จิตรู้ให้จิตมันยึดมั่นถือมั่น จนเป็นความขัดเคืองใจ โกรธ เกลียด แคียดแค้น ทะยานอยาก เป็นทุกข์

๓. จิตเสพย์โมหะ.. คือ จิตมันไปรู้ผัสสะในอารมณ์ใดๆทางสฬายตนะ แล้วเกิดเสวยอารมณ์เป็นเวทนา ความว่างนิ่งเฉยที่หน่วงโน้มจิตปิดกั้นตนจากความรู้ในปัจจุบันขณะ ความข้องโน้มใจชักจูงให้เกี่ยวพันยึดมั่นถือมั่นแนบแน่นในอารมณ์ความรู้สึกอันใดโดยปิดกั้นสติสัมปะชัญญะให้ไม่มีความรู้กายรู้ใจในปัจจุบัน เกิดความไม่รู้จริง ไม่เห็นจริง ไม่รับรู้ ยอมรับสิ่งไรๆ แล้วเสพย์หลงในอารมณ์นั้นๆสืบไปโดยไม่มีสิ้นสุด ความยึดมั่นถือมั่นในสมมติทั้งปวง
- นั่นเพราะว่าจิตมันไปรู้สิ่งสมมติปรุงแต่งจิตไรๆทางสฬายตนะ ไม่ว่าจะเป็น
ก. ทางตา.. ได้เห็น เป็นคน สัตว์ สิ่งของไรๆ มีสภาพรูปร่างอย่างใด มีการดำเนินการทำไปในอิริยาบถไรๆ
ข. ทางหู.. ได้ยินเสียง เป้นถ้อยคำวาจาคำพูดไรๆ มีความหายอย่างไร เป็นเสียงของอะไร ของใคร
ค. ทางจมูก.. ได้กลิ่นเหม็น หอม เป็นกลิ่นของอะไร กลิ่นจากคนใด สัตว์ใด สิ่งใด
ง. ทางลิ้น.. ได้รู้รส รู้ว่ารสชาตินี้ หวาน ขม จืด เค็ม เปรี้ยว กลมกล่อม อร่อย ไม่อร่อย
จ. ทางกาย.. ได้รู้สัมผัสทางกายอย่างนี้ๆรู้ว่ามันอ่อน มันแข็งมันนุ่ม มันลื่น มันหยาบ มันเสียว มันเจ็บ มันปวด มันทิ่ม มันสบาย มันเป็นคน เป็นอวัยวะส่วนใดมากระทบให้รู้สึก เป็นสัตว์ไรๆ สิ่งไรๆที่มากระทบให้รู้สึก
ฉ. ทางใจ.. ได้รู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย หรือ ความตรึกนึกคิด หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมติ แล้วสืบต่อมาสมมติปรุงแต่งไปต่างๆนาๆให้จิตรู้ว่าเป็นสิ่งนั้น อย่างนั้นอย่างนี้ เป็นคนนั้นคนนี้ เพศนั้นเพศนี้ สัตว์นั้นสัตว์นี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ สีนั้นสีนี้ สืบต่อเกิดเป็นความคิดสมมติปรุงแต่งไปอย่างนั้น หวนระลึกถึงสิ่งไรๆที่ผ่านไปแล้วกับไปแล้วมาผปรุงแต่งสมมติเรื่องราวขึ้นใหม่ ตรึกนึกถึงสิ่งที่ยังมาไม่ถึงแล้วสมมตินึกคิดเป็นเรื่องราวต่างๆนาๆ
- แล้วจิตมันเข้าไปยึดจับเอาสิ่งที่รับรู้มา ทั้ง ๖ ทางนั้นไว้(ก-ฉ) แล้วเสพย์สิ่งสมมติที่มันรู้แล้วยึดถือเอาไว้นั้นประกอบกับความจำสำคัญมั่นหมายของใจนั้น ตามที่กิเลสมันสร้างขึ้นล่อหลอกให้จิตรู้ให้จิตมันยึดมั่นถือมั่น จนเป็นความเศร้าหมอง(ไม่ใช่เศร้าโรกเสียใจนะครับ) นิ่งเฉยๆปิดกั่นจิตให้ว่างจากความรู้ตัว รู้ใจ รู้จริง รู้ปัจจุบัน ลุ่มหลงอยู่กับความติดข้องใจอยู่ในอารมณ์ความรู้สึกใดๆที่เพลิดเพลินใจบ้าง ที่ขุ่นมัวใจบ้าง เกิดเป้นความยึดมั่นถือมั่นทะยานอยาก เป็นทุกข์

---

---

จากที่เราเคยทำสมาธิแล้วเคยรับรู้สัมผัสได้มาบ้างแล้วนั้น คือ

ก. ตา.. เห็นสภาวะธรรมที่เป็นไปต่างๆในปัจุบันทางตาอยู่ เห็นสิ่งต่างๆมันเหมือนๆกันไปหมด ไม่มีสิ่งที่น่าใคร น่าปารถนา น่ารังเกลียด น่ายึด ไม่มีชื่อ ไม่มีอะไรเลยนอกจากสภาวะธรรมที่ไม่มีชื่อ ไม่มีตัวตนบุคลใด ไม่มีสัตว์ใด ไม่มีสิ่งใด
- พอถอยออกมาหน่อยก็เห็นว่า นั้นคือสีๆที่เป็นอย่างนั้นอย่างนี้
- จนถอยออกมาอีกก็เห็นว่า นั่นเป็นรูป คน สัตว์ สิ่งของ อย่างนั้นอย่างนี้ มีสีอย่างนั้นอย่างนี้
- ถอยออกมาจนสุดก็เห็นว่า เป็นหญิง เป็นชาย เป็นสัตว์ชนิดใดๆ มีสีอย่างไร งาม ไม่งามอย่างไร

ข. หู.. รู้สภาวะธรรมที่เกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบันนั้นๆอยู่ แต่ไม่มีชื่อ ไม่มีความหมายสำคัญไรๆ
- พอถอยออกมาหน่อยก็รู้ว่า สิ่งนี้ๆมีสภาวะธรรมที่อึกทึกก้องอยู่ แต่ก้ไม่ยึดถือ
- จนถอยออกมาอีกก็รู้ว่า เป็นเสียงที่มีอาการอึกทึก ก้องอยู่ แต่เสียงยังเบาอยู่
- ถอยออกมาจนสุดก็รุ้ว่า เป็นเสียงที่มีความดัง ก้อง เป็นเสียงของอะไร เสียงของสิ่งใด

ค. จมูก.. รู้สภาวะธรรมที่เกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบันนั้นๆอยู่ จากสภาวะที่เคลื่อนไหวขึ้นลงที่มีดำเนินไปอยู่ของกายสังขาร ไม่รู้ชื่อ รู้แต่สภาวะแบบนี้ๆเกิดขึ้น
- พอถอยออกมาจึงรู้ว่า เป็นกลิ่นอันเกิดแต่ลมหายใจที่พัดเข้าออกทางจมูกที่มีลักษณะอาการอย่างนั้นอย่างนี้ แสบจมูก เสียดจมูก ตรึงสบายจมูกสบายใจบ้าง
- พอสุดแล้ว จึงรู้ว่านั่นกลิ่นเหม็น หอม กลิ่นอะไร จากสิ่งใด มาจากทางไหน

ง. ลิ้น.. ถึงแค่ รู้ว่าขณะนี้เกิดลักษณะความรู้สึกที่เอิบอาบทางลิ้นและคอให้ความรู้สึกที่แสบลิ้นและคอ เฝื่อนลิ้นและคอ ขืนลิ้น ขมลิ้น เสียดกัดลิ้น กระด้างลิ้น ลื่นลิ้นลื่นคอเกาะกุมอยู่ในสภาพที่เอิบอาบสบายลิ้นและคอเกิดขึ้น
- พอถอยออกมาจึงรู้ว่า เสียดกระด้างลิ้นนี้คือเค็มบ้าง อาการเกาะกุมขืนสากลิ้นนี้ เป็นขมบ้าง อาการที่กัดเสียดเข้าไปในล้อนเป็นเปรี้ยวบ้าง เป็นต้น(จริงๆมันก็ไม่รู้จะอธิบายอาการนี้ๆยังไง)

จ. กาย.. ถึงแค่ รู้ว่าขณะนี้เกิดลักษณะความรู้สึกทางกายที่อ่อน แข็ง นุ่ม หยาบ ละเอียด ลื่น แหลมทิ่ม เจ็บ ปวด สบาย แสบเสียดคัน เอิบอาบ ร้อน เย็น อุ่น เคลื่อนตัว

ฉ. ใจ.. ถึงแค่ มีสภาวะธรรมที่เกิดขึ้นให้รู้ ไม่มีชื่อ ไม่มีสิ่งใด มีแต่สภาพที่รู้ว่ามีสิ่งนี้ๆเกิดขึ้น แต่ไม่ยึดจับ แล้วมันกด็ดับไป มีสภาวะอันว่างที่แลโดยแยกจากสภาวะัธรรมที่เกิดเวียนเปลี่ยนอยู่นั้นๆ มีแต่ความว่างโล่ง ไม่มีสิ่งใดเลย อารมณ์ปรุงแต่งไรๆที่เกิดขึ้นก็รู้ รู้แล้วก็นิ่งเฉยๆแต่รู้ ไม่วุ่นไม่เสพย์อะไรทั้งนั้น ว่าง นิ่งเฉยอย่างเดียว
- พอถอยออกมาหน่อย ก้อเกิดมีสภาวะธรรมที่เกิดพุ่งขึ้นมาต่างๆ แต่รู้ว่ามันคืออะไรแล้วก็ดับไป
- พอถอยออกมาสุดแล้วก็รู้อาการที่เป็นไปว่ามัน ฟูใจ ขุ่นใจ หมองใจ หน่วงๆใจ ผ่องใส โล่งเบา สงบบ้าง รู้ว่านี่ รัก โลภ โกรธ หลง สงบกุศล

- เมื่อรู้ตัวแล้ว ที่มีอยู่ในขณะแรก ไม่มีอะไรเลยนอกจากสภาวะธรรม ถอยออกก็รู้สภาพจริงที่เกิดร่วมกับสิ่งสมมติ
- สภาวะธรรมโดยรวมของกายใจ.. เรานี้ได้รับรู้มาโดยเมื่อเจริญอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จิตตานุปัสสนา อิริยาบถ+สัมปะชัญญะบรรพ ปฏิกูลบรรพ ธาตุมนสิการบรรพ จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น เพียงระยะเวลา 3-5 นาที สิ่งที่รู้ทางกายและใจมันก็มีแต่สภาวะธรรมเท่านั้น ถึงจะบังเอิญไปรู้เห็นแต่ก็ทำให้รู้ว่าผู้เข้าถึงท่านเห็นยังไง
- สภาวะที่รู้ทาง ตา..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น แล้วพิจารณาอสุภะบ้าง ทวัตติงสาการบ้าง จตุธาตุววัตถานบ้าง วัณณะรูปบ้าง ปฐวีกสินบ้าง รู้ในปัจจุบันขณะเห็นก็สักแต่ว่าเห็นไม่ปรุงแต่งคิดสืบต่อบ้าง
- สภาวะที่รู้ทาง หู..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น
- สภาวะที่รู้ทาง จมูก..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จิตตานสติปัฏฐาน นามรูป จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น
- สภาวะที่รู้ทาง ลิ้น..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จิตตานสติปัฏฐาน นามรูป จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น
- สภาวะที่รู้ทาง กาย..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ จิตตานสติปัฏฐาน นามรูป จนจิตตั้งมั่นนิ่งแช่อยู่อันตัดเสียงคิดออกจากสภาวะธรรมต่างๆที่เกิดขึ้น
- สภาวะที่รู้ทาง ใจ..รับรู้ได้เมื่อเจริญสมาธิในอานาปานสติ+พุทธานุสสติ อิริยาบถ+สัมปะชัญญะบรรพ ธัมมารมณ์+จิตรู้สมมติ

---

---

เมื่อวันที่ 2/1/58 เข้าไปขอกรรมฐานหลวงพ่อ ขณะที่หลวงพ่อเข้านิโรธสมาบัติอยู่ รอประมาณ 10-20 นาที หลวงพ่อออกจากสมาบัติแล้วจึงได้นั่งบนอาสนะ แล้วถามเรากับติ๊กว่าได้ตั้งความปารถนาอะไรไว้ไหว เราตอบว่าปารถนาระรู้ จะเห็น จะมี อย่างที่พระพุทธเจ้า รู้ เห็น และ มีนั้น ส่วนติ๊กกล่าวว่าปารถนาพุทธภูมิ หลวงพ่อได้บอกว่าละความปารถนานั้นเสียไม่งั้นต้องรออีกเป็นแสนๆกัปป์ เป็นอสงไขย หลวงพ่อสอนให้ถือศีล ให้เราและติ๊กเจริญใน กุศลกรรมบถ ๑๐ บอกเป็นศีลของพระอริยะเจ้าตั้งแต่พระโสดาบันขึ้นไป ลำดับนั้นหลวงพ่อได้สอนให้เรารู้ขันธ์ ๕ อาการทั้ง ๓๒ ประการ ธาตุ ๖ สอนม่างกายสลายธาตุ แล้วสอนสิ่งที่เป็นสมุทัย กรรมฐานที่ทำให้หลุดพ้นบรรลุอรหันต์ว่า


นั่นเพราะ.. จิต อาศัยสฬายตนะเป็นเครื่องรู้ แต่สิ่งที่จิตรู้ล้วนเป็นสมมติทั้งหมด  ก็สมมติทั้งปวงนั้นแลอาสวะกิเลสเป็นตัวสร้างขึ้นให้จิตมันรู้มันยึดมั่นถือมั่นจนเกิดเป็นเวทนา ก็เมื่อจิตรู้เวทนาเกิด กิเลสอย่างกลางก็สร้างสมมติตรึกนึกปรุงแต่งร่วมกับความจดจำสำคัญมั่นหมายของใจยึดไว้เป็น กิเลสอย่างหยาบและตัณหาสืบมา

ดังนี้หลวงพ่อสอนไว้ว่า
๑. ศีลเป็นฐานที่ตั้งแห่งกุศลมีกายและวาจา..ใช้ละกิเลสอย่างหยาบ
๒. สมาธิ..ใช้ละกิเลสอย่างกลาง
๓. ปัญญา..ใช้ตัดกิเลสอย่างละเอียด คือ อาสวะอุปกิเลสทั้งปวง

ดังนั้น..สิ่งใดที่รู้ทางสฬายตนะ คือ สมมติทั้งหมด ความคิดก็เป็นสมมติ นิมิตใดๆ มโนภาพใดๆก็เป็นสมมติทั้งหมด(วิตกความตรึกนึกคิด นิมิตมโนภาพ ทุกสิ่งที่จิตรู้ไม่ว่าจะเป็นเวทนา หรือความปรุงแต่งจิตไรๆให้จิตรู้ต่างก็เป็นธัมมารมณ์ทั้งหมดเป็นสมมติทั้งหมด) ของจริงที่มีอยู่จริงเกิดขึ้นจริงก็คือ ลมหายใจเข้าและลมหายใจออกนี้คือสภาวะธรรมจริงๆที่มีที่เป็นจริงแห่งกายสังขารเรานี้ หาการงานชอบให้จิตทำให้รู้ความจริงก็คือลมหายใจนี้แหละ จากนั้นเมื่อมีสมาธิควรแก่งานแล้วจึงมาใช้ไฟเผาสลายธาตุดินธาตุน้ำอาการทั้ง ๓๒ แห่งกายนี้

---

---

๑. ศีล เป็น ฐานแห่งกุศล เมื่อยังไม่ลวงทางกายและวาจาก็ยังไม่ครบองค์ ๓ มีกิเลสเกิดขึ้นที่จิตแล้วเกิดสติกุศลจิตละที่ความคิดนั้นก่อนจะทำทางกายและวาจา ซึ่งศีลนี้ไม่ใช่ไม่อาศัยใจเลย นั่นคือ
- ศีล อาศัย "กุศลวิตก..เป็นบาทฐาน"
- มี "พรหมวิหาร ๔" คือ เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา เป็นตัวยึดให้ศีลสมบูรณ์
- มี ธรรมคู่อันงาม คือ "ทมะ"(ความข่มใจจากกิเลส ด้วยสภาวะจิตที่ รู้จักหยุด รู้จักพอ รู้จักประมาณตน เช่น คิดดี คิดในกุศล เป็นต้น) และ "อุปสมะ"(ความสงบใจจากกิเลส ความแสวงความสงบสันติเว้นจากการเบียดเบียนกัน เป็นผลสืบต่อจากทมะบ้าง เป็นสภาวะจิตที่เปลื้องจากกิเลสด้วยความคิดชอบบ้าง เป็นสภาวะของผลจากมรรค ๑๐ บ้าง)
- มีธรรมคู่อันงามคือ "ขันติ"(ความทนได้ทนไว้ ความอดทนแต่ไม่มีความติดใจข้องแวะ ด้วยสภาวะจิตที่รู้ว่าสิ่งนี้ๆควรปล่อย ควรละ ควรวาง เป็นต้น) และ "โสรัจจะ"
(ความสงบเสงี่ยม ความมีอัธยาศัยงดงาม ความประณีตความเรียบร้อยรวมถึงความไม่หรูหรา กล่าวคือ มี "อินทรีย์สังวร"ความสำรวมระวังใน "อินทรีย์ ๖" คือ "สำรวมระวังในสฬายตนะ")

* ก็ธรรมทั้ง ๔ ข้อนี้แลมีร่วมกับกายและวาจาทำให้เกิดเป็น "ศีลสังวร" ก็ศีลสังวรนี้แลละกิเลสอย่างทำที่เป็นเจตนาทาง กาย วาจา ใจ และ เป็นฐานแห่งสมาธิ *
(ดั่งองค์พระสัพพัญญูเจ้าได้ตรัสไว้ในปฏิจจะสมุปบาทว่า เจตนา วิตก-วิจาร ก่อให้เกิดการกระทำทางกาย-วาจา-ใจ)

* "ทาน" ก็อาศัยศีลนี้แล ให้เกิดขึ้นเป็นกุศลทาน เป็นทานที่บริบูรณ์ มีอานิสงส์มาก *

๒. สมาธิ เป็นฐานให้เกิดปัญญา ก็เพราะมีจิตอันเป็นกุศลดีแล้วทำให้เกิดสภาวะจิตตั้งมั่นที่กิเลสนิวรณ์ทั้งปวงนี้อ่อนกำลัง เมื่อเกิดจิตตั้งมั่นดีงามก็ตัดความคิดและนิมิตอันเป็นเครื่องมือของกิเลสอย่างกลางทั้งปวง ทำให้เกิดความรู้เห็นตามจริงสืบมา "สมาธิ..นี้จึงเป็นตัวละกิเลสอย่างกลางทำให้คลายความยึดมั่นถือมั่นลงได้ ทำให้เห็นสภาวะจริงว่า จิตนี้รู้สมมติ จิตนี้เป็นเครื่องมือของกิเลสดังนี้"

๓. ปัญญา เป็น "มรรค ๑๐" เป็นตัวรู้เห็นตามจริงในสภาวะธรรมทั้งปวง เป็นตัวตัดกิเลสที่ไม่อาศัยเจตนาเกิดขึ้น เป็นตัวดับกิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในขันธ์ ๕ คือ เป็นตัวตัดอาสวะกิเลสทั้งปวง

ตัดขาดวงจรอิทัปปัจจยตา(ภาวะที่มีอันนี้ๆเป็นปัจจัย) โดยสิ้นเชิง

---

---

เมื่อรู้เห็นคร่าวๆโดยย่อดังนี้ ข้อปฏิบัติที่แท้จริงก็มีเพียง

๑. "รู้กายสังขาร" อันเป็นสภาวะจริงในกายที่เกิดขึ้นอยู่ในปัจจุบันขณะ นั่นคือ ลมหายใจเข้าและลมหายใจออกอันเป็นกายละเอียดแห่งรูปขันธ์ เมื่อมีจิตตั้งมั่นควรแก่งานจึงเจริญแยกขันธ์ แยกกาย แนกอาการทั้ง ๓๒ ประการ แยกธาตุ สลายธาตุ จนไม่เหลือรูปขันธ์ ไม่เหลือตัวตนบุคคลใด ปัญญาก็จะเกิดขึ้นในที่นั้น
๒. "รู้จิต" คือ รู้ว่าสิ่งที่จิตมันรู้นั้นเป็นสิ่งสมมติทั้งหมด จิตมันเป็นเครื่องมือของกิเลส เป็นสิ่งไม่ควรยึดมั่นถือมั่น เมื่อเราเข้าไปยึดเอาจิตที่เป็นตัวรู้ว่าเป็นเรา-เป็นของเรา-เป็นตัวตนของเราเมื่อไหร่..ก็แสดงว่า "เราถูกกิเลสและความทุกข์หยั่งเอาแล้ว" ดังนั้นจิตจึงมีไว้แค่เพียงระลึกรู้ไม่ได้มีไว้เสพย์ ปัญญาก็จะเกิดขึ้นในที่นั้น

** เมื่อรู้สภาวะจริงคือสมหายใจเข้าออก มีสติสัมปะชัญญะรู้ลมรู้สภาวะทางกายอยู่ในปัจจุบัน และ จิตไม่ยึดสิ่งใดที่รู้อีกเพราะมันมีแต่สมมติ คำบริกรรมพุทโธก็หายไป..ทำให้วิตกดับไป มีแต่ความสำเหนียกรู้ลมหายใจเข้าออกที่เป็นวิจาร รู้สภาวะธรรมที่เป็นไปแห่งกายเท่านั้นไม่มีอื่นอีก..ทั้งวิตกและวิจารดับไปยังแต่สุขและความสงบมีสภาวะธรรมที่ว่างอยู่เท่านั้นสว่างออกฟ้านวลเหมือนเมื่อเราหลับตาทำสมาธิแล้วออกจากสมาธิลืมตาดูภายนอกฉันนั้น **

---

---

กายของเราที่เจ็บป่วยด้วยโรคเส้นเอ็น ข้อและกระดูก และ ปัสสาวาะบ่อย มีทุกขเวทนาเป็นอันมากทั้งทางกายและใจ ในวันที่ 3/1/58 หลวงพ่อได้สอนให้แยก ขันธ์ ๕ ออกเป็นกองๆ ไม่มีความยึดมั่นถือมั่นในขันธ์ ๕ ดังนี้

๑. กายเรานี้มันเป็นธาตุดิน ดินมันไม่มีความรู้สึกอะไรทั้งสิ้น ตัวที่เข้าไปรู้ว่ามันเจ็บปวด ทุกข์ คือจิตเท่านั้น
๒. จิตเรานี้มันเป็นตัวรู้ทุกอย่าง พอมันเข้าไปรู้สภาวะธรรมไรๆ ก็รู้โดยสมมติว่า อาการนี้คือเจ็บ อาการนี้คือปวด อาการนี้คือทุกข์ อาการนี้คือสุข อาการนี้คือสบาย จนเกิดเวทนาตามมา
๓. ซึ่งจิตมันเข้าไปรู้อาการนั้นๆโดยสมมติ แล้วอาการนั้นๆมันก็ดับไปนานแล้ว แต่จิตนี้แหละมันเข้าไปยึดอาการนั้นร่วมกับความจดจำสำคัญมั่นหมายของใจ คือ "จิตมันเข้าไปยึดอาการสภาวะธรรมที่ดับไปแล้วโดยอาศัยสัญญาความจำได้หมายรู้มันไว้ทั้งอาการความรู้สึกที่ดับไปก่อนแล้วนั้นทั้งชื่อเรียกของอาการทั้งสมมติบัญญัติทุกสิ่งทุกอย่าง จิตมันก็ยึดเอาความรู้โดยสัญญาและสังขารที่ดับไปแล้วอยู่อย่างนั้นจนเป็นตัวตนขึ้นมา ทั้งๆที่อาการเหล่านั้นมันดับไปแล้วไม่มีอยู่อีกแล้ว ให้เป็นทุกขเวทนาสืบต่อไปไม่หยุด แล้วกิเลสมันก็สร้างเรื่องราวสมมติตรึกนึกขึ้นให้เสพย์เสวยอารมณ์ตัณหาไปต่างๆนาๆ ทั้งความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีก็เกิดขึ้นที่ตรงนี้ทั้งหมด"

---

เมื่อรู้อย่างนี้แล้วทำให้เราเห็นว่า เวลาที่พระอรหันต์ท่านแยกเวทนาออกจากกายท่านก็แยกที่ตรงนี้ อินทรีย์สังวรอยู่ก็ที่ตรงนี้ จากนั้นเราก็เจริญพิจารณาสิ่งนี้ไปเรื่อยๆโดย

๑. มีสติสัมปะชัญญะและสมาธิอยู่กับลมทุกขณะ
๒. เมื่อเจ็บปวดขา เราพึงพิจารณาเห็นว่า ขานี้มันไม่มีความรู้สึกอะไรเป็นกองธาตุดินเท่านั้น แต่จิตนี้ต่างหางที่เข้าไปรู้สภาวะธรรมที่เกิดขึ้นนั้น
๓. ซึ่งอาการที่เกิดขึ้นนั้นมันก็เป็นแค่สภาวะธรรมสภาวะหนึ่งเท่านั้นไม่ได้มีความหมายอะไร ไม่ได้มีชื่อเรียกบัญญัติไรๆทั้งสิ้น ที่จิตมันรู้มันก็รู้แค่สมมติเท่านั้น ที่จิตมันจับมันก็จับสมมติสิ่งที่ดับไปแล้วนั้นด้วยสัญญา จิตมันจับเอาสัญญาที่มีในสภาวะธรรมที่ดับไปแล้วนั้นๆนี่แหละมาเป็นตัวยึดมั่นถือมั่นที่ตั้งแห่งจิตให้เกิดทุกขเวทนา
๔. เมื่อจิตมันยึดสัญญามันก็ยึดสมมติ มันรู้โดยสัญญามันก็รู้เพียงสมมติ แล้วยังจะไปยึดเอาอะไรกับจิตอันเป็นตัวสมมติให้ยึดมั่นถือมั่นได้อีก เราก็มีเพียงความระลึกรู้ รู้สภาวะกายในปัจจุบันเท่านั้นพอ ไม่ยึดเอาจิต เวทนาก็ไม่มีไม่เกิด รู้แค่สภาวะธรรมเท่านั้น กิเลสก็สังขารต่อให้เป็นตัณหาไม่ได้อีกดังนี้

* ทุกวันนี้อาการปวดขาเราก็แทบไม่มีความรู้สึกเลย แม้จะปัสสาวะบ่อยก็รู้ว่ามันเป้นเพียงสภาวะธรรมอันเป็นธาตุของกายมันก็เป็นไปของมันอย่างนั้นตามเหตุปัจจับ เราก็ไม่มีทุกขเวทนาในเรื่องนี้อีกเลย *

---

---

วันนี้บังเอิญไปเปิดดูเจอ อริยะสัจ ๔ ในปฏิจจสมุปบาท ซึ่งเป็นสิ่งที่เราไม่เคยเข้าใจรู้เห็นเมื่อก่อน จนเมื่อได้พบเจอหลวงพ่อเสถียรท่านได้สั่งสอนชี้แนะเราก็ทำให้วันนี้เข้าใจและเห็นตามจริงแล้วว่า

---

---

เมื่อรู้เห็นอย่างนี้ตรงกันทั้งในคำสอนของครูบาอาจารย์ คือ หลวงปู่ดุลย์ กับที่หลวงพ่อเสถียรสอน และในทางอภิธรรม ก็เปลื้องจิตที่จะกล่าวบริกรรม "พุทโธ" ว่า ไม่ต้องไปหาคาถาไรๆมาบริกรรมเพื่อดับฉันทะราคะและราคะเมถุนให้ลำบากทั้งสิ้น ไม่ต้องไปติดใจว่าต้องสำเหนียกรู้จึงจะได้สมาธิ มันจะบริกรรมหรือสำเหนียกให้มันเป้นไปของมันเอง

เพราะ พุทโธ คือ

- ผู้รู้ คือ รู้ว่านี่คือสมมติ รู้ว่านี่คือโมหะที่หลอกล่อให้ลุ่มหลงทั้งปวง
- ผู้ตื่น คือ ตื่นจากสมมติ ตื่นจากโมหะความลุ่มหลงติดใจยึดมั่นในสิ่งสมมติทั้งปวง
- ผู้เบิกบาน คือ ดับสิ้นแล้ว ดับโมหะความลุ่มหลงติดใจยึดมั่นในสิ่งสมมติทั้งปวงสิ้นแล้ว มีความผ่องใสอันปราศจากเครื่องเศร้าหมอง ได้ทำในกิจที่ควรทำอันบริบูรณ์ที่พระพทุธเจ้าทั้งหลายพึงกระทำดีแล้ว

เมื่อรู้อย่างนี้แล้ว พอระลึกถึง "พุทโธ" ก็ให้เห็นถึงความระลึกถึงพระพุทธเจ้า ที่รู้ว่าสิ่งที่จิตรู้เหล่านี้นี่คือสมมติ ที่ตื่นจากความลุ่มหลงในสมมติ ที่ได้ดับความลุ่นหลงทั้งปวงให้สิ้นไปแล้ว มีจิตแจ่มใสเบิกบานด้วยธรรม ได้กระทำกิจของพระพุทธเจ้าบริบูรณ์ดีแล้วนั้น แล้วน้อมเอาคุณนั้นมาให้เรานี้ได้รู้ว่าสิ่งไรๆนี้คือสมมติ ได้ตื่นจากความลุ่มหลงสมมติ ได้ดับสิ้นซึ่งความลุ่มหลงยึดติดในสิ่งสมมติทั้งปวง มีจิตอันแจ่มใสเบิกบานดั่งองค์พระตถาคตเจ้านั้น

เมื่อเรามีจิตเป็นศรัทธา เป็นศรัทธาพละอยู่อย่างนี้ ทำให้เกิดฉันทะความยินดีในสิ่งที่ทำ ก็ก่อเกิดให้มีวิริยะพละ มีกำลังความเพียรตั้งมั่นที่จะทำ แม้จะให้บริกรรมสักล้านครั้งก็ไม่ติดใจไรๆอีก ไม่ต้องไปเจาะจงเอาว่าจะต้องสำเหนียกรู้จึงจะเป็นสมาธิ เป็นเหตุสืบต่อเป็นสติพละอันมีแต่ความระลึกรู้บริกรรมพุทโธไปทุกลมหายใจเข้าออกปักหลักแน่วแน่อยู่ที่ปลายจมูกเท่านั้นไม่ไหวจิตไปตามลมร่วมกับสัมปะชัญญะความรู้กายอิริยาบถรู้กิจเห็นในสภาวะธรรมทางกายในปัจจุบัน ความมีสติสัมปะชัญญะเกิดร่วมกับจิตที่รู้อยู่นี้ คือ สภาาพจริง คือกายสังขาร ความตรึกนึกคิดมีไว้เพื่อคำบริกรรมมีคือพุทโธซึ่งเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ตัดขาดความปรุงแต่งสมมติอื่นใด มีแต่จิตที่ว่างร่วมกับจิตที่แจ่มใสเบิกบาน จิตรวมเป็นสมาธิได้เอง ก็เกิดมีธรรมเอกผุดขึ้น เห็นธาตุลมในกาย เกิดปัญญาในที่นั้น ดังนี้..

---

---

กรรมฐาน มัชฌิมา > เกี่ยวกับหลวงปู่สุก ไก่เถื่อน


โดยคุณเสกสรรค์:

ทรงศึกษา วิชา ดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ
(พรรษาที่สอง สถิตวัดโรงช้าง ยุคอยุธยา)

   พรรษาที่สอง พระองค์ท่าน ทรงได้พบ กับพระอริยเถราจารย์ อีกพระองค์หนึ่งในสมาธินิมิต ท่านมีนามบัญญัติว่า ขรัวท่านโต ท่านเคยสถิตวัดชายทุ่ง ก่อนสถาปนาเป็นวัดป่าแก้ว ในรัชสมัยพระเจ้ารามาธิบดีที่ ๑ หรือเรียกว่าพระเจ้าอู่ทอง ขรัวท่านโตดำรงขันธ์อยู่ ในรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ พระเจ้าอู่ทอง ท่านเข้ามาในสมาธินิมิตในครั้งนั้น ท่านมาบอกวิธีการ ให้แก่พระอาจารย์สุก สองอย่าง คือ

   การดำเนิน ความเป็นไปแห่งธาตุ ๑
   การทำลายธาตุ ๑
   และสอนให้ไม่หลงติดอยู่ในธาตุ และสอนให้ไม่หลงติดในฤทธิ์ ๑

    พระอริยเถราจารย์ บอกวิธีดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ เพื่อให้เกิดฤทธิ์ แก่พระอาจารย์สุก โดยให้บริกรรมดำเนินธาตุ บริกรรมตั้งธาตุ บริกรรมรวมธาตุ เป็นหนึ่งเดียวพระอาจารย์สุก ทรงดำเนินการตั้ง ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุลม ธาตุไฟ อากาศธาตุ วิญญาณธาตุ แล้วสัมปยุตธาตุ ประกอบธาตุทั้ง ๖ เป็นหนึ่งเดียว แล้วให้บริกรรมทำลายธาตุทั้ง ๕ ให้สลายไป ยกเว้นวิญญาณธาตุ ซึ่งเป็นธาตุรู้ ท่านกล่าวว่าทำให้เกิดอิทธิวิธี
    ขรัวท่านโต กล่าวต่อไปว่า การดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ มิใช่จะทำได้ทุกคนบุคคลไหนมีวาสนาบารมีมาทางนี้ ข้าฯก็จะมาสอนให้เอง เหมือนอย่างที่ข้าฯมาสอนให้ท่านในครั้งนี้
    ขรัวท่านโต ยังกล่าวสอนพระอาจารย์สุกอีกว่า ฤทธิ์ทั้งหลายมีเกิด แล้วก็มีเสื่อมไม่เที่ยงแท้แน่นอน ย่อมแปรปรวนไป ถ้าบุคคลใดยังเป็นปุถุชนอยู่ ไม่รู้ความจริงแห่งพระไตรลักษณ์ ย่อมติด ย่อมหลง อยู่ในฤทธิ์ ไม่สามารถหลุดจากกิเลส ไปพระนิพพานได้ ฉะนั้นขอให้ท่านพิจารณาถึงความไม่เที่ยง ตลอดเวลา อย่าไปติด ไปหลงอยู่ในฤทธิ์ให้บำเพ็ญเพียรภาวนา ไปสู่นิพพานเถิด
     พระอาจารย์สุก ทรงฟังคำพร่ำสอนของ ขรัวท่านโต พระอริยเถราจารย์ ในสมาธินิมิตแล้ว พระองค์ท่านก็มั่นเพียรทำตามที่พระอริยเถราจารย์บอก และภายในเวลา ๓ ราตรี พระองค์ท่านก็บรรลุวิชาดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ ได้สำเร็จฤิทธิบางอย่าง แต่ยังเป็นฤทธิ อย่างปุถุชน ยังมีหวั่นไหวบ้าง

     ถึงราตรีที่ ๔ ขรัวท่านโต ก็มาปรากฏในสมาธินิมิต ของพระอาจารย์สุกอีก ด้วยท่านทราบว่า พระอาจารย์สุก สำเร็จวิชาดำเนินธาตุ ทำลายธาตุแล้ว และในสมาธินิมิตราตรีนั้น ขรัวท่านโต กล่าวกับพระอาจารย์สุกว่า วิชาดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ ที่เป็นไปในทางโลกีย์ ท่านก็สำเร็จแล้วต่อไปข้าฯ จะสอนวิชาดำเนินธาตุ ทำลายธาตุ ที่เป็นไปในทางโลกุตรธรรม นำทางท่านไปถึงมรรค ผล นิพพาน ตามคำสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ ให้ท่านดำเนินตั้งสภาวะความเป็นไป แห่งปฐวีธาตุ ธาตุดิน ๑ อาโปธาตุ ธาตุน้ำ ๑ เตโชธาตุ ธาตุไฟ ๑ วาโยธาตุ ธาตุลม ๑ อากาสธาตุ ธาตุอากาศ ช่องว่างภายในกาย ๑
วิญญาณธาตุ ธาตุวิญญาณ คือความรู้อะไรๆได้ ๑ พระอริยเถราจารย์กล่าวสอนต่อไปอีกว่า ในธาตุทั้ง ๖ นั้น

     ปฐวีธาตุ ธาตุดิน เป็นอย่างไร ปฐวีธาตุ ธาตุดินมี ๒ อย่างคือ ปฐวีธาตุ ธาตุดิน ภายใน ปฐวีธาตุ ธาตุดิน
ภายนอกปฐวีธาตุ ธาตุดิน ๒ อย่างนั้น ปฐวีธาตุ ธาตุดินภายใน เป็นอย่างนี้คือ ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง ภาวะที่แข็ง เป็นภายในเฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน คือรูปที่มีใจครอง ได้แก่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า ทั้งหมดนี้เรียกว่า ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง ภาวะที่แข็ง เป็นภายในเฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน รูปในที่มีใจครอง แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่า ปฐวีธาตุ ธาตุดินภายใน  ปฐวีธาตุ ธาตุดินภายนอก เป็นอย่างนี้คือ ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง ภาวะที่แข็ง เป็นภายนอก เป็น อนุปาทินนกรูปข้างนอก คือรูปที่ไม่มีใจครองได้แก่ เหล็ก โลหะ ดีบุกขาว ดีบุกดำ เงิน แก้วมุกดา แก้วมณี แก้วไพฑูรย์ สังข์ ศิลา แก้ว ประพาฬ เงินตรา ทอง แก้วมณีแดง แก้วมณีลาย หญ้า ท่อนไม้ กรวด กระเบื้อง แผ่นดิน แผ่นหิน ภูเขา ทั้งหมดนี้เรียกว่า ธรรมชาติที่แข็ง ธรรมชาติที่กระด้าง ความแข็ง ภาวะที่แข็ง เป็นธรรมชาติภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก คือรูปที่ไม่มีใจครอง แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้ก็เรียกว่าปฐวีธาตุ ธาตุดินภายนอก ปฐวีธาตุภายใน ปฐวีธาตุภายนอก ประมวลทั้ง ๒ อย่างนั้นเข้าเป็นหมวดเดียวกัน นี้ก็เรียกว่า ปฐวีธาตุ
 
     อาโปธาตุ ธาตุน้ำ เป็นอย่างไร อาโปธาตุ ธาตุน้ำนั้นมี ๒ อย่าง คือ อาโปธาตุ  ธาตุน้ำภายใน อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายนอก อาโปธาตุ ๒ อย่างนั้น อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายใน เป็นอย่างนี้คือ ความเอิบอาบ ธรรมชาติที่เอิบอาบ ความเหนียว ธรรมชาติที่เหนียว ธรรมชาติที่เกาะกุมรูป เป็นภายใน เฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน คือรูปข้างในมีใจครอง ได้แก่ ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร ทั้งหมดนี้เป็นความเอิบอาบ ธรรมชาติที่เอิบอาบ ความเหนียว ธรรมชาติที่เหนียว ธรรมชาติที่เกาะกุมรูป เป็นภายในเฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน คือรูปข้างในมีใจครอง แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่า อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายใน อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายนอก ภายนอก เป็นอย่างนี้คือ ความเอิบอาบ ธรรมชาติที่ เอิบอาบ ความเหนียว ธรรมชาติที่เหนียว ธรรมชาติที่เกาะกุมรูป เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก รูปข้างนอกไม่มีใจครอง ได้แก่ รสรากไม้ รสลำต้น รสเปลือกไม้ รส ใบไม้ รสดอกไม้ รสผลไม้ นมสด นมส้ม เนยใส เนยข้น น้ำมัน น้ำผึ้งน้ำอ้อย น้ำที่อยู่ใน พื้นดิน หรือน้ำที่อยู่ในอากาศ เป็นธรรมชาติที่มีความเอิบอาบ ธรรมชาติที่เอิบอาบ ความ
เหนียว ธรรมชาติที่เหนียวธรรมชาติที่เกาะกุมรูป เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก คือรูปไม่มีใจครองภายนอก แม้อย่างอื่นใดมีอยู่นี้เรียกว่า อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายนอก อาโปธาตุ ธาตุน้ำภายภายใน อาโปธาตุธาตุน้ำภายนอก ประมวลทั้ง ๒ อย่างนั้น เข้าเป็น หมวดเดียวกันอย่างเดียวกันนี้เรียกว่า อาโปธาตุ คือธาตุน้ำ

     เตโชธาตุ ธาตุไฟเป็นอย่างไร เตโชธาตุ มี ๒ อย่าง คือ เตโชธาตุภายใน เตโชธาตุภายนอก ในเตโชธาตุ ๒ อย่างนั้น เตโชธาตุภายใน เป็นอย่างนี้คือความร้อนธรรมชาติที่ร้อน ความอุ่น ธรรมชาติที่อุ่น ความอบอุ่น ธรรมชาติที่อบอุ่น เป็นภายในเฉพาะตน เป็น อุปาทินนกรูปข้างใน คือรูปมีใจครอง ได้แก่ เตโชธาตุที่ทำให้ร่างกายเร่าร้อน เตโชธาตุที่ทำให้ร่างกายทรุดโทรม เตโชธาตุที่เป็นเหตุให้เผาไหม้ เตโชธาตุที่ทำให้ของกินของดื่มของเคี้ยวของลิ้มถึงความย่อยไปด้วยดี นี้เรียกว่าความร้อน ธรรมชาติที่ร้อน ความอุ่น ธรรมชาติที่อุ่น ความอบอุ่น ธรรมชาติที่อบอุ่น เป็นภายในเฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปรูปมีใจครอง ข้างใน แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่า เตโชธาตุ ธาตุภายใน เตโชธาตุภายนอก เป็นอย่างนี้คือ ความร้อน ธรรมชาติที่ร้อน ความอุ่นธรรมชาติที่อุ่น ความอบอุ่นธรรมชาติที่อบอุ่น เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก คือรูปไม่มีใจครอง ได้แก่ ไฟฟืน ไฟสะเก็ดไม้ ไฟหญ้า ไฟมูลโค ไฟแกลบ ไฟหยากเยื่อ ไฟอสนีบาต ความร้อนแห่งไฟ ความร้อนแห่งดวงอาทิตย์ ความร้อนแห่งกองฟืน ความร้อนแห่งกองหญ้า ความร้อนแห่งกองข้าวเปลือก ความร้อนแห่งกองขี้เถ้า หรือความร้อนธรรมชาติที่ร้อน ความอุ่น ธรรมชาติที่อุ่น ความอบอุ่น ธรรมชาติที่อบอุ่น เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก รูปไม่มีใจครอง แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่า เตโชธาตุภายนอก เตโชธาตุภายใน เตโชธาตุภายนอก ประมวลทั้ง ๒ อย่างนั้น เข้าเป็นหมวดเดียวกันนี้เรียกว่า เตโชธาตุ หรือธาตุไฟ

     วาโยธาตุ ธาตุลมเป็นอย่างไร วาโยธาตุมี ๒ อย่างคือ วาโยธาตุภายใน วาโยธาตุภายนอก ในวาโยธาตุ ๒ อย่างนั้น วาโยธาตุภายใน เป็นอย่างนี้คือ ความพัดไปมาธรรมชาติที่พัดไปมา ความเคร่งตึงแห่งรูป เป็นภายในเฉพาะตนเป็นอุปาทินนกรูปข้างใน คือรูปมีใจครอง ได้แก่ ลมพัดขึ้นเบื้องบน ลมพัดลงเบื้องต่ำลมในท้อง ลมในไส้ ลมพัดไปตามตัว ลมศัสตรา ลมมีดโกน ลมเพิกหัวใจ ลมหายใจเข้า ลมหายใจออก หรือความพัดไปมา ธรรมชาติที่พัดไปมา ความเคร่งตึงแห่งรูป เป็นภายใน เฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน แม้อย่างอื่นใดมีอยู่นี้เรียกว่า วาโยธาตุ ธาตุลมภายในวาโยธาตุภายนอก เป็นอย่างนี้คือ ความพัดไปมา ธรรมชาติที่พัดไปมา ความเคร่งตึงแห่งรูปเป็นภายนอกเป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก หรือรูปไม่มีใจครอง ได้แก่ ลมตะวันออก ลมตะวันตก ลมเหนือ ลมใต้ ลมมีฝุ่นละออง ลมไม่มีฝุ่นละออง ลมหนาว ลมร้อน ลมอ่อน ลมแรง ลมดำ ลมบน ลมกระพือปีก ลมครุฑ ลมใบตาล ลมเป่าปากหรือความพัดไปมา ธรรมชาติที่พัดไปมา ความเคร่งตึงแห่งรูป เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนก แม้อย่างอื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่า วาโยธาตุภายนอก วาโยธาตุภายใน วาโยธาตุภายนอก ประมวลทั้ง ๒ อย่างนั้น เข้าเป็นหมวดเดียวกัน นี้เรียกว่าวาโยธาตุ ธาตุลม

      อากาศธาตุ คือช่องว่าง เป็นอย่างไร อากาศธาตุมี ๒ อย่าง คือ อากาศธาตุภายใน อากาศธาตุภายนอก ในอากาศธาตุ ๒ อย่างนั้น อากาศธาตุภายใน เป็นอย่างนี้คือ อากาศ ธรรมชาติอันนับว่าอากาศ ความว่างเปล่า ธรรมชาติอันนับว่าความว่างเปล่า ช่องว่างธรรมชาติอันนับว่าช่องว่าง ที่อันเนื้อและเลือดไม่ถูกต้องเป็นภายใน เฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน ได้แก่ ช่องหู ช่องจมูก ช่องปาก ช่องสำหรับกลืนของกินของดื่มของ
เคี้ยวของลิ้ม ช่องที่พักอยู่แห่งของกิน ของดื่ม ของเคี้ยวของลิ้ม และช่องสำหรับของกินของดื่มของเคี้ยวของลิ้มไหลออกเบื้องต่ำ หรือ อากาศ ธรรมชาติอันนับว่าอากาศ ความว่างเปล่า ธรรมชาติอันนับว่าความว่างเปล่า ช่องว่าง ธรรมชาติอันนับว่าช่องว่าง ที่อันเนื้อและเลือดไม่ถูกต้อง เป็นภายในเฉพาะตน เป็นอุปาทินนกรูปข้างใน แม้อื่นใดมีอยู่ นี้เรียกว่าอากาศธาตุ หรือช่องว่างภายใน อากาสธาตุภายนอก เป็นอย่างนี้คือ อากาศ ธรรมชาติอันนับว่าอากาศ ความว่างเปล่า ธรรมชาติอันนับว่าความว่างเปล่าช่องว่าง ธรรมชาติอันนับว่าช่องว่าง ที่อันมหาภูตรูป ๔ ไม่ถูกต้อง เป็นภายนอก เป็นอนุปาทินนกรูปข้างนอก นี้เรียกว่า อากาสธาตุช่องว่างภายนอก อากาสธาตุภายใน อากาสธาตุภายนอก ประมวลทั้ง ๒ อย่างนั้น เข้า เป็นหมวดเดียวกัน กองเดียวกัน นี้เรียกว่า อากาสธาตุ คือช่องว่าง

      วิญญาณธาตุ คือความรู้อะไรๆได้ เป็นอย่างนี้คือ จักขุวิญญาณธาตุ โสตวิญญาณธาตุ ฆานวิญญาณธาตุ ชิวหาวิญญาณธาตุ กายวิญญาณธาตุ มโนวิญญาณธาตุ นี้เรียกว่า วิญญาณธาตุ สภาวะธรรม หลักแห่งความเป็นไปเอง เหล่านี้เรียกว่า ธาตุ ๖ ประการ คือ ความเป็นไปเอง ๖ ประการ นี้เป็นการดำเนินธาตุ ตั้งธาตุ ฝ่ายโลกุตรธรรม

      ขรัวท่านโต กล่าวสอนต่อไปว่า ข้าฯจะบอกวิธีทำลายธาตุทั้ง ๖ เพื่อกรุยทางไปสู่อมตธรรม ท่านว่าธาตุอันพระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น ผู้ทรงรู้ ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธ ตรัสไว้ชอบนั้นมี ๖ ประการ


      ธาตุ ๖ ประการอัน พระผู้มีพระภาคพระองค์นั้น ผู้ทรงรู้ ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธตรัสไว้ชอบแล้ว ก็จิตของท่าน (หมายถึงพระอาจารสุก) เป็นผู้รู้อยู่ เห็นอยู่ จะพิจารณาอยู่อย่างไรเล่า จึงจะหลุดพ้น จากอาสวะกิเลส ไม่ยึดมั่น ถือมั่นในธาตุทั้ง ๖ อันเป็นภายใน ภายนอกนี้ ฯ ขรัวท่านโต กล่าวว่า พระพุทธเจ้า ตรัสสอนไว้ว่า ให้ภิกษุทั้งหลาย ครอง ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม อากาศธาตุ ช่องว่าง วิญญาณธาตุ ธาตุรู้อะไรๆได้ โดยความเป็นอนัตตา ไม่มีตัวตน ไม่ให้ครองอัตตา คือความมีตัวตน โดยอาศัย ธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม อากาศธาตุ ช่องว่าง วิญญาณธาตุ คือความรู้อะไรๆได้ เมื่อท่านครองธาตุ โดยความไม่มีตัวตน ท่านจึงจะทราบชัดเจนว่า จิต ไม่ควรยึดมั่น ถือมั่น และจะทราบชัด ไปอีกว่าจิตของท่านกำลังจะหลุดพ้น หรือหลุดพ้นแล้ว หลุดพ้น เพราะสิ้นกิเลส ดับคืนกิเลส ละความยึดมั่นถือมั่นในอุปาทาน โดยอาศัยธาตุทั้ง ๖ และอนุสัย คือความตั้งใจ
และความปักใจมั่น โดยอาศัยธาตุทั้ง ๖ ได้ จะทำให้ท่านหลุดพ้นโดยเร็วพลัน เสร็จสิ้นคำกล่าวสอน ขรัวท่านโต ก็หายกลับไป จากนั้นพระอาจารย์สุก ก็ทรงออกจากสมาธิ ครั้งนั้นพระอาจารย์สุก พระองค์ท่านทรงมีพระสติ สัมปชัญญะ ระลึกถึงคำสอนของขรัวท่านโต อยู่เสมอเนื่องๆว่า การยึดติดธาตุ ๖ และฤทธิ์ต่างๆไม่สามารถนำทางพระองค์ท่านไปสู่ทางพระนิพพานได้ ถ้ายังไปหลงติดอยู่ ตามคำที่พระอริยเถราจารย์สั่งสอนอบรมมา แต่นั้นมาพระองค์ท่านก็ ไม่ทรงติดอยู่ในฤทธิ์ ในอำนาจต่างๆ ทรงเห็นเป็นอนัตตา ไม่มีตัวตน และทรงทบทวนดำเนินการตั้งธาตุ ๖ และทำลายธาตุ ๖ ทั้งทางอิทธิ และทางโลกุตรธรรม

     คืนต่อมาขรัวท่านโต ท่านก็มาสอนเรื่องธาตุ ในสมาธิจิตของพระอาจารย์สุกอีกโดยกล่าวว่า สิ่งที่เป็นธาตุยังมีอีก เช่น จักขุธาตุ โสตธาตุ ฆานะธาตุ ชิวหาธาตุ กายธาตุ มโนธาตุ ท่านกล่าวว่าในธาตุเหล่านี้ มีธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศธาตุอยู่ด้วย

     ธาตุไฟ มีมากในจักขุ คือตา เมื่อตาเห็นรูปที่ดีก็ตาม เห็นรูปที่ทรามก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนเปลวไฟ แล็บหายไป ความยึดมั่นถือมั่น ในรูป ที่มากระทบจักขุ ก็จะหายไป

      ธาตุลม มีมากในหู ได้ฟังเสียงที่ดีก็ตาม ได้ฟังเสียงที่ชั่วก็ตาม ให้ทำเหมือนลมพัดผ่านไป ความยึดมั่นในเสียงที่ดี และร้าย ก็ไม่มี

      ธาตุดิน มีมาก ในจมูก ได้กลิ่นที่ดีก็ตาม ได้กลิ่นที่ไม่ชอบใจก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนดินสลายไป ความยึดมั่นถือมั่นในกลิ่น ดี ชั่ว ก็จะสลายไป

      ธาตุน้ำ มีมาก ในลิ้น ถ้าลิ้มรสที่ดีก็ตาม ได้ลิ้มรสที่ชังก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนสายน้ำไหลไป ความยึดมั่นถือมั่น ติดในรส ก็สลายไป

       ธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ มี มากในกาย ได้สัมผัสดีก็ตาม ได้สัมผัสชั่วก็ตาม ให้ทำจิต เหมือน ธาตุทั้ง๔ สลายไป ความยึดมั่นถือมั่น ในสัมผัส ก็จะสลายไป

       อากาศธาตุ มีมากในมโนธาตุ และวิญญาณธาตุ รู้ธรรมารมณ์ที่ดีก็ตาม รู้ธรรมารมณ์ที่ชังก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนอากาศสลายไป จะทำให้จิตเป็นกลางใน สภาวธรรมทั้งที่ดี และไม่ดี จะทำให้ท่านหลุดพ้นจากอายตนะ ๖ และธาตุทั้ง ๖ คลายความยึดมั่น ถือมั่นไปสู่ทางนิพพานแล

คืนต่อมาพระอาจารย์สุก ทรงยกธาตุ ๖ ประการ ขึ้นพิจารณา ไปสู่พระไตรลักษณะญาณ โดยความเป็นอนัตตา ไม่มีตัวตน ในธาตุทั้ง ๖ จิตของพระองค์ท่านก็ดำเนินทางไปสู่ภูมิแห่งวิปัสสนากรรมฐาน เจริญทางมรรคธรรม ทางผลธรรม เพื่อถึงเมืองแก้วอมตมหานิพพานธรรม ต่อไป กาลต่อมาพระองค์ท่านก็ไม่ยึดติดอยู่ในธาตุทั้ง ๖ และวิชาอิทธิฤทธิ์ ปล่อยวางได้ยิ่งๆขึ้นไป จิตของพระองค์ท่าน ก็หลุดพ้นขึ้นไปเรื่อยๆ

---

---

ขอบคุณเนื้อหาจากหนังสือพระประวัติ สมเด็จพระสังฆราช พระญาณสังวร มหาเถรเจ้า ( หลวงปู่สุก ไก่เถื่อน )
เรียบเรียงโดย พระครูสิทธิสังวร ผู้ช่วยเจ้าอาวาส วัดราชสิทธาราม เจ้าคณะ 5 ( วัดพลับ )

ขอขอบพระคุณ คุณเสกสรรค์:

---

---

เมื่อรู้ว่าจิตรู้สมมติที่อาสวะกิเลสนั้นสร้างขึ้นมาหลอก ความเสพย์สมมติยึดมั่นสิ่งสมมติคือทุกข์เวทนา ดึงนั้นแล้วศีลคือกุศล ชำระกิเลสอย่างหยาบ คือ ศีลมี กุศลกรรมบถ ๑๐ เป็นต้น เป็นสิ่งที่เราควรตั้งมั่นไว้ในใจ ควรเจริญให้มากเพื่อไม่ให้กายและวาจาของเรานั้นดำเนินไปตามสิ่งสมมติที่อาสวะกิเลสมันสร้างขึ้นมาให้จิตรู้ เพื่อหลอกล่อให้จิตมายึดมั่นถือมั่นลุ่มหลงแล้วดำเนินไปตามกองทุกข์ทั้งปวง พระตถาคตจึงตรัสว่า ศีลเป็นฐานของกุศล ควรตั้งจิตมั่นแน่วแน่ในศีล มีศีลเป็นที่ตั้งมั่นไว้ในภายในใจ

กรรมฐานหลวงปู่สุกที่ขรัวท่านโตสอน

    ธาตุไฟ มีมากในจักขุ คือตา เมื่อตาเห็นรูปที่ดีก็ตาม เห็นรูปที่ทรามก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนเปลวไฟ แล็บหายไป ความยึดมั่นถือมั่น ในรูป ที่มากระทบจักขุ ก็จะหายไป
    ธาตุลม มีมากในหู ได้ฟังเสียงที่ดีก็ตาม ได้ฟังเสียงที่ชั่วก็ตาม ให้ทำเหมือนลมพัดผ่านไป ความยึดมั่นในเสียงที่ดี และร้าย ก็ไม่มี
    ธาตุดิน มีมาก ในจมูก ได้กลิ่นที่ดีก็ตาม ได้กลิ่นที่ไม่ชอบใจก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนดินสลายไป ความยึดมั่นถือมั่นในกลิ่น ดี ชั่ว ก็จะสลายไป
    ธาตุน้ำ มีมาก ในลิ้น ถ้าลิ้มรสที่ดีก็ตาม ได้ลิ้มรสที่ชังก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนสายน้ำไหลไป ความยึดมั่นถือมั่น ติดในรส ก็สลายไป
    ธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ มี มากในกาย ได้สัมผัสดีก็ตาม ได้สัมผัสชั่วก็ตาม ให้ทำจิต เหมือน ธาตุทั้ง๔ สลายไป ความยึดมั่นถือมั่น ในสัมผัส ก็จะสลายไป
    อากาศธาตุ มีมาก ในมโนธาตุ และวิญญาณธาตุ รู้ธรรมารมณ์ที่ดีก็ตาม รู้ ธรรมารมณ์ที่ชังก็ตาม ให้ทำจิตเหมือนอากาศสลายไป จะทำให้จิตเป็นกลางใน สภาวธรรมทั้งที่ดี และไม่ดี จะทำให้ท่านหลุดพ้นจากอายตนะ ๖ และธาตุทั้ง ๖ คลายความยึดมั่น ถือมั่นไปสู่ทางนิพพานแล

หลวงปู่หลุย ม้างกาย-คือ การม้างกาย หรือแยกกาย นั่นเอง"....

-เมื่อเราสามารถเห็นตนเอง(กายทิพย์) ต้องเอา"กายทิพย์"มาพิจารณา"กายเนื้อ"ให้ละเอียด ตั้งแต่ผม-ขน-เล็บ-ฟัน-หนัง-ตับ-ไต ไส้-ปอด(กายคตานุสสติกรรมฐาน)จนเห็นเป็นอสุภกรรมฐาน คือ สิ่งที่ไม่สวยงาม สักแต่เป็นธาตุขันธ์ที่ต้องแตกสลายไปจนจิตสลายตัวในการยึดมั่นถือมั่นในร่างกาย โดยมีตัว"จิต หรือผู้รู้" เป็น"ผู้เห็น"นิมิตเหล่านั้น

-การเห็นเป็นสิ่งที่รับรอง เรียกว่าใช้ประโยชน์จากนิมิตเป็น ไม่หลงสวรรค์ ดั้นนรก ตามแต่จิตจะท่องเที่ยวไป...

เมตตาเจโต
ทำอารมญ์ให้เกิดความปารถตาดีเอ็นดูปรานี น้อมไปในการสละให้เสมอกัน โดยอาศัยความเห็นเป็น
- ความหลงอยู่ในสมมติบ้าง๑
- อาการทั้ง ๓๒ ประการ บ้าง๑  - ความเป็นกองธาตุ๖ บ้าง๑

ที่แวบเข้ามาในสมองตอนเวชา 21: 30 น. โดยประมาณ

๑.พึงเห็นว่าเขาทั้งปวงเหล่านั้น จะปุถุชนหรือมนุษย์ทั้งหลายก็ดีหญิงทั้งปวง ชายทั้งปวง สัตว์ทั้งปวง สิ่งมีชีวิตทั้งปวง สิ่งไรๆทั้งหลายที่อาศัยอยู่ในภพภูมิทั้งปวง ไม่ว่าจะเป็นสัมภเวสีก็ดี เทวดาก็ดี นางฟ้าก็ดี เทพบุตรเทพธิดาก็ดี พรหมทั้งหลายก็ดี  อมนุษย์ทั้งหลายก็ดี
 
ท่านทั้งหลายเหล่านั้น ยังเป็นผู้ที่อาศัยจิตยึดมั่นถือมั่นในสมมติทั้งปวงที่อาสวะกิเลสทั้งหลายสร้างขึ้นมาหลอกให้ลุ่มหลงอยู่ ทำให้ยังไม่สิ้นจากกองทุกข์ไป ด้วยเหตุดังนี เราผู้เป็นสาวกของพระตถาคต ได้รู้เห็นและตื่นจากสมมติอันเป็นเครื่องล่อแห่งกิเลสและกองทุกข์ทั้งปวงเหล่านี้แล้ว ตามที่พระตถาคตเจ้าองค์พระบรมครูของเราได้ตรัสสั่งสอนชี้แนะแนวทางพ้นทุกข์ให้เป็นไปเพื่อถึงความมีกายใจอันแจ่มใสเบิกบานด้วยธรรมอันขจัดเสียซึ่งกิเลสมมัวหมองความลุ่มหลงในสิ่งสมมติทั้งปวง  จะพึงแผ่เอาความเมตตาเอ็นดูปารถนาดีทั้งหลายอันน้อมไปในการสชะสงเคราะห์ให้ท่านทั้งหลายเหล่านั้น
- ด้วยเหตุดังนี้ขอความเป็นสุข ปราศจากทุกข์ เป็นผู้ไม่มีเวร เว้นความผูกเวร เป็นไม่มีพยาบาท เว้นความผูกพยาบาท เป็นผู้ไม่มีความทุกข์กายทุกข์ใจ เป็นผู้ไม่มีโรค รักษาตนให้รอดพ้นจากทุกข์ภัยทั้งปวง มีความสุขสวัสดี ขอความสุขสวัสดีจงมีแก่ท่านทั้งหลายเหล่านั้นตราบสิ้นกาลนานเทอญ

๒.เห็นเขาเป็นเพียงอาการทั้ง ๓๒ ประการ เสมอตนและทั่วกัน ในสัตว์ทั้งปวง ด้วยอาการเหล่านี้มีในเขาเสมอเราจึงไม่ควรแบ่งแยกที่รักที่ชัง แต่ละคนแต่ละตัวมีเสมอกันหมดไม่ต่างกัน
- แม้พวกอื่นเหล่าใดนั้น ที่ไม่มีอาการทั้ง ๓๒ ประการ ให้พิจารณาเช่น สัมภะเวสี เทวดา  พรหม เป็นต้น แต่ก็อาศัยวิญญาณธาตุเป็นตัวยึดเอา เวทนาความเสวยอารมณ์ ความจำสำคัญมั่นหมาย ความปรุงแต่งทั้งปวงให้มีอยู่ ยึดอยู่ในขันธ์อันเป็นทุกข์ไม่ต่างกัน
- ด้วยเหตุดังนี้ขอความเป็นสุข ปราศจากทุกข์ เป็นผู้ไม่มีเวร เว้นความผูกเวร เป็นไม่มีพยาบาท เว้นความผูกพยาบาท เป็นผู้ไม่มีความทุกข์กายทุกข์ใจ เป็นผู้ไม่มีโรค รักษาตนให้รอดพ้นจากทุกข์ภัยทั้งปวง มีความสุขสวัสดี ขอความสุขสวัสดีจงมีแก่ท่านทั้งหชายเหล่านั้นตราบสิ้นกาลนานเทอญ

๓. เห็นเขาทั้งปวลเป็นแค่กองธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ วิญญาณทั้งหลายมาประชุมรวมกัน

---

---

ม้างกาย บันทุกกรรมฐาน วันที่ 17/1/58 เวลา 23 : 06 น.

ก. ทวัตตติงสาการ+ธาตุ๕+อสุภะ+มรณะสติ

๑. แยกอาการออกเป็นส่วนๆ ทั้ง ๓๒ ประการ ให้เห็นไม่มีเราในรูปขันธ์ และ รูปไม่มีในเรา แต่อาศัยสิ่งทั้งปวงนี้ประกอบกันจึงสมมติว่าเป็นเราเป็นเขา
๒.เห็นเป็นธาตุ ๕ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ
๓. เห็นความผุเปื่อยเน่า ดั่งในอสุภะกรรมฐาน
๔. เห็นความดับสูญสลายไป ดั่งในมรณะสติ คือ มีอารมณ์ที่ดับสูญไป ไม่มีเหลือ ไม่มีอยู่ ไม่มีอาศัยไว้อีก

ข.  อาศัยไฟเผากาย แล้วลอกออกทีละอาการโดยเริ่มจากหนังก่อนจนครบ ๓๒ จนไม่เหลือสิ่งใด

ค. สลายธาตุ มัชฌิมาแบบลำดับ คือ

๑.ไฟเผาสลายธาตุที่ตาเห็นรูป
๒.ลมพัดสลายธาตุที่หูได้ยินเสียง
๓.ดินสลายกลิ่นที่รู้ทางจมูก
๔.น้ำสลายรสชาติที่รู้ทางลิ้น
๕.ดิน น้ำ ลม ไฟ ดับที่กาย
๖.อากาศสลายวิญญาณคือธาตุรู้ให้มีแต่ว่าง

---

---

๑.จะต้องสติที่รู้ลมหายใจปักหลักจุดผัสสะลมที่ปลายโพลงจมูกเท่านั้น ไม่เอนเอียงไหลไปตามลมหายใจเข้าออก
- การหายใจเข้าบริกรรม "พุท" หายใจออกบริกรรม "โธ" ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็น ผู้รู้-ผู้ตื่น-ผุ้เบิกบาน จากสมมติที่อาสวะกิเลสสร้างขึ้นให้จิตรู้ให้จิตหลงเสพย์อารมณ์สมมติแล้วยึดมั่นถืออุปาทานในสมมติจนเกิดทุกข์น้อมมาสู่ตน นับเป็น 1 ครั้ง ทำจนถึง 10 แล้วถอยจาก 10 มาถึง 1 แล้วนับใหม่จาก 1-7 แล้วถอยจาก 7-1 จากนั้นก็นับใหม่ 1-5 แล้วถอยจาก 5-1 จากนั้นก็นับใหม่จาก 1-3 แล้วถอยจาก 3-1 แล้วพุทโธไปโดยไม่ต้องนับเอาจิตจับที่ปลายโพรงจมูก เลื่อนมาหน้าผาก กลางกระหม่อม กลางโพรงสมอง กลางหน้าอก เหนือสะดือ ๒ นิ้ว แล้วจับเฉพาะที่ปลายจมูก เป็นการไล่ความคิดฟุ้งซ่านออกให้เหลือแต่สติฟสัมปะชัญญะและจิตจดจ่อที่ลมเท่านั้น หากชำนาญแล้วให้จับที่ปลายจมูกเท่านั้น

๒.อาศัยสัมปะชัญญะรู้ตัวในปัจจุบันให้มากๆ คือ รู้อิริยาบถตน รู้กิจการงานที่ตนทำในปัจจุบัน ปัจจุบันนั่งสมาธิอยู่ก็รู้ว่านั่งทำสมาธิอยู่

ทำอย่างนี้แล้วให้รู้สภาวะกายของตนที่เป็นไปในปัจจุบันผนวกกับลมหายใจเข้าและออกนิมิตจะเกิดก็เป็นไปในกายในอาการทั้ง ๓๒ ในธาตุ๖ เท่านั้น แล้วจับเอานิมิตนั้นมาไว้จนเก่าสู่สมาธิแล้วพิจารณาธรรม อย่างนี้จึงไม่หลงนิมิต อย่างนี้จึงกล่าวว่าใช้นิมิตเป็น

วันนี้นั่งสมาธิได้ 1 ชม.

วันนี้มีอาการข้อเท้าอักเสบข้างซ้าย เก๊าท์ข้างขวาหายแล้ว นั่งไปเกิดทุกขเวทนาที่ข้อเท้ามาก ได้พยายามเอาจิตจับแต่พุทโธก็ไม่หาย จนเมื่อเราได้ตั้งสมาธิเพ่งไปที่ขาที่ปวดนั้นพึงตั้งทวัตติงสาการว่า ขานี้หนอที่หนังหุ้มอยู่ มาภายในอย่างไรบ้าง ก็เห็นแต่เป็นก้อนเนื้อ น้ำเลือด เส้นเอ็น กระดูก ไขในกระดูกหรือเยื่อในกระดูก ทั้งหมดนี้เป็นดินและน้ำ ดินและน้ำมันเจ็บเป็นหรือ คงหามิได้ แต่เพราะอาศัยใจเรานี้แหละเข้าไปยึดครองไปยึดเอาดินว่าเป็นเราเป็นของเรามันจึงมีตัวตนมีความรู้สึกขึ้นมาได้ ซึ่งจริงๆแล้วก็มีแต่จิตเท่านั้นที่รู้อาการสมมติว่านี่เจ็บนี่ปวดนี่เป็นทุกข์ ก็เมื่อปวดเกิดขึ้นแล้วดับไป จิตอาศัยสัญญาเป็นตัวยึด ยึดความรู้สึกนั้นไว้กับความตรึกนึกคิดจึงเกิดเวทนานุปาทาน ดังนั้นเราจักไม่เอาจิตเอาใจไปยึดครองธาตุดินที่มีในกายนี้อีก เราจึงเกิดความคิดว่า นี่เรายึดตัวตนในเวทนาเข้าแล้ว แต่ยึดโดยสัญญาจากเวทนาที่ดับไปแล้วมาเป็นอารมณ์สมมติให้เกิดมีขึ้นอีก เราจักไม่ยึดจิตที่รู้และยึดเอาแต่สมมติอีก จิตนี้มันของปลอมของสมมติเท่านั้น ของจริงคือกายสังขารคือลมหายใจต่างหากจึงยึดลมไว้ สักพักความปวดหายไป เพรามีสติสัมปะชัญญะไม่ยึดครองรูปขันธ์อันเป็นธาตุดิน ไม่ยึดจิตอันรู้แแล้วก็ เกิด-ดับๆ ไม่หยุด จนเมื่อไม่ยึดจิตที่เป็นสมมติของปลอม ไม่ยึดความคิดอันปรุงแต่งด้วยสัญญาเพราะเป็นของสมมติให้เกิดมีขึ้น ไม่สนสมมติที่จิตรู้เพราะเป็นของปลอมอาการปวดจึงหายไปนาน จึงได้พิจารณาใหม่ว่า ในกายเรามีก็เป็นแค่ธาตุ มันไม่มีความรู้สึกทั้งสิ้น แต่อาศัยจิตรูปยึดสัญญาและสังขารปรุงแต่งความสมมติตรึกนึกเวทนาจึงเกิด เมื่อมองเห็นขาเป็นดิน ดินมีในกาย ดินเป็นแค่ธาตุ เป็นเพียงสภาวะธรรมแห่งรูปไม่มีชีวิตจิตใจแต่อาศัยจิตนี้เข้าไปยึดปรุงแต่งสังขารจึงเกิดมีอาการเป็นไปต่างๆ เรานี่โง่หนอไปยึดอุปาทานในดินว่าดินนี้มีชีวิตจิตใจ เจ็บปวดเป็น จิตต่างหากที่ไปยึดอุปาทานสัญญาความจำสำคัญมั่นหมายของใจที่จดจำหมายรู้อารมณ์นั้นไว้ โดยมีสังขารปรุงแต่งตรึกนึกคิดร่วมกับหวนระลึกถึงสัญญานั้นๆ  เมื่อมันเป็นดินถอนใจที่ยึดครองออก เราก็เห็นขาเป็นสภาวะธรรมหนึ่งๆที่มีรูปร่างอย่างนี้ๆไม่มีชีวิตไม่มีจิตใจ ไม่มีความรู้สึก (คือรู้ว่ามันมีอาการอ่อนแข็งแต่จิตจับเอาแค่สภาวะธรรมของมันเท่านั้นทำให้ไม่มีชื่อเรียกไม่มีชื่ออาการของสภาวะธรรมนั้นๆ) เราเอาดินสลายดินขากลับว่างเปล่าไม่มีสิ่งใด ไม่มีความรู้สึก สักพักเกิดอาการปวดแสบร้อนที่ขา ก็เห็นว่ากายนี้มีธาตุไฟอยู่จึงแสบร้อนขึ้นได้ เราใช้ไฟดับไฟเห็นด้วยเห็นธาตุไฟมีเกิดในขานี้ อาการแสบร้อนก็หายไปมีสภาพว่าง เอาอากาศที่ว่างข่มสลายไม่ยึดสมมติแห่งจิตขาก็ไม่ปวดแม้จะรู้ว่ามีสภาวะนี้ๆเกิดก็เห็นแค่ธาตุจนเกิดสภาวะว่างสลายไปไม่มีตันตนใน่วงขา พอจะออกจากสมาธิเห็นว่า ด้วยการหายใจของเรา ลมหายใจเป็นกายสังขาร กายนี้ต้องการลมหล่อเลี้ยง ลมนี้มีส่วนสำคัญอันพัดให้น้ำไหลเวียนในกาย จึงหายใจเข้า-ออกโดยระลึกเอาชมพัดไปถจากจมูกลงมาคอ มาหน้าออก ส่งลงไปปลายเท่าระลึกพัดเอาน้ำเลือดลงสู่ปลายเท้า ทำให้รู้สึกว่าเลือดลมเดินไปที่ขาถึงปลายเท้า  ทำให้ก้าวข้ามทุกขเวทนาที่เกิดกับกาย แม้ออกจากสมาธิก็ไม่เป็นตะคริวเลย

---

---

สรุป

จิตเป็นตัวเข้าไปยึดครองธาตุดินว่าเป็นเราเป็นของเรา ว่าเที่ยง ดินจึงเกิดเป็นตัวตนบุคคลใด สัตว์ใด สิ่งใดๆขึ้นมา ดินจึงมีความรู้สึกมีอาการในต่างๆ

เมื่อสละคืนรูปขันธ์ไม่มีใจยึดครองในรูปขันธ์ ในธาตุ๕ คือ ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ก็ไม่มีความรู้สึกใดๆทั้งสิ้น เป็นเพียงธาตุ๕ เท่านั้น
เมื่อไม่เอาจิตมาเป็นอารมณ์ เพราะรู้ตามจริงว่าสิ่งที่จิตรู้เป็นของปลอม จิตไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีความยึดมั่นในจิต ไม่ยึดมั่นในสิ่งที่จิตรู้ เวทนาก็ไม่เกิด ก็แยกรูปแยกนามออกจากกัน มีแต่สติสัมปะชัญญะรู้แลอยู่เท่านั้น มรรคจึงเกิดขึ้น สมาธิจึงเกืดขึ้น ปัญญาจึงเกิดขึ้น ณ ที่นั้น

---

---

พระอริยเถราจารย์สอนเรื่องตัดขันธ์


    (พรรษาที่ ๑๕ สถิตวัดท่าหอย ยุคธนบุรี)ณ วัดท่าหอย พรรษาที่ ๑๔ พระอาจารย์สุก พระองค์ท่าน ทรงเจริญสมณะธรรมทุกคืน ก็จะมีพระอริย เถราจารย์มา กล่าวสอน พร่ำสอน พระกรรมฐานพระองค์ท่านทุกคืน คืนนี้ก็เช่นกัน มีพระเถราจารย์พระองค์หนึ่งล่วงมาแล้ว เข้ามาหาพระอาจารย์สุกด้วยกายทิพย์อันละเอียดประณีต

  พระอริยเถราจารย์ พระองค์นั้นมาถึงแล้วก็กล่าวกับพระองค์ท่านว่า ข้าฯชื่อ คำมา ข้าจะมาสอนเรื่องการตัดขันธ์ จะได้เอาไว้ใช้กับตัวเอง และเอาไว้ใช้สอนผู้อื่น เวลาเกิดทุกขเวทนาในเวลาใกล้ตาย ท่านสอนว่าการตัดขันธ์นี้ ต้องมีสมาธิจิตกล้าแข็งสามารถลืมทุกสิ่ง ทุกอย่างได้ ไม่เอาสังขารร่างกายแล้ว ให้ตัดจากขันธ์หยาบก่อน โดยพิจารณาวิปัสสนา คือ ๑.ตัดอาโปธาตุก่อน ๒.ตัดเตโชธาตุ ๓.ตัดปฐวีธาตุ ๔.ตัดวิญญาณธาตุ ดับความยึดมั่นในร่างกาย สุดท้ายให้ตัด วาโยธาตุ เวลามรณะกรรม ทุกขเวทนา จะไม่มี ไม่ปรากฏ แต่ต้องมีสมาธิจิตกล้าแข็ง จึงจะทำได้
พระอริยเถราจารย์ ยังกล่าวสอนต่อไปอีกว่า ระหว่างทุกข์เวทนาเกิดขึ้นมากนั้น

    ให้ตั้งสติให้กล้าแข็ง องค์แห่งธรรมสามัคคี คือโพชฌงค์ ๗ จะเกิดขึ้น
   คือสติสัมโพชฌงค์ ๑ ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ ๑ วิริยะสัมโพชฌงค์ ๑ ปีติสัมโพชฌงค์ ๑ ปัสสัทธิ
สัมโพชฌงค์ ๑ สมาธิสัมโพชฌงค์ ๑ อุเบกขาสัมโพชฌงค์ ๑

     เมื่อมีสติรู้ต่อทุกข์เวทนา ทั้งภายใน ภายนอก เรียกว่า สติสัมโพชฌงค์เกิด มีสติแล้วระลึกถึง การตัดซึ่งขันธ์ห้า เรียกว่า ธัมมวิจยสัมโพชฌงค์เกิด เริ่มทำความเพียรในการตัดขันธ์ เรียกว่า วิริยสัมโพชฌงค์เกิด เมื่อตัดขันธ์ได้ครบองค์แล้ว ดับความยึดมั่นในร่างกายได้ ปีติสัมโพชฌงค์ก็เกิด ความสงบทั้งภายในภายนอกก็ตามมา ปัสสัทธิ
สัมโพชฌงค์ จึงเกิด ความไม่มีทุกข์เวทนา ก็หายไป จิตก็ตั้งมั่น จึงเกิดสมาธิสัมโพชฌงค์ วางเฉยในอกุศลธรรมทั้งปวง จึงเกิดอุเบกขาสัมโพชฌงค์เมื่อท่าน เจริญโพชฌงค์แล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมเข้าถึงเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ
อันหาอาสวะมิได้ เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป ทำให้แจ้งเพราะรู้ยิ่งจริงแท้ ด้วยตนเองในปัจจุบันอยู่ ธรรมเหล่านี้มีอยู่ ๗ อย่างตามที่กล่าวมาแล้ว พระอริยเถราจารย์ ยังกล่าวต่อไปอีกว่า เจริญอย่างไรจึงจะหลุดพ้น คือ

    ๑.ย่อมเจริญสติสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไปเพื่อความปลดปล่อย
    ๒.ย่อมเจริญธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะอาศัยนิโรธอันน้อมไป เพื่อความปลดปล่อย
    ๓.ย่อมเจริญวิริยสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไป เพื่อความปลดปล่อย
    ๔.ย่อมเจริญปีติสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไปเพื่อความปลดปล่อย
    ๕.ย่อมเจริญปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไป เพื่อความปลดปล่อย
    ๖.ย่อมเจริญสมาธิสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไป เพื่อความปลดปล่อย
    ๗ .ย่อมเจริญอุเบกขาสัมโพชฌงค์ อันอาศัยวิเวก อาศัยวิราคะ อาศัยนิโรธอันน้อมไป เพื่อความปลดปล่อย ท่านเจริญโพชฌงค์ ๗ อย่างนี้แล้ว ทำให้มากแล้ว เป็นเหตุให้เข้าถึงเจโตวิมุติ ปัญญาวิมุติ อันหาอาสวะมิได้ เพราะอาสวะทั้งหลายสิ้นไป ทำให้แจ้งเพราะรู้ยิ่งด้วยตนเองในปัจจุบันอยู่ ฯ
   
      คืนต่อมาพระอริยเถราจารย์ หรือหลวงปู่คำมา ท่านก็กล่าวสอนอีกว่า ข้าฯจะสอนวิชา ผ่อนคายจิต ท่านสอนว่า ขณะที่จิตกำลังมีความสับสนวุ่นวาย ขอให้ตั้งสติแล้วหายใจให้ลึกๆ พุ้งสมาธิจิตไปที่ องค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า คือพระพุทธรูป ให้เพ่งดูนิ่งๆนานๆ สักครู่หนึ่ง แล้วภาวนาสวดพระพุทธคุณ คืออิติปิโส ฯลฯ ภควาติ ๑จบ หรือหลายจบก็ได้ ความวุ่นวายใจ และสับสนใจ ก็จะคลายลง แล้วหายไปเองคืนต่อมาพระอริยเถราจารย์ หรือหลวงปู่คำมา ท่านก็สอนต่อไปอีกว่า วิชชาสยบทุกข์เวทนา ท่านบอกว่าเมื่อมีทุกขเวทนาเกิดขึ้นแก่เรา ขอให้เราตั้งสติแล้ว ยอมรับทุกขเวทนานั้นก่อน คือให้มีสติกำหนดรู้ทุกข์นั้นเอง ให้รู้ว่าทุกข์เกิดจากอะไร แล้วนึกถึงคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า เรามีกรรมเป็นของ ของตนเอง เรามีกรรมเป็นมรดก เรามีกรรมเป็นกำเนิด เรามีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์ เรามีกรรมเป็นที่พึ่งอาศัย แล้วมีสติกำหนดรู้ ความวางเฉยในทุกข์เวทนานั้นด้วยถ้าทำดังนี้ได้ ทุกขเวทนาที่มีอยู่ใน ใจ และกาย ก็จะบรรเทา เบาบางลง และหายไปในที่สุด หรือให้มีสติรู้เวทนา เช่นทุกข์เวทนาเกิด ก็รู้ว่าทุกข์เวทนาเกิด ทุกข์เวทนาไม่มี ก็รู้ว่าทุกขเวทนาไม่มี ดังนี้ ก็จะสามารถแยกจิต กับทุกขเวทนาออกไปได้ ไม่รู้สึกทุกข์ ถ้ารู้ไม่เท่าทันทุกข์เวทนา เราก็ไม่สามารถสยบทุกขเวทนาได้ ท่านบอกว่า นี้เป็นคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงพร่ำสอนพระสาวก และสืบต่อมาจนถึงข้าฯและถึงท่านนี่แหละ

     พระอาจารย์สุกพระองค์ท่าน ทรงออกจากสมาธิแล้ว ทรงทบทวนการตัดขันธ์ทบทวนโพชฌงค์ ๗ ทบทวนวิชาสยบทุกข์เวทนา เป็นเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ทุกวันในพรรษานี้ พระองค์ท่านก็สามารถตัดทุกขเวทนาได้ และชำนาญใน พระคัมภีร์โพชฌงค์ ๗ อีกด้วย  คืนต่อมาในพรรษานั้น พระอริยเถราจารย์ องค์ที่สอนพระอาจารย์สุก เรื่องการตัดขันธ์ อันประกอบด้วย โพชฌงค์ ๗ ประการ ได้มาบอกท่านในสมาธิอีกว่า ข้าฯจะ
สอนวิชาโพชฌงค์ ๗ เป็นวิชาโลกุดร สยบมาร ท่านกล่าวอีกว่า

    มาร คือ กิเลสมาร  สังขารมาร อภิสังขารมาร เทวปุตมาร และมัจจุมาร ท่านบอก นอกจากจะสยบมารทั้ง
ห้าแล้ว ยังใช้รักษาโรคกาย โรคจิต ให้แก่ตัวเอง และผู้อื่นได้อีกด้วย ต่อมาท่านจึงบอก

วิธีทำ ฌานโลกุดร สยบมาร ดังนี้
๑.ท่านให้ตั้งสติสัมโพชฌงค์ ที่กลางสะดือ องค์ธรรมนาภี จุดชุมนุมธาตุ
๒.ให้ตั้งธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ ที่จุดเหนือสะดือ หนึ่งนิ้ว จุดธาตุดิน
๓.ตั้งวิริยสัมโพชฌงค์ ที่จุดหทัย จุดองค์ธรรม พระพุทโธ
๔.ตั้งปีติสัมโพชฌงค์ ที่จุดคอกลวง องค์ธรรม ของพระปีติ
๕.ตั้งปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ ที่โคตรภูมิท้ายทอย องค์ธรรมนิโรธ ธาตุลม
๖.ตั้งสมาธิสัมโพชฌงค์ ที่กลางกระหม่อม องค์ธรรมของพระพุทธเจ้า
๗.ตั้งอุเบกขาสัมโพชฌงค์ ที่หว่างคิ้ว องค์ธรรมของพระสังฆราชา
เมื่อจิตมีกำลัง ปราณีตดีแล้ว ตรงอุเบกขาสัมโพชฌงค์ ให้เปลี่ยนคำภาวนาเป็น
โลกุตตะรัง ฌานัง อันเป็นไปเพื่อจิตหลุดพ้น

ในกาลต่อมาพระอาจารย์สุก พระองค์ท่านก็ทรงนำวิชาโลกุดร สยบมาร มาสั่ง
สอนศิษย์ มากมายในกรุงรัตนโกสินทร์ มีชื่อเสียงโด่งดังมากมายหลายองค์


ขอขอบคุณที่มาจาก http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=6657.msg54387;topicseen#msg54387 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=6657.msg54387;topicseen#msg54387)

รูปแสดงจุดที่ตั้งนวหรคุณ ๙ จุด


วิธีทำฌานโลกุดร สยบมาร (โพชฌงค์ ๗ ประการ) ดังนี้

    ๑. ท่านให้ตั้งสติสัมโพชฌงค์ ที่กลางสะดือ องค์ธรรมนาภี จุดชุมนุมธาตุ
    ๒. ให้ตั้งธัมมวิจยสัมโพชฌงค์ ที่จุดเหนือสะดือหนึ่งนิ้ว จุดธาตุดิน
    ๓. ตั้งวิริยสัมโพชฌงค์ ที่จุดหทัย จุดองค์ธรรม พระพุทโธ
    ๔. ตั้งปีติสัมโพชฌงค์ ที่จุดคอกลวง องค์ธรรม ของพระปีติ
    ๕. ตั้งปัสสัทธิสัมโพชฌงค์ ที่โคตรภูมิท้ายทอย องค์ธรรมนิโรธ ธาตุลม
    ๖. ตั้งสมาธิสัมโพชฌงค์ ที่กลางกระหม่อม องค์ธรรมของพระพุทธเจ้า
    ๗. ตั้งอุเบกขาสัมโพชฌงค์ ที่หว่างคิ้ว องค์ธรรมของพระสังฆราชา
    เมื่อจิตมีกำลัง ปราณีตดีแล้ว ตรงอุเบกขาสัมโพชฌงค์ ให้เปลี่ยนคำภาวนาเป็นโลกุตตะรังฌานัง อันเป็นไปเพื่อจิตหลุดพ้น


ประโยชน์ของวิชาโลกุดร สยบมาร

            ๑. แผ่ให้ผู้ที่ลำบาก  
        ๒. แผ่บารมีให้มาร  
        ๓. ทำจิตให้หลุดพ้น  
        ๔. บูชาคุณครูบาอาจารย์
        ๕. เมตตา
        ๖. ปราบมาร  
        ๗. มีความเพียร
        ๘. ปราบคนทุศีล  
        ๙. รักษาโรคกาย โรคจิต ตนเอง และผู้อื่น


     ขออนุญาตช่วยคุณbecause สักเล็กน้อย อย่าว่ากัน

ขอขอบคุณที่มาจาก http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=6657.msg54387;topicseen#msg54387 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=6657.msg54387;topicseen#msg54387)

- เราได้ใคร่ครวญหาวิธีที่จะเห็นตามจริงทั้งรูปภายนอกและภายในเพื่อจะสลัดกามราคะมานาน แต่ก็ยังหาไม่ได้ พอจะเกิดเห็นในสมาธิ ก็คิดว่าสิ่งไม่จริงครูบาอาจารย์ไม่ให้ติดนิมิตไม่ให้เอานิมิตเอาแค่ลมหายใจเท่านั้น ก็มีอานิสงเห็นกาย สภาวะของกายร่างกายนี้เคลื่อนไปตามลมหายใจเข้าออก เห็นความปรุงแต่งทางกายเป็นสภาวะไปตามที่ลมหายใจเข้าออก ก็พึงมาตั้งมองว่าหากเราไม่อาศัยนิมิตมีสติสัมปะชัญญะอยู่วิเคราะห์ลงในธรรม ก็ไม่เห็นได้ตามจริง เห็นนิมิตก็รู้ว่านิมิตมโนภาพเกิดปรุงแต่ง จากสัญญาบ้าง สังขารบ้าง เมื่อรู้เราก็ไม่เสพย์เสวยอารมณ์ไปกับนิมิตแล้วใช้นิมิตมาพิจารณากำหนดลงในธรรม

---

- เมื่อลืมตานี้เห็นภายนอกเราผู้ไม่มีสมาธิไม่มีฌาณ จะทำได้ไฉน ก็พึงมีความคิดแวบหนึ่งว่าอยู่กับปัจจุบัน การอยู่กับปัจจุบันคือเห็นสักแต่ว่าเห็นเป็นต้น โดยเห็นแล้วไม่เอาสมมติ สัญญาไรๆ ไปปรุงแต่งนึกคิดต่สังขารสมมติเป็นเรื่องราวแล้วเสพย์ติดสมมติความคิดนั้นจนเกิดทุกขเวทนา ก็เมื่อดังนี้แล้ว เราจะมองเหมือนเด็กว่าเห็นก็สักแต่เห็นในปัจจุบันไม่เห็นโดยเสพย์ความคิดความจำได้หมายรู้ ก็ยังทำไม่ได้ทุกครั้ง มักจะติดเสพย์ความคิดไปก่อนจึงรู้ว่าเสพย์สมมติให้เป็นไปในอกุศลธรรมทั้งปวง

---

- ดังนั้นแล้วเมื่อเราเห็นว่าจิตนี้รู้ทุกอย่างแต่สิ่งที่จิตรู้เป็นสมมติทั้งหมด ไม่ว่ารูป เสียง คิด รส โผฐัพพะ ธัมมารมณ์ ความจำสำคัญมั่นหมายของใจ ความตรึกนึกคิดไรๆ ทุกอย่างสมมติขึ้นมาจากอาสวะกิเลสหลอกให้จิตรู้ จิตหลง จิตยึดสมมติทั้งหมดจนเกิดเป็นทุกข์

" ก็เพราะจิตมันรู้มันยึดมันหลงในสมมตินี้แล ทำให้เกิดอุปาทาน เกิดมีฉันทะราคะในกามคุณ ๕ เกิดอุปาทานหวั่นไหวทุกข์ไปใน โลกธรรม ๘ ; มละ ๙ ; มานะ ๙ ; สังโยชน์ ๑๐ "

จิตนี้จึงยึดถือไม่ได้ มันเกิดรู้สมมติปิดกั้นสติสัมปะชัญญะให้หลงตามแล้วมันก็ดับไป ไม่มีตัวตนบังตับมันไม่ได้ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา

---

" จิตนี้มันเชื่อไม่ได้ เชื่อสิ่งที่จิตมันรู้ที่มันเสพย์อยู่ไม่ได้ ไม่ถือเอาจิตมาตั้งเป็นอารมณ์ยึดมั่นอีก กายสังขารนี้มีอยู่จริง ก็ให้รู้ลมหายใจเข้าออกไป ตั้งอานาปานสติเป็นเบื้องหน้าไว้โดยพึงรู้ว่าปัจจุบันนี้ของจริงคือลมหายใจเข้าหรือออก ก็ไอ้รูปภายนอกที่เราเห็นทางตานั้นเราเสพย์มันไปกับสมมติสัญญา+สังขารทั้งสิ้น เมื่อเห็นดังนี้ มีลมอยู่เบื้องหน้าอยู่กับสภาวะธรรมแห่งกายจริงๆ หรือ จะบริกรรมพุทโธด้วยระลึกว่าวิตกวิจารเรานี้มีไว้ให้เป็นไปเพื่อระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าด้วยใจศรัทธาเคารพบูชายิ่ง คือ บริกรรมพทุโธ สมองมันก็โล่ง มันไม่ยึดความคิด เห็นแล้วก็ไม่คิดสืบต่อ แม้มันจะเกิดความคิดขึ้นก็ไม่ยึดมาเป็นอารมณ์เพราะมันไม่ใช่ปัจจุบันมันเป็นของปลอมที่อาสวะกดิเลสสร้างขึ้นมาให้เราเสพย์เท่านั้น อยู่กับลมหายใจไปเรื่อยๆเมื่อจะแลเห็นสิ่งใดจิตมันก็โล่ง สมองมันก็โปร่ง ไม่มองด้วยสมมติตรึกนึกคิดสืบต่อ เห็นมันก็สักแต่ว่าเห็นในปัจจุบันแค่นั้น ไม่มีอื่น เพราะจิตมันเกิดพร้อมสติสัมปะชัญญะเสพย์ปัจจุบันอยู่ คือ ลมหายใจ สภาวะทางกายในปัจจุบัน รู้ความเกิดขึ้นของจิตคือรู้ว่าจิตกำลังรู้สิ่งใดแต่ไม่ไปยึดเอาจิตเพราะจิตมันรู้แต่สมมติ ความคิดก็ไม่สืบต่อ มันเกิดคิดมันก็ดับที่นั่น ดังนี้.. "

---

 เมื่อเจริญไปอย่างนี้สมาธิก็เกิดในที่นั้นเอื้อต่อสติสัมปะชัญญะ  ต้องทำอย่างนี้ไปเรื่อยๆ การนำธรรมปฏิบัติมาใช้ในชีวิตประจำวันก็ต้องอาศัยอย่างนี้สำหรับผู้ไม่รู้ธรรม ไม่มีสมาธิ ไม่มีฌาณ ไม่มีญาณอย่างเรา

---

---

- หากจะมุ่งเอาแต่สมาธิดูลมหายใจโดยส่วนเดียวก็ต้องนั่งสมาธิหลับตาทำเอาไม่สนนิมิตสิ่งใด มีสติสัมปะชัญญรู้ว่าจิตมันคิดมันรู้นี้เป็นสมมติไม่ควรยึดจิตเป็นอารมณ์เราจะไปเสพย์เอาสมมติเข้าจนเป็นทุกข์ "ยึดเอาของจริงคือกายสังขาร คือ รู้ลมหายใจเข้า-ออก  บริกรรมพุทโธไปน้อมขอคุณแห่งความเป็นผู้รู้ผู้ตืนผู้เบิกบานของพระตถาคตเจ้ามาสู่ตน ให้กำหนดเริ่มที่การ "หายใจเข้ายาว" และ "หายใจออกยาว" ไปเรื่อยๆจนกว่าสติจะเกิดขึ้นตามรู้ลมหายใจไปของมันเองและกายสังขารกับกองรูปขันธ์ ธาตุ๖ มันจะดำเนินไปของมันเอง"

---

---

อานาปานสติ ๒. โลมสกังภิยสูตร* ปฐมอานันทสูตร
http://www.tripitaka91.com/91book/book31/251_300.htm (http://www.tripitaka91.com/91book/book31/251_300.htm)

กามคุณ ๕

    ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย กามคุณ ๕ ประการนี้ ๕

ประการเป็นไฉน คือ รูปที่จะพึงรู้แจ้งด้วยจักษุ อันน่าปรารถนา

น่าใคร่ น่าพอใจ เป็นที่รัก ยั่วยวน ชวนให้กำหนัด เสียงที่จะพึงรู้

แจ้งด้วยหู ฯลฯ กลิ่นที่จะพึงรู้แจ้งด้วยจมูก ฯลฯ รสที่จะพึงรู้แจ้ง

ด้วยลิ้น ฯลฯ โผฏฐัพพะที่จะพึงรู้แจ้งด้วยกาย อันน่าปรารถนา

น่าใคร่ น่าพอใจ เป็นที่รัก ยั่วยวน ชวนให้กำหนัด ดูก่อนภิกษุ

ทั้งหลาย กามคุณ ๕ ประการนี้แล ฯลฯ

ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายพึงเจริญสติปัฏฐาน ๔ นี้

เพื่อละกามคุณ ๕ ประการนี้แล.

---

โลกธรรม ๘

โลกธรรมหรือความเป็นไปตามคติธรรมดา ซึ่งหมุนเวียนมาหาสัตวโลก และสัตวโลกหมุนเวียนไปตามธรรมที่ว่านี้ด้วย จึงเรียกว่าโลกธรรม มีอยู่ 8 ประการ โดยแบ่งออกเป็น 2 ส่วน ส่วนละ 4 ประการดังนี้

1. ส่วนที่เป็นอิฏฐารมณ์ คือ เป็นสิ่งที่คนอยากได้ใคร่มี และพยายามแสวงหามาเป็นของตน มี 4 ประการ คือ
      
          1.1 ลาภ ได้แก่การได้มาซึ่งสิ่งที่คนปรารถนา
      
          1.2 ยศ ได้แก่ตำแหน่งศักดินาต่างๆ
      
          1.3 ปสังสา ได้แก่การได้รับการยกย่องสรรเสริญ
      
          1.4 สุข ได้แก่ความสบายกาย สบายใจ
      
          2. ส่วนที่เป็นอนิฏฐารมณ์ คือเป็นสิ่งคนไม่ปรารถนา ไม่ต้องการให้เกิดขึ้นแก่ตน มี 4 ประการ คือ
      
          2.1 อลาภ ได้แก่การสูญเสียสิ่งที่ได้มา
      
          2.2 อยส ได้แก่การถูกถอดยศ ลดตำแหน่ง
      
          2.3 นินทา ได้แก่การถูกตำหนิติเตียน
      
          2.4 ทุกข์ ได้แก่ความไม่สบายกาย ไม่สบายใจ

---

มละ ๙ (มลทิน, เครื่องทำให้มัวหมอง เปรอะเปื้อน, กิเลสดุจสนิมใจ มี ๙ อย่าง) คือ
       ๑. โกธะ ความโกรธ
       ๒. มักขะ ความลบหลู่คุณท่าน
       ๓. อิสสา ความริษยา
       ๔. มัจฉริยะ ความตระหนี่
       ๕. มายา มารยา
       ๖. สาเถยยะ ความโอ้อวดหลอกเขา
       ๗. มุสาวาท การพูดเท็จ
       ๘. ปาปิจฉา ความปรารถนาลามก
       ๙. มิจฉาทิฏฐิ ความเห็นผิด

---

มานะ ๙ (ความถือตัว, ความสำคัญตนเป็นอย่างนั้นอย่างนี้) คือ
๑. เป็นผู้เลิศกว่าเขา สำคัญตัวว่าเลิศกว่าเขา.
๒. เป็นผู้เลิศกว่าเขา สำคัญตัวว่าเสมอเขา.
๓. เป็นผู้เลิศกว่าเขา สำคัญตัวว่าเลวกว่าเขา.
๔. เป็นผู้เสมอเขา สำคัญตัวว่าเลิศกว่าเขา.
๕. เป็นผู้เสมอเขา สำคัญตัวว่าเสมอเขา.
๖. เป็นผู้เสมอเขา สำคัญตัวว่าเลวกว่าเขา.
๗. เป็นผู้เลวกว่าเขา สำคัญตัวว่าเลิศกว่าเขา.
๘. เป็นผู้เลวกว่าเขา สำคัญตัวว่าเสมอเขา.
๙. เป็นผู้เลวกว่าเขา สำคัญตัวว่าเลวกว่าเขา.

---

สังโยชน์ ๑๐ (กิเลสที่ผูกมัดใจสัตว์, ธรรมที่มัดสัตว์ไว้กับทุกข์ มี ๑๐ อย่าง) คือ
       ก. โอรัมภาคิยสังโยชน์ สังโยชน์เบื้องต่ำ ๕ ได้แก่
           ๑. สักกายทิฏฐิ ความเห็นว่าเป็นตัวของตน
           ๒. วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย
           ๓. สีลัพพตปรามาส ความถือมั่นศีลพรต
           ๔. กามราคะ ความติดใจในกามคุณ
           ๕. ปฏิฆะ ความกระทบกระทั่งในใจ
       ข. อุทธัมภาคิยสังโยชน์ สังโยชน์เบื้องสูง ๕ ได้แก่
           ๖. รูปราคะ ความติดใจในรูปธรรมอันประณีต
           ๗. อรูปราคะ ความติดใจในอรูปธรรม
           ๘. มานะ ความถือว่าตนเป็นนั่นเป็นนี่
           ๙. อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน
           ๑๐. อวิชชา ความไม่รู้จริง

ในพระอภิธรรมท่านแสดงสังโยชน์อีกหมวดหนึ่ง คือ
           ๑. กามราคะ
           ๒. ปฏิฆะ
           ๓. มานะ
           ๔. ทิฏฐิ (ความเห็นผิด)
           ๕. วิจิกิจฉา
           ๖. สีลัพพตปรามาส
           ๗. ภวราคะ (ความติดใจในภพ)
           ๘. อิสสา (ความริษยา)
           ๙. มัจฉริยะ (ความตระหนี่)
           ๑๐. อวิชชา

      ในมหาสติปัฎฐานสูตรอันดับแรกที่องค์พระพุทธเจ้าทรงหยิบเอาอานาปานุสตติกรรมฐานขึ้นมาก่อน ถ้าไม่ดีแล้วก็คงไม่ยกนำมาเป็นอันดับแรกก่อนกรรมฐานกองอื่น สำหรับอานาปานุสสติกรรมฐาน หมายถึงการกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก ใช้ทุกอิริยาบถที่ทรงอยู่ ให้เอาใจกำหนดจับอานาปานุสสติกรรมฐานเป็นปกติ จิตไม่มีเวลาว่างจากการกำหนดรู้ลมหายใจเข้าหายใจออก ไม่มีอารมณ์เลวเกิดขึ้น ไม่มีอกุศลใด ๆ แทรกเข้ามาได้ ขณะใดที่ใจยังตื่นอยู่ แม้ตาจะหลับให้กำหนดรู้ลมหายใจเข้าออกเสมอ เวลาหายใจเข้ารู้อยู่ว่าหายใจเข้า เวลาหายใจออกรู้อยู่ว่าหายใจออกในด้านของสติปัฏฐานสี่ แม้เวลาพูดคุยกัน จิตใจก็กำหนดลมหายใจเข้าออกไปด้วย แม้ใหม่ ๆ อาจจะลืมบ้าง แต่ต้องตั้งใจไว้ทรงสติไว้ว่าเราจะหายใจเข้าหายใจออก หายใจเข้ายาวหรือสั้น หายใจออกยาวก็รู้อยู่ แม้พระอรหันต์ก็ไม่ทิ้งลมหายใจ แม้พระพุทธเจ้าก็ตรัสแก่พระสารีบุตรว่า "สารีบุตรดูก่อน สารีบุตรเราเองก็เป็นผู้มากไปด้วยอานาปานุสสติกรรมฐาน" คำว่า "มาก" ก็หมายความว่า พระพุทธเจ้าทรงกำหนดลมหายใจเข้าออกเป็นปกติ ทั้งนี้เพราะอานาปานุสสติกรรมฐาน เป็นกรรมฐานระงับกายสังขาร คือเป็นกรรมฐานคลายอารมณ์เครียดของจิตใจ และเป็นกรรมฐานคลายอารมณ์เครียดทางร่างกาย มีทุกขเวทนา เป็นต้น เราทรงอานาปานุสสติกรรมฐานได้ ก็เหมือนกับคนฉีดมอร์ฟีน เป็นยาระงับ ระงับเวทนา อานาปานุสติกรรมฐานจงทำให้มาก จงอย่าละ ถ้าใครแสดงอาการเลว แสดงว่าคนนั้นทิ้งกำหนดลมหายใจเข้าออก

          ถ้าการกำหนดลมหายใจเข้าออกว่างเกินไป ก็ใช้คำภาวนาควบ เวลาหายใจเข้านึกว่า "พุท" เวลาหายใจออกนึกว่า "โธ" พยายามกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออกไว้เป็นปกติ ทำให้เกิดฌานสมาบัติ ตั้งใจไว้เสมอไม่ว่า นั่ง นอน กิน เดิน คุย อย่างเลวที่สุดระยะต้นภายใน ๑ เดือนจะทรงฌาน ๔ การปฏิบัติก็จะเป็นผลโดยไม่ยุ่งกับอำนาจของความรัก ความโลภ ความโกรธ ความหลง ผู้ทรงฌานจะไม่มองดูความดีและความเลวของคนอื่น ไม่ติใคร จะมีความกตัญญูรู้คุณต่อผู้มีคุณ
          ขอจงกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก ควบคู่กับการภาวนา "พุทโธ"

          จะใช้กรรมฐานกองใดกองหนึ่งก็ตามจงใช้กรรมฐานกองนั้นให้ถึงอรหัตตผล ขอเพียงให้มีกำลังใจเข้มแข็ง กำลังใจดูตัวอย่างขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า "เลือดและเนื้อของเราจะเหือดแห้งก็ตามที ชีวิตอินทรีย์ของเราจะสลายไปก็ตาม ถ้าไม่สำเร็จพระสัมโพธิญาณเพียงใด เราจะไม่ยอมลุกจากที่นี้"

         ในการปฏิบัติในตอนแรกเราอาจจะรู้สึกว่ายาก คำว่า "ยาก" เพราะว่ากำลังใจของเรายังไม่เข้มแข็ง เพราะใจของเราหยาบมาก่อน พระสัมมาสัมพุทธเจ้าแนะนำให้ใช้อานาปานุสสติกรรมฐาน เพื่อดับอารมณ์ฟุ้งซ่านของจิต ต่อไปจะเจริญสมถะกองไหนก็ตาม หรือวิปัสสนากองใดก็ตาม จะเว้นอานาปานุสสติกรรมฐานไม่ได้ อันดับแรกของให้ทำอานาปานุสสติกรรมฐานถึงฌาน ๔ ความกลุ้มจะเกิดนิดหน่อยเพราะใหม่ ๆ จะทำให้ใจทรงอยู่ ก็คงจะคิดไปโน่นไปนี่ ก็อย่าเพิ่งตกใจว่าเราจะไม่ดี ถ้าบังเอิญเราทำกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก ควบพุทธานุสสติกรรมฐาน ไปได้สัก 1-2 นาที จิตนี้เกิดอารมณ์พล่าน แล้วต่อมามีความรู้สึกตัว ว่า "โอหนอ นี่ใจเราออกไปแล้วหรือ" เราก็ดึงอารมณ์เข้ามาที่อานาปานุสสติกรรมฐานควบคู่กับพุทธานุสสติกรรมฐานใหม่ การทำอย่างนี้จงอย่าทำเฉพาะเวลา พยายามใช้เวลาตลอดวันไม่ว่าจะทำอะไรที่ไหน อย่างไร ใช้เวลาเป็นปกติ เวลาพูดรู้ลมหายใจเข้าออกได้หรือไม่ เวลาทำงานก็รู้ลมหายใจเข้าออกไปด้วย ลืมบ้างไม่ลืมบ้าง ขอให้มีความตั้งใจของจิต ควรจะตั้งเวลาทรงฌานไว้ด้วย เพื่อประโยชน์ในขณะที่จิตของท่านเข้าถึงฌานด้วยอำนาจของพุทธานุสสติกรรมฐาน หรือด้วยอำนาจของอานาปานุสสติกรรมฐาน

          เวลาที่พอจะภาวนาได้ หายใจเข้านึกว่า "พุท" หายใจออกนึกว่า "โธ" ถ้าพูดไม่ได้ก็ใช้แต่อานาปานุสสติกรรมฐาน งานก็จะไม่เสีย เพราะอานาปานุสสติกรรมฐานเป็นอารมณ์ที่ละเอียด ขณะที่จะคิดงานก็วางอานาฯ ครู่หนึ่ง ใช้การคิดพิจารณา แต่ความจริงคนที่คล่องแล้วเค้าไม่ทิ้งอานาปานุสสติกรรมฐาน เพราะขณะที่ใช้นั้นใช้ต่ำ ๆ แค่อุปจารสมาธิ ตอนนั้นอารมณ์เป็นทิพย์ เมื่ออารมณ์จิตเป็นทิพย์ปัญญาก็เกิด เมื่อปัญญาเกิด งานที่ทำก็ไม่มีอะไรยาก

          การตั้งเวลา จะใช้การนับก็ดี หายใจเข้าหายใจออก นับเป็นหนึ่ง ถึงสิบ และตั้งจิตไว้ว่า ตั้งแต่ 1-10 นี้จะไม่ยอมให้อารมณ์แวบไปสู่อารมณ์อื่น ถ้าไปสู่อารมณ์อื่นเมื่อใดเราจะตั้งต้นใหม่ทันที และถ้า 1-10 แล้วอารมณ์จิตดี เราก็ไม่เลิก ตั้งต่อไปอีก 10 เมื่อถึง 10 ยังดีอยู่ เราก็ยังไม่เลิกต่อไปอีก 10 ในระยะใหม่ ๆ เรายังควบคุมไม่ได้ ก็ใช้กำลังใจของสมเด็จพระบรมครูมาใช้ เราก็จงคิดว่า ถ้า 1-10 นี้ไม่ได้ ก็จะให้มันตายไปซะเลย เมื่อนาน ๆ ไปไม่ถึงเดือนก็ต้องได้เลยสิบ

          จิตทรงอารมณ์อานาปานุสสติกรรมฐานแล้ว อารมณ์อื่นก็ไม่สามารถเข้ามาได้ ความหยาบในจิตใจหมดไป มีแต่ความละเอียด ก็จะมีความตั้งใจในการปฏิบัติงาน พยายามใช้กำลังใจให้อยู่ในขอบเขต ทำไม่ได้ถือว่าให้มันตายไป เวลานอนก่อนจะนอนก็จับลมหายใจเข้าออกเป็นปกติแล้วก็หลับไป ตื่นใหม่ ๆ จะลุกหรือไม่ลุกก็ตาม ใช้อารมณ์ใจให้ถึงที่สุดทุกวัน

---

---

ขอขอบคุณที่มาจาก http://www.larnbuddhism.com/grammathan/anapana.html (http://www.larnbuddhism.com/grammathan/anapana.html)

---

---

      อุปสรรคของอานาปานุสสติกรรมฐานมีมาก เรียกว่าเป็นกรรมฐานที่มีความละเอียด อานาปานุสสติกรรมฐานอาศัยลมเป็นสำคัญ ถ้าวันใดลมหายใจหยาบ แสดงว่าวันนั้นจะปรากฎว่าอาการคุมสมาธิไม่ดี จะมีอาการอึดอัด บางครั้งจะรู้สึกว่าแน่นที่หน้าอก หรือว่าหายใจไม่ทั่วท้อง ถ้าอาการอย่างนี้เกิดขึ้น หรือเกรงว่าอาการอย่างนี้จะมี เมื่อเวลาเริ่มต้นที่จะกำหนดกรรมฐาน ให้เข้าชักลมหายใจยาว ๆ สัก 3-4 ครั้ง คือหายใจเข้า หายใจออกยาว ๆ สัก 3-4 ครั้ง เพื่อเป็นการระบายลมหยาบออกไป จากกนั้นก็กำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก อย่าบังคับให้หนัก ๆ หรือเบา หรือยาว ๆ สั้น ๆ

          การเจริญอานาปานุสสติกรรมฐานต้องการสติสัมปชัญญะเป็นใหญ่ อาการของลมหายใจปล่อยไปตามสบาย ๆ แค่รู้ไว้เท่านั้น ว่าหายใจยาว หรือสั้น ก็รู้อยู่ และอีกแบบหนึ่งคือ กำหนด 3 ฐาน คือ เวลาหายใจเข้า ลมกระทบจมูก กระทบหน้าอก ศูนย์เหนือสะดือ เวลาหายใจออกกระทบศูนย์เหนือสะดือ กระทบหน้าอก กระทบจมูกหรือริมฝีปาก คนริมฝีปากเชิดจะกระทบริมฝีปาก ริมฝีปากงุ้มจะกระทบจมูก เป็นความรู้สึก จงอย่าบังคับลมหายใจให้แรง ปล่อยไปตามปกติ ความรู้สึกมีเพียงว่ากระทบจมูกอย่างเดียว ถ้ารู้ความสัมผัสจมูกก็แสดงว่า จิตทรงได้แค่อุปจารสมาธิ ถ้าสามารถรู้การสัมผัส 2 ฐาน คือหายใจเข้ากระทบจมูก กระทบหน้าอก และหายใจออกรู้กระทบหน้าอก กระทบจมูก 2 จุดนี้ แสดงว่า จิตเข้าถึงอุปจารสมาธิ ถ้ารู้ถึง 3 ฐาน หายใจเข้ากระทบจมูก กระทบหน้าอก กระทบศูนย์เหนือสะดือ และเวลาหายใจออกกระทบศูนย์เหนือสะดือ กระทบหน้าอก กระทบจมูก รู้ได้ชัดเจน อย่างนี้แสดงว่าจิตเข้าถึงปฐมฌาน ถ้าอารมณ์จิตละเอียดยิ่งไปกว่านั้น ฌานที่ 2 ที่ 3 อย่างนี้ลมหายใจเข้าหายใจออกจะเหมือนกระแสน้ำไหลเข้าไหลออก ทั้งหายใจเข้าและหายใจออก อย่างนี้แสดงว่าจิตเข้าถึงปฐมฌานละเอียด หรือว่าฌานที่ 2 ที่ 3 สำหรับปฐมฌานลมยังหยาบอยู่ แต่รู้สึกว่าจะเบากว่าอุปจารสมาธิ พอถึงฌานที่ 2 จะรู้สึกว่าลมหายใจเบาลงอีก ไปถึงฌานที่ 3 ลมหายใจที่กระทบรู้สึกว่าจะเบามาก เกือบจะไม่มีความรู้สึก ถ้าเข้าถึงฌานที่ 4 ก็จะมีความรู้สึกว่าไม่หายใจเลย แต่ความจริงร่างกายหายใจเป็นปกติ ที่ความรู้สึกน้อยลงไปก็เพราะจิตกับประสาทห่างกันออกมา ตั้งแต่ปฐมฌานจิตก็ห่างจากประสาทไปนิดหนึ่ง มาถึงฌานที่ 2 จิตก็ห่างจากประสาทมากอีกหน่อย พอถึงฌานที่ 3 จิตก็ห่างจากประสาทมากเกือบจะไม่มีความสัมผัสกันเลย ถึงฌานที่ 4 จิตปล่อยประสาท ไม่รับรู้การกระทบกระทั่งทางประสาททั้งหมด จึงไม่รู้สึกว่าเราหายใจ

          อาการที่เข้าถึงอุปจารสมาธิ

          เมื่อกำหนดรู้ลมหายใจเข้าหายใจออก จิตจะมีความสงบสงัดดีขึ้น ดีกว่าอุปจารสมาธิมีความชุ่มชื่นมีความสบาย แต่ทรงได้ไม่นาน อาจจะ 1 -2 - 3 นาทีในระยะต้น ๆ แต่บางวันก็ทรงได้นานหน่อย เมื่อจิตมีความสุข รื่นเริง อาการของปิติมี 5 อย่าง ที่จะเรียกว่า อุปจารสมาธิ จิตที่เข้าถึงอุปจารสมาธิก็คือจิตมีปิติ และจิตเข้าถึงสุข ถ้าเข้าถึงสุขก็เรียกว่าเต็มอุปจารสมาธิ อาการของจิตที่ควรแก่การพิจารณา คือ

มีขนลุกซู่ซ่า ขนพองสยองเกล้า จงอย่าสนใจกับร่างกาย พยายามสนใจกับอารมณ์ที่ทรงไว้
น้ำตาไหล เวลาเริ่มทำสมาธิน้ำตาไหล ใครพูดอะไรก็น้ำตาไหล บังคับไม่อยู่
อาการโยกโคลง โยกหน้าโยกหลัง
มีอาการสั่นเคลิ้ม คล้ายเหมือนปลุกพระ บางคนมีอาการตัวลอย ไม่ใช่เหาะ เป็นปิติ
อาการซาบซ่าน ซู่ซ่าในกาย ตัวกายเบาโปร่ง มีความรู้สึกเหมือนตัวใหญ่ หน้าใหญ่ ตัวสูง
          ปิติเมื่อเกิดขึ้น เราจะมีอารมณ์เป็นสุข ซึ่งเป็นความสุขที่อธิบายไม่ได้ เป็นความสุขสดชื่น ปราศจากอามิส อาการอย่างนี้จิตเข้าถึงอุปจารสมาธิในอันดับขั้นสูงสุด เป็นการเต็มในขั้นกามาวจรสวรรค์ ขณิกสมาธิเป็นปัจจัยให้เกิดในกามาวาจรสวรรค์ เมื่อเต็มขั้นกามาวจรแล้ว ถ้าเลยจากนี้ก็เป็นอาการของพรหม

          ขณะที่จิตเข้าถึงอุปจารสมาธิ อาจจะเป็นขั้นต้น กลาง ปลาย ก็ตาม อุปจารต้นเรียกว่า ขนพอง สยองเกล้า น้ำตาไหล ร่างกายโยกโคลง นี่เรียกว่า อุปจารสมาธิขั้นต้น อุปจารสมาธิขั้นกลาง คือ กายสั่นเทิ้ม คล้ายกับอาการปลุกพระ หรือมีร่างกายลอยขึ้น ตัวเบา ตัวใหญ่ มีจิตใจสบาย เรียกว่า อุปจารสมาธิขั้นกลาง ถ้ามีจิตใจเป็นสุขบอกไม่ถูก เรียกว่า อุปจารสมาธิขั้นสูงสุด จะเป็นอุปจารสมาธิอันดับใดก็ตาม ในขณะนี้จะมีอาการแปลก ๆ เกิดขึ้น นั่นคือ บางครั้งเห็นแสงสีต่าง ๆ เกิดขึ้น สีแดง สีเขียว สีเหลือง บางครั้งก็เหมือนกับใครมาฉายไฟที่หน้า บางครารู้สึกว่ามีแสงสว่างทั่วกาย ถ้าอาการอย่างนี้เกิดขึ้น จงทราบไว้ว่าเป็นนิมิตของอานาปานาสติกรรมฐาน แต่บางทีก็มีภาพคน อาคาร สถานที่เกิดขึ้น แต่อาการอย่างนี้จะเกิดขึ้นชั่วครู่แล้วก็หายไป ตอนนี้ขอให้จงอย่าสนใจกับแสงสีใด ๆ ทั้งหมด อะไรจะเกิดขึ้นก็ช่าง ทำความรู้สึกไว้เสมอว่า เราเจริญกรรมฐานต้องการอารมณ์จิตเป็นสุข ต้องการอารมณ์เป็นสมาธิ ทำความรู้สึกว่าเรายังดีไม่พอ ยังไม่เข้าถึงปฐมฌาน

          ถ้าเข้าถึงปิติส่วนใดส่วนหนึ่งก็ตาม อาการอย่างใดอย่างหนึ่งที่ปรากฎขึ้น ขณะที่กำลังทำงานก็ดี เดินอยู่ก็ดี เราเหนื่อยก็นั่งพัก กำหนดรู้ลมหายใจเข้าออกทันที จิตใจเป็นสุข อาการเหนื่อยจะหายอย่างรวดเร็ว เพราะอานาปานุสสติกรรมฐาน เป็นการระงับทุกขเวทนาทางกายจุดหนึ่ง และขณะที่เหนื่อยอยู่หาที่พักแม้จะมีเสียงดังก็ตาม จับลมหายใจเข้าออกทันที พอจับปรับอาการอย่างใดอย่างหนึ่งที่ปิติ แสดงว่าเข้าถึงสมาธิได้อย่างรวดเร็ว ควรจะพยายามไว้อย่างสม่ำเสมอ ทำให้เราคล่องในการทรงสมาธิ เวลาที่จิตถึงฌานสมาบัติ เราสามารถจะเข้าฌานได้ตามอัธยาศัย ถ้าเข้าฌานโดยต้องการเวลาเพื่อที่จะให้เกิดฌานนั้น แสดงว่ายังใช้ไม่ได้ การทรงสมาธิต้องคล่องที่ตามพระบาลีท่านกล่าวว่า จิตเข้าถึงนวสี คำว่านวสี คือการคล่องในการเข้าฌานและออกฌาน

          ฉะนั้นการฝึกสมาธิจงอย่าหาเวลาแน่นอน ไม่ว่าจะทำอะไร นั่ง เดิน นอน กิน จิตจับลมหายใจเข้าออกให้ทรงตัว อย่าปล่อยจิตให้ว่างจากสมาธิ การก้าวเดินก็อาจจะก้าวขวาก็พุท ก้าวซ้ายก็โธ เวลากินก็รู้ว่าตัก กำลังเคี้ยว กำลังกลืน เป็นการทรงสมาธิได้ดี เวลานอนก่อนจะหลับ ใช้อานาปานุสสติกรรมฐาน ขณะที่หลับจะถือว่าเป็นผู้ทรงฌาน จิตจะเข้าถึงปฐมฌาน หรือสูงกว่านั้นจึงจะหลับ ถ้าตายระหว่างนั้นก็จะเป็นพรหม เวลาตื่นก็จะตื่นหรือลุกก็ได้ จับลมหายใจเข้าออกทันที เพื่อให้สมาธิจิตทรงตัว เป็นการรวบรวมกำลังใจสูงสุด

          เมื่อผ่านอุปจารสมาธิแล้ว จิตจะมีความสุขมีความเยือกเย็น โดยฌานแบ่งออกเป็น 4 อย่าง

         ปฐมฌาน อาการมีองค์ 5 มีวิตก วิจาร ปิติ สุข เอตคตา คำว่า วิตก ได้แก่อารมณ์นึก ที่เราจะกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก วิจาร ได้แก่ รู้ว่าเวลานี้เราหายใจเข้าหรือออก ยาวหรือสั้น หรือในกรรมฐาน 40 ก็จะรู้ว่าเวลานี้กระทบจมูก หน้าอก ศูนย์เหนือสะดือ

          ปิติ ความเอิบอิ่มใจ มีความชุ่มชื่น เบิกบาน ไม่มีความเบื่อในการเจริญพระกรรมฐาน เอตคตา มีอารมณ์เดียว คือในขณะนั้นจิตจับเฉพาะลมหายใจเข้าออกปกติ จิตจะไม่รับอารมณ์ส่วนอื่น

          ความรู้สึกในขณะที่จิตเข้าถึงปฐมฌาน จิตจะจับลมหายใจเข้าออก ลมหายใจจะเบามีความสุขสดชื่น หูได้ยินเสียงภายนอกชัดเจนแจ่มใส แต่ไม่รำคาญในเสียง กำลังจิตสำหรับผู้ที่เข้าถึงปฐมฌาน ในเบื้องแรกยังไม่มั่นคง ในขณะที่จับลมหายใจเข้าออก จะมีสภาพนิ่งคล้ายเราเคลิ้ม คิดว่าเราหลับ แต่ไม่หลับ มีอาการโงกหน้าโงกหลัง แต่จริง ๆ แล้วตัวตั้งตรง พอสักครู่จะมีอาการหวิวคล้ายตกจากที่สูง นั่นคือเป็นอาการจิตหยาบ อารมณ์หยาบของปฐมฌาน เป็นจิตพลัดจากฌานไม่สามารถผ่านไปได้ จงอย่าสนใจพยายามรักษาอารมณ์ปกติไว้ ได้เท่าไหร่เอาเท่านั้น

          ฌานที่ 2 มีองค์ 3 ตัดวิตก วิจาร เหลือ ปิติ สุข เอตคตา จิตจะไม่สนใจ มีความเบาลง มีความนิ่งสนิท ถ้าภาวนากำหนดรู้ลมหายใจเข้าออก คำภาวนาจะหายไป จิตจะตั้งอารมณ์ทรง มีความเอิ่มอิ่ม มีอารมณ์สงัด แต่ถ้าเราไปที่อุปจารสมาธิก็จะมาคิดว่า เอ...เราเผลอไปแล้วเหรอ เราไม่ได้ภาวนาเลย ความจริงนั่นไม่ใช่ความเผลอ เป็นอาการของจิตทรงสมาธิสูงขึ้น

          ฌานที่ 3 มีองค์ 2 มีอาการสุข และเอตคตา ตัดปิติหายไป อาการของฌานนี้ จิตมีความสุข มีอารมณ์ตั้งดีกว่าฌานที่ 2 และร่างกายเหมือนมีอาการนั่งหรือยืนตรงเป๋ง สำหรับลมหายใจจะเบามากเกือบไม่มีความรู้สึก หูได้ยินเบามาก แม้ว่าเสียงนั้นจะดัง

          ฌานที่ 4 จะมีความรู้สึกว่าเราไม่ได้หายใจ มีอารมณ์เด็ดเดี่ยวตั้งมั่น มีความมั่นคง ไม่มีความรู้สึกภายนอก ไม่ว่ายุงจะกัด เสียงก็ไม่ได้ยิน จิตนิ่งเฉย ๆ มีเอตคตาและอุเบกขา เอตคตาหมายความว่าทรงอารมณ์เป็นหนึ่ง อุเบกขา หมายความว่าเฉย ไม่รับสัมผัสอารมณ์ใด ๆ ทั้งหมด

         แต่ความจริงแล้วการปฏิบัติจงอย่าสนใจว่า ตอนนี้เข้าถึงฌานอะไร ถือว่าวันนี้ได้ดีเพียงไร พอใจเท่านั้น คิดว่าเป็นผู้สะสมความดี ทรงอารมณ์สมาธิ ถ้าจิตตั้งได้ก็จะมีอาการเป็นสุข เวลาเจริญสมาธิจิต ไม่ว่ากรรมฐานกองใดก็ตาม เวลานี้อยู่ในฌานใด อย่าไปตั้งว่าเราจะต้องได้ฌานนั้น ฌานนี้ จะทำให้ไม่ได้อะไรเลย ให้มีความพอใจแค่ที่ได้ เป็นการฝึกจิตเข้าถึงอุเบกขารมณ์ ทำให้ต่อไปจิตจะทรงฌาน 4 ได้ง่าย

         การปฏิบัติที่จะให้ได้ผลจริง ๆ ใช้ตลอดทุกอิริยาบถ อย่าทิ้งลมหายใจเข้าออก พยายามนึกลมหายใจเข้าออกเสมอ แต่หากว่างานนั้นไม่เหมาะที่จะดูลมหายใจเข้าออก เราก็ใช้จิตจับอยู่ที่งานว่าเวลานี้เราทำอะไร เป็นการฝึกอารมณ์ของสมาธิไปในตัว

          วิธีการต่อสู้คือ

          1. ต่อสู้กับความเหนื่อย จิตจับสมาธิ จับลมหายใจเข้าออก ดูว่าจิตจะทรงตัวไม๊ ถ้าจิตไม่ทรงตัวเราจะไม่เลิก เป็นการระงับความเหนื่อย ดับความร้อนไปในตัว เมื่อจิตเข้าถึงสมาธิเล็กน้อย ความเหนื่อยก็จะคลายตัว พอจิตเข้าถึงอุปจารสมาธิก็จะหายเหนื่อยทันที ความร้อนความกลุ้มก็จะหายไป

          2. การต่อสู้กับเสียง ขณะที่เราพบเสียงที่เค้าคุยกันเสียงดัง ลองทำจิตจับลมหายใจเข้าออก ว่าเรารำคาญเสียงไม๊ หรือลองเปิดเสียงทีวี วิทยุฟังแล้วกำหนดอานาปานุสสติกรรมฐาน หูได้ยินเสียงชัด แต่จิตของเราไม่รำคาญในเสียงนั้นก็ใช้ได้ ยิ่งถ้าทำไป หูไม่ได้ยินเสียงเลยนั่นยิ่งดี พยายามต่อสู้เสมอ จนมีอารมณ์ชิน เมื่อเราเจอเสียงที่พอใจหรือไม่พอใจก็ตาม เราเข้าสมาธิได้ทันทีทันใด เป็นการฝึกจิตให้คล่องในการเข้าสมาธิ ถ้าทำได้อย่างนี้จะทำให้อารมณ์จิตทรงตัว

          3. ต่อสู้กับอารมณ์ที่ไม่ชอบใจ ต้องพยายามระงับด้วยกำลังของสมาธิ คิดว่าใครจะว่าอย่างไรก็ช่างเขา เป็นเรื่องของเขา เวลาที่เราได้รับคำด่า อย่าเพิ่งโกรธใช้จิตพิจารณาดูก่อนว่าเรื่องที่เค้าด่านั้นจริงหรือไม่จริง ถ้าไม่ตรงความจริงก็ยิ้มได้ ว่าคนที่ด่าไม่น่าเลื่อมใส ด่าส่งเดช หรือถ้าพบอารมณ์ที่เราไม่พอใจ ก็จับอารมณ์ให้จิตทรงตัว ไม่ว่าเค้าจะด่าว่าอะไร เรารักษาอารมณ์ที่เป็นสุขไว้ ถือว่าอารมณ์ความสุขเป็นปัจจัยเข้าถึงพระนิพพานโดยง่าย เป็นอารมณ์แบบสบาย ๆ หัดฝึกจิตกระทบอารมณ์ที่เราไม่พอใจ ระงับความอยากด้วยกำลังของฌาน กำลังของฌานระงับกิเลสได้ทุกอย่าง โลภะ(ความโลภ) ราคาะ(ความรัก) โทสะ(ความโกรธ) โมหะ(ความหลง) ระงับได้ทุกอย่างแต่มีอารมณ์หนัก เมื่ออารมณ์จิตของเรามีการทรงตัวจริง ๆ อารมณ์แห่งความสุขจะยืนตัวกับจิตของเรา จะไม่หวั่นไหวเมื่อเห็นวัตถุที่สวยงาม ไม่ทะเยอทะยานจากอาการที่ได้ลาภสักการะ ไม่หวั่นไหวเมื่อมีคนยั่วให้โกรธ สิ่งที่ยึดมั่นว่าเป็นเราของเราก็ไม่มี ความจริงกำลังสมาธิสามารถกดกิเลสทุกตัวให้จมลงไปได้ แต่อย่าลืมว่ากิเลสมันไม่ตายถูกฝังไว้ ถ้าเผลอเมื่อไหร่ก็โดนเล่นงานเมื่อนั้น สำหรับคนที่ทรงจิตถึงฌาน ๔หรือทรงอารมณ์สมาธิถึงฌานใดฌานหนึ่ง จนกระทั่งมีอารมณ์ชิน มักจะมีอาการเผลอคิดว่าเราเป็นพระอรหันต์ เพราะไม่พอใจทั้งหมด ไม่เอาทั้งรัก โลภ โกรธ หลง แต่ถ้ากำลังใจตกลง ทั้งรัก โลภ โกรธ หลงก็เข้ามาหา เพราะเป็นแค่ฌานโลกีย์เท่านั้น แต่ถ้าเราสามารถระงับได้ก็ควรจะพอใจ เพราะกิเลสสามารถกดลงไปได้ ไม่ช้าก็สามารถจะห้ำหั่นให้พินาศด้วยอำนาจของวิปัสสนาญาณ

---

---

ขอขอบคุณที่มาจาก http://www.larnbuddhism.com/grammathan/anapana2.html (http://www.larnbuddhism.com/grammathan/anapana2.html)

---

---

เราได้มีโอกาสไปทำบุญและขอกรรมฐานกับพระอรหันต์ผู้ทรงคุณที่ยังดำรงขันธ์อยู่ในปัจจุบันอีกท่านมาสักระยะแล้วตั้งแต่ช่วงเดือนสิงหาคมหรือกันยายน 2557 นั่นคือ ท่านหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฒโน ณ วัดพระศรีมหาธาตุ บางเขน ได้ไปขอกรรมฐานท่านและท่านได้ชี้แนะสั่งสอนมาพอสังเขปว่า

ศีล ทาน ภาวนา(สมถะ+วิปัสสนา) ให้เพียรดำเนินไปร่วมกัน

---

---

ศีล..นี้เป็นสมมบัติของมนุษย์ มีแต่มนุษย์เท่านั้นที่จะมีศีลอันบริบูรณ์ดีงามได้ ศีลเป็นฐานของกุศลทุกอย่างบนโลกนี้ ผู้ที่มีศีลเท่านั้นจึงชื่อว่าเป็นมนุษย์ มีศีล ๕ เป็นอย่างต่ำนี้ตายไปไม่ตกนรก หากมีแต่ทาน ทานนั้นช่วยให้รวยเฉยๆ ช่วยให้สละโลภ ไม่ได้ช่วยให้เป็นมนุษย์ แม้ตายก็ยังตกนรกศีลเท่านั้นที่ทำให้ได้เป็นมนุษย์ตายไปไม่ตกนรก ศีลยังไม่ได้ก็ทำสมาธิไม่ได้ ก็เข้าไม่ถึงปัญญา เพราะกายใจไม่บริสุทธิ์ ไม่สะอาด ถ้าศีลนี้คือการกระทำกุศลทางกายและวาจาเป็นหลักเป็นธรรมเครื่องขัดเกลากิเลสเป็นเครื่องแห่งกุศลทั้งปวงยังทำไม่ได้ อย่างอื่นก็ทำไม่ได้ ทานก็ไม่ได้สมบูรณ์เพราะทานทีบริบูรณ์นั้นผู้ให้ต้องมีศีลและผู้รับก็ต้องมีศีลจึงจะบริบูรณ์มีอานิสงส์มาก ศีลไม่มีสมาธิก็ไม่ได้เพราะกาย วาจา ใจ มีแต่ความเร่าร้อน ร้อนรุ่มด้วยกิเลส สมาธิไม่ได้ปัญญาที่ตัดขัดซึ่งอาสวะกิเลสก็ไม่ต้องพูดถึงเลย ปัญญาก็ไม่ได้ ศีลนี้เป็นหลักสำคัญในการปฏิบัติเป็นพื้นฐานเป็นกุศลแห่งสิ่งทั้งปวง

---

(โดยส่วนตัวเราเห็นว่า ที่หลวงปู่บุญกู้บอกว่า ศีลนี้ขำระกายใจให้สะอาด เพราะทุกอย่างเริ่มที่ใจก่อน เพราะมีความช่มใจ มีความสงบใจ มีความทนได้ทนไว้ รู้จักปล่อย รู้จักละ รู้จักวาง ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะบริบูรณ์ดีงามไม่ได้หากไม่มี พรหมวิหาร ๔ จนเข้่าถึงพรหมวิหาร ๔ อันเป็นเจโตวิมุตติ ทำให้มีจริยะวัตรอันอบรมมาดีแล้วสำรวมระวังในอินทรีย์ ๖

เป็นเหตุให้แม้เราจะยังไม่ถึงพระอรหันต์อันสิ้นอาสวะกิเลสทั้งปวงก็ตาม แม้จะยังมีจิตคิดโลภ โกรธ หลงอยู่ แต่ก็จะมีสติอันเป็นกุศลสังขารจิตตนอยู่เสมอๆให้เห็นว่าการกระทำทางกายและวาจาตามกิเลสนี้ย่อมสร้างความทุกข์มาให้ เกิดความคิดที่จะออกจากทุกข์จนเราเข้าถึงธรรมคู่อันงามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนดังนี้
๑. ทมะ+อุปสมะ
- ทมะ คือ ความข่มใจ อันเกิดมาแต้่ ความคิดชอบ คิดออกจากทุกข์ ออกจากอาสะกิเลสทั้งปวง คิดดี คิดในแง่ดี คิดแต่สิ่งดีงาม คิดในกุศล เป็นกุศลวิตก)
- ความสงบใจจากกิเลสไว้(อุปสมะ คือ ความสงบ ความแสวงหาสันติอันพึงมี ความพ้นจากความเร่าร้อน ความไม่เร่าร้อนตามกิเลส สำเร็จสืบจากทมะ)
๒. ขันติ+โสรัจจะ
- ขันติ คือ ความอดทนด้วยกุศลด้วยสภภาวะจิตที่รู้จักปล่อย รู้จักละ รู้จักวางโดยไม่ติดใจข้องแวะ ไม่ติดข้องขุ่นเคืองใจเข้าถึงซึ่งความทนได้ทนไว้อันเป็นกุศล
- โสรัจจะ คือ ความสำรวมใจกายและวาจามีจริยะวัตรอันงดงาม ไม่ก้าวล่วงทางกายและวาจา มีอินทรีย์สังวรณ์อยู่กับปัจจุบันคือ เห็นก็สักแต่ว่าเห็น ได้ยินก็สักแต่ว่าได้ยิน ได้กลิ่นก็สักแต่ว่าได้กลิ่น รู้รสก็สักแต่ว่ารู้รส รู้การกระทบสัมผัสทางกายก็สักแต่รู้ว่ามีการกระทบทางกาย ได้รู้ทางได้ก็สักแต่รู้ว่าใจรู้ สิ่งที่รู้ทั้งปวง แม้จะระลึกรู้ว่าเป็นธาตุ สิ่งนี้คือรูป สิ่งนี้คือนาม สิ่งนี้คือคน สัตว์ สิ่งของไรๆ รู้ลักษณะไรๆ มีชื่อเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ทั้งปวงคือรู้โดยสมมติทั้งหมด กล่าวคือ สิ่งใดก็ตามที่รู้โดยมี วิตก วิจาร มีเวทนาเวทนาสุขหรือทุกข์ มีสัญญา สิ่งนั้นคือสมมติทั้งหมด เป็นสิ่งอาสวะกิเลสทั้งปวงสร้างขึ้น สภาวะจริงมันมีแต่สภาวะธรรมเท่านั้นไม่มีชื่อเรียกว่าอย่างนั้นอย่างนี้ไม่มีว่านี่คือธาตุนั้นธาตุนี้ นี่คือรูป นี่คือนาม นี่คือสิ่งไรๆ ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร ไม่มีเวทนา ไม่มีสัญญา

---

---

ทาน..นี่เป็นสิ่งที่ควรมี เป็นสิ่งที่มนุษย์ทุกคนพึงมี ทานทำให้มีสมมบัติในภายหน้า ทำให้มีมิตรบริวารมาก ทานเป็นการสละให้โดยไม่ติดใจข้องแวะในภายหลัง

---

---

ภาวนา..ภาวนานี้ได้แก่ สมาธิภาวนา(สมถะ คือ กิงกรรมฐานทั้ง ๔๐ กอง) ทำให้เรามีความผ่องใสในจิตมีจิตตั้งมั่นควรแก่งานอันทำให้เห็นตามจริงด้วยปัญญาญาณ วิปัสสนาภาวนา(ปัญญา คือ ความรู้แจ้งเห็นจริง) สิ่งนี้ทำให้เราไม่โง่ ทำให้เราเป็นคนมีปัญญา เป็นคนมีสติสัมปะชัญญ รู้ตัวทั่วพร้อม รู้ทันจิตตนในทุกขณะ เมื่อสัมมาญาณเกิดเห็นตามจริงจนเกิดความไม่ยึดมั่นถือมั่นสิ่งไรๆเพราะเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น ปัญญาก็ทำหน้าที่ตัดให้ขาดแล้วดับโดยสิ้นเชิงแห่งกองทุกข์นั้น


เมื่อจะภาวนาให้เริ่มจากสมาธิก่อน พระพุทธเจ้าก็เกิดสมาธิก่อนจึงเกิดปัญญารู้ชอบและตรัสรู้

เวลาทำสมาธิให้รู้ลมโดยส่วนเดียวปักหลักที่ลมหายใจเข้าออกบรอิกรรม "พุทโธ" ไป

หากจิตไม่สงบฟุ้งซ่านมากให้ท่องคาถาว่า "อระหัง พุทโธ อิติปิโส ภควา นมามิหัง" บริกรรมไปจนเหลือแค่ "พุทโธ"

ทีนี้เมื่อก่อนมาหาหลวงปู่นี้เราได้ทำสมาธิที่หน้า กศน.ของวัดพระธาตุข้างกุฏิของหลวงปู่ เมื่อหายใจเข้านี้เราตามลมไปจนสุดมีความรู้สึกขนลุกขนพอง พอหายใจออกแล้วรู้สึกจิตที่ตั้งมั่นมากขึ้น แล้วก้นึกปรุงแต่งไปว่า ที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนในอานาปานสติสูตรให้เริ่มที่ลมหายใจออกต้องมีความหมายแน่นอนจะเป็นอย่างที่เรารู้สึกนี้ไหม จึงเปลี่ยนคำบริกรรมเมื่อหายใจเข้าเป้น "มรรค" หายใจออกเป็น "ผล" ทำก็มีสมาธิอยู่สักพัก แล้วก็เกิดความสงบใจจากกิเลส จึงได้เอาการปฏิบัตินี้มาถามหลวงปู่บุญกู้ว่า

"หลวงปู่ครับ ผมหายใจเข้ารู้สึกมีปิติ หานใจออกแล้วรู้สึกสงบ ตามลมไปเรื่อย ดังนี้แล้วผมจะบริกรรมว่าหายใจเข้าคือมรรค หมายถึงทางเข้า แล้วหายใจออกบริกรรมว่า ผล คือผลจากมรรคนั้น ได้หรือไม่ครับ"

หลวงปู่ตอบกลับมาว่า "แล้วมีสติกำกับรู้อยู่ไหมล่ะ"
(ที่หลวงปู่ท่านถามมาทำให้เรารู้ตามคำถามที่ท่านกล่าวมาดังนี้ว่า ที่ทำน่ะตอนนั้นมีสติไหม มีสัมปะชัญญะไหม รู้กายใจไหม รู้วาทำสมาธิอยู่ กำลังรู้ลม รู้ว่าตนทำสมาธิอยู่แล้วมีสภาวะธรรมที่อย่างนี้ๆเกิดขึ้น แล้วรู้ว่าตนนี้บริกรรมอยู่ บริกรรมว่าอย่างนี้ๆคำบริกรรมนี้ใช้เพื่อแทนคำบริกรรมที่รู้ลมหายใจเข้าและออก เช่น พุทโธ มีสภาวะนี้ๆเมื่อลมหายใจเข้า มีสภาวะนี้ๆเมื่อลมหายใจออก มีสติสัมปะชัญญกำกับอยู่รู้ว่าตนทำสมาธิแล้วกำหนดรู้อย่างนี้ในสมาธิ)

เราตอบท่านว่า "รู้ครับมีสติรู้ทันกายใจตนตลอดและมีสัมปะชัญญะรู้ตนว่ากำลังทำสมาธิอยู่"

หลวงปู่ตอบกลับมาว่า "งั้นก็ทำได้ ไม่เป็นไร"

คำถามในส่วนของตรงนี้ทั้งหมดทำให้เรารู้เลยว่า จะตั้งคำบริกรรมใดๆ(แต่อานิสงส์ของคำบริกรรมนี้มีอยู่มาก ผลที่ได้ก็จะต่างกันไปตามจิตที่ยกมาบริกรรมภาวนา) หรือ จะกำหนดนิมิตไรๆขึ้นมาพิจารณาก็ตามแต่ หากมีสติสัมปะชัญญะยู่ย่อมทำได้ ก็เหมือนกำหนดนิมิตโดยอสุภะก็อาศัยสัญญากำหนดนิมิตขึ้นระลึกพิจารณาแล้วกำหนดผปรุงแจ่งให้เป็นไปตามที่ใจตนต้องการจะเห้นจนเกิดความหน่ายในกามเป็นต้น แต่ในขณะทำนั้นต้องมีสติรู้สภาวะจิตตน รู้สภาวะกายตน อิริยาบถและกิจการงานที่กำลังทำ จนจะไม่บ้าไม่หลงนิมิตมโนภาพ เพราะนิมิตมโนภาพทั้งหลายนี้มาจากสัญญาทั้งหมด ทั้งจริงและไม่จริงจึงเชื่อถือไม่ได้"

ลำดับต่อมมาเราได้สอบถามหลวงปู่บุญกู้ว่า "หลวงปู่ครับ ครั้งนึงผมเคยเข้าสู่สภาวะที่ว่างไม่มีความติดข้องใจในสิ่งไรๆเลย มีแต่อยากจะบวชเท่านั้น ตอนนี้สิ่งนั้นมันดับไปแล้วผมจะทำอย่างไรให้มันกลับมาได้อีกครับ ตอนนี้พอมันเสื่อมผมก็ได้แต่เจริญจิตสังเกตุเอาไม่ได้ทำสมาธิ พอจะมีวิธีเข้าสมาธิได้เร็วๆไหมครับ"

หลวงปู่ตอบกลับมาว่า "ยังไม่ได้ทำเลยแล้วจะไปหวังเอาผลได้ยัง ให้เจริญใน ศีลให้บริสุทธิ์ มีทานเป็นนิจ เวลาทำภาวนาน่ะขอแค่ให้เราได้ทำไว้ก่อน จะได้ไม่ได้ก็ช่างมันอย่าไปสนใจ ให้มีกำลังความเพียรให้มากๆทำให้มากเข้าไว้ ขอแค่ให้ได้ทำก็พอ อย่างอื่นอย่าไปสนจะได้ไม่ได้ก็ช่างมันแค่เราได้ปฏิบัติได้ทำก็พอ ให้พอใจที่ความยินดีที่ได้เพียรปฏิบัติภาวนาเท่านั้น อย่าไปหวังเอาผล ยิ่งหวังยิ่งไม่ได้"

โดยการนั้นเรามีความโลภและยินดีอย่างมากที่ได้เจอและขอกรรมฐานท่าน เราอยากจะขอกรรมฐานเยอะ

เราจึงกล่าวกับหลวงปู่ท่านว่า "ผมปารถนาจะรู้กรรมฐานแนวทางปฏิบัติให้มาก"

หลวงปู่บุญกู้ ตอบกลับว่า "หลวงปู่เสาร์นี้น่ะ ท่านสอนเลยว่า แค่พุทโธยังไม่ได้ แล้วจะได้ได้อะไร พุทโธดูลมหายใจ ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน กรรมฐานคู่กองนี้น่ะง่ายสุดยังทำไม่ได้แล้วจะไปไกด้อะไรอีก เอาไปทำไมเยอะๆ เอาไปก็ไม่ได้ใช้ เสียทิ้งเปล่าๆ ไปทำให้ได้ก่อนแล้วค่อยมาว่ากัน ถ้าอยากได้จริงๆก็ต้องมาบวช"

เราจึงกล่าวกับหลวงปู่ท่านว่า "ผมเป็นผู้มีราคะมากกลัวทำพระพุทธศาสนาเสื่อมครับเลยอยากทำให้ได้ในตอนเป็นโยมก่อนและหมดภาระหน้าที่ของลูกต่อพ่อแม่ และ พ่อของลูกแล้วก็คิดไว้ว่าอยากจะบวชเช่นกันครับ"

หลวงปู่บุญกู้ ตอบกลับว่า "งั้นก็อยู่อย่างนี้ต่อไป ไม่รู้ต่อไป หลงต่อไป ไม่ได้ต่อไป"

เราถึงกับหงายเงิบเลยคำตอบท่านแต่ละประโยคแทงใจผู้ไม่ปฏิบัติอย่างเราโดยแท้ คือ เราทำๆเลิกๆไม่ทำติดต่อกัน ไม่มีพละ ๕ ไม่มีศีล ธรรม เอาซะหงายเงิบเลยช่วงนั้นยิ่งกินเหล้ามากด้วย จึงตั้งจิตอธิษฐานไว้ว่า หากเราไม่เห็นธรรมได้ธรรมหนึ่ง คือ ไม่ได้เห็นผลจากการปฏิบัติ แล้วทำชีวิตให้ดีขึ้นกว่านี้ ผมจะไม่กล้ามาหาหลวงปู่อีก

แต่ก็ด้วยเดชะบุญ "ด้วยคุณแห่งกรรมฐานที่เพียรทำตามคำสอนของหลวงปู่ ซึ่งทำโดยตั้งจิตว่าจะได้ไม่ได้ช่างมัน ขอแค่ให้ได้ทำให้มากก็พอ การปฏิบัติของเรานี้ขอถวายเป็นพุทธบูชา ทำให้มากทุกขณะที่ระลึกได้ ตามสติกำลัง" อยู่ๆก็เกิดสมาธิขึ้นมามีจิตแอันผ่องใส แลเห็นสภาวะธรรมมากขึ้น ยึดติดน้อยลง เห็นค่าของศีล จึงได้กลับไปทำบุญและขอกรรมฐานจากหลวงปู่บุญกู้ต่อมาจนถึงทุกวันนี้
ยิ่งเมื่อปฏิบัติพิจารณาตามที่หลวงพ่อเสถียรท่านสอนแล้วยิ่งทำให้เห็นทั้งคุณและค่าของศีลเป็นอันมาก เห็นคุณในพรหมวิหาร ๔ ทาน สืบมา จากการภาวนานั้นทำให้เห็นตามที่หลวงปู่บุญกู้สอนเรื่องศีลทั้งหมดเลย

---

---

---

---

สังเกตุได้เลยว่า พระอรหันต์ทุกท่าน จะสอนตรงกันคือ มีพละ ๕ ให้เพียรเจริญปฏิบัติให้มากให้ติดต่อกัน ขอแค่ให้ได้ทำก็พอ อย่าไปหวังผล นั่นเพราะเป็นการปฏิบัติโดยละภวะตัณหา แล้วมันก็จะได้เอง

---

---

ขอขอบพระคุณ พระพุทธเจ้า ที่ทรงเพียรจนบรรลุธรรมอันเป็นอมตะแล้วเผยแพร่สั่งสอนแนวทางพ้นทุกข์ให้ สัตว์โลกทั้งปวงได้รู้ตาม
ขอขอบพระคุณ พระธรรม เป็นธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงตรัสไว้ดีแล้ว เ)้นทางเพื่อออกจากทุกข์ ผู้ปฏิบัติย่อมเห็นได้ด้วยตนเอง
ขอขอบพระคุณ พระสงฆ์ สาวกของพระพุทธเจ้าผู้ปฏิบัติดีและตรงแล้ว ได้ปฏิบัติออกจากทุกข์แล้ว ได้เผยอพร่พระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนาของพระพุทธเจ้ามาจนถึงเราให้ได้รับรู้และปฏิบัติตาม


ขอบขอบพระคุณ ท่านพระอาจารย์ใหญ่หลวงปู่มั่น ซึซึ่งผมได้ฌาณครั้งแรกเพราะอ่านประวัติท่านพระอาจารย์ใหญ่นี้แล้วเจริญปฏิบัติตามข้อวัตรด้วยศรัทธา เพียงแค่พุทโธ เท่านั้น จากไม่เคยรู้จักฌาณ ญาณ วิปัสสนาไรๆทั้งสิ้น แต่กลับได้มาโดยง่าย
ขอขอบพระคุณ ท่านหลวงปู่เสาร์ ที่ได้กรุณาสอนเรื่อง จตุธาตววัตถาน ๔ ธาตุ ๔ และ ธาตุ ๖ ไว้ให้ผมได้เรียนรู้ตาม
ขอขอบพระคุณ ท่านหลวงปู่ดุลย์ อตุโล ที่ท่านได้ให้ข้อธรรมปฏิบัติง่ายจากหนังสือหลวงปู่ฝากไว้ ให้ข้าพเจ้าได้ปฏิบัติตามแล้วเห็นผลได้ตามจริง
ขอขอบพระคุณ ท่านพระราชพรหมญาณ หรือ หลวงพ่อฤๅษีที่ได้เผยแพร่ธรรมปฏิบัติที่ง่ายแต่เข้าถึงได้จริงให้ผมได้เรียนรู้ตาม
ขอขอบพระคุณหลวงปู่นิล มหันตปัญโญ ครูอุปัชฌาย์ที่สอนให้ผมได้รู้จักและเจริญปฏิบัติในอสุภะและทวัตติงสาการ
ขอขอบพระคุณหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฒโน ที่สอนให้ผมได้รู้จักและเห็นค่าใน ศีล ทาน ภาวนา และผมได้ยึดแนวปฏิบัติที่ท่านได้อนุเคราะห์สอนสั่งมาจนถึงทุกวันนี้
ขอบขอบพระคุณหลวงพ่อเสถียร ที่สอนให้ผมเข้าถึงกรรมฐานอย่างถูกต้อง ไม่ยึดติดสิ่งที่จิตรู้ สอนผมแยกกาย เวทนา จิตออกจากกัน สอนผมให้รู้จักกรรมบถ ๑๐ และเข้าถึงได้ สอนให้ผมได้รู้คุณแห่งศีล พรหมวิหาร๔ ทานที่แท้จริง สมาธิ ปัญญา จนถึงความปฏิบัติตาในทุกวันนี้
ขอขอบพระคุณ ท่านพระครูสุจินต์ธรรมวิมล หรือ หลวงพ่อสมจิต ครูอุปัชฌาย์ผมที่ได้สั่งสอนกรรมฐานทั้ง อานาปานสติ พุทธานุสสติ อริยิบถบรรพ สัมปะชัญญะบรรพให้แก่ผม ด้วยคุณแห่งกรรมฐานที่ท่านสอนทำให้ผมเข้าถึงสมาธิและความหน่ายไม่ยึดติดสิ่งไรๆ


ขอขอบพระคุณ เตี่ยกิมคุณ เบญจศรีวัฒนา บิดาผู้ให้กำเนิดผมเลี้ยงดูผมมาอย่างดี และ สอนให้ผมมีศีลธรรม ให้ผมดำรงในศีล คิดดี พูดดี ทำดี สอนผมให้รู้จักเมตตาและให้ทาน คอยชี้แนะให้คำปรึกษาผมมาตลอด
ขอขอบพระคุณ คุณแม่ซ่อนกลิ่น เบญจศรีวัฒนา มารดาผู้ให้กำเนิดผมที่เลี้ยงผมมาอย่างดี ให้ผมอยู่ใต้ร่มพระพุทธศาสนา ให้ผมได้ทำบุญอยู่ประจำๆจนเติบดตมีคริบครัว คอยชี้แนะให้การศึกษาผมมาตลอด
ขอขอบพระคุณ บุพการีทุกท่านที่คอยเลี้ยงดูอุ้มชูผมมาอย่างดี
ขอขอบพระคุณ พี่ๆของผมทั้งหลายทั้ง ๗ คนที่ให้ความอุปการะเลี้ยงดูผมมาอย่างดีไม่ต่างกับเตี่ยและแม่เลย
ขอขอบพระคุณ น.ส.ปาริชาติ โลหะสาร ภรรยาคนเดียวของผมที่คอยปรนนิบัติดูแลผมมาอย่างดี ไม่ให้ผมต้องมาลำบากเลย ดคอยทำนุบำรุงปฏิบัติในในพระพุทธศาสนาด้วยกันไม่เคยห่าง เป็นนางฟ้าเป็นภรรยาที่ทรงด้วยเบญจกัลยาณีผู้ประเสริฐสุดในชีวิตของผม ทำให้ผมมีสุขไม่มีความคิดมากให้ฟุ้งซ่าน ทำให้ผมได้ฌาณเพราะเธอนี้แลทำให้ไม่มีห่วง
ขอขอบพระคุณ ด.ช.ภูมิพัฒน์ เบญจศรีวัฒนา บุตรชายผู้เป็นที่รักของผม ผู้ที่มีจิตใจดีงามของผม ที่คอบติเตียนตักเตือนผมให้ผมได้กระทำในสิ่งที่ดีที่ถูกต้องมาตลอด
ขอขอบพระคุณ น.ส.กชพร อารีเอื้อ ผู้ที่คอยให้ความอนุเคราะห์แบ่งปันและช่วยเหลือผมมาตลอดเวลา ๗ ปีที่ผ่านมา ตั้งแต่ภรรยาผมกลับไปเสวยสุขเป็นนางฟ้าบนสวรรค์ดังเดิม


ด้วยท่านทั้งหลายที่ผมได้เอ่ยนามมานี้และทั้งที่ไม่ได้เอ่ย มีคุณแก่ผมมากประมาณมิได้ ด้วยเหตุดังนี้ผมจะเพียรเจริญปฏิบัติในพระพุทธศาสนา เป้นศาสนาของพระศาสดาของผมให้ได้เข้าถึงธรรมใดธรรมหนึ่งในชาตินี้ เมื่อได้เห็นธรรมใดแล้วจะนำมาเผยแพร่ชี้แนะแนวปฏิบัติอันดีงามนี้ให้แก่ท่านทั้งหลายเหล่านั้นเพื่อแทนพระคุณ ดังนี้

---

---

1. พุทธานุสสติ + อานาปานสติ คือ บริกรรม "พุทโธ" กำกับลมหายใจเข้าและออก ระลึกถึงคุณที่ว่าด้วยความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน จากโมหะความลุ่มหลงในสิ่งสมมติทั้งปวงของพระพุทธเจ้าน้อมมาสู่ตน
- เพราะจิตรู้ทุกสิ่ง แต่สิ่งที่จิตรู้เป็นสมมติทั้งหมด จิตยึดสิ่งใดสิ่งนั้นคือสมมติ
- ดังนั้นเราจึงไม่ควรยึดถือเอาสิ่งไรๆก็ตามที่จิตรู้ทั้งหมดมาเป็นที่ตั้งแห่งอารมณ์หลงเสพย์ไปตามความคิดที่อาสวะกิเลสสร้างขึ้นมาให้จิตรู้ ให้จิตเสพย์ ให้จิตลุ่มหลง
- ลมหายใจคือกายสังขารเป็นสภาวะธรรมจริงที่จิตควรรู้ ควรเสพย์ ควรยึดมั่น บริกรรมพุทโธทุกลมหายใจเข้าออกไปน้อมเอาความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานจากโมหะสิ่งสมมติทั้งปวงที่จิตรู้ของพระตถาคตเจ้านั้นมาสู่ตน
- รู้และทำแค่นี้พอ จึงจะอยู่กับความจริง ไม่ต้องอยู่กับนิมิตมโนภาพความตรึกนึกคิดไรๆทั้งสิ้น)
- เมื่อใช้ชีวิตตามปกติจะรึกว่าพระตถาคตเจ้านี้ได้เสด็จมาอยู่เบื้องหน้าแลดูการปฏิบัติของเราอยู่ ทรงเจริญวิชชาและจรณะให้เราดู แล้วเราก็น้อมนำมาประพฤติปฏิบัติตามพระองค์

2. ธัมมานุสสติ คือ พระธรรมบทใดๆก็ตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้ว ที่เราปฏิบัติมาดีแล้วเห็นผลแล้วด้วยตนเอง ให้ผลได้ไม่จำกัดกาล แลควรกล่าวกับผู้อื่นว่าท่านจงมาดูเถิด รู้ได้เฉพาะตน เป็นธรรมอันวิญญูชนสรรเสริญน้อมปฏิบัติ อย่างเราตจะนึกถึง พระธัมมจักรกัปปวัตนสูตร และ คิริมานนทสูตร(สัญญา ๑๐)

3. สังฆานุสสติ คือ ระลึกถึงพระอริยะสงฆ์ทั้งหลาย หรือ  ครูบาอาจารย์ผู้เป็นพระอริยะเจ้าทั้งหลายผู้ปฏิบัติดีแล้วที่ใด้แสดงธรรมของพระตถาคตและชี้แนะแนวทางให้เข้าถึงทั้งปวงให้แก่เราเป็นต้น อย่างเรามีระลึกถึง พระอาจารย์ใหญ่หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต, หลวงปู่เสาร์ กันตสีโร, หลวงปู่ดุลย์ อตุโล, ท่านพ่อลี ธัมมธโร, หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี, หลวงปู่นิล มหันตปัญญโญ,  พระราชพรหมญาณ, ครูบาอาจารย์ที่ยังมีชีวิตอยู่ที่ได้สอนกรรมฐานให้แก่เรา คือ หลวงปู่บุุญกู้ อนุวัฒโน, หลวงพ่อเสถียร, พระครูสุจินต์ธัมมวิมล, พระอาจารสนธยา ธัมมวังโส เป็นต้น เมื่อระลึกถุงท่านทั้งหลายหมู่นั้นเราจะระลึกเอาปฏิปทาคุณจริยะวัตรที่ท่านเจริญปฏิบัติ ที่ท่านชี้แนะสั่งสอนเรา แล้วน้อมนำให้เกิด พละ ๕ แล้วเจริญปฏิบัติตามท่าน

4. เจริญปฏิบัติในกุศลกรรมบถ ๑๐ และ พรหมวิหาร ๔ ให้เข้าถึง เจโตวิมุตติ

5. สีลานุสสติ คือ ระลึกถึงศีลข้อใด หมู่ใด ที่ไม่ขาด ไม่ทะลุ ไม่ด่าง ไม่พร้อย ที่เราเจริญมาบริบูรณ์ดีแล้ว ให้เกิดเป็นฉันทะ มีวิริยะเป็นสังวรปธาน มีฉันทะสมาธิ ณ ที่นั้น

4. จาคานุสสติ คือ ระลึกถึงทานอันใดที่เราทำมาดีแล้ว ที่มีการสละให้อันดีแล้ว บริบูรณ์แล้ว ทานอันบริบูรณ์ไปด้วยศีลและพรหมวิหาร๔ มีอุปการะเอื้อเฟื้อหรือทานอันบริบูรณ์ด้วยศีลและพรหมวิหาร ๔ ศรัทธาที่ได้ทำอแก่พระอรหันต์และพระพุทธศาสนามาดีแล้ว ได้มีอุปการะเอื้อเฟื้อที่ทำให้บุพการีแล้ว ต่อบุตรและภรรยา ญาติพี่น้องทั้งหลายเป็นต้น ไปจนถึงผู้อื่นสัตว์อื่น ทำให้เกิดความยินดี มีฉันทะ มีวิริยะ มีจิตตะ มีวิมังสา เกิดฉันทะสมาธิ

5. มรณะสติ คือ ระลึกถึงความตาย ว่าเราจักต้องตาย แล้วต้องเพียรพยายาม(วิริยะ อุตสาหะ)ปฏิบัติให้ดีพร้อมก่อนที่เราจักตายในทุกๆขณะที่ลมหายใจเข้าหรือออก มีความกตัญญู กตเวที ต่อบุพการีมีเจตนาในศีล สมาธิ ทาน ภาวนาเป็นต้น

5. อิริยาบถบรรพ เช่น เดินจงกรม ยืน นั่ง นอน เป็นต้น จนรู้เห็นสภาวะธรรมในกายตนที่กำลังดำรงอยู่

6. สัมปะชัญญะบรรพ คือ รู้กิจการงานที่ตนกำลังทำกำลังดำเนินไปในทุกขณะปัจจุบัน จนรู้เห็นสภาวะธรรมในกายตนที่กำลังเป็นไปตามแต่สภาวะนั้นๆ

6. เมื่อกำลังทำกิจการงานไรๆอยู่ก็มีสติสัมปะชัญญะมีสมาธิจดจ่ออยู่กับงานไม่ฟุ้งซ่านส่งจิตออกนอก เมื่อเวลาว่างขณะดำเนินชีวิจประจำวันอยู่ก็รู้กาย รู้ใจ รู้ลมหายใจเข้าออก พุทโธ ไปเสมอๆ ก่อนนอนและตื่นนอนก็ทำสมาธิพุทโธไปทุกวัน เวลาว่างหรือวันหยุดก็เข้าวัดไปขอกรรมฐานจากหลวงปู่บุญกู้บ้าง นั่งกรรมฐานที่วัดมหาธาตุบ้าง วัดหลักสีบ้าง ที่ห้องพักบ้าง เป็นประจำอยู่เนืองๆโดยขอให้ได้ทำให้มากเข้าไว้ เพื่อเป็น "พุทธบูชา" เป็น "ปฏิบัติบูชา" ไม่ใส่ใจหรือหวังในผลจากการปฏิบัติ

---

---

- สัมมาทิฐิ :
กาย : เมื่อให้จิตรู้ว่ารูปขันธ์คือกายเรานี้มีอาการ ๓๒ มันสักแต่เป็นเพียงธาตุ ๕ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ธาตุเหล่านี้สงเคราะห์กันขึ้นไม่มีความรู้สึกนึกคิดไม่มีสุขทุกข์ไม่เจ็บไม่ปวดเป็น แต่อาศัยวิญญาณธาตุ เป็นธาตุตัวที่ ๖ ที่ทำหน้าที่รู้ รู้ทุกอย่าง ยึดทุกอย่าง เข้าไปยึดครองเอากองธาตุทั้ง ๕ เหล่านั้นไว้ ก็อาศัยวิญญาณธาตุที่เข้าไปยึดในธาตุทั้งปวงนั้นแลจึงเจ็บ ปวด สบาย สุข ทุกข์ได้ ทั้งๆที่ธาตุ ๕ มันไม่มีความรู้สึกนึกคิดใดๆเลย แต่อาศัยวิญญาณธาตุนี้แลเข้าไปยึดครองธาตุทั้ง ๕ นั้นแล้วเกิดรู้ผัสสะที่นั้น ทั้งๆที่ผัสสะอาการนั้นมันเกิดและดับไปแล้วจิตมันจึงจะรู้ได้ ก็วิญญาณธาตุนี่แหละเข้าไปยึดครองเอาสิ่งนั้นโดยอาศัยสัญญาความจำได้หมายรู้จึงเกิดอาการเจ็บ ปวด และ เวทนาขึ้น แล้วก็สังขารตรึกนึกปรุงแต่งสืบต่อไปอีกไม่รู้จบ ความเข้าไปยึดในรูปขันธ์ว่านี่เป็นเรานี่เป็นของเรานี่เป็นตัวตนบุคคลใด สัตว์ใด สิ่งใดๆมันหาประโยชน์ไรๆไม่ได้นอกจากทุกข์ ดังนั้นอย่าเข้าไปยึดครองยึดมั่นถือมั่นตามที่วิญญาณธาตุนั้นยึดครองธาตุทั้ง ๕ ว่าเป็นสิ่งนั้นสิ่งนี้คนนั้นคนนี้ ลมหายใจเรานี้ต่างหากที่คือของจริงที่มีอยู่ในตน ที่เราสามารถรับรู้ได้จริง รู้ว่าลมหายใจ คือ กายสังขาร..เป็นความปรุงแต่งเป็นไปของกาย เป็นสิ่งที่หล่อเลี้ยงกาย เป็นสิ่งที่กายต้องการทำให้ทรงสภาวะธาตุภายในกายนั้นอยู่ได้ ให้ปักหลักมั้นไม่โคลงเคลงไปตามลมตั้งที่ปลายจมูกจับระลึกรู้ที่ลมหายใจเข้า-ออก
จิต : และ มีสติสัมปะชัญญะรู้เห็นตามจริงว่าจิตนี้เป็นเพียงกองขันธ์ที่ทำหน้าที่รู้และยึดมั่นถือมั่นเท่านั้น เมื่อเราตายจิตหรือวิญญาณขันธ์ก็ดับสูญตายตามไปด้วย(ตรงนี้เป็นความรู้ทางพระอภิธรรมที่ท่านเดฟวัดเกาะได้กรุณาชี้แนะเราไว้ เพื่อให้รู้ตามจริงและคลายความยึดมั่นในวิญญาณขันธ์) สั่งหรือบังคับมันให้รู้ให้เป็นอย่างนั้นอย่างนี้ก็ไม่ได่ จิตจึงไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน จิตนี้มันรู้ทุกสิ่งแล้วก็มันเข้าไปยึดครองสิ่งที่มันรู้ไว้ แต่สิ่งที่มันรู้ที่มันเข้าไปยึดครองน่ะมีแต่สมมติเท่านั้นไม่มีความจริงเลย ดังนั้นแล้วจิตรู้สิ่งใดสิ่งนั้นเป็นสมมติทั้งหมด จิต หรือ วิญญาณขันธ์ หรือ วิญญาณธาตุนี้เราจึงไม่ควรเข้าไปยึดมั่นถือมั่นหรือตั้งความปารถนาตามสมมติที่จิตมันรู้ มันยึดครอง หรือ แม้แต่ตัวจิตมันเองก็ตาม เพราะมันเป็นทุกข์ เมื่อรู้เห็นดังนี้ในกายและใจตนแล้ว ก็เป็น ความเห็นชอบ

อานิสงส์จากความเห็นชอบนี้ : ขั้นต้น..มีจิตน้อมในกรรมบถ ๑๐ , ขั้นกลาง..ความตรึกนึกฟุ้งซ่านก็ไม่มี มีสภาวะที่ว่างเท่านั้น จิตตั้งมั่นง่าย รู้ลมหายใจเข้าออกแทบจะทุกขณะจิต, ขั้นสุดด้วยปัญญาญาณเกิดความรู้เห็นในสภาวะธรรมตามจริง แล้วไม่ยึดจับเอาอาสวะกิเลส ปหานอาสวะกิเลสโดยสิ้นเชิง โดยไม่ต้องอาศัยเจตนา

---

- สัมมาสังกัปปะ : เมื่อให้จิตมันบริกรรม "พุทโธ" ให้มันตรึกนึกระลึกถึงความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ขององค์สมเด็จพระสัพพัญญูเจ้า แล้วน้อมเอาคุณนั้นมาสู่ตนให้ตนได้รู้ได้ตื่นจากสมมติทั้งปวงแล้วเป็นผู้เบิกกบานแล้วตามพระตถาคตเจ้านั้น มีความระลึกรู้จดจ่อแนบแน่นไปลมหายใจเข้าออก รู้สภาวะธรรมที่กำลังดำเนินไปแห่งกาย นี่คือความคิดชอบ ด้วยความคิดออกจากทุกข์จากความหลงสมมติทั้งปวง
    จิตตั้งมั่นจดจ่อแนบแน่นรู้ลมหายใจเข้า บริกรรมว่า "พุท" จิตตั้งมั่นจดจ่อแนบแน่นรู้ลมหายใจออกบริกรรมว่า "โธ"
  - คำบริกรรมนี้ คือ "วิตก"
  - ความแนบแน่นในอารมณ์รู้ว่าลมหายใจเข้าหรือออก คือ "วิจาร"
  - ความระลึกถึงคุณแห่งความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ของพระพุทธเจ้า แล้วน้อมเอาพระบารมีแห่งคุณนั้นมาสู้ตนให้ตนได้เป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น จากความลุ่มหลงสมมติทั้งปวง แล้วถึงความเป็นผู้เบิกบานตามพระตถาคตเจ้านั้น คือ "เจตนา+สติ+วิตก+สัญญา+สังขาร" เกิดเป็นความหวนระลึกตรึกนึกเป็นกุศลวิตกโดยชอบ นี่คือ ความคิดออกจากทุกข์ มีความตั้งมั่นเพียรอยู่คิดว่าการเจริญปฏิบัตินี้เป็นไปเพื่อประโยชน์สุขแก่บิดา มารดา ลูก เมีย ญาติ พี่ น้อง ทั้งหลาย มนุษย์ทั้งหลาย สัตว์ทั้งหลาย เทวดา มาร พรหมทั้งหลาย ทั้งหมดนี้ คือ ความคิดชอบ

---

- สัมมาวาจา : วาจาที่กล่าวบริกรรมในความตรึกนึกว่า พุทโธ และ กล่าวระลึกถึงและน้อมเอาคุณแห่งพุทโธนั้น เป็นวจีสุจริต เพราะเป็นวาจาที่ประกอบไปด้วยประโยชน์ประกอบด้วยคุณ เป็นไปเพื่อความะพ้นทุกข์ที่เกิดจากความคิดชอบ นี่คือ วาจาชอบ

---

- สัมมากัมมันตะ : กายที่อยู่ในความสงบในขณะทำสมาธินี้ ไม่ได้นำพากายไปเสพย์ในกิเลสตัณหา ดำรงกายอยู่เพื่อความเป็นประโยชน์สุขเพื่ออกจากทุกข์ คือ ความประพฤติชอบ

---

- สัมมาอาชีวะ : ในขณะที่ทำสมาธิอยู่นี้ เมื่อเราไม่ส่งจิตออกนอกมีจิตอยู่กับลมหายใจเข้าออกยังความสงบเลี้ยงชีพทางใจ มีลมหายใจเลี้ยงชีพทางกายเป็นกายสังขาร ไม่ดำรงชีพอยู่โดยความก้าวล่วงในศีล ขณะนั้นเรากำลังเลี้นงชีพอยู่ด้วยการละเว้นจากความเบียดเบียน ก็เป็นการเลี้ยงชีพชอบ

---

- สัมมาวายามะ : มีความยินดีในสภาวะที่มีความสงบว่างของกายและใจ ทำให้จิตนั้นมันตั้งมั่นตั้งใจเพียรพยายามที่จะตามรู้ลมหายใจเข้าและอกกอยู่ทุกๆขณะจิตไม่ลดละ เป็นเหตุให้จิตจดจ่อแนบแน่นอยู่ได้นานกับลมหายใจไม่ส่งจิตออกนอกไปหลงตามความคิดหรือมโนภาพใดๆ มีความทรงกายอยู่ไม่หวั่นไหว มีกายและใจดำเนินไปอยู่แล้วถึงความดับไปซึ่งนิวรณ์ ๕ ได้ อันนี้ก็เรียกว่า ความเพียรชอบ

---

- สัมมาสติ : มีความระลึกรู้ลมหายใจเข้าออก รู้ตัวว่ากำลังทำสมาธิ จนถึงซึ่งความรู้เห็นสภาวะธรรมในปัจจุบันที่จิตรู้ทั้งปวง รู้สภาวะธรรมจริงๆทางกายที่เป็นไปในปัจจุบันทั้งปวง ไม่หวนระลึกรู้โดยสัญญา อันนี้เรียก ความระลึกชอบ

---

- สัมมาสมาธิ : มีจิตจดจ่อเป็นอารมณ์เดียวอยู่ในสภาวะที่ว่าง เอื้อให้สติสัมปะชัญญะเป็นกำลังให้จิตรู้สภาวะธรรมตามจริงทั้งปวง โดยปราศจากการใช้ความคิดตรึกนึกหวนระลึกด้วยสัญญาในสิ่งนั้น เข้าถึง อุปจารสมาธิ และ อัปนาสมาธิ อันนี้คือ จิตตั้งมั่นชอบ

---

---

   วันนี้เราออกกะดึกในตอนเช้าได้ไปวัดพระบรมธาตุเพื่อใส่บาตรหลวงตาบุญกู้มา แล้วมานั่งกินกาแฟอยู่ที่ตลาดเคหะทุ่งสองห้อง ได้พิจารณาว่าทำไฉนหนอเราจึงจะหน่ายในกามได้ เรายังไม่มีสมาธิ จะพึงม้างกายออกจนดับไปหมดคงยาก จึงได้หวนระลึกเมื่อประมาณกลางเดือนที่ได้นั่งสมาธิ ขณะนั้นอยู่ในอุปจาระสมาธิ มีจิตสงบจากกิเลส จดจ่อพอควรอยู่ มีความตรึกนึกคิดในกุศลอยู่ หมายจะเห็นธาตุในกายก็เกิดนิมิตเห็นกายตัวเองอยู่ข้างหน้าแล้วเห็นในกายมีธาตุ ๔ กอปรอยู่ แต่ขณะนั้นคิดว่านี่คงเป็นสัญญาเราไม่ควรติด จึงมาอยู่ที่ลมหายใจ สักพักหมายจะรู้ว่ากายในกายเรานี้มีหนังหุ้มกระดูกอยู่มีอาการทั้ง ๓๒ เป็นไฉน ก็เห็นนิมิตเป้นตัวเองอยู่ตรงหน้าเริ่มจากกายที่ปกติ เริ่มเหี่ยยวแห้งหนังหุ้มกระดูกผุเปื่อยเห็นอาการในภายในตนในมุมที่เชิงกรานกระดูก หน้าอก กระบังลมเห็นอวัยวะภายในจนเหลือแต่หนังหุ้มกระดูกอยู่ ก็ไม่เห็นว่ามีเราในนั้น และไม่เห็นว่าอาการไรๆเหล่านั้นจะเป็นเรา พอดึงสัมปะชัญญะเกิดขึ้นก็รู้ว่านิมิตนี้เมื่อเข้ามาอยู่ในสภาวะนี้เมื่อเราหมายจะเห็นสิ่งใดมันก็เห็น จะได้ยินสิ่งใดมันก็ได้ยิน นิมิตทั้งปวงล้วนมาจากสัญญาทั้งสิ้นไม่มีของจริงเลย จึงละนิมิตไปมาอยู่กับลม แล้วก็เข้าสู่สภาวะที่นิ่งว่างแนบอารมณ์จดจ่ออยู่ มีความตรึกนึกคิด มีจิตแนบแน่นอยู่ที่ลมหายใจ สว่างนวลประมาณว่าเหมือนเราลืมตาจากสมาธิไปเจอแสงใหม่ๆจะมีสภาวะที่เป็นออกสว่างฟ้าๆอย่างนั้น

** ต่อมาเมื่อเรามาทบทวนที่ "หลวงปู่บุญกู้" สอนคำหนึ่งเมื่อเราถามหลวงปู่เรื่องการเปลี่ยนคำบริกรรม ซึ่งหลวงปู่ท่านตอบว่า "ตอนที่ทำนั้นมีสติไหม รู้ตัวไหม ถ้ามีก็ไม่เป็นไร" ซึ่งเราพอมีปัญญาอันน้อยนิดเข้าใจว่า ถ้ามีสติกำกับรู้ มีสัมปะชัญญะรู้ตัวว่ากำลังทำกิจการงานไรๆมีอิริยาบถใดๆอยู่ รู้กายใจรู้ตัวทั่วพร้อมขณะนั้นในสภาวะธรรมไรๆที่กำลังดำเนินไปอยู่ จะบริกรรมจะกำหนดนิมิตไรๆย่อมได้ เราจึงพิจารณาเห็นว่าเพราะเราจะรู้ว่าสิ่งนี้เรากำหนดขึ้นมาเพื่อพิจารณา ไม่หลงว่านิมิตที่ตนเห็นนี้คือของจริง ไม่ใช่ฌาณ ไม่ใช่ญาณไรๆ แต่เป็นไปในธรรมเพื่อความไม่หลงติดในสมมติอีก อันนี้เรียกว่าใช้นิมิตให้เป็น **

ดังนั้นแล้วเมื่อพยายามที่จะละความติดใจในกายกลับเกิดสภาวะธรรมหนึ่งเกิดขึ้นคือ รู้ผัสสะขันธ์ ๕ ในตนเป็นทอดๆ จนเห็นว่า
- "วิญญาณ หรือ จิต" นี้มันเก่งน่ะมันรู้หมดทุกสิ่ง แต่สิ่งที่มันรู้มีแต่สมมติทั้งหมด ไม่มีของจริง สิ่งที่มันเข้าไปรู้นั้นไม่มีเราอยู่ในสิ่งที่มันรู้นั้นเลยสักนิด จิตมันรู้ทุกสิ่งแต่ที่มันรู้นั้นเป็นเราไหม ก็ไม่มีเลย มันไม่เคยจะรู้เราเลย มันรู้สิ่งอื่นๆอันสมมติไปทั่วแต่ไม่เคยรู้ว่าสิ่งที่มันรู้น่ะมันเพียงสมมติที่อาสวะกิเลสสร้างมาหลอกให้มันหลงยึดเลย เราไม่มีในวิญญาณ นี่น่ะเมื่อวิญญาณเขายังไม่มีเราไม่สนใจเราเลยแล้วเรายังจะไปเอาความสุขสำเร็จไปผูกขึ้นกับสิ่งที่ไม่มีเราไปเพื่อสิ่งไร เมื่อเข้าไปปารถนาหมายยึดครองมันไว้ก็มีแต่ทุกข์ ก็ความรู้อารมณ์เหล่าใดก็ดีอันเรียกว่าวิญญาณนี้หากมีอยู่ที่เราแล้ว เราก็ย่อมเข้าไปรู้ทุกอย่างทั้งหมดรู้อยู่ทุกขณะไม่เว้นว่างเลย เช่น เมื่อเกิดความวิตกตรึกนึกคิดขึ้นมา เราก็ย่อมรู้อยู่ทุกขณะว่าตนกำลังคิดไม่เสพย์สิ่งที่คิดเพราะรู้ว่านั่นคือความคิดอันสมมติขึ้นไม่ใช่ของจริง แต่เรานี้กลับไม่รู้อย่างนั้นเลย เรากลับรู้แล้วเสพย์อารมณ์ไปตามสิ่งสมมติที่คิดนั้นอย่างไม่รู้ตัว วิญญาณจึงไม่มีในเราดังนี้ วิญญาณนี้มันเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งที่ทำหน้าที่รู้ มันเกิดมารู้แล้ว มันก็ดับไปไม่เที่ยงไม่อยู่นาน เราจะหมายไปบังคับให้มันรู้นั่นรู้นี่ตามที่เรานั้นปารถนาก็ไม่ได้ เราจึงไม่ใช่จิต จิตจึงไม่ใช่เรา จิตไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์ดังนี้  จิตมันรู้จริงแต่ความรู้นั้นของมันเป็นสมมติไม่ใช่เรา ไม่ใช่เราที่รู้กับมัน จะพึงบังคับให้มันรู้เห็นตามจริงไม่หลงติดอยู่ในสมมติก็ไม่ได้ เพราะจิตไม่ใช่เรา และ เราไม่ใช่จิต จิตไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ทีนี้เราจะไปยึดเอาสิ่งใดกับวิญญาณนั้นหนอ
- "เวทนา" นี้มันจะเสวยอารมณ์สุขหรือทุกข์ มันก็เป็นไปของมันเอง เราบังคับมันไม่ได้ มันจะดับก็ดับของมันเองไม่อยู่นาน เมื่อมันสุขมันก็ไม่มีเราในนั้น เมื่อมันทุกข์มันก็ไม่มีเราในนั้น เมื่อมันจะเฉยมันก็เฉยของมันไม่มีเราไปเกี่ยวข้องหรือมีเราในสภาวะนั้นเลย ไม่มีเราในเวทนา เวลามันสุขก็ไม่รู้มันไปชักเอาอะไรมาทั่วแต่ไม่มีเราที่ทำให้มันสุข และ ในความสุขนั้นของมันก็ไม่ใช่เราเลย แม้ทุกข์ก็เช่นกัน ความไม่สุขไม่ทุกข์นิ่งว่างอยู่ก็ไม่ต่างกัน ไม่มีเราในเวทนา ความเสวยอารมณ์เหล่านั้นไม่ว่าจะสุขก็ดีจะทุกข์ก็ดีจะไม่สุขไม่ทุกข์ก็ดีเมื่อมันเกิดขึ้นก็ไม่ใช่เกิดขึ้นที่เรา ไม่ใช่เราที่ไปทำให้มันเกิดหรือไปเสวยอารมณ์เหล่านั้นไม่ใช่เราเลยสักนิด แต่มันเป็นวิญญาณขันธ์ต่างหากที่เข้าไปรู้สิ่งสมมติอันใดอันกอปรกับความจำได้หมายรู้จึงทำให้เวทนานี้เกิดมีขึ้น มันเข้ายึดมันถือครองมันไว้ เวทนาจึงไม่มีในเราดังนี้ เราจะหมายบังคับให้มันสุข มันเฉย ไม่ทุกข์ดั่งที่เราปารถนาก้ไม่ได้ ไม่มีสิ่งไรๆที่มันเป็นเรา เป็นของเรา มีเราในนั้น เวทนาไม่ใช่เรา เราไม่ใช่เวทนา ทีนี้เราจะไปยึดเอาสิ่งใดกับเวทนานั้นหนอ
- "สังขาร" นี้มันจะปรุงแต่งความรู้สึกนึกคิดไรๆขึ้นมา ในความรู้สึกนึกคิดนั้นมันก็มีแต่เรื่องสมมติภายนอกกลับไม่มีเราในความตรึกนึกปรุงแต่งนั้นเลยสักครั้ง เราไม่มีในความรู้สึกนึกคิดนั้นเลย เราไม่มีในสังขาร แม้สังขารนั้นมันก็เป็นไปของมันเกิดขึ้นของมันเองดับไปของมันเอง ไม่คงอยู่นาน จะบังคับให้มั่นรู้สึกนึกคิดในสิ่งไรๆตามที่ใจเราปารถนานั้นไม่ได้เลย เอาแค่เราหมายจะบริกรรม"พุทโธ"นี้น่ะ เรามีเจตนาอยู่ที่พุทโธแท้ๆแต่สักพักความตรึกถึงพุทโธนั้นกลับดับไปไม่อยู่เที่ยงแท้ ส่งจิตออกนอกไปคิดเรื่องสมมติอะไรไปทั่ว สังขารนี้มันไม่อยู่กับเราเลย และ เราก็บังคับมันไม่ได้ เพราะสังขารไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีตัวตน และ ไม่มีเราในสังขารความปรุงแต่งใดๆนั้นของมันเลย เมื่อสังขารขันธ์ที่มีเกิดอยู่นี้มันยังไม่สนใจเราไม่มีเราอยู่เลย แล้วเราจะไปหมายยึดครอง หมายเอาสิ่งไรๆกับมันได้อีกหรือไม่ เราจะไปยึดเอาสังขารนั้นว่าเป็นเรา เป็นของเราได้หรือไม่
- "สัญญา" นี้มันก็ทำหน้าที่จดจำไปทั่วในทุกสิ่งที่เกิดรู้ผัสสะ แต่สิ่งที่มันจดจำนั้นกลับไม่มีเราในนั้นเลย มันจำว่านี่สุขหรือทุกข์ นี่คือแขน คือขา คือเจ็บปวด นี่ดี นี่ไม่ดี นี่เลว นี่ประณีต นี่เจ็บ นี่สบาย นี่รถ บ้าน สัตว์ หมา หมู แมว ต้นไม้ คนรักจดจำได้หมด แต่ไม่เคยมีเราในความจำได้หมายรู้นั้น ไม่เคยมีเราในความจำสำคัญมั่นหมายของใจ เราไม่มีในสัญญา เมื่อสัญญามันไม่มีเราอยู่ในนั้นเลยแล้วเราจะยังหมายยึดครอบครองหรือสนใจมันไปเพื่อสิ่งใดเพื่อประโยชน์ไรๆกันอีกเล่า หากสัญญามีในเรามันก็ต้องทำให้เรานี้จดจำได้ตลอดเวลาว่าตนทำอะไรอยู่ จำได้ในทุกๆเรื่องทุกอย่างทุกตอนทุกช่วงเวลาตั้งแต่เกิดจนถึงปัจจุบันความจำไม่เลอะเลือน แต่มันก็ไม่เป้นเช่นนั้นมันกลับแทบจำจดจำไม่ได้เลยสักเรื่อง สัญญาจึงไม่มีในเรา นี่น่ะขณะเรียนหรือทำงานไรๆมาแค่ไม่กี่วันแท้ๆก็ยังระลึกบทเรียนนั้นไม่ได้หรือไม่ได้เต็มที่ต้องไปทบทวนมันอยู่ ตลอดเวลามันจำสิ่งใดได้ในขณะหนึ่งนั้นสักพักมันก็ลืมไปแล้ว ความจำนี้ไม่เที่ยงไม่คงอยู่นาน บังคับให้มันจดจำสิ่งนี้ๆที่ต้องการ ไม่ให้จดจำสิ่งนี้ๆที่ไม่ต้องการก็ไม่ได้ ก็สัญญาไม่ช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีตัวตน ความเข้าไปหมายปารถนายึดครองในสัญญานี้มีแต่ทุกข์เท่านั้น

---

---

- วันนี้ก็เจริญจิตมีสติรู้ทันจิตรู้และเสพย์สมมติทั่วไป เกิดสภาวะที่อยากใคร่ไม่ปารถนาจะยึดเกาะเอาขันธ์ทั้ง ๕ เพราะมันไม่ใช่เราไม่ใช่ของเรา ไม่มีเราในขันธ์ ๕ และ ขันธ์ ๕ ไม่มีในเรา ทำให้เกิดสภาวะว่างอยู่ไม่ยึดเอาอะไรสักอย่าง จนทำให้รู้สึกเหมือนเรานี้ละสักกายทิฐิได้แล้วบ้าง ถึงธรรมใดธรรมหนึ่งแล้วบ้าง
- แต่เมื่อมีสติสัมปะชัญญะอยู่กลับรู้สึกเหมือนว่ามีสภาพว่างนั้นมันมีสภาวะที่เศร้าหมอง ไม่มีหลักเลย แม้จะไม่ยึดเอาอะไร มีสติและสัมปะชัญญะอยู่แต่มันไม่มากมันทีอารมณ์ตึงๆหนักๆเศร้าหมอง ไม่เบาผ่องใส เราจึงพิจารณาตามสภาพนั้นว่านี่น่ะเราโดนโมหะหลอกให้ว่างแล้วหลงว่าตนถึงธรรมใดธรรมหนึ่งเข้าแล้ว คือ พอมันหลอกว่าเราไม่ยึดมั่นถือมั่นในขันธ์ ๕ แล้ว มันก็ให้เราลุ่มหลงอยู่ยินดีอยู่ในสภาวะอันว่างที่หนักตรึงกายใจอันไหลไปทั่วไม่มีหลักยึดนั้น ทำให้ระลึกรู้ไม่เท่าทันอาสวะกิเลสทั้งปวง ไม่มีความผ่องใสสงบเบากายใจ
- เมื่อรู้ดังนี้แล้ว ตอนนั้นเราพึงตั้งจิตทำไว้ในใจอันดีแล้วน้อมระลึกว่า ความว่างจากการไม่ยึดเอาขันธ์ ๕ ทั้งปวงนี้ แต่สติสัมปะชัญญะมีกำลังอ่อน ทำให้ไม่มีหลักจิตจึงหลงไปยึดเอาสมมติที่ว่าว่างนั้นแทนซึ่งจริงก็มีสังขารความตรึกนึกคิดอยู่ทุกขณะไม่ใช่ความว่างจริงโดยมีสติสัมปะชัญญะกำกับอยู่ หากยังหลงเข้าในสภาวะนี้อยู่เราจะหลงไปทำให้เดินผิดทางได้ แล้วเราจะหาสิ่งใดมาเป็นหลักให้จิตรู้สภาวะจริงโดยไม่เข้าไปยึดขันธ์ ๕ ได้หนอ เมื่อเราทบทวนแล้วก็เห็นว่า ลมหายใจนี้เป็นของจริงที่มีอยู่ในกาย วิจาร และความว่างไม่สุขไม่ทุกข์เป็นเรื่องของจิต แม้พระพุทธเจ้าก็ตรัสว่าพระองคค์ทรงเป็นผู้รู้ลมหายใจอยู่ตลอดเวลาทุกขณะจิต พระอรหันต์ในธรรมวินัยนี้ก็เป็นผู้มีอานาปานสติเป็นอันมาก แม้เมื่อพระองค์ได้ทรงตรัสรู้ธรรมแล้ว ไม่ยึดเอาขั้นธ์ทั้ง ๕ แล้ว ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิงแล้ว พระองค์ก็ยังยึดหลักที่ลมหายใจอยู่โดยความรู้สภาวะธรรมอันมีเกิดขึ้นอยู่เท่านั้น ไม่ทิ้งลมหายใจไปเลย เราผู้กราไหว้อยู่ซึ่งพระตถาคตเจ้าผู้เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ก็ควนแล้วที่จะพึงปฏิบัติตามโดยความรู้กายใจอยู่ที่ลมนั้นเป็นที่สุด เราจึงได้ปักหลักลมที่ปลายโพรงจมูกรู้ลมหายใจเข้า หายใจออก รู้สภาวะที่มีเคลื่อนตัว ตรึงไหวพัดขึ้นพัดลง พัดเข้าพัดออก ไม่มีวิตกตรึกนึก แต่วิจารแนบอารมณ์อยู่ที่ลมหายใจเข้าและออก มีความนิ่งว่างเหมือนเพิกจิตออกสละคืนขันทั้ง๕แล้วฉันนั้น ยังความสงบเบา นิ่งว่าง อบอุ่นแต่ร่มเย็นกายใจนี้เกิดขึ้นแก่เราในขณะนั้น
- ผลกรรมฐานในครั้งนี้ทำให้เรารู้ว่า
๑. หากว่างโดยความเศร้าหมองตรึงหนักกายใจอันยังวิตกวิจารว่าตนว่างอยู่นี้โดยสติสัมปะชัญญะอ่อนให้ติดไปกับความคิดว่าตตนว่างสลัดทิ้งสละคืนขันธ์ทั้งปวงได้แล้วนั้นเป็นสภาวะของโมหะทำให้เกิดความระลึกผิด จิตตั้งมั่นผิด เป็นมิจฉาขึ้นมาได้
๒. แต่หากเป็นสภาวะที่ว่างโดยมีสภาพที่สงบเบาไม่ตรึงกายใจ มีความอบอุ่นแต่ร่มเย็นกายใจ ไม่มีความติดข้องใจ ไม่มีความตรึกนึกสมมติไรๆให้ลุ่มหลง มีความแนบอารมณ์อยู่ที่ลมหายใจ มีสติระลึกรู้ทันสภาวะธรรมในปัจจุบัน มีสัมปะชัญญะรู้ตัวทั้วพร้อมในสภาวะทางกาย เกิดสภาวะไม่ยึดมั่นเอาสภาวะธรรมไรๆที่มีในขันธ์ ๕ โดยเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆอันไม่มีชื่อ ไม่มีอาการ ไม่มีสิ่งไรๆแค่สภาวะธรรมหนึ่งๆที่เกิดมีเท่านั้น นี่คือความเข้าถึงขณะจิตหนึ่งที่สละคืนสังขารธรรมทั้งปวงด้วยมรรค ๘  ทำให้..ธาตุ ๕ ปราศจากใจยึดครอง ไม่เป็นอุปาทินนกรูปแล้ว เกิดจิตเห็นจิต ไม่ยึดเอาจิตอันสมมติอีก ซึ่งสภาวะจิตนี้นี่แหละที่เป็นมรรค คือ สภาวะญาณที่จะตัดอาสวะกิเลสทั้งปวงได้โดยไม่อาศัยเจตนา เมื่ออาสวะกิเลสมันเกิดโดยปราศจากเจตนา มรรคอันนี้ก็ปหานอาสวะกิเลสนั้นโดยปราศจากเจตนาได้ดังนี้ เพราะถึงความเป็นปัณฑระแห่งจิตอันไม่หยิบจับเอากิเลสที่จรมาในตัวของมันเอง

- แต่ในปัจจุบันเมื่อดำรงสติอยู่นั้นทำให้รู้ว่า เรานี้แค่เพียงขณะจิตหนึงที่เข้าไปแลเห็นทางสละคืนขันธ์ทั้ง ๕ บ้าง คือ ถึงแค่แลเห็นทางเท่านั้นยังไม่ถึงธรรมใดๆทั้งสิ้น เรายังคงต้องปฏิบัติให้มาก เจริญ พละ ๕ ให้มาก หนทางยังอีกไกลทำไปเรื่อยๆให้มากสักวันเมื่อมันเต็มมันก็คงได้ ดั่งที่หลวงพ่อเสถียรท่านสอนว่า ให้ปฏิบัติในสมถะทำศีลบารมีและสมาธิบารมีให้มากๆ อย่าทิ้งพุทโธ เรียนรู้ปริยัติ ไม่ใช่หลงปริยัติ เมื่อบารมีเต็มก็รอเวลาเพียงผู้รู้มาไขปัญญาให้เพียงเล็กน้อยก็บรรลุแล้ว เหมือนดั่งพระอรหันต์สาวก ท่านก็สะสมบารมีธรรมทั้งหลายมาเยอะจนเต็มที่แล้ว รอเพียงแค่มีคนที่มาไขปัญญาให้นั่นก็คือพระพุทธเจ้านั่นเอง พอได้ฟังธรรมอันเป็นปัญญาท่านก็บรรลุทันทีพร้อมด้วยปฏิสัมภิทาญาณ ๔ วิโมกข์ ๘ อภิญญา ๖ หรือ พระอรหันตเถระทั้งหลาย เมื่อจะเข้าถึงในสมาธิก็มีพระอรหันต์หรือพระเถระท่านมาไขปัญญาให้บ้าง หรือ มีพระอรหันต์ผู้ทรงคุณสักท่านมาชี้แนะแนวทางปฏิบัติและเจริญจิตให้บ้างแล้วท่านก้บรรลุทันที ซึ่งเมื่อเราได้ฟังอย่างนี้ก็คงเหมือนที่เรานี้ได้ทำมาเพียรมาโดยไม่หวังผล ทำมานานนับ 10 ปี พอมีพระอรหันต์ มีครูอุปัชฌาย์เราคือหลวงปู่นิล หลวงพ่อเสถียร หลวงปู่บุญกู้ท่านมาไขปัญญาให้ พอถึงจุดๆนึงมันก็เข้าถึงสภาวะที่คิดว่าไม่อาจจะได้สัมผัสเลยในชาตินี้โดยง่าย ดังนั้นเราจะยังต้องเพียงให้มากดังนี้  

---

---

ช่วงนี้ฟุ้งซ่านมากคิดมาก จึงสำรวจตนเองเห็นศีลด่างพล้อยและเอาจิตไปเสพย์ความคิดเรื่องราวต่างๆมากไป จึงตั้งใน จรณะ๑๕ ใหม่ และ แลเห็นว่าติดในความคิดที่กิเลสสร้างขึ้นมากไป เพราะอาศัยวิตกสัญญาที่ชอบใจและไม่ชอบใจจึงเกิดขึ้น แล้วก็ปรุงไปตามกิเลสไปทั่ว สิ่งใดที่เกิดจากวิตก หรือเมื่อใดที่วิตกเกิดก็แสดงว่าสัญญาเกิดสิ่งที่ล่วงเลยมาแล้วหรือยังที่มาไม่ถึงเกิดขึ้นสมมติให้มีอยู่แล้วเสพย์กิเลสในปัจจุบันทันที ดังนั้นสังขารนี่คือเรื่องราวที่อาสวะกิเลสมันสมมติขึ้นมาให้เราเสพย์ รัก โลภ โกรธ หลง โดยเฉพาะเราจึงไม่ยึดเอาสมมตินั้นอีกรู้แต่ของจริงคือลมหายใจแล้วตรึกนึกแค่พุทโธเท่านั้นโดยไม่สนว่ามันจะได้ผลยังไงทำให้มากเข้าไว้ "ปักหลักไว้ที่โพลงจมูก รู้ลมหายใจเข้า ระลึก "พุธ" น้อมเอาความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่นจากสมมติความลุ่มหลงทั้งปวงของพระตถาคตเจ้ามาสู่ตน รู้ลมหายใจออก ระลึก "โธ" น้อมเอาความเบิกบานอันปราศจากกิเลสสิ่งสมมติพร้อมปล่อยลมหายใจออกกระจายสลายไปในอากาศ ทำดังนี้ไปเรื่อยๆจิตก็สงบลงเอง"

เมื่อเลิกงานในตอนเช้าวันนี้จึงได้เข้าไปถวายจังหันเช้าหลวงปู่บุญกู้ ได้ไปถามข้อสงสัยเรื่องกรรมฐาน ที่เมื่อเราอยู่ในสมาธินิ่งดีแล้วจิตหมายจะเห็นธาตุในกายก็ปรากฎนิมิมโนภาพเป็นกายตนอยู่เบื้องหน้าอันมีเพียงกองธาตุในกาย หมายจะเห็นอาการทั้ง ๓๒ ก็เห็นได้ทันที โดยมีสติสัมปชัญญะกำกับอยู่รู้ว่าตนกำหนดนิมิตขึ้น รู้ว่านิมิตนี้ประกอบด้วยสัญญา แต่กลัวจะมาผิดทางจึงได้ถามหลวงปู่ว่า

"ผมเป็นผู้มีราคะเยอะถ้าหมายจะเจริญในอสุภะหรือธาตุนี้โดยมีนิมิตเกิดขึ้นในสมาธิดังที่กล่าวไปนั้นผิดทางไหม"

หลวงปู่ตอบว่า "ไม่ผิดหรอกเป็นวิตกนิมิตฝ่ายกุศลที่กำหนดขึ้นเพื่อความเบื่อหน่ายในราคะ แต่เมื่อนิมิตเกิดให้เราบังคับนิมิตนั้นให้ใหญ่ขึ้นหรือเล็กลง เปลี่ยนมุมนั้นมุมนี้ดู ถ้าบังคับได้แสดงว่าจิตเรามีกำลังมากพอจะพิจารณาในนิมิตนั้น ถ้าบังคับไม่ได้ก็ให้หยุดเสีย ละไว้ก่อน ให้ดูลมไปจนจิตตนมีกำลังก่อนจึงค่อยกำหนดนิมิตใหม่ ไม่งั้นจะหลงนิมิตหรือกลัวจนเป็นบ้าไปได้"

วันนี้วันพุทธที่ ๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๘ เราได้คล้องท่านพ่อลีที่คอไปด้วย จึงบอกกับหลวงปู่ว่าเตี่ยเลื่อมใสนับถือท่านพอลีมากมีรูปท่านพ่อลีตั้งแต่ผมเกิดมาก็เห็นนานแล้ว ผมได้พระท่านพ่อลี ธัมมธโร มาจากวัดหลวงปู่ตองที่ชาวบ้านว่าท่านก็เป็นพระอรหันต์อีกรูป ณ วัดป่าวีระธรรม ที่อำเภอพังโคน จังหวัดสกลนคร เป็นวัดที่อยู่บ้านยายตั้งแต่ผมสมัยเด็กๆพอจะจำความได้สมัยนั้นเรียกท่านว่าอาจารย์ตองตามแม่ เพราะท่านเป็นเพื่อนแม่สมัยเด็ก ท่านนี้ปฏิปทาดีมากเคร่งครัด พระเณรองค์ไหนทำผิดศีลท่านจับสุึกหมดเลย โดยเฉพาะให้แอบฉันข้างหลังเที่ยงตรงเป็นต้นไปขอหลวงปู่ช่วยอธิษฐานจิตให้ผมด้วย ให้ผมคล้องคอแล้วถือเอาปฏิปทาท่านเป็นสังฆานุสสติ หลวงปู่จึงได้นำมาเขียนยันต์ที่กรอบพระให้และให้การ์ดซึ่งเป็นรูปท่านพ่อลี ธัมมธโร มีคาถาว่า อะระหัง พุทโธ อิติปิโส ภะคะวา นะมามิหัง หลวงปู่บอกให้บริกรรม ๓ จบ แล้วคล้องคอ เมื่อคล้องคอเสร็จเราเกิดควาายินดีมาก สมองโล่งเบากายและใจไม่ฟุ้งซ่าน มีจิตน้อมไปในศีล ทาน สมาธิ จึงเห็นว่า นี่หนอศรัทธาพละ แม้เป็นสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้ายังทรงคุณค่าอานิสงส์มากเพียงนี้ ยิ่งเป็นพระพุทธเจ้าผู้เป็นองค์พระศาสดายิ่งหาประมาณมิได้ ทำให้ถึงซึ่ง วิชชา และ จรณะ ในทันที

---

---

พอกลับจากวัดก็ประมาณบ่ายโมงครึ่ง จึงอายน้ำไปซื้อกาแฟมากินเพราะนอนไม่ได้เนื่องจากวันมะรืนต้องเข้ากะเช้าต่อ เราได้ฟังธรรมของหลางปู่ชาว่า ทำกิจการงานอะไรก็ตามแต่ อย่าไปคิดว่าทำเพื่ออะไร เพื่อใคร เป็นบุญเป็นคุณของใคร ให้คิดว่าเรากำลังกรรมฐานอยู่ เราจึงพึงตั้งจิตว่าเราถือเนสัญชิก คือ ไม่นอนแล้วกรรมฐานทั้งวันทั้งคืน เมื่อร่างกายเราอดนนอนตัวก็สั่น สือสั่น เท้าสั่น เรี่ยวแรงไม่มี กระหายน้ำ เราก็ให้เห็นโดยอนุมานว่าร่างกายนี้สักแต่เป็นเพียงธาตุ อาการที่เมื่อน้ำน้อยไปก็ทำให้ร่างกายที่มีดิน ลม ไฟ นี้ไม่สมดุล ช่องอากาศภายในกายบีบตัวทำให้เกิดการบีบลมข่างอากาศธาตุนั้นพัดดขึ้นดันขึ้นสูงให้เกิดสภาวะหน้ามืดบ้าง เราก็เพียงกินน้ำ อายน้ำ แช่น้ำ ให้ร่างกายซึมซับน้ำเยอะพอที่จะให้ธาตุดินนั้นชุ่มชื่นหน่อย ก็ทำให้น้ำพอตัวมีช่องอากาศเพิ่มขึ้น น้ำทึี่เป็นน้ำเลือดก็เคลื่อนได้ตามแรงลมที่เคลื่อนตัว พอที่จะทรงกายให้ดีขึ้นบ้างแล้วก็ได้ทำสมาธิไปเรื่อยๆ มันไม่เป้นสมาธิหรอก ได้สงบบ้างในบางคราวแต่ก็ไม่ได้ให้ความสำคัญมั่นหมายของใจเอาไว้กับมัน เพราะระลึกเพียงแต่ว่าให้ทำให้มากเข้าไว้พอ จนเวลาล่วงมาประมาณ 16.20 น. ก็นั่งสมาธิหรือนอนทำบ้างแล้วก็คิดว่าคงไม่ไหวแล้วล่ะเราคงต้องนอนบ้างสักนิด สักพักมีขณะวูบหนึ่งเสียงภายนอกเบาบางลง ดูที่ลมหายใจเท่านั้น นิ่งว่างในความสว่างประมาณเมื่อเรามองแสงเมื่อออกจากสมาธิใหม่ๆ เข้าอุปจาระสมาธิ กระโดดมาที่ปฐมฌาณบ้าง สลับไปมาอยู่ขณะนั้น

- แล้วก็เกิดเห็นธัมมารมณ์อันหนึ่งพุ่งเกิดขึ้น(ที่เห็นในนิมิตอันว่างนั้น มันก็ไม่มีชื่อไรๆทั้งสิ้นคงเห็นในสภาวะเกิดมีขึ้นมาภายในเท่านั้น) แล้วเกิดผัสสะที่ใจแล้วก็ดับไป จากนั้นก็นิ่งว่างอยู่ไม่มีอะไรเลยแช่อยู่สักพักแต่ไม่นานแค่ชั่วขณะหนึ่งเท่านั้น

- แล้วก็เกิดสภาวะที่จิตนั้นรู้แค่สภาวะธรรมอันที่มากระทบเท่านั้น ไม่มีชื่อ ไม่มีสภาวะอาการมีรู้แต่สภาวะนี้ๆมีเกิดให้ใจรู้เท่านั้น แล้วตัวรู้และสภาวะธรรมที่ถูกรู้นั้นก็ดับไป แล้วก็นิ่งว่างแช่อยู่สักพักแต่ไม่นานแค่ชั่วขณะหนึ่งเท่านั้น

- แล้วก็เกิดสภาวะหนึ่งเกิดขึ้นก็รู้ทันทีว่าคือเจตนา เพราะมันมีความตั้งมั่นทำใจไว้ที่จะทำในสิ่งใดๆเป็นลักษณะ ขณะนั้นมันตั้งมั่นทำใจไว้ที่หวนระลึกรู้ที่มันพยายามที่จะหวนระลึกขึ้น แต่ตอนนั้นระลึกไม่ออก ระลึกเท่าไหร่ก็ไม่ออก แล้วมันก็ดับไปทั้งเจตนาที่หวนระลึกทั้งความตรึกนึกคือวิตกนั้นนิ่งว่างแช่อยู่สักพักแต่ไม่นานแค่ชั่วขณะหนึ่งเท่านั้น

- แล้วมันก็เกิดสภาวะที่จิตเข้าไปรู้ในความจำสำคัญมั่นหมาย สัญญาความจำได้หมายรู้ในเรื่องนั้นๆ ขณะนี้เราเริ่มที่จพตรึกนึกคิดในได้ที่รู้ในสิ่งที่เกิดมีชื่อมีอาการเกิดขึ้นแล้ว ในขณะเดียวกันเลยนั้นก็มีความวิตกเกิดขึ้นประกอบตรึกนึกสืบค้นในความจำในเรื่องนั้นๆ แล้วก็ดับไป แล้วก็นิ่งว่างแช่อยู่สักพักแต่ไม่นานแค่ชั่วขณะหนึ่งเท่านั้น

- แล้วก็เกิดก็เกิดเวทนาขึ้นทันทีพร้อมกับความรู้เรื่องที่ตรึกนึกปรุงแต่งนั้น จนเกิดปรุงแต่งเป้นเรื่องราวสมมติไปเรื่อยแล้วก็แนบอารมณ์ไปตามความคิดนั้นๆ กิเลสอย่างกลางก็เกิดขึ้นทันที

จากผลของกรรมฐานในขณะนั้นทำให้ว่า ก่อนที่เราจะรู้อารมณ์ใดๆได้มันยาวเป็นทอดๆเกิดดับไปไม่รู้เท่าไหร่ ในขณะที่เจตนาเกิดนี่เพราะอาสวะกิเลสน้อมจิตไปให้เกิดเจตนาที่จะทำ เมื่อจิตรู้สัญญาเวทนาก็เกิด เมื่อเวทนาเกิดเรื่องราวปรุงแต่งสมมติก็เกิดขึ้นดังนี้
พอได้ไปถามผู้รู้อภิธรรมว่า ในขณะที่จิตเกิดดับสืบต่อกันนี้มันมี "ภวังคจิต" แทรกอยู่ด้วยทุกๆขณะเหมือนกับที่ธาตุทุกธาตุย่อมมีอากาศธาตุแทรกอยู่ในทุกๆกาบหรือทุกๆอณูไหม เพราะที่เรารู้สึกได้และเห็นภาพในนิมิตนั้นมันมีลักษณะเป็น

 เกิด -> ดับ -> ว่าง ->
 เกิด -> ดับ -> ว่าง ->
 เกิด -> ดับ -> ว่าง ->
 เกิด -> ดับ -> ว่าง ->
 .... -> วนเวียนไปอย่างนี้เรื่อยๆทุกๆครั้งที่เกิดและรู้สภาวะธรรมใดๆ

ท่านผู้รู้อภิธรรมก็บอกว่าไม่ใช่ภวังคจิต ภวังคจิต คือ อาการเหมือนนอนหลับ และผู้ปฏิบัติธรรมท่านหนึ่งกล่าวว่าเป็นสันสติขาด ว่าเจริญปัญญาในสมาธิ แล้วถามว่าทุกครั้งที่เกิดดับมันมีวูบไหม ซึ่งเราไม่มีวูบเลยมีแต่ว่างนิ่งแช่แต่มีสติสัมปะชัญญะรู้ตัวทั่วพร้อมกำกับอยู่ ท่านผู้รู้กรรมฐานเลยบอกว่าก็คงจะเป็นแบบท่านผู้รู้อภิธรรมกล่าวว่าไม่ใช่ภวังคจิตแค่นั้นแหละ เพราะถ้าสันสติขาดนั้นเมื่อเกิดแล้วดับก็จะมีอาการวูบ

** แต่สิ่งนี้อาจจะเป็นเพียงอุปาทาน หรือ นิมิตอันเกิดแต่สัญญาที่อยากรู้อยากเห็นประกอบขึ้นโดยอาสวะกิเลสทำให้เกิดขึ้นก็เป็นได้ หรือ อาจจะเกิดขึ้นเพราะร่างกายอ่อนล้าเหนื่อยเพราะไม่ได้นอนจึงเกิดความฟุ้งเป็นนิมิตนั้นขึ้นมา หาประโยชน์ในธรรมไม่ได้ ดังนั้นเราไม่ควรยึดเอาสิ่งใดๆ สิ่งเหล่านั้นมันดับไปแล้ว เหลือแต่สัญญาความจำได้หมายรู้ในตอนนี้เท่านั้น ไม่มีอื่นอีก เราจักละความยึดมั่นในนิมิตนั้น เราเป็นเพียงผู้ที่ไม่รู้ธรรม ไม่รู้สิ่งไรๆทั้งสิ้น เป็นเพียงสาวกของพระพุทธเจ้า ที่ถึงซึ่งพระพุทธเจ้า พระธรรม และ พระสงฆ์แล้วเท่านั้น ยังไม่ได้ดวงตาเห็นธรรม ยังไม่บรรลุและเข้าถึงธรรมใดๆทั้งสิ้น ไม่ควรถือตัว ไม่ควรยกตน ไม่ควรลูบคลำทิฐิตน หากยังเป็นเพียงปุถุชนอยู่ ก็ไม่ควรหลงตน หากยังภาวนาบริกรรม "พุทโธ" คือ ความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน อยู่ เราก็ไม่ควรยึดมั่นลุ่มหลงในความเห็นตน ต้องตื่นจากความลุ่มหลงอันยึดมั่นในนิมิตมโนภาพสิ่งที่ตนเห็น เพราะกิเลสและของปลอมมีเกิดขึ้นอยู่เสมอ เมื่อรู้และจำได้สิ่งนั้นก็มีไว้เพื่อปฏิบัติให้เข้าถึงธรรมที่แท้จริงของพระพุทธเจ้า ไม่ได้มีไว้ยึดถือลุ่มหลง **

---

---

- เวลาประมาณ 00.30 น. ได้ทำสมาธิ วันนี้ก็ทำไปเรื่อยๆ สักพักเหมือนอยู่ภวังค์จะฝันแล้วจิตติดเสพย์นิมิตความคิดความฝันทั้งๆที่รู้ตัวว่าทำสมาธิอยู่

- พอไม่นานเหมือน "สัมปะชัญญะ" เกิดขึ้นมันมีลักษณ์เหมือนมีเชือกดึงจิตและกายวูบเข้ามาในการทำสมาธิเองโดยอัตโนมัติ แล้วเหมือนดั่งว่าจิตและสัมปะชัญญะฝ่ายกุศลมันคุยกับจิตให้ดึงสติขึ้นมาว่า "ตอนนี้น่ะเรากำลังทำสมาธิอยู่นะ นี่ดึงสติมารู้ลมเข้าและออก มีสติดึงเอาวิจารที่แนบลมหายใจอยู่ดูลมหายใจอยู่นะ จากนั้นก็เกิดสภาวะรู้ว่าเรานั้นฟังเสียงลมหายใจนี้ลากเข้าและออกยาวไม่ติดขัด ไม่หายใจแรงแต่มีเสียงลมหายใจดังพอควรซึ่งเราก็อาศัยการฟังเสียงลมหายใจเข้าและออกนี้ป้องกันการตกภวังคจิตอยู่บ่อยๆ มีสติดูรู้ลมเข้าออกอยู่ตลอดเวลา ตัดความรับรู้และความคิดสิ่งภายนอกไป ส่วนวิตกนั้นคงไม่ต้องพูดถึงเพราะไอ้ที่มันคิดมันคุยอยู่นี่แหละคือวิตกตัวที่คอยไปหวนระลึกรู้ในสัญญาไรๆก็คือวิตกนี่แหละ" ที่เกิดนี้น่ะไม่ใช่คุณวิเศษ ไม่ใช่ว่ามีเทวดาพระอรหันต์มาบอกกรรมฐานทั้งสิ้น แต่นี่คือสภาวะที่ "จิตมันคุยกัน" ซึ่งสายพระป่าเราจะรู้จักกันเป็นอย่างดี เมื่อฝึกจนสัมปะชัญญะและสติมีกำลังมากขึ้นแล้วเวลาทำสมาธิเมื่อจิตจะส่งออกนอกแต่กำลังสติสัมปะชัญญะมีอยู่และมีสมาธิที่จดจ่อพอควร เช่น อุปจาระสมาธิ เป็นต้น จะเกิดสภาวะที่จิตเราเองนี้แหละระหว่างฝ่ายกุศลและอกุศลมันคุยกันดึงกันกลับมาในสภาวะทำที่เราตั้งเจตนามั่นทำอยู่ ..ดังว่าธรรมมีอยู่ ๓ คือ กุศล อกุศล อัพยกฤต.. แต่ถ้าใครเข้าไปหลงนิมิตที่เกิดขึ้นนี้แล้วหลงมั่นไปว่ามีพระอรหันต์ครูบาอาจารย์มาบอกกรรมฐานในสมาธิเกิดนิมิตเห็นภาพนั่นนี่ อันนี้พวกหลงนิมิตทางมโนภาพและทางหู ทำให้บ้าเอาได้ หลงไปว่าตนมีฌาณ มีญาณ มีอภิญญาไปจนบ้าก็มีหลายคน จากนั้นก็ไม่ได้ปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์แต่ปฏิบัติตามความหลงนิมิตตน ดังนี้

- นี่น่ะแสดงให้เห็นว่า สังขารน่ะมันก็ปรุงแต่งไปเรื่อยๆเกิดดับสืบต่อในสภาวะของมันอยู่ตลอดเวลา แต่จิตนี่สิมันรู้แค่ทีละอย่าง คือ เมื่อมันเข้ารู้สิ่งหนึ่ง ความที่จิตมันรู้อีกสิ่งอยู่ก่อนแล้วมันก็ดับไป เช่น สังขารมันปรุงแต่งในความเป็น ก. และ ข. เริ่มแรกจิตเราตั้งมั่นที่ สภาวะธรรม ก. พอสักพัก สังขารมันปรุงแต่งสภาวะธรรม ข. ขึ้นมา จิตมันก็เข้าไปยึดในสภาวะธรรม ข. แทน แล้วความรู้ในสภาวะธรรม ก. นั้นก็ดับไป ก็เพราะอาศัยสัมปะชัญญและสติเกิดขึ้นให้จิตกลับมารู้ที่สภาวะธรรม ก. ดังเดิม ทำให้จิตที่มันเข้าไปรู้ในสภาวะธรรมที่เป็น ข. ก็ดับไป ซึ่งสภาวะธรรมทั้ง 2 คือทั้ง ก.และ ข. ก็ยังคงดำเนินไปอยู่เรื่อยๆตราบเท่าที่ยังมีเหตุปัจจัยให้ดำเนินไปอยู่ แต่อยู่ที่ว่า จิตจะเข้าไปรู้ตัวไหนก็แค่นั้น จนเมื่อเหตุปัจจัยนั้นดับสภาวะธรรมนั้นจึงดับ
- หากให้รู้เห็นที่สังเกตุง่าย ก็เหมือนเราเข้านั่งขี้แล้วอ่านหนังสือการ์ตูนหรือเล่นเกมส์ในห้องน้ำไปด้วย กายมันก็ขับถ่ายไปอยู่เรื่อยๆ จิตมันก็เมามันกับการ์ตูนหรือเกมส์อยู่ พอจิตไปรู้กายว่าตนขี้ก็รู้ว่าตนขี้อยู่จิตที่รู้เรื่องราวในหนังสือการ์ตูนหรือเกมส์ก็ดับ พอจิตไปรู้ที่เกมส์หรือการ์ตูนที่อ่านจิตก็รู้ว่าตนอ่านการ์ตูนหรือเล่นเกมส์เรื่องใดสิ่งใดอยู่แล้วความที่เข้าไปรู้ว่าว่าตนกำลังขี้ ขี่้กำลังไหลออกผ่านลำไส้ออกรูทวารก็ดับ พอหมดอาหารเก่าก็แสดงว่าขี้สุดแล้วเสร็จแล้วหมดเหตุปัจจัยจะขี้แล้ว พออ่านการ์ตูนจบหน้าที่ตนดูมันก็เสร็จกิจในเรื่องราวนั้นแล้ว พอเล่นเกมส์เสร็จมันก็เสร็จกิจในการรู้เรื่องราวในเกมส์นั้นแล้ว นี่คือหมดเหตุปัจจัยให้มันดำเนินไปแล้วสิ่งนั้นๆมันก็ดับไป
- เมื่อสิ่งใดที่ดับไปนานแล้ว ไม่มีเหตุปัจจัยดำรงอยู่แล้ว เราจะกลับมารู้ความรู้สึกนั้นอีกทีก็ด้วย "วิตก+สัญญา" เมื่อสิ่งนั้นไม่ได้ดำเนินอยู่แล้วมันก็แค่สมมติโดยสัญญาและสังขารมีให้เกิดขึ้นนั่นเอง เรียกว่า ความหวนระลึก

ถ้าเปรียบสภาวะธรรมนั้นๆก็คือ เปรียบสภาวะธรรม ก. เป็นการบริกรรมพุทโธและรู้ลมหายใจเข้าออก เปรียบสภาวะธรรม ข. เหมือนจิตที่ส่งออกนอก โดยเริ่มแรกนี้จิตเราตั้งเจตามั่นที่จะทำใน พุทโธ รู้ลมหายใจเข้าและออกอยู่ พอจิตส่งออกนอกจิตเข้าไปจับในอารมณ์นั้นรู้และเสพย์อารมณ์นั้นแทน ความเข้าไปรู้กายใจว่าตนกำลังทำสมาธิอยู่กำลังดำเนินไปอย่างไรอยู่นั้นก็ดับไป แต่เมื่อยังมีเหตุปัจจัยในสภาวะธรรมที่เราทำสมาธิรู้ลมหายใจบริกรรมพุทโธนั้นยังมีอยู่สภาวะนั้นก็ยังดำเนินต่อไปสืบอยู่ เมื่อเกิดสัมปะชัญญะและสติกลับรู้อีกทีสภาวะธรรมนั้นๆจึงยังดำเนินไปอยู่ ส่วนสภาวะธรรมที่จิตส่งออกนอกนั้นเรื่องราวนั้นดับไปแล้วหมดแล้วเหตุปัจจับให้สืบต่อเรื่องราวที่ส่งออกนอกนั้นไม่มี เรื่องราวปรุงแต่ที่ส่งออกนอกที่จิตเข้าไปรู้ในตอนนั้นจึงดับไปไม่มีอีก พอมันจะส่งออกนอกอีกก็กลายเป้นเรื่องใหม่แล้วดังนี้

---

---

ต่อมา..พอเมื่อเข้าสมาธิสงบใจได้บ้างแล้วก็หมายจะระลึกพิจารณาในทวัตติงสาปาฐะ อาการทั้ง ๓๒ ประการ แต่จิตมันก็ไม่อยู่ในสิ่งนั้น กำหนดขึ้นไม่ถึงนาทีก็ดับ กำหนดขึ้นก็ดับอีก บังคับให้มันเห็นในอาการทั้ง ๓๒ ก็ไม่ได้ แต่มันกลับไปกำหนดเกิดเป็นวงกสินแสง คือ อาโลกะกสินแทน บังคับเล็กใหญ่ได้ ตั้งวงได้ แต่ก็ไม่ได้ให้ความสำคัญเพราะสุดท้ายเมื่อเพ่งกสินแล้วหลวงปู่ฤๅษีท่านสอนว่า ถ้าจะพ้นทุกข์ก็ต้องยกกลับมาที่อานาปานสติดังเดิม กสินนั้นเป็นเพียงฐานให้จิตตั้งมั่นให้คนที่ฟุ้งมากนั้นมีจิตจดจ่อได้ง่าย เป็นต้น แล้ววงกสินนั้นก็ดับไป
พอเราหวนระลึกพิจารณาดูแล้วก็เห็นว่า สัญญา สังขาร วิญญาณ นี้ไม่เที่ยงเนาะ มันอยู่ได้ไม่นาน ไม่มีตัวตน บังคับไม่ได้ มันเกิดดับและเป็นไปของมันเองมันไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา หาประโยชน์ไรๆไม่ได้ มันจะเกิดสิ่งเราเราก็แค่มีไว้ระลึกรู้และใช้ประโยชน์จากมันให้เข้าถึงทำเท่านั้น ซึ่งเราจะใช้ประโยชน์และสักแต่ระลึกรู้เท่านั้นมันได้ก็ต้องอาศัยการฝึกในกรรมฐานทั้ง ๔๐ นี้แหละ พอหวนระลึกด้วยสัญญาไปอีกก็ให้เห็นนิมิตเรื่องราวว่า เพราะเราเพิ่งไปฟังมาอย่างนี้ๆว่าเข้าสมาธิต้องเห็นแสงอย่างนั้นอย่างนี้จึงจะยกจิตเข้าฌาณได้ ด้วยสัญญานั้นนั่นแหละเป็นการสะกดจิตตนเองให้จดจ่อตั้งเจตนาไว้ ณ ที่นั้นอย่างนี้น ดั่งหลวงพ่อพุธ ฐานิโย ท่านว่า ไอ้ที่ว่าทำสมาธิแล้วเห็นนั้นเห็นนี่ ต้องเห็นนั่นเห็นนี่นี่ ไปฟังจดจำสัญญาเอามาทั้งนั้นจนเป็นการสะกดจิตตนเองว่าต้องเห็น พอไม่เห็นก็ทำสมาธิไม่ได้อย่างนี้เป็นต้น

ดังนั้นไม่ว่าสิ่งใดจะเป็นอภิธรรมก็ดี พระไตรปิฏกก็ดี เมื่อฟังเมื่ออ่านแล้ว ก็รู้อยู่ที่นั้นเท่านั้น เมื่อจะทำสมาธิก็ให้ทิ้งสิ่งเหล่านั้นเก็บลงหีบทิ้งไปเสีย มันไม่ได้เอามาใช้กับสมาธิ เมื่อได้สมาธิสิ่งเหล่านั้นก็จะเห็นตามจริงของมันเอง แม้ไม่ได้ศึกษาอ่านพระไตรหรืออภิธรรมทั้งหมดก็เข้าถึงได้ด้วย มรรคญาณ อันเป็นหนทางเข้าไปสู่ ปัญญาณาณ

---

---

วันนี้ปล่อยผ่อนคลายมาตั้งแต่วันที่ 7/2/58 "แต่การผ่อนคลายไม่ได้ปฏิบัติธรรมของเรานั้นคือ ความเจริญกายและใจมีใน ศรัทธาพละ,วิริยะพละ,พรหมวิหาร๔,ทาน,ศีล ๕ (ปกติจะถือ "กรรมบถ ๑๐" กับ ศีลข้อ "อะพรหมจะริยาเวระมะณี สิกขา" เพราะช่วยให้เรานั้นไม่หมายเอาภัณฑะอันเป็นบุคคลอันเป็นที่รักของผู้อื่นและไม่ทำให้น้ำอสุจิเคลื่อน แม้จะถือเอานิมิตต่อบุคคลอันน่าใตร่น่าปารถนานำมาบุคคลอันเป็นที่รักของผู้อื่นนั้นมาแกล้งทำให้น้ำอสุจิเคลื่อนก็ผิดแล้ว) สติปัฏฐานใน กาย เวทนา จิต ธรรม ความรู้ตัวทั้วพร้อมในสัมปะชัญญะ ทั้งอิริยาบถและกิจการงานที่ทำอยู่ในปัจจุบัน พึงรู้ลมหายใจเข้าออกและภาวนาพุทโธไปตามสติกำลังที่จะระลึกได้ตอนไหนก็ทำตอนนั้น เพื่อให้ตนนั้นถึงซี่งความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบานตามพระสัพพัญญูเจ้านั้น เพียงแต่ไม่เจริญเข้านั่งสมาธิเป็นกิจลักษณะเท่านั้น"

เมื่อดำเนินไปอยู่เดินๆอยู่รู้ลมหายใจมีสัมปะชัญญะ "พิจารณาภายในตนว่าเรานี้ โทสะและราคะมีมาก" ถ้าดำรงชีพในการงานอยู่โดยไม่ได้ทำสมาธิจะใช้สิ่งใดละได้ ข่มใจได้ สงบใจได้ สละคืนได้ ก็เกิดความคิดแวบหนึ่งที่เป็นไปในสมถะเข้ามาพิจารณาร่วมกับคำสอนของหลวงปู่บุญกู้ที่ว่า
- ละเบียดเบียนนี้เป็นศีล
- ละโลภนี้เป็นทาน
- หากเรามีพรหมวิหาร๔ ทำไว้ในใจตั้งความเอ็นดูอันมีจิตน้อมไปในการสละต่อผู้อื่น ย่อมเกิดเป็น "อภัยทาน" ที่แท้จริง ที่บริบูีรณ์ เพราะประกอบด้วยศีล+พรหมวิหาร๔+ทาน
- ด้วยเราเป็นผู้ทีโทสะและราคพจริตเป็นอันมาก เราพึงเจริญวิโมกข์ ๘ เป็นเบื้องหน้าด้วยความมีศีลอันงามเป็นฐาน เพราะวิโมกข์ ๘ ของพระตถาคตนั้นพึงเห็นเป็นของเสมอกัน เอ็นดูเขาเสมอตน เห็นงามเสมอกัน เป็นธาตุเสมอกัน เป็นขันธ์เสมอกัน แล้วแผ่เมตตาความเอ็นดูปารถนาดีอันน้อมไปในการสละสงเคราะห์ออกไปสู่ทุกสิ่งทุกอย่างด้วยกิริยาจิตอันนั้น นี่เป็นเมตตาสมาธิ อันมีศีลและฉันทะสมาธิเป็นเหตุ

---

---

จากนั้นก็พิจารณาว่า ครูบาอาจารย์นี้ บางสำนักท่านให้รู้ตามเท่านั้น บางสำนักท่านให้รู้จักขัดใจอดทนอดกลั้นให้เกิดมีในขันติและโสรัจจะ เป็นอินทรีย์สังวรณ์ ซึ่งแต่ละสำนักสอนต่างกันตามแต่จริตวิธีในแต่ละครูบาอาจารย์ ตัวเราเองก็ทำแล้วทั้ง 2 อย่างนี้ ได้ผลบ้างไม่ได้ผลบ้าง อะไรหนอที่เป็นทางสายกลางของ 2 อย่างนี้ทำให้เข้าถึงจริตเราได้ง่าย เราจะอาศัยอะไรหนอให้กุศลเกิดขึ้นละนิวรณ์
แล้วเราก็ได้พึงเห็นว่าเมื่อเราดำรงชีพอยู่นี้เราให้ความสำคัญกับสิ่งใดมาก จิตย่อมน้อมไปใจสิ่งนั้นมาก เหมือนเมื่อสมัยเราจะอดเหล้าเราก็เห็นความสำคัญใจในเหล้านั้นมีขึ้นแก่จิตเรามากจนเกิดความทะยานอยากอย่างแรงกล้า จนเมื่อเรานี้อาศัยเจตนาอันอดทนอดกลั้นอย่างแรงกล้าประกอบกับความตามรู้สภาวะธรรมอันสมมติในตนบ้าง ก็เกิดปัญญาทางโลกียะขึ้นให้เป็นไปในสมถะเครื่องแห่งกุศล "เกิดสภาวะที่อาศัยซึ่ง ทมะ คือ ความข่มใจจากกิเลส และ อุปสมะ คือ สงบใจจากกิเลส อันเกิดแต่กุศลวิตกนั้น" นั่นคือ

๑. เริ่มจากที่เรานั้นพยายามเจริญสติสัมปะชัญญะและทำสมาธิให้มากมีความตั้งมั่นในศีลกำกับอยู่ จนเริ่มระลึกรู้เท่าทันความอยากเหล้าในตน แล้วตั้งมั่นที่พุทธานุสติเพื่อให้ตนนั้นได้สงบรำงับจากกิเลสเครื่องเร่าร้อนที่มีขึ้นอยู่นี้นับครั้งไม่ถ้วน แล้วก็ปักหลักที่ลมหายใจเข้าออกเพื่อดึงสติสัมปะชัญญะของเรากลับมา จนเห็นความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีที่ตนมีต่อเหล้า
๒. จากนั้นเรามีความคิดพิจารณาเห็นคุณและโทษของเหล้า ซึ่งคุณขิงเหล้านั้นมันแค่เสพย์สุขตามความลุ่มหลงยินดีของตนที่ได้รับจากความมึนเมาในมันเพียงชั่วคราวเท่านั้น แต่มันทำให้เราลำบากเพียงไรเป็นบ้าทำร้ายชีวิตตนและบุคคลที่เรารักมามากเท่าไร
๓. พิจารณาทบทวนเห็นโทษของกิเลสอันเกิดทีขึ้นที่เรานั้นได้รับเมื่อกินเหล้า เห็นโทษของราคะและโทสะที่เกิดขึ้นแก่เราเมื่อกินเหล้านั้นมันผลาญทำลายชีวิตเราให้พังลงมามากเพียงใด ทุกข์มากขนาดไหน ที่ผ่านมานั้นตนต้องสูญเสียอะไรไปมากเท่าไหร่เพื่อแลกกับความสุขเพียงชั่วคืน จนเกิดความรู้สึกสงสารตนเองที่ต้องมาทุกข์เพราะเหล้า
๔. แล้วน้อมจิตให้เกิดเมตตาเอ็นดูปารถนาดีอันน้อมไปในการสละให้ตนและบุคคลอันเป็นที่รักนั้นได้พ้นจากทุกข์ ด้วยทมะความคิดดีออกจากยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่ประกอบด้วยทุกข์ จนเห็นโทษของเหล้ามีจิตสงสารตนเองที่หลงไปเสพย์สุขจากมันเพียงชั่วคราวเท่านั้น แต่มันทำให้เราลำบากเพียงไรทำร้ายชีวิตตนและบุคคลที่เรารักมามากเท่าไรต้องอยู่อย่างทรมานแค่ไหน แล้วจิตก็เกิดอุปสมะความสงบใจจากกิเลสความอยากกินเหล้านั้น เกิดจิตที่เป็นสุขยินดีเมื่อตนได้พ้นจากความอยากอันเป็นโทษนั้น มีความวางเฉยต่อราคะและโทสะถึงอุเบกขาที่ควรเสพย์ดังนี้

- จากวันนั้นผ่านก็ก็นานหลายเกือบปีแล้วที่เราไม่ให้ความสำคัญกับเหล้าแม้จะยังมีความอยากอยู่แต่เราก็ไม่ได้ให้ความสำคัญกับความคิดนั้นๆ จึงไม่จำเป็นต้องกินเหล้าอีก ดังนี้แล้ว "การละความสำคัญมั่นหมายของใจ จึงเป็นทางระหว่างกลางของความมีสติระลึกรู้ตามและขันติ ดังนั้นแล้วเมื่อเราดำรงชีพอยู่กำลังทำกิจการงานหรืออยู่กับบุคคลรอบข้าง บุคคลที่เรารักทั่วไปตามปกตินี้ เราควรพึงเจริญปฏิบัติทำไว้ในใจตั้งมั่นที่จะดำรงกายใจใน


ก. ศีลสังวร
   คือ ความระลึกรู้สำรวมระวังในศีล
ข. ทมะ+อุปสมะ
   คือ ธรรม ๒ เป็นธรรมคู่อันงาม เจริญให้มากด้วยอาศัยกุศลวิตกคิดออกจากทุกข์อันเกิดแต่ความเห็นจริงในทุกข์นั้น
ค. วิโมกข์ ๘
   คือ อบรมสมาธิ โดยอาศัย พรหมวิหารเจโตวิมุตติวิธี จนถึงซึ่ง ฌาณ ๙
ง. อากาศธาตุ..สลาย..วิญญาณธาตุ
   คือ ละยึดมั่นถือมั่นในวิญญาณขันธ์ไม่เอาจิตไปยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่จิตรู้-คิด-เสพย์ในอารมณ์ทั้งปวงเพราะมันเป็นสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นหลอกให้จิตเสพย์แล้วลุ่มหลงยึดเป็นตัวตนทั้งนั้น หรือ ทำให้ตนให้เป็นประดุจดั่งอากาศธาตุอันมีลักษณะที่ว่าง ไม่ยินดียินร้ายต่อสิ่งใด มีแต่ความว่างเปล่าไม่มีประมาณมาตั้งไว้ในจิต ดั่งที่พระตถาคตตรัสสอนพระราหุลเถระใน ราหุโลวาทะสูตร เป็นการสลายธาตุในกรรมฐานโบราณ คือ มัชฌิมาแบบลำดับ เข้าสลายวิญญาณธาตุที่รู้เสพย์และยึดในสมมติที่สังขารเข้าปรุงแต่งนั้น

เมื่อเจริญธรรมทั้ง ๔ นี้ควบคู่กันย่อมถึง ขันติ+โสรัจจะที่แท้จริงเป็น อินทรีย์สังวรณ์อันบริบูรณ์

---

---

- วันนี้เจริญธรรมปฏิบัติเหมือนดังวันที่ 7 และ 8 กุมภาพันธ์ 2558 เมื่อว่างจากงานได้นั่งอยู่ ณ ที่หนึ่งแล้วเจริญสมาธิรู้ลมหายใจเข้าออกตามปกติที่ทำอยู่ ใฝ่เจตนาในความไม่ยึดเอาสิ่งใดทั้งปวงที่จิตรู้ ก็เกิดหวนระลึกถึงนิมิตที่นิ่งว่างสว่างนวลเหมือนตอนที่อยู่ในฌาณนั้น ที่มีแต่สติกับอุเบกขาเท่านั้นอยู่ จากนั้นลมหายใจเบาลง เกิดความคิดอยากจะเห็นทุกอย่างเป็นสภาวะธรรมทั้งปวงเหมือนที่เราเคยได้สัมผัสนั้นอีก มันก็เกิดความปรุงแต่งนิมิตตน เหมือนกับสภาวะธรรมที่ตนเคยเห็นแต่ว่ามันเป็นสีเหลืองลักษณะเหมือนน้ำ ซึ่งก็ให้แปลกใจว่าเพราะสิ่งใดหนอ จะบังคับให้ไปเป็นในอสุภะก็ไม่ได้ เมื่อใจมันไม่มีตัวตนบังคับไม่ได้ ไม่ใช่เราไม่ใช่ของเรา ก็ได้แต่ดูนิมิตนั้นนิ่งอยู่ปล่อยเลยตามเลย โดยดูแล้วตั้งสติสัมปะชัญญว่าเพ่งกสินสีเหลืองอยู่ประมาณนั้น แต่ที่ต่างคือมันมีสภาวะที่เป็นน้ำก็แค่นั้น จากนั้นก็เลิกทำสมาธิ

- จากนั้นเราก็มามองดูสภาวะภายในกายตนว่า ทุกวันนี้ร่างกายเราเสื่อมโทรมไปมาก เรี่ยวแรงเริ่มหดหาย อาการเจ็บป่วยมีมากขึ้น เราจะทำอย่างไรให้เห็นปัญญาในกายตนได้หนอเพราะไม่รู้จะตายเมื่อไหร่ "พอรู้ตัวทั่วพร้อมระลึกถึงสภาวะของกายตนแล้ว ก็เกิดนึกถึงความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปขึ้นมา ไม่เที่ยงไม่คงอยู่ได้นาน แล้วจิตมันก็เกิดวิตกอุปมาเปรียบเทียบร่างกายของเรานี้ ประดุจดั่งประสาทเรือนหนึ่ง เป็นปราสาทที่สร้างขึ้นด้วยอิฐศิลาแลงมีสีแดงเข้มเหมือนสีเลือด พอผ่านวันเดือนปีไปไม่นานมันก็เริ่มผุพังย่อยลงไป จนปราสาทนั้นแตกพังลงแล้วสลายไปในที่สุด ก็เกิดนิมิตเข้ามาเห็นในกายตนนี้แล เห็นอวัยวะทั้งหมดในอาการทั้ง ๓๒ ที่รวมๆกองธาตุทั้ง ๕ อยู่นี้ ค่อยๆผุพังแล้วย่อยสลายไปเหมือนปราสาทอิฐศีลาแลงนั้นไม่ต่างกัน" ก็เกิดความหน่ายอยู่ขณะหนึ่ง แล้วกลับเกิดเบื่ออยากพักผ่อน อยากอยู่เงียบๆเฉยๆไม่เข้ายึดสิ่งใด ต่อมามีสติเข้ารู้เหตุการณ์นี้ ซึ่งเราเคยเกิดมีมาแล้วเป้นอาการที่ถูกโมหะมันหลอก เมื่อรู้ดังนั้นแล้วเราก็ให้จิตจับลมหายใจเอาไว้เป็นฐานกำลังให้สติ จึงเห็นว่า

๑. เมื่อจิตมันจะคิด มันจะเห็น มันก็เป็นไปของมันเองฝืนบังคับมันมากก็ไม่ได้ สิ่งนี้นั้นมันสักแต่มีไว้ระลึกรู้ไม่ได้มีไว้เสพย์ ดั่งพระสัพพัญญูเจ้าสอน เพียงแค่เรารู้สภาวะมันตอนนั้นแล้วทำให้เกิดสติสัมปะชัญญะ มีจิตจดจ่อควรแก่งานได้ มันก็จะเกิดความเป็นไปในสภาวะธรรมให้เห็นเอง สามารถใช้ประโยชน์จากสภาวะธรรมที่เกิดขึ้นนั้นได้ตามจริง แต่ว่าจะเห็นได้ก็ต้องอาศัยการฝึกจนเกิด พละ ๕ ให้มีอินทรีย์แกร่งกล้า

๒. เมื่อคราวต่อไปหากเราหมายจะพิจารณากายให้เห็นสภาวะธรรมในกายเรา อันที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนว่า "เห็นกายในกายตน" ให้ได้บ่อยๆเนืองๆจนเกิดความเบื่อหน่ายได้นั้น ด้วยจริตของเรานี้ก็ต้องจดจำนิมิตและสภาวะธรรมในครั้งนี้ไว้ให้มั่น จำสภาวะธรรมอันปรุงแต่งกำหนดนิมิตขึ้นมาให้ได้ จดจำและกำหนดนิมิตเราให้เห็นว่ากายเราประดุจดั่งปราสาทหินศิลาแลงสีแดงเข้มเรือนนี้ไว้ ที่มัน เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แตก ผุพัง สุญสลายดับหายไปในที่สุด ไม่เที่ยง ไม่คงอยู่นาน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีตัวตน เป้นทุกข์ ดังนี้

- วันนนี้ได้ไปใส่บาตร หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน ในยามเช้า 7.00 น. เมื่อใส่บาตรเสร็จหลวงปู่ได้บอกกับเราว่า ทานนี้มีเยอะแล้ว ทานครั้งนี้มีผลมาก นี่น่ะจะรวยแล้วนะ รวยแล้วๆๆๆ ซึ่งใส่บาตรหลวงปู่มาตลอดเวลาตั้งแต่ประมาณเดือน กรกฏาคม-สิงหาคม ไม่เคยได้ยินหลวงปู่พูดอะไรกับเราเลย นอกจากเวลาที่เราทำกรรมฐานหลวงปู่ ทำให้เรามีความแช่มชื่นปราโมทย์ เกิดความอิ่มใจเป็นสุขเป็นอันมาก
- พอเราใส่บาทเสร็จหลวงปู่ก็จัดดอกไม้ธูปเทียนขึ้นกุฏิ ส่วนตัวเราคาดว่าาหลวงปู่ขึ้นทำวัตรและเข้านิโรธสมาบัติโปรดมนุษย์ หมู่สัตว์ และ เทวดาทั้งหลาย ช่วงรอหลวงมาจังหันเช้า เราจึงได้ไปที่หลังกุฏิหลวงปู่แล้วนั่งสมาธิรอ วันนี้เหมือนมีสิ่งให้เร่าร้อนใจทำสมาธิไม่ได้พอจะสงบก็มีเกตุให้เร่าร้อนวูบออกตจากสมาธิทุกครั้ง หาความสุขสงบเป็นเหตุให้เกิดสมาธิไม่ได้(สมาธินี้เกิดจากปัสสัทธิ ปัสสัทธิเกิดจากความสุข ความสุขเกิดจากปิติ ปิติเกิดจากปราโมทย์ ปราโมทย์เกิดจากความไม่เร่าร้อน ความไม่เร่าร้อนเกิดจากศีล ซึ่งฝ่ายอภิธรรมปริยัติที่เจริญโดยขณิกสมาธิและปัญญาทางโลกจะไม่รู้จักในส่วนนี้ซึ่งผมเจอมากับตัวเอง แต่ถ้าผู้ปฏิบัติกรรมฐานจะรู้จักกันดีโดยเฉพาะสายพระป่าเจโตวิมุตตินั้นจะรู้จักกันดี)
- เมื่อไม่เกิดสมาธิไรๆเราจึงได้ไปเดินจงกรมที่หน้ากุฏิท่าน แล้วระลึกถึงหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฒฑโน ระลึกถึงปฏิปทาดีงามของหลวงปู่ที่ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบปฏิบัติตรงปฏิบัติเพื่อออกจากทุกข์แล้วและคำสอนของหลวงปู่ ที่คอยพร่ำสอนและเน้นให้อยู่ใน ศีล ทาน ภาวนา เสมอๆ เพราะท่านทรงด้วย ศีล ทาน ภาวนาอันบริสุทธิ์ดีงามตามพระพุทธเจ้าองค์พระบรมศาสดาผู้เป็นพระสัพพัญญูเจ้าซึ่งประกอบด้วยวิชชาและจรณะอันงดงามบริสุทธิ์บริบูรณ์สิ้นเชิงดีแล้ว เมื่อเรากราบไหว้ท่านผู้เป็นสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้าอยู่ เราก็ควรประพฤติตามใน ศีล ทาน ภาวนา ที่ท่านถือปฏิปทอันบริบูรณ์แล้วนั้นตาม เพื่อเข้าถึงซึ่งคุณแห่งวิชชาและจรณะตามพระตถาคตเจ้านั้น
- เมื่อระลึกถึงปฏิปทาของหลวงปู่และคำสอนของหลวงปู่ดังนี้ให้เป็นสังฆานุสสติแล้ว จิตก็เริ่มคลายในความฟุ้งซ่านแล้วสงบลง เราจึงสำรวจดูศีลในตนตั้งแต่ตื่นนอนมาถึงศีลข้อที่เราให้ความสำคัญใจเป็นอันมาก ที่ได้ทำมาบริสุทธิ์บริบูรณ์ดีพร้อมแล้ว จึงไปสำรวจศีลของตนที่เหลือจนครบในกรรมบถ ๑๐ ก็เกิดความแช่มชื่นสบายกายใจจนถึงความสงบมีสมาธิขึ้นมาบ้าง ก็ประขจวบเหมาะเป็นเวลาที่หลวงปู่นั้นจังหันเช้าเสร็จ

   เราจึงได้เข้าไปกราบหลวงปู่ปุญกู้ อนุวัฒฑโนว่า "หลวงปู่ครับ ผมขอถึงหลวงปู่เป็นครูบาอาจารย์อุปัชฌาย์ผู้สอนสั่งกรรมฐานของผมอีกท่านหนึ่งเถิด เนื่องจากวันนี้ผมทำสมาธิไม่ได้เลย จนเมื่อระลึกถึงหลวงปู่เป็นสังฆานุสสติ ระลึกว่าผมได้เรียนกรรมฐานได้รับคำสอนของหลวงปู่ผู้เป็นสาวกของพระพุทธเจ้ามาอย่างนี้ หลวงปู่ได้เป็นผู้มีปฏิทาถึงพร้อมด้วยสิ่งนั้นที่หลวงปู่สอนมาดีแล้ว ระลึกว่าผมก็ได้ร่ำเรียนมาจากหลวงปู่แล้วเพียรเจริญแล้วและสำรวจดูศีล ทาน ภาวนาของตนตามที่หลวงปู่สั่งสอนว่าวันนี้ได้เจริญมาดีแล้วบริบูรณ์ดีแล้ว ก็พลันยังจิตผมให้เข้าสู่ปัสสัทธิอันมีสมาธิกำกับอยู่เกิดขึ้น จนถึงแม้ตอนนี้ความสงบนั้นก็ยังเกิดอยู่ปกคลุมอยู่ ผมขอหลวงปู่เป็นครูบาอาจารย์สอนกรรมฐานผมเถอะครับ"

   หลวงปู่จึงตอบว่า "อืมๆๆ พร้อมพยักหน้ารับบอกเป็นอย่างนั้น ตามนั้นแหละ"

   จากนั้นเราจึงได้ถามและแจ้งผลกรรมฐานกับหลวงปู่ว่า "เมื่อวันที่ 5/2/58 ที่ผมมากราบขอกรรามฐานหลวงปู่ ผมพยายามไม่นอนเลยระลึกว่าถือเนสัญชิก แต่ร่างกายมันไม่ไหวเพราะถ้าไม่นอนก็ครบ 2 วันพอดี จึงได้คิดว่าหลับสัก 30 นาทีคงไม่เป็นไร เลยเอนตัวลงนอน จิตมันก็คลาย แล้วทำสมาธิก่อนนอนตามปกติที่ทำอยู่ทุกวัน ก็พลันเข้าไปเกิดรู้เห็นสภาวะธรรมและนิมิตอันว่าง เป็นทีละขณะๆๆ ทำให้เห็นว่านอกจากตอนที่จิตรู้ผัสสะนั้นแล้วที่เหลือเป็นสมมติทั้งหมดเพราะอาศัยเจตนา วิตกสังขารเข้าไปหวรระลึกรู้สัญญาในสิ่งนั้นๆ สืบต่อให้เกิดสมมติบัญญัติ แล้วสมมติเรื่องราวทั้งปวงก็เกิดขึ้น ณ ที่นั้น ด้วยนิมิตและการรู้อย่างนี้แล้วถ้าผมไม่หลงไป แล้วสภาวะธรรมนั้นเป็นของจริง แสดงว่า หลังจากที่เรารู้ผัสสะแล้วก็เป็นสมมติทั้งหมดใช่ไหมครับ"

   หลวงปู่ตอบว่า "มันมีทั้งจริงและไม่จริง หากเรายังไม่แน่ใจในสิ่งที่รับรู้นั้นว่าจริงไม่จริง (โดยที่เรานั้นไม่ติดนิมิตไม่ลุ่มหลงนิมิตไม่ถือมั่นเอานิมิต) ให้ละนิมิตนั้นเสีย ถอยออกมาก่อน แล้วกลับมาอยู่ที่สมาธิจนมันสงบตั้งมั่นดีแล้วค่อยกลับไปพิจารณาดูมันใหม่ ก็จะเห็นจริงได้"

ทบทวนข้อปฏิบัติกรรมฐานหลังรู้จักอริยะสัจ ๔ แล้ว เพื่อเจริญรอยตามให้เข้าถึงซึ่ง คุณอันว่าด้วย วิชชาและจรณะ ของพระตถาคตเจ้า

---

---

ขั้นที่ ๑

1. กรรมบถ ๑๐ + อพรหมจริยา เวระมณีสิกขา หรือ ศีล ๘ เพื่อเป็นฐานแห่งกุศล ทำให้มีสติสัมปะชัญญะระลึกรู้ในศีลกำกับอยู่เสมอ ทำให้ทานบริบูรณ์ ทำให้เกิดสมาธิจดจ่อมากขึ้น จนเข้าถึงใน จรณะ ๑๕
2. ทาน คือ การสละให้
3. พรหมวิหาร ๔ ทำให้ศีลและทานบริบูรณ์ ไม่คับแค้นขัดเคืองใจ ไม่เศร้าหมอง ไม่ใจร้อน ไม่เร่าร้อน เอื้อในการภาวนา
4. ทำสมาธิ "พุทโธ" เป็นพุทธานุสสติ บริกรรมตามลมหายใจเข้าออก โดยมีอานาปานสติรู้ลมหายใจเข้าและออกนั้น เป็นการให้จิตรู้กายสังขารตามจริง ตั้งเป็นหลักให้พุทโธมีกำลังมากตามที่ท่านพ่อลีสอนไว้
5. แผ่พรหมวิหารโดยเจริญใน วิโมกข์ ๘

เจริญจนได้อัปปนาสมาธิอันยังความว่างมีวิตกวิจารอยู่เป็นขั้นต่ำ แล้วจะเจริญพิจารณา อสุภะ ทวัตติงสาการ หรือ จตุธาตุววัตถาน ก็ได้ อันนี้เป็น กายานุสติปัฏฐาน

---

ขั้นที่ ๒

6. เมื่อยามใช้ชีวิตปกติให้เจริญสัมปะชัญญะ รู้อิริยาบถตน รู้กิจการงานที่ตนทำในปัจจุบันรู้สภาวะกายตนไป ประกอบร่วมกับ รู้ว่าตอนนี้ตนเป็นสุขหรือทุกข์หรือเฉยๆทางกายและใจ๑ และ ตอนนี้ตนนั้นมีความคิดที่เป็นกุศลหรืออกุศลอยู่๑ เมื่อมีสติสัมปะชัญญะรู้กายใจตนในขณะนั้นเสร็จแล้ว ก็ให้มีสติในพุทโธเป็นเบื้องหน้ากำกับเจริญรู้ลมหายใจเข้าออกของตนที่กำลังดำเนินไปอยู่ในปัจจุบันขณะเพื่อให้มีจิตตั้งมั่นพอจะรู้เท่าทันสภาวะจิต
7. เมื่อรู้สภาวะจิตตนว่าเป็นสุขหรือทุกข์หรือเฉยๆจนทันในปัจจุบันขณะนั้นแล้ว ก็ให้พิจารณาเห็นความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีในตน(ฉันทะและปฏิฆะ)๑ และ เมื่อรู้สภาวะจิตตนในปัจจุบันนั้นว่าเป็นกุศลหรืออกุศลจนชัดเจนแล้ว ก็ให้เจริญจิตรู้ต่อว่าเป็น โลภะ(กามฉันทะ นันทิ ราคะ) โทสะ โมหะ ที่เรานั้นเสพย์อารมณ์ความปรุงแต่งนั้นอยู่๑
8. เมื่อรู้สภาวะจิตต่างๆในตนจนเป็นที่แน่นอนแล้ว ก็ให้เจริญรู้อาการความรู้สึกของจิตในสภาพจริงๆในสภาวะจิตนั้นโดยปราศจากความตรึกนึกคิดเอา เจริญไปเรื่อยๆจนรู้ทันจิตแม้จะมีอาการที่เป็นลักษณะอาการเหมือพุ่งขึ้น หรือ เกิดนิมิตเป็นแสงพุ่งขึ้นเหมือนพุก็รู้ว่าคืออะไรกิเลสตัวใดมารายล้อมให้จิตเสพย์ แต่เรารู้แล้วมันก็ดับไป ไม่ปรุงแต่งสืบต่อ
9. พิจารณาว่าในแต่ละวันนั้นเราได้เจอสภาวะธรรมอาการความรู้สึกอย่างไรบ้างในแต่ละวัน

เจริญจนได้จิตอันผ่องใสเบิกบาน รู้ทันอาสวะกิเลสที่เกิดมีขึ้นในปัจจุบันขณะ รู้เห็นตามจริงในสภาพปรมัตถธรรม เห็นทางเข้าสู่อุเบกขาจิตตามจริงจนละความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีได้ อันนี้เป็น เวทนานุสติปัฏฐาน และ จิตนานุสติปัฏฐาน

---

ขั้นที่ ๓

10. พละ ๕ คือ ศรัทธาพละ วิริยะพละ สติพละ สมาธิพละ ปัญญาพละ
11. ทำสมาธิ "พุทโธ" เป็นพุทธานุสสติ บริกรรมตามลมหายใจเข้าออก โดยมีอานาปานสติรู้ลมหายใจเข้าและออกนั้น ตั้งเป็นหลักให้พุทโธมีกำลังมากตามที่ท่านพ่อลีสอนไว้ แม้เวลาทำกิจการงานอยู่ก็รู้ลมหายใจหรือมีพุทโธให้มากที่สุดเท่าที่จะมีกำลังระลึกได้
12. อสุภะในภายนอกโดยสัญญา คือ อสุภะ ๑๐ และ ทวัตติงสาการอสุภะภายในกายตน (อาการทั้ง ๓๒ ประการ เป็น ปฏิกูลบรรพ)
13. จตุธาตุววัตถา จนถึง ธาตุ ๖ กรรมฐาน ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศธา วิญญาณ
14. ไม่ยึดมีั่นถือมั่นในวิญญาณขันธ์ หรือ วิญญาณธาตุ หรือ จิต โดยรู้ตามจริงว่า จิตรู้ทุกสิ่ง แต่สิ่งที่มันรู้คือสมมติทั้งหมด ถ้ายังมีเจตนา+วิตก+สัมญญา สิ่งที่เกิดรู้ก็คือสมมติทั้งนั้น จนเกิดปัญญาเพื่อถอนใจที่ยึดครองธาตุนั้นๆที่มีในกายออก เกิดสติสัมปะชัญญะไม่ถือเอาแม้วิญญาณธาตุ ด้วยเห็นไตรลักษณ์และความเข้ายึดสมมตินั้นของมัน เป็น จิตเห็นจิต
   - ถ้าเข้าถึงตรงนี้ได้ จะเกิดความเห็นชอบสงเคราะห์ลงใน อริยะสัจ ๔ จะทำให้ศรัทธาพละในพุทโธมีมาก เพราะเห็นทุกสิ่งเป็นสมมติ แล้ว พุทโธ คือ ผู้รู้สมมติอันลุ่มหลงโดยโมหะ ผู้ตื่นสมมติอันลุ่มหลงโดยโมหะ ผู้เบิกบานด้วยตัดขาดจากสมมติอันลุ่มหลงโดยโมหะ สิ่งนี้เป็นคุณของพระพุทธเจ้า เป็นสิ่งที่มีค่ามาก ทรงคุณค่า วิตกว่า พุทโธ คือ กุศลวิตก เป็นสัมมาสังกัปปะ คู่กับลมหายหายใจซึ่งเป็นของจริงที่มีอยู่ในกาย ซึ่งเป็นกายสังขาร ให้จิตจับที่ลมหายใจนี้ คือ หาการงานชอบของจิตทำ เป็นต้น จนเห็นความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปของสภาวะธรรม ทั้งหมดนี้เป็นธรรมมานุสติปัฏฐานทั้งหมด
15. แยก กาย เวทนา สัญญา สังขาร จิต
16. สลายธาตุ ๖ จนเห็นกายและใจตนนี้ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ แล้วเรื่อมค่อยๆผุพังลงกลายเป้นเพียงธาตุและย่อยสลายไปในที่สุด ธัมมวิจยะที่จะเกิดในที่นี้จะเกิดจากสมาธิทำให้เกิดยถาภูญาณทัสนะความรู้เห็นตามจริง เป็นญาณล้วนๆให้เป้นไปในมรรค โดยปราศจากความตรึกนึกอนุมาณในคาดคะเนหรือคิดด้วยปัญญาในทางโลกนั่นเอง แต่เป็นวิตกวิจารที่เกิดสำเนียกรู้แยกจากสภาวะธรรมอันปรุงแต่งจิตด้วยสติสัมปะชัญญะและสมาธิที่มีกำลังมากพอควรแล้วทำให้เห็นสภาวะธรรมโดยสภาพตามจริง จนลงเคราะห์ลงในไตรลักษณ์ได้ถูกต้องตามจริง
17. สัมมัปปธาน ๔ คือ ความเพียรละอกุศลที่ยังไม่เกิดหรือที่เกิดขึ้นแล้ว ยังกุศลให้เกิดขึ้น คงกุศลไว้ รักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อม
18. ธรรมคู่อันงงาม ๒ คือ ทมะ๑ ความข่มใจมีกุศลวิตก ๓ เป็นต้น และ อุปสมะ๑ ความสงบใจจากกิเลย ไม่ตั้งเอาอกุศลวิตก ๓ มาเป็นอารมณ์ จนจึงสภาวะจิตที่ไม่ยึดถือ รู้จักปล่อย รู้จักละ รู้จักวาง ด้วยเหตุอันเห็นว่า กุศลวิตก ๓ ที่จิตรู้นี้ สิ่งเหล่านั้นที่จิตรู้มันสมมติทั้งนั้น ของจริงมันดับไปแล้วตั้งแต่เกิดผัสสะรู้สภาวะธรรมนั้นแล้ว แต่อาศัยสมมติให้เกิดขึ้นโดย เจตา วิตก สัญญา และ เข้าไปยึดอาสวะกิเลสให้เกิดเวทนา แล้วสังขารต่อให้เกิดเสพย์กิเลสให้เราเร่าร้อนกายและใจ ถ้าติดใมนความคิดก็ติดในสมมติทั้งนั้น แล้วจะโง่เสพย์สมมติให้เกิดกิเลสไปเพื่อสิ่งใด
19. ธรรมคู่อันงงาม ๒ คือ ขันติ๑ ความทนได้ทนไว้อันเกิดแต่กุศลวิตก ๓ + ความรู้จักปล่อยวางไม่ยึดในกุศลวิตก ๓ และ โสรัจจะ คือ อินทรีย์สังวร ด้วยเห็นสืบต่อมาจาก ทมะ+อุปสมะ ว่า มันแค่สมมติให้เราเร่าร้อนจะโง่ไปเสพย์มันเพื่ออะไร ปล่อยมันไปเสีย ทิ้งมันไปเสีย มันไม่เกิดประโยชน์ไรๆ ไม่ใช่ทางพ้นทุกข์ทีแต่สร้างทุกข์ ปล่อย ละ วาง มันไป ทิ่งมันไปเสีย เพิกจิตออกไม่ยึดเอามัน มันอยากจะปรุงอยู่ก็ปล่อยมันไป ก็แค่รู้ว่ามันปรุงแต่งสืบต่ออยู่แต่เราไม่เอามาตั้งเป็นอารมณ์ที่ตั้งแห่งจิต ตั้งจิตมั่นยึดเอาแค่ ศีล ทาน ภาวนา มีพุทโธเป็นเบื้องหน้า
20. เพียรเจริญกรรมฐาน ๔๐ กองใดกองหนึ่งก็ตามให้เกิดมีจิตตั้งมั่นยังความว่าง แล้วเกิดรู้แต่สภาวะธรรมให้เกิดขึ้น ลับปัญญาให้คมพอที่จะเห็นและตัดละ รู้ตามจริงในในความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปของมันโดยเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น แต่ไม่ได้โง่ไปเสพย์ตามมัน เห็นแค่นามรูปทั้งปวงในกายนี้มีเกิดขึ้นเพียงเพื่อทำหน้าที่ในแต่ละส่วนของมันไม่ได้มีไว้ยึด ไม่เที่ยงไม่คงอยู่นาน บังคับไม่ได้ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปตามเหตุปัจจัยในสภาวะธรรมนั้นๆ ไม่ได้มีไว้ยึดมั่นถือมั่นไรๆทั้งสิ้น ทำให้เกิดสภาวะนี้ขึ้นบ่อยๆจนกว่าจิตมันจะอิ่มและเต็มจนละสมมติจึงจะตัดขาดได้ อาศัยญาณอันเป็นไปในมรรคให้มากให้เกิดขึ้นเนืองๆละอาสวะกิเลสที่เกิดมีอยู่โดยไม่อาศัยเจตนาเรื่อยๆ จนเกิดญาณอันเป็นไปในปัญญาที่มีลักษณะตัดขาดจากสมมติทั้งปวง

มีท่านผู้รู้ผู้ปฏิบัติในสายพระป่าเหมือนผมอยู่ท่านหนึ่งชื่อว่า อ้น ท่านได้บอกกับผมว่า เพราะจิตนี้สัมเสพย์ติดสมมติมาตั้งแต่เกิด การรู้เห็นสภาวะธรรมเพียงเล็กน้อยไม่ทำให้มันตัดได้หรอก ต้องให้มันรู้ตามสภาวะธรรมจริงๆเรื่อยๆ และ เห็นในไตรลักษณ์เรื่อยๆ จนมันอิ่มคลายความยึดมั่นถือมั่นอันสมมติ ปัญญามันจึงจะเกิดความหน่ายและตัดได้

ทบทวนปฏิบัติไปเรื่อยๆ จนทั้ง 20 ข้อนี้เกิดขึ้นพร้อมกันในลำดับจิตที่สืบต่อกัน จะเกิดเป็นมรรคญาณ และ ปัญญาญาณ เพราะทั้ง 20 ข้อนี้ คือ สติปัฏฐาน ๔

---

---

ทบทวนข้อปฏิบัติกรรมฐานหลังรู้จักอริยะสัจ ๔ แล้ว เพื่อเจริญรอยตามให้เข้าถึงซึ่ง คุณอันว่าด้วย วิชชาและจรณะ ของพระตถาคตเจ้า

---

---

วิธีทำสมาธิ ที่ ๑
- หายใจเข้า บริกรรม "พุท" หายใจออก บริกรรม "โธ" รู้เพียงว่า พุทโธ นี้คือ พุทธานุสสติ บริกรรมพุทโธ คือ ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้าทุกลมหายใจเข้าออก ทำจนลมหายใจคือพุทโธ ระลึกรู้จุดที่ลมผ่าน ปักหลักจิตจับรู้ลมอยู่ที่ ปลายจมูก หรือ หน้าอก หรือ ท้อง ก็ได้
- ไม่ไปต้องรู้จักฌาณ ไม่ต้องไปรู้จักญาณ จะสภาวะธรรมไรๆเกิดขึ้นก็ช่างมัน รู้แค่ทำให้มาก..ไม่ให้จิตหลุดจากพุทโธ
เมื่อลมหายใจอ่อนลงหรือขาดไปก็รู้ว่ามันอ่อนหรือขาดไปเท่านั้น เมื่อจิตสักแต่เพียงรู้ไม่บริกรรมแล้ว มีความสำเหนียกรู้อยู่ก็ให้สักแต่รู้ลมเข้าออกไปโดยสำเหนียกนั้น

---

วิธีทำสมาธิ ที่ ๒
สำเหนียกรู้ลมหายใจเข้าและออก ไม่ต้องบริกรรม เริ่มต้นผู้ที่หัดใหม่อาจจะรู้วิตกบริกรรมนึกตาม เช่น ลมหายใจเข้า ก็เกิดวิตกว่าหายใจเข้า เป็นต้น ก็ปล่อยมันไปไม่ต้องฝืน ไม่ต้องขัด บริกรรมตรึกนึกตามก็แค่รู้ว่าตนบริกรรมตรึกนึกตามเท่านั้น รู้ลมเข้าออกไปไม่ให้จิตหลุดจากลมหายใจ เมื่อลมหายใจอ่อนลงหรือขาดไปก็รู้ว่ามันอ่อนหรือขาดไปเท่านั้น เมื่อจิตสักแต่เพียงรู้ไม่บริกรรมแล้ว มีความสำเหนียกรู้อยู่ก็ให้สักแต่รู้ลมเข้าออกไปโดยสำเหนียกนั้น

---

วิธีทำสมาธิ ที่ ๓
สภาวะนี้เป็นมรรคล้วนๆ เป็นสภาวะที่เห็นตามจริงมาแล้วว่า ร่างกายนั้นเป็นเพียงธาตุ ๖ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ไม่มีความรู้สึกเป็นกองธาตุที่อาศัยกันอยู่รวมกันอยู๋เพื่อทำหน้าที่ของมัน และ วิญญาณธาตุหรือจิต ซึ่งจิตนี้แหละที่มันเข้าไปยึดครองธาตุ ๕ ทำให้ธาตุ ๕ ในกายนี้เป็นธาตุที่มีใจครองว่าเป็นเรา เป็นของเรา จิตมันรู้ทุกสิ่ง แต่มันรู้แค่สมมติ จิตรู้สิ่งใดสิ่งนั้นคือสมมติ เช่น เมื่อใดที่มี..วิตก-วิจาร คือ ความตรึกนึกคิด รู้สิ่งที่คิดแนบอารมร์สิ่งที่คิด..เมื่อนั้นคือสมมติทั้งสิ้น จิตเข้าถึงศรัทธาพละแล้วโดยเห็นตามจริงนั้น จิตเข้าถึงพุทโธตามจริงแล้วจึงจะทำได้
- รู้ว่าจิตรู้สิ่งใดสิ่งนั้นเป็นสมมติ เราจักเข้าถึงธรรมจริงจักถึงซึ่งความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ตามองค์สมเด็จพระทศพลเจ้านั้น คำบริกรรมพุทโธนี้ เป็นไปเพื่อการถึงซึ่งความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ตามรอยพระพุทธเจ้า เมื่อวิตกถึงพุทโธ คือ ความคิดชอบ อาศัยลมหายใจนี้เป็นฐานกำลังให้พุทโธมีกำลังมากให้เข้าถึงความมีจิตจดจ่ออันควรแก่งานได้ มีวิจารความแนบอารมณ์อยู่ที่ลมหายใจเข้าออกไม่หลุดจากลมหายใจไป
- หายใจเข้า บริกรรม "พุท" หายใจออก บริกรรม "โธ"
- ปักหลักรู้ลมหายใจเข้าและออกอยู่ที่ปลายโพรงจมูก ทำให้เหมือนตอที่ปักหลักอยู่ในน้ำที่ไม่ไหวติงไปตามลม แม้ลมหายใจจะแรงหรือเบา สั้นหรือยาว ลึกหรือตื้นผิวเผินก็ให้สักแต่รู้ตาม..แต่จิตไม่หลุดไม่ไหวติงไปตามลมหายใจที่พัดเข้าออกนั้นคงตั้งจดจ่ออยู่ที่ปลายโพรงจมูกนั้นรู้ผัสสะลมเข้าและออกพร้อมคำบริกรรมไป โดยพึงตั้งจิตรู้ว่า ลมหายใจเข้าและออกนี้ เป็นของจริงที่มีในกาย เป็นธาตุลมที่มีในกาย เป็นกายสังขาร เป็นสิ่งที่เนื่องด้วยกาย เป็นสภาวะธรรมจริงไม่ใช่สมมติที่เรานั้นรับรู้ได้ง่ายและรู้เห็นได้ตามจริง เมื่อน้อมจิตรู้ลมหกายใจเข้าออกก็เท่ากับให้จิตรู้สภาวะธรรมที่มีจริงๆของจริงที่มีในกายไม่ไปติดกับสมมตินี่หาการงานชอบให้จิต

---

---

วิธีเข้าสมาธิ ที่ ๑
ทำจิตให้เป็นสุขกายสบายใจ แล้วจึงทำสมาธิ เพราะสุขสร้างสมาธิ ซึ่งข้อนี้จะรู้แค่นักปฏิบัติเท่านั้นส่วนผู้ที่เรียนปริยัติจะมีผู้รู้น้อยมาก (พระตถาคตได้สอนไว้ในอนิสงส์สูตร)

---

วิธีเข้าสมาธิ ที่ ๒
ทำจิตให้ผ่องใสเป็นกุศล
โดยเจริญและแผ่เอา ศีล ทาน และ พรหมวิหาร ๔ มีจิตน้อมไปในการสละไปในทิศที่เรามองเห็นอยู่ก่อน แล้วแผ่ไปให้รอบตัว จนถึง 10 ทิศ จนถึงความแผ่ไปในแบบเจโตวิมุตติ อาศัยจิตที่พ้นจากอกุศลธรรมทั้งปวงนั้นแล้ว หากขณะที่แผ่หรือเมื่อแผ่เสร็จแล้วไปสักพักแต่ยังอกุศลให้กำเริบอยู่บ้าง นั่นแสดงว่าจิตยังเป็นกุศลไม่พอบ้าง ยังคงความเป็นโลกียะอยู่บ้าง

---

วิธีเข้าสมาธิ ที่ ๓
เจริญในจิตตานุสติปัฏฐาน จนทันสภาสวะจิตที่เกิดขึ้นก่อนที่จะปรุงแต่งหรือเสพย์มัน

---

วิธีเข้าสมาธิ ที่ ๔
เจริญเข้าสู่อุเบกขาจิต
เจริญเข้าสู่อุเบกขาจิต คือ ละความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีต่อทุกสิ่งทุกอย่างไปเสีย เพราะติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆไปก็มีแต่ทุกข์หาประโยชน์สุขไรๆไม่ได้

---

วิธีเข้าสมาธิ ที่ ๕
เจริญจิตเข้าสู่ปัสสัทธิ โดยตั้งเจตนาไว้ที่จะทำดังนี้
ก. ไม่ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่จิตรู้ทั้งปวงเพราะมันเป็นสิ่งสมมติทั้งหมด ไม่ว่ามันระนึกอะไร หวนระลึกสัญญาไรๆ ตรึกนึกคิดเรื่องใด เราก็แค่รู้ว่าอาสวะกิเลสมันปรุงแต่งสมมติขึ้นมาหลอกให้จิตรู้จิตเสพย์จิตหลงอีกแล้ว เราจักไม่ทำจิตให้หลงไปตามกิเลส มันเกิดขึ้นมาก็ช่างมัน มันจะปรุงแต่งอย่างไรก็ช่างมัน ไม่ให้ความสำคัญกับมัน มันเป็นแค่สภาวะธรรมหนึ่งที่ปรุงแต่งเกิดขึ้น ตั้งอยู่ แล้วดับไปตามหน้าที่และกิจของมันเท่านั้น ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราเพียงแต่รู้มันแต่คงสติสัมปะชัญญะไว้รู้ทันกายใจไม่เผลอไผลไปกับมัน มันจะเกิดขัดใจพอใจนั่นมันก็เป็นเรื่องของสิ่งสมมติที่มันปรึงแต่งหลอกล่อให้หลงตามเท่านั้น เราจักไม่ยึดเอาสิ่งสมมติเหล่านั้นมาเป็นที่ตั้งแห่งจิต เราจักตั้งรู้ของจริงอยู่คือพุทโธและลมหายใจเข้าออก หรือ รู้กิจการงานที่ทำอยู่ที่กำลังดำเนินไปในปัจจุบันเท่านั้น ไม่มีอื่นอีก มีสติสัมปะชัญญะสำรวจรู้ทันไม่ให้จิตเราลุ่มหลงไปกับสมมติอยู่เสมอๆ
ข. เจริญใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ แล้วพึงมีสติระลึกรู้ทัน กาย วาจา ใจ ตนอยู่เนืองๆ เช่น
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าเราจักเป็นผู้ที่พร้อมด้วยศีลอันงาม มีอินทรีย์สังวรณ์อยู่ ประครอง กาย วาจา ใจ ไม่ให้ก้าวล่วงในศีล มีกรรมบถ ๑๐ หรือ ศีล ๘
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าตนจักเป็นมิตรที่มีความเอ็นดูปารถนาดีต่อคนและสัตว์ทั้งปวง ระลึกรู้ทันกายใจตนไม่ทำตนให้เศร้าหมองไปผูกเวรพยาบาทใคร
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าไม่ให้ตนเป็นผู้ไม่ละโมบมักมากเห็นแก่ตัวเห็นแก่ได้ ทำจิตให้ตนนี้มีความเอื้อเฟื้อแบ่งปัน ด้วยผลจากความบริบูรณ์แห่ง ศีล และ พรหมวิหาร ๔ ที่เจริญมาดีแล้วนั้น เป็นต้น

อย่างนี้เป็นการเพียรละอกุศลที่ยังไม่เกิดหรือที่เกิดขึ้นแล้ว ยังกุศลให้เกิดขึ้น คงกุศลไว้ รักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อม ยังจิตให้เกิดปัสสัทธิ ด้วยสติสัมปะชัญญะสังขารโดยรอบดึงสมาธิให้เกิดขึ้น จนสลัดทิ้งซึ่งกิเลสนิวรณ์ทั้งปวง

---

---

อุบายวิธีเข้าสมาธิ ๑
ทำจิตให้เป็นสุขกายสบายใจ แล้วจึงทำสมาธิ เพราะสุขสร้างสมาธิ ซึ่งข้อนี้จะรู้แค่นักปฏิบัติเดท่านั้นส่วนผู้ที่เรียนปริยัติจะมีผู้รู้น้อยมาก (พระตถาคตได้สอนไว้ในอนิสงส์สูตร) ทีนี้เราจะเอาความสุขอันใดที่ทำให้ปราศจากความห่วงความยึดมั่นต่อสิ่งไรๆแล้วเกิดสมาธิได้ง่าย ก็ให้เจริญเข้าสู่พุทธานุสสติ ที่ว่าด้วยคุณแห่ง อระหัง ของพระพุทธเจ้า คำว่า อระหัง นี้มีความหมายว่าเป็นผู้ดับสิ้นซึ่งเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์โดยสิ้นเชิง โดยให้เราน้อมเอาความดับสิ้นแล้วซึ่งเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์ทั้งปวงของพระพุทธเจ้านั้นมาเป็นอารมณ์ แล้วกำหนดนิมิตว่าพระตถาคตเจ้านั้นได้ทรงแพร่ฉัพพรรณรังสีแห่งความเป็นอระหังนี้มาสู่เราให้หลุดพ้นตาม เมื่อไม่มีกิเลสก็ย่อมไม่มีสิ่งที่ติดข้องใจใดๆทั้งปวง ประดุจดั่งภาพพระพุทธเจ้าที่เขาถ่ายติดใต้ต้นพระศรีมหาโพธฺิ์ ซึ่งประกอบไปด้วยความสุขเบิกบานจากความสงบร่มเย็น ว่างหลุดพ้นจากความปรุงแต่งอันเศร้าหมองกายใจแล้ว มีจิตตั้งมั่นชอบ ให้ระลึกเอาความสุขนั้นมีเกิดขึ้นแก่ใจตนดังนี้

---

อุบายวิธีเข้าสมาธิ ที่ ๒
ทำจิตให้ผ่องใสเป็นกุศล
๑. เริ่มต้นให้เรารู้และเจริญในฐานที่มั่นอันทำให้จิตผ่องใสนั้นคือ ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ โดยให้ระลึกเอาคุณของพระพุทธเจ้าที่ว่าด้วย วิชชา(นิโรธ ความดับทุกข์) และ จรณะ(จรณะ ๑๕ ทำให้ อิทธิบาท ๔ บริบูรณ์) มาเป็นอารมณ์ พึงกำหนดนิมิตขึ้นว่า
ก. พระตถาคตเจ้านั้นได้ทรงเสด็จมาเบื้องหน้าเรา แล้วทรงเจริญวิชชาและจรณะให้เห็นในเบื้องต้นดังนี้ว่า
- ความเป็นผู้ยินดีในความปารถนา ไม่รู้จักหยุด ไม่รู้จักพอ ไม่รู้จักประมาณตน
- ความเป็นผู้เอาความสุขสำเร็จของตนไปผูกขึ้นไปกับผู้อื่น
- ความเป็นผู้มีเวรทั้งภายในและภายนอกตน
- ความเป็นผู้มีพยาบาททั้งภายในภายนอกตน
สิ่งเหล่านี้ย่อมนำความเร่าร้อนมาให้ เป็นอวิชชา คือ ความลุ่มหลงไม่รู้ แล้วเสพย์ตามอาสวะกิเลสปรุงแต่งไป เป็นเหตุปัจจัยให้เกิดทุกข์ทั้งปวง ทำให้ใจเศร้าหมอง
ข. แล้วได้ทรงพึงเจริญให้เห็นถึง ความไม่เร่าร้อน มีความแช่มชื่นใจ มีความอิ่มใจ เป็นสุขยินดี สงบร่มเย็นกายใจ
- จากความเป็นผู้ไม่ฝักใฝ่ใคร่ปารถนา เป็นผู้รู้จักหยุด รู้จักพอ รู้จักประมาณตนในการดำรงชีพทุกๆอย่าง
- จากความเป็นผู้ไม่เอาความสุขสำเร็จของตนไปผูกขึ้นไว้กับผู้อื่น
- จากความเป็นผู้ไม่มีเวรทั้งภายในและภายนอก
- จากความเป็นผู้ไม่มีพยาบาททั้งภายในและภายนอก
ค. จากนั้นให้น้อมระลึกถึงความที่เรานี้ได้ดำรงอยู่ในศีลธรรมอันงามข้อใดก็ได้ที่ทำให้เรามีสุขที่สุดเมื่อได้ทำ ระลึกถึงเป็นคนดีบริสุทธิ์ดุจผ้าขาวด้วยศีล เป็นที่รักใคร่เชิดชูของเทวดาและหมู่สัตว์ จะไปทางในทิศใดก็ปราศจากความหวาดกลัว หวาดระแวง เป็นสุขทุกที่ที่ไป ลองนึกดูสิว่าเมื่อเราบริสุทธิ์งดงามดีแล้วย่อมเป็นผู้ไม่มีศัตรู ไม่เป็นที่รังเกลียดต่อใคร ไม่ว่าจะไปที่ใดก็ไม่ต้องกลัวใครมาทำร้าย หรือกลัวใครมารู้ว่าเราทำไม่ดีแล้วยังความฉิบหายมาสู่เรา ไม่ต้องไปคอยจดจ้องกลัวใครจะดีกว่าตนเหนือตน ไม่ต้องไปแข่งขันกับใครให้เร่าร้อนมันเป็นสุขแค่ไหน ให้ระลึกเอาความรู้สึกทางใจในผลอย่างนั้นจนเกิดความรู้สึกยินดีที่ได้ทำในสิ่งนั้น จิตจะเป็นสุขโดยความไม่ยึดเอาสิ่งอันใดที่เป็นไปเพื่อความเบียดเบียนตนเองและผู้อื่น ยังความรื่นเริงใจให้เกิดขึ้นสังขารโดยรอบด้วยสติระลึกรู้อยู่ในกายใจตนอยู่เนืองๆไม่ลุ่มหลงไปตามสิ่งที่จิตตรึกนึกคิดเสพย์รู้อารมณ์จนเกิดความสงบจากกิเลสมีสมาธิเป็นผล
ง. จะเกิดปัญญาเห็นว่า ละเบียดเบียนได้ศีล ละโลภได้ทาน ละโมหะได้สุข,สงบ,ภาวนา ดังนี้
จ. จากนั้นให้น้อมระลึกถึงความที่เรานี้เป็นผู้มีใจกว้างดุจมหาสมุทรไม่มีที่สิ้นสุดมีจิตเอื้อเฟื้อแบ่งปันสงเคราะห์และสละให้ผู้อื่นตามสมควรตามสติกำลังเป็นเหตุให้ผู้อื่นถึงความสุขเพราะเรา โดยเมื่อเราสละให้แล้ว ก็ถือว่าไม่ใช่ของเราแล้ว เราจักไม่มาเสียใจ เสียดาย อยากได้คืนในภายหลัง
ฉ. โดยทั้งความไม่มีเวรพยาบาทและความมีจิตแบ่งปันสละให้ อาศัยความมีจิตเห็นว่าเขาเหล่านั้นประดุจดั่งบุพการี ญาตุสนิท มิตรสหาย หรือ สามี ภรรยา บุตร หลานบริวารทั้งหลายของเรา อันเราควรมีจิตเอ็นดูปารถนาดีน้อมไปในการสละต่อเขาโดยไม่ติดใจข้องแวะไรๆทั้งปวง ควรแบ่งปันสละให้ ควรยินดีในสุขที่เขาควรมีควรได้ไม่มีจิตอิจสาริษยาต่อเขา พึงเห็นเสมอเหมือนกันหมดไม้มีเว้น ไม่มีจิตอคติลำเอียงต่อผู้ใดด้วย เพราะรัก เพราะเกลียด เพราะกลัว เพราะไม่รู้ตามจริง เมื่อเราเจริญอยู่อย่างนี้ๆความเร่าร้อนย่อมไม่มี ย่อมเกิดแต่ความอิ่มเอมยินดีด้วยใจไม่เศร้าหมอง เราจักเห็นว่าจิตเรานี้สูงขึ้นแล่นเข้าสู่กระแสสันดานแห่งพระอริยะเจ้าแล้ว มันสุขอย่างนี้ มันยินดีอย่างนี้ ไม่ยึดมั่นถือมั่นให้มันหนักเป็นภาระกายใจ เมื่อเข้าถึงจิตที่มีลักษณะวางจากสิ่งสมมติทั้งปวง มันทำให้เราผ่องใส ผ่อนคลาย สงบร่มเย็นกายใจ เป็นสุบ เกิดจิตอันนิ่งจดจ่อควรแก่งานอย่างนี้

๒. เมื่อจิตผ่องใสดีแล้วด้วยเครื่องฟอกจิตตามข้อที่ ๑ ก็ให้พึงระลึกถึงคุณแห่ง อนุตโรปุริสทัมสารถิ ซึ่งพระพุทธเจ้าตรัสเสมอๆว่า ภิกษุในธรรมวินัยนี้จะไปยังที่ใดทิศใดย่อมแผ่ ศีล ทาน และ พรหมวิหารแบบเจโตวิมุตติ ไปทั่วทุกสารทิศไม่เว้นว่าง ดังนั้นแล้วจึงเป็นผู้ไม่กัวตายเพราะได้กระทำกุศล แห่ง ศีล ทาน ภาวนานั้นมาดีแล้ว จะไม่หยั่งลงนรกเป็นอันขาด แล้วที่พระพุทธเจ้าทรงฝึกให้ภิกษุทั้งหลายแผ่ไปคือวิโมกข์ ๘ นั่้นเอง
http://www.dharma-gateway.com/monk/preach/somdej/sd-259.htm (http://www.dharma-gateway.com/monk/preach/somdej/sd-259.htm)
http://www.dharma-gateway.com/monk/preach/somdej/sd-128.htm (http://www.dharma-gateway.com/monk/preach/somdej/sd-128.htm)
ดังนี้แล้วให้เราน้อมเอาคุณนั้นมาสู่ตนระลึกถึงพระพุทธเจ้าทรงเสด็จอยู่เบื้องหน้าแล้วเจริญปฏิบัติ ศีล ทาน พรหมวิหารเจโตวิมุุตติเป็นวิโมกข์ ๘ อยู่เบื้องหน้าเรา แล้วเรานั้นแผ่ตามพระองค์ไปตามฉัพพรรณรังสีของพระองค์ที่แผ่กระใจไปกว้างไกลในทิศต่างๆอย่างไม่มีที่สิ้นสุด เริ่มจากแผ่ไปให้รอบตัวเรา ไปจนถึง ๑๐ ทิศ จนถึงความแผ่ไปในแบบเจโตวิมุตติ อาศัยจิตที่พ้นจากอกุศลธรรมทั้งปวงนั้นแล้ว หากขณะที่แผ่หรือเมื่อแผ่เสร็จแล้วไปสักพักแต่ยังอกุศลให้กำเริบอยู่บ้าง นั่นแสดงว่าจิตยังเป็นกุศลไม่พอบ้าง ยังคงความเป็นโลกียะอยู่บ้าง

---

อุบายวิธีเข้าสมาธิ ๓
เจริญในจิตตานุสติปัฏฐาน จนทันสภาสวะจิตที่เกิดขึ้นก่อนที่จะปรุงแต่งหรือเสพย์มัน จะเกิดสมาธิปกคลุมด้วยสติสังขารโดยรอบทำให้จิตผ่องใสน้อมไปในการสละ ไม่หนักตรึงหน่วงจิต

---

อุบายวิธีเข้าสมาธิ ๔
เจริญเข้าสู่อุเบกขาจิต
๑. ละความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีต่อทุกสิ่งทุกอย่างไปเสีย เพราะติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆไปก็มีแต่ทุกข์หาประโยชน์สุขไรๆไม่ได้
๒. อนึ่ง..เมื่อมีสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่เราหวนระลึกถึงแล้วทำให้ใจเศร้าหมอง สิ่งเหล่านั้นมันเกิดขึ้นและล่วงเลยมาแล้ว มันเป็นอดีตไปแล้ว แต่อาศัยเจตนาวิตกไปหวนระลึกถึงสัญญาประกอบกับอาสวะกิเลส แล้วสังขารปรุงแต่งสมมติให้เกิดขึ้น สิ่นเหล่านั้นย่อมไม่มีอยู่จริงในปัจจุบัน ย่อมไปแก้ไขสิ่งไรๆไม่ได้แล้ว แม้เราจะเข้าไปตั้งความพอใจหรือไม่พอใจในสิ่งนั้นๆแต่มันก็เกิดขึ้นล่วงเลยมาแล้ว ไม่ว่าเราจะเป็น..สุข หรือ..ทุกข์ หรือ..เฉยๆ ไปกับสิ่งเหล่านั้น เราก็กลับไปแก้ไขหรือห้ามไม่ให้สิ่งเหล่านั้นเกิดขึ้นก็ไม่ได้ ดังนั้นแล้วเราควรวางเฉยกับมันยังดีเสียกว่าไปทุกข์กับมันให้เศร้าหมองใจเปล่า

---

อุบายวิธีเข้าสมาธิ ๕
เจริญจิตเข้าสู่ปัสสัทธิ โดยตั้งเจตนาไว้ที่จะทำดังนี้
ก. ไม่ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งที่จิตรู้ทั้งปวงเพราะมันเป็นสิ่งสมมติทั้งหมด ไม่ว่ามันระนึกอะไร หวนระลึกสัญญาไรๆ ตรึกนึกคิดเรื่องใด เราก็แค่รู้ว่าอาสวะกิเลสมันปรุงแต่งสมมติขึ้นมาหลอกให้จิตรู้จิตเสพย์จิตหลงอีกแล้ว เราจักไม่ทำจิตให้หลงไปตามกิเลส มันเกิดขึ้นมาก็ช่างมัน มันจะปรุงแต่งอย่างไรก็ช่างมัน ไม่ให้ความสำคัญกับมัน มันเป็นแค่สภาวะธรรมหนึ่งที่ปรุงแต่งเกิดขึ้น ตั้งอยู่ แล้วดับไปตามหน้าที่และกิจของมันเท่านั้น ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราเพียงแต่รู้มันแต่คงสติสัมปะชัญญะไว้รู้ทันกายใจไม่เผลอไผลไปกับมัน มันจะเกิดขัดใจพอใจนั่นมันก็เป็นเรื่องของสิ่งสมมติที่มันปรึงแต่งหลอกล่อให้หลงตามเท่านั้น เราจักไม่ยึดเอาสิ่งสมมติเหล่านั้นมาเป็นที่ตั้งแห่งจิต เราจักตั้งรู้ของจริงอยู่คือพุทโธและลมหายใจเข้าออก หรือ รู้กิจการงานที่ทำอยู่ที่กำลังดำเนินไปในปัจจุบันเท่านั้น ไม่มีอื่นอีก มีสติสัมปะชัญญะสำรวจรู้ทันไม่ให้จิตเราลุ่มหลงไปกับสมมติอยู่เสมอๆ
ข. เจริญใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ แล้วพึงมีสติระลึกรู้ทัน กาย วาจา ใจ ตนอยู่เนืองๆ เช่น
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าเราจักเป็นผู้ที่พร้อมด้วยศีลอันงาม มีอินทรีย์สังวรณ์อยู่ ประครอง กาย วาจา ใจ ไม่ให้ก้าวล่วงในศีล มีกรรมบถ ๑๐ หรือ ศีล ๘
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าตนจักเป็นมิตรที่มีความเอ็นดูปารถนาดีต่อคนและสัตว์ทั้งปวง ระลึกรู้ทันกายใจตนไม่ทำตนให้เศร้าหมองไปผูกเวรพยาบาทใคร
- ตั้งจิตทำไว้ในใจว่าไม่ให้ตนเป็นผู้ไม่ละโมบมักมากเห็นแก่ตัวเห็นแก่ได้ ทำจิตให้ตนนี้มีความเอื้อเฟื้อแบ่งปัน ด้วยผลจากความบริบูรณ์แห่ง ศีล และ พรหมวิหาร ๔ ที่เจริญมาดีแล้วนั้น เป็นต้น

อย่างนี้เป็นการเพียรละอกุศลที่ยังไม่เกิดหรือที่เกิดขึ้นแล้ว ยังกุศลให้เกิดขึ้น คงกุศลไว้ รักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อม ยังจิตให้เกิดปัสสัทธิ ด้วยสติสัมปะชัญญะสังขารโดยรอบดึงสมาธิให้เกิดขึ้น จนสลัดทิ้งซึ่งกิเลสนิวรณ์ทั้งปวง
(การที่จะเกิดกำลังความเพียรละอกุศลได้นี้ต้องมี ฉันทะอิทธิบา๔ ใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ และภาวนาก่อน ต้องหาฉันทะที่มีใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ ภาวนาของตนให้ได้ ให้พึงรู้ว่า รู้เป็นปัญญา ตื่นเป็นศีล เบิกบานเป็นทาน ละเบียดเบียนได้ศีล ละโลภะได้ทาน ละโมหะได้ภาวนา ผู้มีปัญญาเท่านั้นที่จะมี ศีล ทาน พรหมวิหาร๔ ภาวนาได้ เมื่อเราเป็นผู้รู้และตื่นจากสมมติเราย่อมเห็นคุณใน ศีล, ทาน, พรหทมวิหาร ๔, ภาวนา ว่าช่วยให้เรานี้ปหานกิเลสอย่างหยาบ อย่างกลาง จนถึงอย่างละเอียดได้ดีนัก แม้พระพุทธเจ้าก็เชิดชูผู้สังวรอยู่ดังนี้ เราทำได้นี้เราก็เป็นสัตบุรุษเป็ยบัณฑิตเลย)

---

---

หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน เทสนา เท่าที่พอจะจำได้ผสมกับความตรึกนึกอนุมานของตนที่พอจะหวนระลึกปรุงแต่งคำสอนของหลวงปู่ได้

๑. การเผยแพร่ธรรมไปต่างแดน ทำพระพุทธศาสนาให้คงอยู่สืบไป
เหมือนพระเจ้าอโศกมหาราชทรงส่งพระะรรมทูตไปเผยแพร่พระพุทะศาสนาให้กว้างไกลจนในยุคนั้นชมพุทวีปเป็นดินแดนแห่งพระพุทธศาสนาจนถึงวันนี้ แต่ตอนนี้เราถูกลัทธิอื่นแทรกแทรงจนพระพุทธศาสนาเริ่มเสื่อมและดับสูญ เราโชคดีที่เกิดมาเป็นคนไทยมาอยู่ในร่มเงาพระพุทธศาสนา มีแต่พระพุทธศาสนาเท่านั้นที่มีศีล เป็นศีลเครื่องกุศล เป็นศีลที่เป็นไปเพื่อความพ้นจากกิเลส
๒.ชีวิตความสุขสบายในทางโลก
ซึ่งความสุขทางโลกนี้ต้องอาศัยอามิสจากสิ่งที่เสื่อมสูญมีแต่วันผุพังย่อยสลายดับไปอยู่ทุกขณะ ไม่ว่าจะเป็นทีวี ตู้เย็น รถ เครื่องอยู่ เครื่องกิน เครื่องใช้ สัตว์หรือบุคคลที่ใคร่ปารถนา ที่นับวันก็จะมีแต่ผุพังเสื่อมสูญดับไป "พระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า ความสุขทางโลกหรือทางโลกียะนี้ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เพราะอาศัยสิ่งที่ไม่เที่ยงมาเป็นความสุขของตน"
๓. เห็นความวุ่นวายทางโลก
คนที่ยังหลงอยู่ก็ตะเกียกตะกายไขว่คว้าหาเอาความสุขจาก สิ่งที่ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เหล่านั้นมาครอบครองเพื่อความสุขทางโลกของตน ทั้งข้าวของเครื่องใช้ บุคคล สัตว์ สิ่งของไรๆ เมื่อตนยังไม่มีเสพย์ หรือ เมื่อมีแล้วเวลาผ่านไปไม่นานสิ่งเหล่านั้นก็ผุพังดับสูญไป ก็ตะเกียกตะกายฝักใฝ่พยายามหามาให้ได้อีก พอไม่ได้ก็ทุกข์ พอได้ก็สุข สุขจากการเสพย์สิ่งของภายนอกหรือจากคนภายนอก ที่ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตนหาความจีรังไม่ได้ บังคับให้เป็นดั่งใจไม่ได้
๔. เห็นทุกข์ในทางโลก
พอเมื่อเอาความสุขสำเร็จของตนไปผุกขึ้นไว้กับสิ่งของหรือคนอื่นภายนอกซึ่งเป็นของไม่เที่ยงก็เป็นทุกข์ หาสุขไม่ได้ สุขนั้นก็ไม่ยั่งยืนเพราะสิ่งเหล่านั้นมีแต่รอวันผุพังเสื่อมสูญสลาย แม้สิ่งเหล่านั้นจะยังไม่ผุพังสุญหายเมื่อเรายังมีชีวิตอยู่ แต่เมื่อเราตายไปแล้วก็เอาบุคคลหรือสิ่งของเหล่านั้นไปด้วยไม่ได้ คงมีเพียง ๒ สิ่งเท่านั้นที่เราแบกเอาสิ่งที่ติดตัวไปได้ คือ บุญกับบาป
๕. บารมีกรรมหรือ กรรมทายาท
จิตเรานี้ควรอบรมเจริญในกุศลผลบุญให้มาก มีศีล สมาธิ ปัญญา ทาน เพื่อสะสมให้ถึงความหลุดพ้น ดังนั้นเมื่อดำรงชีพอยู่ให้พึงเห็นว่า จิตนี้ขาดทุน หรือ ได้กำไร เมื่อเราดำรงในกุศลธรรม มีศีล สมาธิ ปัญญา และทาน อยู่มาก จิตก็ได้กำไร ไปเกิดบนสวรรค์ เกิดเป็นคน เกิดในภพภูมิที่ดี จนถึงความหลุดพ้น เมื่อจิตเราขาดทุนก็ตายไปลงนรก เป็นเปรต เกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน ทุกข์ทรมานในวัฏฏะสงสารไม่มีที่สิ้นสุด
๖. ศีล พรหมวิหาร ๔ ทาน
ศีลเป็นฐาน เป็นเครื่องแห่งกุศลทั้งปวง ทำให้ไม่ก้าวล่วงในบาป หลีกพ้นจากกิเลสตัณหา อาศัยเมตตาในการเอ็นดูปารถนาดีต่อผู้อื่นทำให้ตนมีจิตอันดีผ่องใสเป็นกุศลน้อมไปในการสละ ไม่ทำกายวาจาใจไปเบียดเบียนผู้อื่น มีจิตกรุณาสงเคราะห์แบ่งปันอยากให้ผุ้อื่นเป็นสุขพ้นจากทุกข์ มีการสละให้ตามกำลัง มีจิตมุทิตายินดีเมื่อเขาเป็นสุข ไม่อิจฉาเขา ไม่ซ้ำเติมเมื่อเขาเป็นทุกข์ มีจิตเป็นอุเบกขาวางเฉยไม่เร่าร้อนไปตามความพอใจยินดีและไม่พอใจยินดีของตน แลเห็นกรรมในกุศลและอกุศล กรรมดีและกรรมชั่ว ที่เป็นไปตามแต่การกระทำนั้นๆของตนและผู้อื่น ไม่ลำเอียงอคติ มีทานคือการสละให้เพื่อยังใจให้อิ่มเอมให้เต็ม เป็นสุข ทั้งการมีศีลคือละความเบียดเบียน ละโทสะมีความรักใคร่เอ็นดูหวังดี แบ่งปัน ยินดีต่อผู้อื่น ไม่ยินดียินร้ายจากการกระทำและผลที่ได้ไรๆจากผู้อื่น ถึงอภัยทาน
๗. ปัญญา, ศีล+เมตตา,  ทาน, สมาธิ
ให้เราเดินบนทางแห่งมรรค ๘ เพื่อถึงความหลุดพ้นทุกข์ เพียรเจริญปฏิบัติให้บริบูรณ์
ก. คนมีปัญญาจึงจะมีศีลและทานได้ เพราะมีปัญญาเห็นทุกข์เห็นอริยะสัจจ์ รู้เห็นสิ่งนี้ๆดีและสิ่งนี้ๆไม่ดีเท่านั้นจึงจะเกิดศีลและทานได้ คนที่ไม่มีปัญญาจะไม่รู้ดีรู้ชั่วทำให้เจริญในศีลและทานไม่ได้เลย เพราะแยกแยะถูกผิดไม่ได้
ข. ศีลและทาน จากปัญญา
- เพราะศีลเป็นความไม่เร่าร้อน เพราะไม่ต้องไปกลัวหวาดระแวงว่าใครจะมาทำร้ายหรือรู้ว่าตนทำผิด เพ่งเล็งอยากได้ของผู้อื่นหรือเหมือนคนอื่นเป็น คือความไม่เบียดเบียน เป็นการละการกระทำในสิ่งที่ไม่ดีอันเบียดเบียนผู้อื่นทางกายและวาจาไปอาศัยเมตตาทำให้ใจเว้นจากการหมายเบียดเบียนผู้อื่น
- เพราะทานเป็นความอิ่มเอมสุขใจในกุศล ทาน คือ การสละให้ ละความโลภมีจิตสงเคราะห์ให้เป็นทาน อาศัยผลแห่งทานนี้เป็นตัวสร้างความอิ่มเอมเป็นสุขเต็มกำลังใจให้เรา เพราะได้สละให้ผู้อื่นแล้วความเบิกบานใจในการได้ช่วยเหลือผู้อื่นตามสติกำลังย่อมเกิดขึ้น หรือการได้ถวายภัตราหารใส่บาตรแก่ภิกษุสงฆ์ ได้ทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา บุญย่อมเกิดขึ้น ยังความอิ่มใจเป็นสุขร่มเย็นกายใจให้เกิดขึ้น
(โดยส่วยตัวของจากการเจริญปฏิบัติในศีลและทานของเราแล้วทำให้รู้เห็นว่าจะเกิดสติสัมปะชัญญะระลึกรู้ทันกายใจตนสังขารโดยรอบให้ดำรงอยู่ในทางกุศลดีงามไม่ก้าวล่วงในศีลและทานนั้นไปทุกขณะเพื่อความบริสุทธิ์บริบูรณ์แห่งศีลนั้นจนรู้สึกได้เลยว่าเกิดสมาธิปกคลุมกายใจตนอยู่ทุกขณะด้วยผลจากความตั้งจิตมั่นเพียรเจริญทำในศีลเครื่องแห่งกุศลนั้น)
ค. เมื่อมีศีลและทานบริบูรณ์ กายใจก็บริบูรณ์ สร้างความไม่เร่าร้อนเป็นสุขสงบยังผลให้กายใจตนเกิดสมาธิชอบเป็นกุศล ทำให้จิตให้ว่างจากความปรุงแต่งฟุ้งซ่านจากกิเลสเครื่องร้อยรัดดั่งไฟอันเร่าร้อน เมื่อมีการอบรมจิตด้วยเครื่องแห่งกุศลทั้งหลายให้มีจิตตั้งมั่นชอบควรแก่งาน

- เมื่อเพียรเจริญในข้อ ก,ข,ค จนเกิดกุศลสมาธิในกาลทุกเมื่อจนทำให้เกิดความรู้เห็นตามจริง ก็จะเกิดปัญญาตัดขาดสิ้นเพลิงกิเลสทั้งปวง

- ศาสนาพุทธ คือ ศาสนาของ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน
ก. รู้ คือ ปัญญา.. รู้ถูก-ผิด, รู้จักดี-ชั่ว, รู้กุศล-อกุศล รู้ความเบียดเบียนทำร้ายผู้อื่น-ไม่เบียดเบียนทำร้ายผู้อื่นเป็นสันติ
ข. ตื่น คือ ศีล..เจริญในกุศลไม่เบียดเบียนผู้อื่น
ค. เบิกบาน คือ ทาน ความอิ่มเอมเป็นสุขเบิกบานพ้นจากกิเลสความลุ่มหลงยินดีเมื่อได้ทำได้สละให้ ด้วยหวังว่าเขาจะเป็นสุขจากการให้ของเราโดยไม่หวัลสิ่งตอบแทนคืน ให้แล้วไม่มานึกเสียใจเสียดายในภายหลัง ด้วยเหตุอย่างนี้ๆทำให้มันเต็มกำลังใจเรามีพละ มีบารมีทาน ยังผลให้บุญทานเกิดเป็นความอิ่มใจเป็นสุข
๘. ธาตุ ๖
กายเรานี้ประกอบด้วยธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ รวมกันเกิดขึ้น มีวิญญาณธาตุเป็นตัวรู้ อาศัยวิญญาณธาตุนี้แหละเป็นตัวเข้าไปยึดครองธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ที่รวมกันเป็นรูปร่างต่างๆขึ้นจึงเห็นเป็นแขนเป็นขาเป็นหน้าเป็นตาเป็นร่างกาย
- เมื่อตาผัสสะรูป มันจึงเห็นว่าเป็นคนนั้นคนนี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ พอใจไม่พอใจในรูปที่เห็นนั้น ไม่มีวิญญาณก็ไม่รู้สิ่งที่เกิดทางตา ไม่มีความพอใจไม่พอใจ
- เมื่อหูผัสสะเสียง
มันจึงรู้ว่าเป็นเสียงของคนนั้นคนนี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ พอใจไม่พอใจในเสียงที่ได้ยินนั้น ไม่มีวิญญาณก็ไม่รู้สิ่งที่เกิดทางหู ไม่มีความพอใจไม่พอใจ
- เมื่อจมูกผัสสะกลิ่น
มันจึงรู้ว่าเป็นกลิ่นของสิ่งนั้นสิ่งนี้ กลิ่นหอม กลิ่นเหม็น พอใจไม่พอใจในกลิ่นที่ได้รู้ ไม่มีวิญญาณก็ไม่รู้สิ่งที่เกิดทางจมูก ไม่มีความพอใจไม่พอใจ
- เมื่อลิ้นผัสสะรส
มันจึงรู้ว่าเป็นรสของสิ่งนั้นสิ่งนี รสหวาน รสเค็ม พอใจไม่พอใจในเสียงที่ได้ยินนั้น ไม่มีวิญญาณก็ไม่รู้สิ่งที่เกิดทางลิ้น ไม่มีความพอใจไม่พอใจ
- เมื่อกายผัสสะสิ่งที่มากระทบกาย
มันจึงรู้ว่าเป็นของสิ่งนั้นสิ่งนี้มาถูกมากระทบ เจ็บ ปวด สบายกาย พอใจไม่พอใจในเสียงที่ได้ยินนั้น ไม่มีวิญญาณก็ไม่รู้สิ่งที่เกิดทางลิ้น ไม่มีความพอใจไม่พอใจ

วิญญาณธาตุ มันทำหน้าที่แค่รู้เท่านั้น จึงทำให้เราเจ็บเป็น ปวดเป็น ไม่สบายกายสบายใจได้เพราะกายมันไม่มีความรู้สึกอะไรมันเป็นแค่ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ที่นับวันก็เสื่อมผุพังสลายไปแต่อาศัยวิญญาณธาตุนี้เข้าไปยึดครองว่าเป็นนั่นเป็นนี่เป็นแขน เป็นขา เป็นกาย เป็นตน มันจึงเจ็บเป็น ปวดเป็น ปวดแขน ปวดขา ดังนี้
พอเราตายธาตุ ๕ ก็ไร้ใจครองก็ผุพังเน่าสลายดับไป มันไม่ได้ติดตามเราไปด้วยเหมือนบุญกรรม แล้วจะเอาจิตไปยึดเอาสิ่งใดกับธาตุทั้ง ๕ นั้นได้ จิตเดิมเรานี้ก่อนที่มันจะมาเข้ายึดครองกองธาตุ ๕ ที่ดำรงอยู่ในปัจจุบันนี้ ชาติก่อนมันเกิดเป็นคน เป็นสัตว์ ไปยึดเอาธาตุขันธ์อื่นมาไม่รู้ตั้งเท่าไหร ดังนั้นธาตุ ๕ นี้เราจึงไม่ควรยึดมั่นถือมั่นว่าเป็นเราเป็นเขา ไม่ควรเอาใจเข้ายึดครอง

จำได้เพียงเท่านี้ แต่รู้ว่าหลวงปู่ได้สอนให้ไม่ยึดวิญญาณธาตุด้วยแต่ตอนนั้นทำสมาธิไปด้วยทำให้ไม่ได้ฟังหลวงปู่ชัดเจนหากเขียนเพิ่มเติมลงไปจะบิดเบื่อนคำสอนได้จึงละไว้ก่อน

ในขณะที่เขียนบันทึกคำสอนหลวงปู่อยู่นี้มีวิตกเกิดขึ้นว่า ความไม่ยึดเอาวิญญาณธาตุ หากตามที่เขียนมาทั้งหมดความเป็นไปได้ในการไม่ยึดนั้น เราก็เกิดความอนุมานคาดคะเนจากคำสอนของหลวงปู่ผสมกับสิ่งที่ตนได้รู้เห็นสัมผัสมาดังนี้คือ
๑. วิญญาณธาตุนี้ มันแค่ทำหน้าที่รู้แล้วยึดครองกายธาตุ เราจึงเจ็บปวดเป็นนั่นเป็นนี่ได้ ละตัวรู้ตัวยึดนั้นเสียไม่ให้ความสำคัญมั่นหมายของใจกับวิญญาณธาตุนั้นอีก เพราะวิญญาณูาตุไม่มีเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่ควรยึดไปว่าเป็นเรา มีเราในวิญญาณธาตุ มันแค่มีไว้ทำหน้าที่รู้เท่านั้น ไม่ได้มีไว้ยึด เรา มันจะเข้าไปยึดครองสิ่งใดเราก็ไม่ต้องไปยึดตามมัน เราก็จะไม่มีความยึดครองสิ่งใดอีก
๒. วิญญาณธาตุนี้ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่จิตเดิมแท้ ไม่ได้ติดตามเราไปด้วยเมื่อตาย มันแค่เกิดขึ้นมาทำหน้าที่รู้และยึดในธาตุขันธ์กองนี้เท่านั้น
๓. ด้วยวิญญาณธาตุนี้มันเกาะเกี่ยวยึดมั่นไปทั่ว ไม่ว่าจะเป็นสิ่งไรๆที่มันรู้มันก็ยึดมั่นเป็นทุกข์เป็นอุปาทาตทั้งหมด ก่อนที่มันจะมายึดในธาตุ ๕ ทึ่เป็นร่างกายในปัจจุบันนีั ชาติก่อนมันก็เข้ายึดในธาตุ ๕ กายอื่นๆที่เข้าไปครองไปทั่ว ไม่ว่าจะเกิดเป็นหมา แมว ไก่ นก หนอนในขี้ หนอนพยาธิ คางคก จิ้งจก มันก็เข้าไปยึดครองในกายนัันทั้งหมด นี่น่ะวิญญาณธาตุเราเข้าไปยึดมั่นถือมั่นไม่ได้เลยมันรู้มันยึดมันลุ่มหลงไปมั่วไม่มีที่สิ้นสุด หากเข้ายึดวิญญาณธาตุว่ามันเป็นเราเป็นของเรา เป็นของเที่ยงแล้ว ก็ไม่รู้ว่ามันจะพาเราไปยึดเอากายสกปรกสัตว์เดรัจฉานตัวไหนอีก ดังนั้นเราควรละมันไปเสียอย่าให้ความสำคัญไรๆกับมันอีก มันไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง เป็นทุกข์
๔. จิต หรือ วิญญาณธาตุในปัจจุบันชาตินี้ไม่ใช่จิตเดิม จิตเดิมนี้มีความเกิดขึ้นมารู้มายึดครองธาตุขันธ์ในอดีตชาติแล้วมันก็ดับสูญสลายไปแล้วพร้อมธาตุขันธ์ในอดีตชาตินั้น มาไม่รู้กี่ภพกี่ชาติ อาศัยปัจจัยหรือกรรมอันสืบต่อให้เป็นปัจจัยให้เกิดจิตใหม่ยึดครองขันธ์ใหม่ขึ้นมาซึ่งไม่ใช่สิ่งเดิม จิตนี้จึงไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง มันเกิดมันดับสูญไปของมัน ก็เมื่อเราตายวิญญาณและธาตุขันธ์มันก็ตายไป วิญญาณธาตุที่เราในปัจจุบันภพชาตินี้ก็ตายไปดับไป แล้วก็เป็นจิตใหม่เกิดขึ้น ซึ่งจิตใหม่นี้มันก็อยู่ไปในปัจจุบันภพของมัน แล้วก็ดับ ณ ที่นั้น พอจะมาเกิดใหม่ มันก็เป็นจิตตัวใหม่ที่ครองธาตูขันธ์ตัวใหม่
เหมือนดั่ง พระนาคเสนตอบพระเจ้ามิลินเรื่อง จากนมโค -> มาเป็นนมเปรี้ยว -> มาเป็นเนย หรือ จากเด็กเป็นผู้ใหญ่เป็นคนเดียวกันหรือคนละคนกัน ทั้งหมดเป็นคนละคน คนละจิต แต่อาศัยเหตุปัจจัยเกิดดับสืบต่อให้เป็นไป จิตและธาตุขันธ์ในตอนเด็กดับไปแล้ว จิตและธาตุขันธ์ในตอนใหญ่จึงเกิดขึ้น อาศัยสัญญาอุปาทานแห่งจิตเท่านั้นจึงเห็นว่าเป็นเราเป็นคนคนเดียวกัน
๕. ตามที่หลวงพ่อเสถียรสอนว่า วิญญาณธาตุคือจิต จิตมันทำหน้าที่รู้เท่านั้น มันรู้ทุกอย่างแต่รู้แค่สมมติ ยึดจิตก็ยึดสมมติหลงสมมติ ละความยึดมั่นในตัวรู้นั้นเสีย ปล่อยมันไปทำหน้าที่อันควรของมันไปเราแค่ใช้มันรู้แต่ไม่ยึดมันว่าเป็นเรา ว่าเที่ยง ว่ามีตัวตน มันเป็นตัวทุกข์ หากยึดจิตก็เท่ากับเรายึดสมมติไม่รู้ตามจริงได้เลย

หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน เทสนา เท่าที่พอจะจำได้ผสมกับความตรึกนึกอนุมานของตนที่พอจะหวนระลึกปรุงแต่งคำสอนของหลวงปู่ได้

๖. หากตามวิชาธาตุของหลวงปู่สุก ไก่เถื่อน ท่านว่าอากาศมีมากในจิตหรือวิญญาณธาตุให้ใช้อากาศที่มีสภาพว่างไม่มีประมาณสลายวิญญาณธาตุ ไม่ยินดียินร้ายกัยสิ่งใดๆทั้งสิ้น ประดุจพระตถาคตตรัสสอนแก่พระราหุลเถระใน ราหุโลวาทะสูตร ว่า ทำกายใจให้เป็นสภาพว่างไม่ยึดเอาสิ่งใดทั้งปวงเหมือนดั่งอากาศธาตุที่มีแต่ความว่างไม่มีความพอใจยินดี-ไม่พอใจยินดี ชอบ ไม่ชอบ รักหรือรังเกลียดต่อสิ่งใดๆทั้งสิ้น

---

---

ในวันนี้หลังจากที่กลับมาจากฟังเทศน์ของหลวงปู่ เราได้เพียรเจริญสมาธิ ทบทวนพิจารณาธรรมของหลวงปู่อยู่เนืองๆตั้งแต่กลับจากวัดในวันที่ 20/2/58 เวลาประมาณ 14.00 น. ก็เริ่มเกิดความปิติอิ่มเอมไม่ฟุ้งซ่าน มีปัสสัทธิความสงบร่มเย็นกายใจโล่งเบาเป็นสุขเต็มกำลังใจ นิ่ง ว่าง ไม่ครองกาย ไม่ครองอาการทั้ง ๓๒ ไม่ครองธาตุ ๖ ไม่มีสิ่งใดที่เป็นเรา เป็นของเรา ไม่มีสิ่งใดที่จะบังคับให้เป็นไปดั่งใจได้ ไม่มีตัวตน ไม่เห็นความเที่ยงแท้ยั่งยืนในโลกียะสุข สุขในโลกียะประกอบด้วยทุกข์ สุขในโลกียะไม่มีในตนไม่เกิดเฉพาะตน-แต่เป็นสุขที่อาศัยสิ่งภายนอก เป็นความสุขความสำเร็จที่ฝากขึ้นไว้กับคนอื่นหรือสิ่งอื่นๆที่กำลังจะเสื่อมสูญสลายไป ไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน หาความสุขใดๆไม่ได้เลยนอกจากทุกข์ นี่หนอสุขทางโลกียะคงเข้าได้กับคำสอนที่ว่า สุขบนทุกข์ ทุกข์เท่านั้นที่เกิด ทุกข์เท่านั้นที่ดับ

ได้หวนระลึกถึงคำสอนครูอุปัชฌาย์ทั้ง 2 ท่านคือ ธรรมปฏิบัติที่เราได้เจริญมาดีแล้วนี้ทั้งตามที่ที่หลวงพ่อเสถียร และ หลวงปู่บุญกู้ พระอรหันต์ทั้ง ๒ องค์ ที่เราได้ขอฝากตัวท่านเป็นศิษย์ขอท่านเป็นพระอุปัชฌาย์สอนกรรมฐานซึ่งท่านก็ยินดีรับไว้ด้วยดี แล้วเมื่อนำพระธรรมคำสอนท่านทั้ง 2 องค์มาเจริญปฏิบัติก็ยังผลให้เกิดคุณเป็นอันมาก เป็นคำสอนง่ายๆไม่มากมาย แค่เพียงเราเพียรปฏิบัติ แต่ไม่ยึดมั่นไม่ตั้งความใคร่ปารถนาในธรรมใดๆ ไม่ยึดมั่นใส่ใจไม่ให้ความสำคัญใน ฌาณ ญาณ เจริญด้วยเพียงให้จิตตั้งมั่นให้รู้เห็นตามจริงได้บ้าง โดยหวังเพียงให้ตนได้เห็นแลพะรู้ธรรมตามจริงตามที่พระพุทธเจ้าสอนเป็นทางเพื่อออกจากทุกข์เท่านั้น คอยพิจารณาโดยอนุโลม ปฏิโลม เจริญศีลและทานให้บริสุทธิ์ มีอินทรีย์สังวร ตั้งมั่นในพละ ๕ เดินบนทางแห่งมรรค ๘ นี่แหละเป็นฐานให้โพชฌงค์ ๗ บริบูรณ์ แล้วสิ่งใดที่ควรในธรรมทั้งปวงมันก็จะมาเอง เห็นเอง ถึงเอง จะรู้และเข้าถึงได้ไม่มากก็น้อยตามแต่บารมีที่สะสมมา

ธรรมปฏิบัติที่สลายรูปขันธ์

๑. ศีล + ทาน
๒. พุทธานุสสติ + อานาปานสติ (ให้เจริญตั้งไว้เป็นเบื้องหน้าเป็นฐานที่ตั้งแห่งสติและสมาธิให้ถึงจิตตั้งมั่นควรแก่งาน)
๓. ทวัตติงสาการ (ให้เห็นกายในกายตนจนคลายอุปาทานลงมาบ้าง)
๔. ธาตุ ๖ (เห็นร่างกายอวัยวะน้อยใหญ่ในอาการทั้ง ๓๒ นี้สงเคราะห์ลงเป็นธาตุ ๕ แต่อาศัยวิญญาณธาตุที่เข้าไปยึดครอง)
๕. มรณะสติ (พึงเห็นว่าตนจักตาย พึงคิดว่าตนเป็นคนตาย พึงเห็นว่าเราจะต้องทิ้งกายนี้ไป หากจะตายก็ควรเร่งเพียรให้รู้ธรรม)
๖. อสุภะกรรมฐาน (เมื่อตายแล้วศพเราก็ไม่มีใจครอง ธาตุ ๖ ก็ไม่มีความรู้สึก เมื่อยังชีพอยู่ก็ค่อยๆเสื่อมไป เมื่อตายก็ยิ่งเน่าสลายไปในที่สุด เจริญเห็นอวัยวะตนเน่าเปื่อยย่อยสลายไปจนเป็นธาตุ แล้วก็สลายธาตุดับไปให้หมด)
๗. เห็นไตรลักษณ์ คือ อนิจสัญญา อนัตตาสัญญา ทุกข์

การดับสลายธาตุ โดยสมเด็จพระญาณสังวร

เครื่องกำจัดวิจิกิจฉา

ท่านแสดงว่าธาตุกรรมฐานนี้เป็นเครื่องกำจัดนิวรณ์ข้อวิจิกิจฉา คือความเคลือบแคลงสงสัย

อันวิจิกิจฉาคือความเคลือบแคลงสงสัยนั้น ย่อมมีมูลฐานตั้งอยู่บนตัวเรา ของเรา และเมื่อมีตัวเราก็ย่อมจะมีความเคลือบแคลงสงสัยในตัวเราของเรา ในอดีตบ้าง ในอนาคตบ้าง ในปัจจุบันบ้าง ฉะนั้น ตัวเราของเรานี้เอง จึงเป็นที่ตั้งแห่งความเคลือบแคลงสงสัยทั้งหลายเป็นส่วนมาก หรือเป็นส่วนใหญ่ซึ่งเป็นนิวรณ์ และตัวเราของเรานี้ก็ตั้งขึ้นที่กายนี้นั้นเอง กล่าวคือยึดถือกายนี้ และโดยเฉพาะก็คือเป็นตัวเราของเรา

ฉะนั้นเมื่อมาพิจารณาแยกธาตุออกไปเสียว่าโดยที่แท้แล้ว ความที่สำคัญหมายยึดถือว่าเป็นก้อนเป็นแท่ง จนถึงเป็นที่ตั้งแห่งความยึดถือสำคัญมั่นหมายว่าเป็นตัวเราของเรานั้นหาได้มีไม่ มีสักแต่ว่าธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม และธาตุอากาศ ทั้ง ๕ นี้เท่านั้น

และเมื่อธาตุทั้ง๕ นี้ประกอบกันอยู่ ชีวิตก็ย่อมตั้งอยู่และเมื่อชีวิตตั้งอยู่จึงหายใจเข้าหายใจออกได้ เดินยืนนั่งนอนได้ และก้าวไปข้างหน้า ถอยไปข้างหลังเป็นต้นได้  อาการทั้งหลายในร่างกายนี้ คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนังเป็นต้น ต่างก็ปฏิบัติหน้าที่ของตนๆ และยังดำรงอยู่

แต่เมื่อธาตุที่ประกอบกันเข้าเป็นกายอันนี้แตกสลาย ดังที่ปรากฏ ดับลม ลมหายใจเข้าออกนั้น หายใจเข้าแล้วไม่ออก หายใจออกแล้วไม่เข้า ขาดสันตติคือความสืบต่อ ดับลม เมื่อความดับลมปรากฏขึ้น ธาตุไฟก็ดับ เมื่อธาตุไฟดับ ธาตุน้ำธาตุดินก็เริ่มเน่าเปื่อยเหือดแห้งเสื่อมสลายไป เพราะฉะนั้นความสิ้นชีวิตก็ปรากฏ และเมื่อความสิ้นชีวิตปรากฏ ร่างกายนี้ที่เป็นร่างกายที่มีชีวิตก็กลายเป็นศพ

ป่าช้า ๙

และศพนั้นเมื่อเป็นศพที่เขาทิ้งไว้ในป่าช้าดังในสมัยโบราณ เมื่อพิจารณาดู หรือเมื่อนึกดูถึงสภาพของศพ ก็ย่อมจะปรากฏว่า เมื่อเป็นศพที่ตายวันหนึ่ง สองวัน สามวัน ก็ย่อมจะมีสีเขียวน่าเกลียด และจะมีสัตว์ต่างๆมาจิกมากัดกิน และเมื่อเป็นดั่งนี้ก็จะเป็นศพที่เป็นโครงร่างกระดูก มีเนื้อเหลือติดอยู่ มีเส้นเอ็นรึงรัด และเมื่อปล่อยทิ้งไปยิ่งไปกว่านี้ก็จะไม่มีเนื้อเหลือ แต่ยังเป็นโครงร่างกระดูกที่มีเส้นเอ็นรึงรัด และต่อจากนั้นเส้นเอ็นที่รึงรัดก็จะหมดไป เน่าเปื่อยไป โครงกระดูกที่ประกอบกันอยู่นั้นก็จะเริ่มกระจัดกระจาย กระดูกขาก็จะไปทางหนึ่ง กระดูกแขน กระดูกตัว กระดูกบั้นเอว กระดูกซี่โครง กระดูกบ่า กระดูกคอ ฟัน ศีรษะ ก็จะไปทางหนึ่ง จึงกลายเป็นกระดูกหรือเป็นอัฏฐิที่มีสีขาว และกระดูกนั้นเมื่อนานไปๆก็จะมารวมกันป่นเข้าเป็นกองๆ พ้นปีออกไป และเมื่อนานไปๆ นั้น ก็จะผุป่นละเอียดไปหมด ก็เป็นอันว่าร่างกายอันนี้ก่อนแต่มาประชุมกันเป็นชาติคือความเกิด ก็ไม่มี

และเมื่อธาตุทั้งหลายมาประชุมกันเข้า คือธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ ธาตุลม ธาตุอากาศคือช่องว่าง และวิญญาณธาตุคือธาตุรู้ มาประกอบกันเข้า ความตั้งครรภ์ของมารดาก็ปรากฏขึ้น และก็เริ่มชาติคือความเกิด จนถึงเมื่อคลอดออกมาเป็นชาติ คือความเกิดที่ปรากฏ ดำรงชีวิตอยู่ก็โดยที่ธาตุทั้ง ๖ นี้ประกอบกันอยู่ และก็แปรปรวนเปลี่ยนแปลงไปในทางเจริญ คือเป็นวัยเด็กเล็ก เด็กโต เป็นหนุ่มเป็นสาว เป็นผู้ใหญ่ แล้วก็แปรปรวนเปลี่ยนแปลงไปในทางเสื่อม ก็เป็นความแก่ที่ปรากฏ

จนถึงในที่สุดวิญญาณธาตุคือธาตุรู้ ก็จุติคือเคลื่อน เมื่อเป็นดั่งนี้บรรดาธาตุ ๕ ที่ไม่รู้นั้น ที่รวมกันอยู่ก็แตกสลาย ดังที่ปรากฏเป็นความดับลมเป็นต้น ดั่งที่กล่าวแล้ว เมื่อเป็นเช่นนี้ ร่างกายอันนี้ก็เริ่มแตกสลาย แล้วก็ไปจนเป็นกระดูก แล้วก็เป็นกระดูกผุป่นในที่สุดก็เป็นอันว่าก็ถึงภาวะที่เรียกว่าไม่มีเหมือนอย่างเดิม เดิมก็ไม่มี และเมื่อมีชาติคือความเกิด ตั้งแต่เริ่มปฏิสนธิขึ้นในครรภ์ของมารดา จนถึงสิ้นชีวิตในที่สุด แล้วในที่สุดเมื่อกระดูกผุเปื่อยไปหมดแล้วก็กลับไม่มีเหมือนอย่างเดิม

อนิจจะ ทุกขะ อนัตตา

เพราะฉะนั้น จึงเป็นสิ่งที่ตรัสสอนให้พิจารณา ว่านี้คืออนิจจะคือความไม่เที่ยง ที่ปรากฏเป็นความเกิดเป็นความดับ จึงปรากฏเหมือนอย่างว่าเป็นสิ่งที่ขอยืมเขามาตั้งอยู่ชั่วกาล และปรากฏว่า เดิมก็ไม่มี แล้วก็มีขึ้น แล้วก็กลับไม่มีเหมือนอย่างเดิม ดั่งนี้เป็นอนิจจะคือความไม่เที่ยง และเพราะความไม่เที่ยงดั่งนี้จึงชื่อว่าเป็นทุกข์ เพราะเหตุว่าถูกความไม่เที่ยงคือความเกิดดับนี้บีบคั้นอยู่ตลอดเวลา จึงตั้งอยู่คงที่ไม่ได้ ต้องแปรปรวนเปลี่ยนแปลงไปจากเกิดจนถึงดับ และเมื่อเป็นดั่งนี้จึงเป็นอนัตตา คือไม่ใช่เป็นตัวเราของเรา เพราะบังคับให้เป็นไปตามความปรารถนามิได้

เมื่อบังคับให้เป็นไปตามปรารถนามิได้ เพราะเหตุว่าต้องเกิดต้องดับ ต้องแปรปรวนเปลี่ยนแปลงไปดั่งนั้น จึงขัดแย้งต่อความเป็นอัตตาที่ยึดถือ และเพราะเหตุที่ตนบังคับให้เป็นไปตามความปรารถนามิได้ต้องเกิดดับ ต้องแปรปรวนเปลี่ยนแปลงไป จึงเป็นของที่ว่างเปล่าจากสาระแก่นสาร เป็นของที่ว่างเปล่าจากความเป็นตัวเราของเรา ความเป็นตัวเราของเรานั้นเป็นความยึดถือไว้เท่านั้น ไม่ใช่เป็นสัจจะคือความจริง ความจริงนั้นก็คือไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา

สามัญลักษณะของสังขารทั้งปวง

เพราะฉะนั้น สติปัฏฐานแม้ในข้อกายานุปัสสนา พิจารณากาย ที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้นี้ เมื่อตรัสสอนให้กำหนดพิจารณาดูลักษณะของกาย กำหนดลักษณะ หรือเรียกว่ากำหนดรูปธรรมก็ได้ กำหนดรูปลักษณะของลมหายใจเข้าออก ของอิริยาบถใหญ่ อิริยาบถน้อย ของอาการ ๓๑ หรือ ๓๒ ของธาตุ ตลอดจนถึงของศพ ตั้งแต่เริ่มตาย จนถึงเสื่อมสลายไปหมดในที่สุด เป็นการตรัสสอนให้กำหนดรูปลักษณะ

เมื่อตรัสสอนให้กำหนดรูปลักษณะ ดั่งนี้ ย่อมจะทำให้มองเห็นสัจจะคือความจริง ซึ่งเป็นสามัญลักษณะ คือเป็นลักษณะที่ทั่วไปของสังขารทั้งปวง อันได้แก่ อนิจจลักษณะ ลักษณะที่ไม่เที่ยง ทุกขลักษณะ ลักษณะที่เป็นทุกข์  อนัตตลักษณะ ลักษณะที่เป็นอนัตตามิใช่ตัวตน ทำให้ อนิจจตา ความเป็นของไม่เที่ยง ทุกขตา ความเป็นทุกข์  และ อนัตตตา ความเป็นอนัตตา ปรากฏขึ้น ดั่งนี้จึงเป็นตัวปัญญาวิปัสสนา ปัญญาที่รู้แจ้งเห็นจริง ในอนิจจลักษณะ ทุกขลักษณะ อนัตตลักษณะ ในอนิจจตา ทุกขตา อนัตตา

เมื่อเป็นดั่งนี้ จึงเป็นไปเพื่อวิปัสสนาปัญญา อันตั้งขึ้นจากสมาธิที่กำหนดรูปลักษณะของกาย สมาธิที่ตั้งกำหนดรูปลักษณะของกายตามที่ตรัสสอนนี้ จึงเป็นวิธีที่ให้ได้วิปัสสนาปัญญา

ในสามัญลักษณะ เป็นตัวปัญญาดังที่ตรัสเอาไว้ว่า ตามเห็นเกิด ตามเห็นดับเป็นธรรมดา ตามเห็นทั้งเกิด ตามเห็นทั้งดับเป็นธรรมดา ดั่งนี้

ฉะนั้นการปฏิบัติในสติปัฏฐานตั้งสติเบื้องต้น กำหนดรูปลักษณะของกาย ก็ทำให้ได้สมาธิ และทำให้ได้วิปัสสนาปัญญา อันเป็นตัวปัญญาที่ให้ได้วิมุติความหลุดพ้นจากกิเลสและกองทุกข์ แม้จะชั่วระยะหนึ่ง เร็วหรือช้า มากหรือน้อย ตามสมควรแก่กำลังปฏิบัติ


สมเด็จพระสังฆราชสุก ไก่เถื่อน

ท่าน ให้สลายธาตุน้ำก่อน สลายแล้วคอจะแห้ง ต่อมาให้สลายธาตุไฟ ธาตุไฟสลายแล้ว จะรู้สึกหนาว ต่อมาจึงสลายธาตุดิน สลายธาตุดินแล้ว กายจะเบา ต่อมาสลายวิญญาณธาตุ สลายแล้ว จะดับความยึดมั่น ไม่มีร่างกาย ว่างแคว้งคว้าง
ธาตุลม ท่านห้ามสลาย จิตจะอยู่ที่ถุงลม ถ้าสลายธาตุลมต้องมีจิตกล้าแข็ง และกลับมาได้ เพราะสังขารกายเนื้อยังค้างคาอยู่

หลวงปู่สอน จิต กับอารมณ์อย่าแยกกัน จิตไม่ไปพร้อมกับอารมณ์ กิเลสแซก จิตไปพร้อม กับอารมณ์ กิเลสไม่แซก เรียกว่ามีสติ ประโยชน์ ใช้คุมตัวเอง ดูแลตัวเอง

---

---

ส่วนตัวเราสลายมันทุกธาตุจนเห็นกายดับสูญ บ้างก็ลมก่อนก็ให้เห็นอากาศธาตุนี้แคบลงจากนั้นดินและน้ำก็แคบลง บ้างก็น้ำก่อนก็เห็นดินนี้เหี่ยวแห่งผุพังสลายไป

---

---

เราได้รับพระเกศาธาตุและพระร็อคเก็ต จาก หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน พร้อมได้ให้หลวงปู่อธิษฐานจิตพระผงรูปเหมือนหลวงปู่ซึ่งอีกด้ายเป็นพระอุปคุตเถระ และ เหรียญครูอุปัชฌาย์องค์แรกของเรา คือ หลวงปู่นิล มหันตปัญโญ (พระครูโกศลสมณะกิจ) วัดป่าโกศลประชานิระมิต อ.บ้านไผ่ จ.ขอนแก่น

โดย..เราได้บอกกับหลวงปู่ว่า "ด้วยพระผงองค์ที่นำมาให้หลวงปู่ให้อธิษฐานจิตให้ ทำให้ผมออกตามหาหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน ใช้เวลาอยู่พอควร ถ้าจำไม่ผิดก็ตั้งแต่ประมาณช่วงกรกฏาคม-สิงหาคม ปี 57 จนได้มาเจอหลวงปู่เมื่อประมาณเดือนกันยายน-ตุลาคม ปี 57 และ มาขอกรรมฐานจากหลวงปู่ประจำจนมีโอกาสที่หลวงปู่รับผมเป็นลูกศิษย์เมื่อวันที่ 12/2/58 ที่ผ่านมานี้เองครับ"
(ซึ่งในพระผงเขียนว่าวัดอโสการาม สมุทรปราการ อ.เมือง จ.สมุทรปราการ. ทำให้เราคิดว่าหลวงปู่อยู่ที่ จ.สมุทรปราการ จึงได้ตัดใจไป จนได้ดูทางอินเตอร์เน็ตจึงรู้ว่าหลวงปู่ได้จำวัดอยู่ ณ วัดพระศรีมหาธาตุ เขตบางเขน กรุงเทพมหานคร. จึงได้ออกตามท่าน ซึ่งเมื่อเดือนแรกก็ไม่เคยเจอท่าน เนื่องจากท่านจะได้รับนิมนต์ประจำและฉันข้าวมื้อเดียว แต่พระในวัดก็บอกว่าหลวงปู่ยังดำรงขันธ์อยู่ อยู่ที่ กุฏิ ๘ จึงได้มาหาท่านจนเจอ)

หลวงปู่ได้กล่าวตอบกับเราว่า "ดีๆๆ ดีแล้ว ดีๆ ดีมากๆ ดีแล้ว พร้อมพยักหน้ายิ่ม" จากนั้นหลวงปู่ก็นำดอกไม้ที่ญาตโยมนำมาถวายใส่บาตและนำกล่องใส่ผอบและพระเครื่องเราขึ้นไปบนกุฏิด้วย จากนั้นอีกประมาณ 1 ชม. เมื่อหลวงปู่ก็ลงมาจากกุฏิ ญาติโยมก็มาถวายภัตราหารเช้าแก่หลวงปู่เมื่อเขาถวายเสร็จหลวงปู่ก็เรียกเราเข้าไปเอากล้อง ในกล่องมีทั้งพระเกศาธาตุ พระผง และหลวงปู่ได้มอบล็อคเก็ตรูปหลวงปู่เลี่ยมทองให้แก่เรา เราเป็นปลื้มตื้นตันมาก ความฟุ้งไรๆไม่มี มีแต่จิตยินดีที่โลดแล่น จนเข้าใจถึงลิงที่ถวายรังผึ้งให้แก่พระพุทธเจ้าแล้วเกิดปิติยินดีกระโดดโลดแล่นแล้วก็ตายในที่สุดแล้วก็ไปจุติบนสวรรค์ นี่มันเป็นอย่างนี้เลยอารมณ์นี้ ซึ่ง

ครั้งที่ ๑ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อได้พระบรมสารีริกธาตุ จากพระอาจารย์สามารถที่วัดอนงค์คาราม ตอนไปทำบุญให้ อาก๋ง-อาม่า เมื่อวันที่ 8 มิถุนายน 2557 ครั้งนั้นเมื่อนั่งสมาธิก็เห็นพระพุทธเจ้ามาตรัสสอนกรรมฐานทั้ง ๔๐ เมื่อนอนหลับก็ฝันเห็นพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์มาสอนกรรมฐานอยู่ 3 วัน 3 คืน จนเราได้อธิษฐานต่อรูปพระตถาคตที่เขาถ่านติดที่ใต้ต้นโพธิ์ว่า พระตถาคต ขอโปรดพอก่อนๆ ผมตามไม่ทันแล้ว จากนั้นก็ไม่เคยเห็นพระพุทธเจ้าและพระอรหันต์อีกเลย จนต่อเมื่อเราเกิดความหลงตนจึงได้เห็นหลวงปู่ฤๅษีลิงดำ มาสั่งสอนและทลายความลูบคลำทิฐิตน จนละมานะทิฐินั้นได้
ครั้งที่ ๒ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อได้รับพระบรมสารีริกธาตุจากครูบาแก๊บ และ เกศาธาตุของหลวงพ่อเสถียร
ครั้งที่ ๓ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อได้ฟังธรรมที่ทางพ้นทุกข์โดยแยบคายจาก หลวงพ่อเสถียร  
ครั้งที่ ๔ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อหลวงปู่บุญกู้ อธิษฐานจิตและลงยันต์พระท่านพ่อลี ธัมมะธะโร ให้เรา และ มอบพระเครื่องบูชาและหนังสือธรรมมะแก่เราเรื่อยๆ
ครั้งที่ ๕ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อหลวงปู่บุญกู้ รับเราเป็นลูกศิษย์
ครั้งที่ ๖ ที่เป็นแบบนี้คือ เมื่อหลวงปู่บุญกู้ มอบเกศาธาตุ และ ร็อคเก๊ตเลี่ยมทองรูปหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน และ อธิษฐานจิตพระผงรูปเหมือนท่านให้แก่เรา

นี่ขนาดพระสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้ายังอานิสงส์มากขนาดนี้ ถ้าเป็นพระพุทธเจ้ามอบให้โดยตรงทั้งธรรมและเกศาธาตุนั้นจะยังความสุขปานใด ดังนั้นนี่บ่งบอกให้เห็นเลยว่า เราควรมีพละ ๕ เป็นอันมาก โดยตั้งที่ศรัทธาให้เป็นกำลังก่อนเลย ศรัทธามีลักษณะตามไป น้อมไป ดังนี้.. ดั่งพระนาคเสนกล่าวสอนแก่พระเจ้ามิลินฉันนั้น

และ วันนี้ก็ได้เจอพระอาจารย์บุญเลิศ ผู้ที่ไปเผยแพร่พระพุทธศาสนาฝ่ายธรรมยุต ที่ออสเตเรีย และ ได้ทนฟันฟ่าโดยตัวท่างเองเพียงองค์เดียว จนสามารถสร้างวัดและออกบิณฑบาตที่ออสเตเรียได้ (ออสเตเรียมีกฏหมายห้ามบิณฑบาต และ พระห้ามดูแลวัดเอง ให้แต่โยมเท่านั้นดูแลให้ แต่ท่านก็มีสัจจะและใจเด็ดเดี่ยวได้เผยแพร่พระธรรมจนสามารถสร้างวัดโดยตัวท่านเองและบิณฑบาตได้ที่ออสเตเรีย)

คืนวันนี้เวลา 22.00 น. - 22.30 น. ได้โทรสนทนาธรรมกับหลวงน้า พระอาจารย์มหาแก้ว ปธ.๙ ท่านเป็นน้องของแม่เรา ท่านบวชตั้งแต่เมื่อยังเด็กยังหนุ่มจนถึงปัจจุบันนี้และเป็นเจ้าอาวาสอยู่ที่วัเในหนองคาย ซึ่งท่านเป็นพระที่เผยแพร่พระกรรมฐานทั้งสมถะและวิปัสนา เท่าที่พอจะตรึกนึกถึงได้ประกอบกับสัญญาความตรึกนึกคิดอนุมานเอารวมความเป็นบันทึกออกมา ท่านได้กล่าวธรรมสอนว่า

การปฏิบัตินี้ตั้งแต่สมัยพุทธกาล ก็มีการปฏิบัติ ดังนี้คือ

๑. เน้นสมถะก่อน แล้วค่อยไปวิปัสสนา เพราะจะทำให้เห็นชัดตามจริง การเน้นสมถะก่อนนี้หากยังมีโมหะอยู่มาก ไม่มีครูบาอาจารย์สอนก็หลงได้ เพราะจะเกิดให้เห็นนิมิตเกิดดับมากมายหลายอย่างถ้าหลงว่าจริงโดยไม่รู้ว่ามันมีทั้งจริงและไม่จริงเอาแน่นอนไม่ได้ เมื่อเห็นก็ให้สงเคราะห์ลงในธรรมเพื่อละกิเลส ถ้าไม่รู้ตรงนี้ก็หลงไปเป็นอุปาทานแน่นอน
๒. เน้นทั้งสมถะและวิปัสนา แต่ก็เข้าไปเล่นในส่วนนั้นส่วนนี้ก่อนเพื่อให้รู้แจ้งจนหน่ายจนคลาย แล้วจึงออกมาถึงความหลุดพ้น
๓. เน้นวิปัสสนา ก็ไม่ยึดสมาธิ แต่ก็ต้องใช้ขณิกสมาธิละเอียดหน่อยประกอบกับความตรึกนึกคิดดูสภาวะธรรมแล้วเกิดปัญญาดับละทุกข์ได้ทันก่อน ก็เบาสบายก่อน แต่สมาธิจะมีน้อย
- คนเราเมื่อจะปฏิบัติมีอยู่โดยรวม ๓ แบบดังนี้ ใครจะเข้าทางไหนก็ไม่ผิด แต่ผลที่ได้ก็จะต่างกันออกไป แต่เมื่อหลุดพ้นแล้วท่านก็ไม่ยึดติดเอาสิ่งใดอีกแล้ว

- กาม คือ ความใคร่ปารถนาในอารมณ์ไรๆ ไม่ใช่การเสพย์เมถุน ซึ่งหลายๆคนตีความรวมกันผิดไปหมด เสพย์เมถุนมีเพศสัมพันธ์มันเป็นเรื่องของโผฐฐัพพะ เป็นความรู้ทางกายไม่ใช่กาม แต่เมื่อติดใจจากความรู้สึกทางกายที่ได้กระทบสัมผัสนั้น มีความใคร่ปารถนาที่จะได้เสพย์อารมณ์ความรู้สึกในการกระทบสัมผัสทางกายแบบนั้น ความรู้สึกอย่างนี้เป็นกามฉันทะ กามราคะ กามตัณหา

ก. อารมณ์พระนิพพานผู้ที่หลุดพ้นตามจริง คือ เมื่อเข้าไปรู้เห็นแล้วมันตัดเลยมันไม่มีอะไรอีก เมื่อถอยออกมาอารมณ์ที่ตัดนั้นก็คงอยู่ ไม่ดับไป สภาวะธรรมที่เข้าถึงนั้นก็ไม่เลือนมีอยู่ตลอดทุกขณะจิต เพราะมันไม่มีสิ่งได้อีกแล้ว
ข. อารมณ์ที่เป็นโลกียะเมื่อเข้าไปเห็นเกิดหน่ายจิตจักพึงละ แต่พอออกมาก็ยังคงอุปาทานอยู่ ยังละะกายใจตนไม่ได้ ยังมีภายในภายนอกให้จิตยังเสพย์อยู่ คือ ตานี้เป็นภายใน รูปเป็นภายนอก ธัมมารมณ์ มีความพอใจและความไม่พอใจเป็นต้น ผัสสะมาให้จิตยังเสพย์อยู่
ค. ถ้าฐานไม่ดี สมาธิหรือปัญญาก็จะเข้าไม่ถึง ฐานที่ว่านี้คือ ศีล ถ้าศีลไม่บริบูรณ์ก็ไม่ถึงธรรมของพระพุทธเจ้า

พุทโธ นี้เป็นพุทธานุสสติ พุทโธนี้มีหลายระดับ ซึ่งถ้าจะปริยัติอย่างเดียวย่อมไม่รู้ ผู้ที่เข้าถึงพุทธานุสสตินี้มีดังนี้

ระดับที่ ๑ คือ คำบริกรรม ไม่ว่าจะกล่าวพูดเพ่งเสียงออกมา หรือ พูดในใจว่า พุทโธ นี่เป็นคำบริกรรม ดับความคิดฟุ้งซ่านได้ สติจะอยู่กับลม ลมอยู่ที่ไหนสติอยู่ที่นั่นไม่ว่ามันจะแล่นไปจมูก หน้าผาก คอ หน้าออก ท้องน้อย แขน ขา ลมมีอยู่ที่ไหนสติก็อยู่ที่นั่น
ระดับที่ ๒ คือ ความรู้เห็นตามจริง(ยถาภูญาณทัสสนะ) เมื่อเข้าไปอยู่ในสมาธิก็เกิดความรู้เห็นในสภาวะธรรมตามจริง รู้ด้วยปัญญาไม่ใช่ตรึกแนึกคิดอนุมานคาดคะเนเอา เกิดเป็นมรรคญาณ นี่คือ พุทโธ
ระดับที่ ๓ คือ ความหลุดพ้น เมื่อเกิดเกิดมรรคญาณ ย่อมนำไปสู่โพชฌงค์ที่บริบูรณ์ เปิดเป็น ปัญญาณาณ ตัดดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง ถึงความเบิกบาน อันพ้นจากกิเลสแล้ว เป็นวิมุตติความหลุดพ้น

พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้คื่น ผู้เบิกบาน
รู้ คือ บัญญัติ คือ ได้รู้เห็นอริยะสัจ วิเคราะห์ทางออกจากทุกข์ด้วยปัญญาแล้ว
ตื่น คือ ปฏิบัติ คือ ปฏิบัติตามแนวทางนั้นๆเพื่อออกจากทุกข์
เบิกบาน คือ ปฏิเวธ คือ ผลอันเกิดการการเรียนรู้วิเคราะห์และปฏิบัติตามธรรมเพื่อออกจากทุกข์นั้นๆ

ในวันนี้ตอนเช้าได้ไปหาหลวงน้าที่วัดมกุฏกษัติยาราม แต่ไม่เจอ เลยกลับมาหาพี่ๆทีมงานที่กรมสรรพสามิตราชวัตร ก็ได้พบเจอพี่กบหัวหน้าเก่าเราซึ่งท่านเป็นลูกศิษย์พระป่าสายหลวงปู่มั่นแนวท่านพ่อลี ธัมมะธโร เหมือนกับเรา และ พี่ๆที่เป็นจนท.กรมสรรพสามิตคนอื่นๆ ท่านเล่าว่ามีพี่คนหนึ่งท่านจะเป้นผู้เลอะเลือนสติสตังไม่ดีเอ๋อทำงานไม่ได้ใช้ชีวิตอยู่ทางโลกไม่ได้แต่เป็นเจ้าหน้าที่กรมสรรพสามิตนี้แหละ พอท่านหันมาเจริญในศีล สมาธิ และ สติปัฏฐาน ก็นานมาหลายปี อานิสงส์แห่งการกรรมฐานนั้นทำให้ท่านผู้นี้หายสติฟั่นเฟือนไป ซึ่งเราเองก็รู้จักสนิทกับท่านคนนี้อยู่ก็พอไปเห็นท่านอีกครั้งถึงกับอึ้งจนพูดไม่ออก นี่อานิสงส์ของ ศีล(ทำให้กายใจบริสุทธิ์ไม่เร่าร้อน) สมาธิ(ทำให้สงบเอื้อต่อสติให้ถึงมหาสติ) สติปัฏฐาน ๔(รู้ทันกายเวทนา จิต ธรรม) มีมากขนาดนี้เลย อานิสงส์นี้เราเห็นผลตามจริง
จากนั้นพี่กบก็ได้สอนธรรมเรื่อง ศีล ทาน ภาวนา แก่เรา ยังความอิ่มเอมให้มีขึ้น

ภาพพระเถระศิษย์หลวงปู่มั่น และหลานศิษย์ ที่เป็นพระอุปัชฌาย์ และ ครูบาอาจารย์ที่เราให้ความเคารพนับถือและได้มีโอกาสไปขอคำชี้แนะจากท่าน ที่เมื่อเราระลึกถึงคุณแห่งพระสงฆ์ เป็นสังฆานุสสติ ระลึกเอาคุณปฏิปทาจริยะวัตรการปฏิบัติของท่าน ซึ่งเป็นผู้ ปฏิบัติดี ปฏิบัติชอบ ปฏิบัติตรงแล้ว ปฏิบัติเพื่อรู้ธรรมเป็นเครื่องออกจากทุกข์แล้ว เป็นคู่แห่งบุรุษสี่คู่ แล้วระลึกถึงพระธรรมคำสอนที่ท่านคอยบอกกล่าวชี้แนะเพื่อเป็นเครื่องออกจากทุกข์ แล้วทำให้เราถึงความสงบรำงับจากกิเลสถึงปัสสัทธิ เป็นสุขผ่องใสเบิกบาน ถึงความมีจิตตั้งมั่นได้ ทั้งที่ท่านนิพพานดับขันธ์ไปแล้วและที่ยังดำรงขันธ์อยู่ ที่เรามีโอกาสได้เป็นลูกศิษย์ท่าน ซึ่งพระธรรมคำสอนท่านนี้หาค่าประมาณมิได้





ท่านเป็นศิษย์หลวงปู่เสาร์ กันตสีโล และ หลวงปู่มั่น ได้เดินทางในกองทัพธรรมมาถึง อ.บ้านไผ่ จึงได้มีคนขออาราธนาหลวงปู่มั่นเป็นเจ้าอาวาส ท่านหลวงปู่มั่นได้ให้หลวงปู่นิลอยู่เป็นเจ้าอาวาสที่วัดป่าสุมนามัย หลวงปู่นิลท่านได้บวชให้ผมทั้งที่บวชเณร และ บวชพระ ท่านได้ให้ฉายาผมว่า จารุวังโส เป็นครูบาอาจารย์ท่านแรกที่ผมได้เรียนรู้พระธรรมด้วย นอกจากเตี่ยกิมคุณ เบญจศรีวัฒนา บิดาของผม และ เตี่ยของผมก็ได้ไปสนทนาธรรมและขอกรรมฐานท่านเป็นประจำ หลวงปู่นิล นี้สมัยผมบวชถ้าใครไม่ไปทำวัตรหรือทำผิดศีล เขาเล่ากันว่าท่านนี้จับไปนอนใต้เมรุเผาศพเลย หรือ บางคนก็โดนท่านถอดจิตไปเคาะกุฏิเรียกทั้งๆที่ ตัวท่านนี้นั่งทำวัดอยู่ในศาสลาทำวัตร



ท่านเป็นญาติ ทางแม่ผมซึ่งท่านเคร่งมากๆ พระและเณรที่ไม่ปฏิบัตินี้จะอยู่วัดไม่ได้เป็นอันขาด ท่านมีอภิญญาที่ดีพร้อมเป็นที่พึ่งของชาวบ้านใน อ.ฟังโคน เป็นอันมาก ท่านจะชอบเรียกผมว่าบักขี้ดืั้อ เพราะท่านเห็นผมตั้งแต่ยังเด็กไม่กี่ขวบ ท่านจะพากรรมฐานถือธุดงควัตร ฉันมื้อเดียว และ อื่นๆ ท่านที่เคารพท่านก็ไปกราบไหว้เรียนกรรมฐานท่านที่วัดป่าวีระธรรมได้ครับ แต่ท่านจะไม่ค่อยว่างสักเท่าไหร่เนื่องจากมีกิจนิมนต์มากจนแทบไม่ได้พักเลยครับ



ท่านเป็นลูกศิษย์ใน พระพุฒาจารย์อาส ท่านถือธุดงควัตร ฉันมื้อเดียวตอน 9.00 น. วัดห่างไกลหมู่บ้าน หมู่บ้านที่ใกล้สุดก็ 5 กม. โดยประมาณ ท่านเป็นผู้สอนกรรมฐานทั้ง ยืน เดิน นั่ง นอน ให้แก่ผม เป็นครูอุปัชฌาย์ที่บวชหลังจากที่ได้บวชกับหลวงปู่นิล มหันตปัญโญ และ ให้กรรมฐานแก่ผม ทั้งตามในสายหลวงปู่มั่นบ้าง ซึ่งท่านจะบอกว่าลูกพระพุทธเจ้าองค์เดียวกันคำสอนครูบาอาจารย์สายไหนก็ดีหมดถ้าสอนเพื่อถึงความหลุดพ้น ทั้งพุทโธในสายพระพุฒาจารย์อาส และ กรรมฐานในอิริยาบถทั้งหลาย ท่านจะสอนให้มีสติให้มาก ท่านเปิดสอนกรรมฐานอยู่ครับ ถ้าอยากเรียนก็เชิญไปได้ครับ



(ศิษย์โดยตรงของท่านพ่อลี ธัมมะธโร และได้ไปเรียนกรรมฐานกับทางหลวงปู่เสาร์ หลวงปู่ฝั้น เป็นสายลูกศิษย์หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต) ท่านจะสอนและเน้นใน ศีล ทาน ภาวนา เป็นอันมาก ซึ่งธรรมที่ท่านสอนที่ผมได้เรียนรู้จากท่านมีทั้งเบื้องต้น ท่ามกลาง และที่สุด แต่ผมยังไม่ถึงขั้นสุดเพราะยังไปไม่ถึงจะถามท่านไปแต่ผมก็คงจะไม่สามารถปฏิบัติได้ ท่านเ)็นครูอุปัชฌาย์ของผมองค์ปัจจุบันนี้ จึงยังทำไปตามลำดับอยู่ เชิญไปเรียนกรรมฐานสวดทิพย์มนต์ และ นั่งสมาธิและฟังคำสอนท่านได้ที่วัดมหาธาตุ บางเขน ทุกวันศุกร์ครับ


ท่านเป็นศิษย์ทางสายหลวงปู่มั่น ท่านได้ปฏิบัติมาทางสายหลวงปู่เทส และ สมเด็จพระญาณสังวรพระสังฆราช ท่านเป็น มหา ปธ.๙ เผยแพร่พระธรรมคำสอนและกรรมฐานทั้ง สมถะและวิปัสสนา ไปทั่วทุกทิศมีลูกศิษย์มากมาย ท่านมีศักดิ์เป็นน้าผม เป็นน้องญาติทางแม่ผม ท่านจะสอนผมทั้งการทำสมาธิ การเจริญสติปัฏฐาน ๔ การพิจารณาในวิปัสสนาญาณ



 ลูกศิษย์สาย พระอาจารย์เสาร์ กันตสีโล และ พระอาจารย์มั่น ภูริทัตโต เป็นพระสายปฏิบัติธรรม นั่งกรรมฐาน เร้นกายอยู่ในราวไพรครั้งอดีต แต่เมื่อกาลผ่านไป อะไรก็ต้องเปลี่ยนแปลงให้ทันยุคร่วมสมัย หลวงพ่อแหวน ท่านเป็นหนึ่งในศิษย์สายพระวิปัสสนา และประกอบเมตตาเป็นที่ตั้ง หลวงปู่แหวนท่านเป็นญาติคราวเพื่อนกับแม่ผม ท่านสอนให้มีสติให้มาก อย่าทิ้งพุทโธเด็ดขาด ให้มีลมหายใจเป็นพุทโธ



ถึงเราจะมีครูบาอาจารย์ที่ได้เป็นพระอรหันต์และพระอริยะเจ้าทั้งหลาย แต่เราก็ยังเป็นแค่ปุถุชนอยู่ ยังไม่ถึงขั้นมนุษย์ด้วยซ้ำ เพราะคำว่ามนุษย์ คือ ผู้ทีสันดานในพระอริยะ ตั้งแต่พระโสดาบันมรรคขึ้นไป แต่เรายังปฏิบัติได้บ้างไม่ได้บ้าง กระทำผิดบ้าง ถูกบ้าง เพราะยังเป็นแค่ปุถุชน ไม่ควรถือตัวว่ามีครูบาอาจารย์ดีแล้วลุ่มหลงว่าตนรู้หรือมีดีกว่าคนอื่น เพราะความคิดนั้นล้วนเกิดแต่สมมติกิเลสที่จะทำให้เรานั้นหลงไป ส่วนครูบาอาจารย์ผมท่านได้ล่วงจากกองทุกข์เหล่านี้แล้ว เพราะเรายังเป็นแค่ปุถุชน หากเคารพนับถือท่านจริงก็ควรเพียรปฏิบัติเพื่อออกจากทุกข์ ธรรมเพื่ออกจากทุกข์ ธรรมที่เรารู้ไม่ได้มีไว้อวด แต่มีไว้เพื่อประโยชน์ต่อตนเอง สัตว์ คน มนุษย์ และเทวดาทั้งหลาย

   วันนี้เราได้ติดตามหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน ไปทำบุญ ซึ่งพี่เอ๋โยมอุปัฏฐากหลวงปู่ได้บอกแก่เราไว้ในวันเสาร์ 21/3/58 เนื่องจากไฟกวาดลานวัดแล้วเราถูกหมาวัดกัดแต่พอไปหาหมอฉีดยาเสร็จก็เดินกระเผกๆมากวาดลานวัดและกุฏิหลวงปู่ต่อ ตอนที่มาถึงศาลาลุงชินน้ำตาเราแทบจะหลั่งพลูไม่หยุด เพราะเบื้องหน้าที่ได้เห็นมีแต่พระอรหันต์นับสิบรูป เราก็คิดว่าคงไม่มีบุญได้ประเคนถวายภัตราหารอย่างใกล้ชิด ไม่มีโอกาสได้เข้าใกล้ครูบาอาจารย์เป็นแน่แท้ แต่ก็พอดีมีคนดึงแขนเราเข้าไปถวายภัตราหารหน้าหลวงปู่เลื่อน โอภาโส และ หลวงปู่เยื้อน ขันติพะโล ทำให้ได้มีโอกาสฟังธรรมและขอพรจากพระอรหันต์อีกหลายท่าน ซึ่งเราก็มีโอกาสให้ท่านทั้งหลายให้พรเป่าหัวแก่เรา

---

---

ละราคะวิตก

ก่อนและตอนเพิ่งมาถึงศาลาลุงชิรในแรกๆที่จะได้ถวายภัตราหาร เราได้เกิดปริวิตกโดยทำไว้ในใจโดยแยบคายในขั้นความคิดสมถะพิจารณาระลึกย้อนถึงเหตุและผลที่ทำให้เกิดและดับไปของราคะเพื่อเสาะหาแนวทางละราคะเมถึน และ อกุศลวิตกอันลามกจัญไรของเรา ก็ตรึกนึกคิดได้ดังนี้ว่า

๑. เลิกแสวงหา รู้จักหยุด รู้จักพอ รู้จักประมาณตน และ ละความปารถนายินดีไรๆในใจนั้นเสีย เขาไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา
๒.ไม่เสพย์ความคิด ไม่เอาจิตยึดสมมติ สักแต่รู้ว่ามันเกิดขึ้นแต่ไม่ร่วมเสพย์ ปลรอยให้มันเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป เท่านั้น ตามสัจจะธรรมของสังขาร

---

---

ดับอกุศลวิตก

- กาลครั้งนั้นเราได้มีโอกาสเข้าไปขอกรรมฐานแนวทางละอกุศลวิตกจาก หลวงปู่เลื่อน โอภาโส ซึ่งท่านได้สอนว่า วิตกความคิดมันเกิดขึ้นตามธรรมชาติของมัน วิตกมันดับไม่ได้ ให้สักแต่รู้ว่ามันเกิดดับ แต่ไม่เข้าไปยุ่งหรือเสพย์กับมัน ความคิดมันเป็นนามก็ต้องดับต้องละด้วยนาม ใช้นามดับนาม เมื่อเกิดปัญญาผุดขึ้นก็จะรู้ทางและละได้เอง
คือ จิต เจตสิก ดับ จิต เจตสิก
(ถ้าจำไม่ผิดท่านจะสอนว่า ใช้รูปดับรูป ใช้นามดับนาม)

---

- โดยเราอนุมานตรึกนึกคิดคาดคะเนว่า เกิดปัญญาใช้นามดับนามจะทำยังไงหนอ เมื่อคิดทบทวนไปมานามดับนาม ก็เห็นว่า นามดับนาม คือ ใจดับใจ อกุศลวิตกดับด้วยกุศลวิตก ความคิดเบียดเบียนทั้งตนเองและผู้อื่นละด้วยความคิดำไม่เบียดเบียนทำร้ายตนเองและผู้อื่น  คือ
มีจิตที่คิดน้อมไปในศีล
ความคิดพยาบาทดับด้วยเมตตา
ความไม่รู้จักพอละด้วยความรู้จักพอ
โลภละด้วยทานจิต
ความฟุ้งซ่านกายใจดับด้วยความสงบกายใจ
ความไม่รู้ดับด้วยความเห็นชอบ
ความหลงดับด้วยภาวนา (อบรมจิตใน สติ สัมปะชัญญะ สมาธิ ปัญญา)

(หากในรูปดับรูป ก็การกระทำละด้วยการไม่กระทำ รูปขันธ์งดงามน่าหลงไหลน่าใคร่น่าปารถนาก็ละด้วยรูปปฏิกูล หรือ รูปธาตุ ๖ เป็นต้น หากในทางมัชฺมาแบบลำดับก็มีใช้ธาตุสลายธาตุ ดังที่เคยโพสท์ไว้ในกระทู้นี้ http://www.thammaonline.com/15430.msg17960#msg17960 (http://www.thammaonline.com/15430.msg17960#msg17960))

---

- เมื่อหวนระลึกดูแล้วคืออันเดียวดันกับที่หลวงปู่บุญกู้สอนว่า
ละเบียดเบียนเป็นศีล
ละโลภเป็นทาน
ละหลงเป็นภาวนา

---

---

ให้มีเมตตาต่อกันไว้ เวลาจะทำเมตตาให้เจริญไปโดย ความเอ็นดู ปรานี ปารถนาดี น้อมไปในการสละให้ ให้เอากุศลน้อมสละไปให้เขา โดยพึงระลึกเป็นเมตตาดังนี้ว่า

สัพเพ สัตตา สะทา โหนตุ , อะเวรา สุขะชีวิโน
ขอให้สัตว์ทั้งหลาย อย่าได้มีเวรต่อกันและกัน จงเป็นผู้ดำรงชีพอยู่เป็นสุขทุกเมื่อเถิด

กะตัง ปุญญะ ผะลัง มัยหัง , สัพเพ ภาคี ภะวันตุ เต
ขอให้สัตว์หลาย จงเป็นได้เสวยผลบุญ ที่ข้าพเจ้าได้บำเพ็ญเพียรด้วย กาย วาจา ใจ นี้แล้วนั้นเทอญ.

(จะเอาเฉพาะแต่ภาษาไทยหรือบาลีด้วยก็ได้)

ทำอย่างนี้เป็นการเอากุศลแผ่ไปสู่เขา เป็นการแผ่เอากุศลผลบุญที่เราทำมาดีแล้วนี้ไปสู่เขา พอเราเมตตาต่อเขา เราก็ไม่ทุกข์เขาก็เป็นสุข เป็นอภัยทาน ไม่ผูกเจ็บผูกแค้น ผู้เวร อาฆาต พยาบาทกัน ก็สุขทั้งเราและเขา

---

---

  โดยส่วนตัวแล้วผลที่ได้รู้ได้สัมผัสจากการปฏิบัติในแบบนี้ของเรา

   แม้เมื่อกล่าวสิ่งนี้ๆไป เมื่อเราระลึกถึงว่า ผลบุญที่ข้าพเจ้า ได้บำเพ็ญ เพียร ด้วยกาย วาจา ใจ นี้ เป็นการที่เราน้อมระลึกเอาผลบุญที่เราได้เจริญปฏิบัติมาดีแล้วใน ศีล ทาน พรหมวิหาร๔ ภาวนา(สมถะ+วิปัสนา) ซึ่งเป็นบุญกุศลใดๆ ครั้งใดๆ เวลาใดๆ อันเราได้ทำมาดีแล้ว บริบูรณ์แล้ว งดงามแล้ว ในขณะที่เราระลึกถึงผลบุญจากการกระทำเมตตานี้ให้เขาไปแล้ว จิตเราก็ย่อมเกิดกุศลอิ่มเอมเมื่อหวนระลึกถึง ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ ภาวนา ที่เราได้ปฏิบัติมาดีแล้วบริบูรณ์แล้วงดงามแล้วเหล่านั้น ยังให้เต็มกำลังใจในบารมีแห่งบุญกุศลที่ได้ทำมาดีแล้วนั้นเป็น "อนุสสติกรรมฐาน" แล้วจะเกิดพลังที่อัดเต็มแผ่ไปให้เขาโดยไม่มีประมาณ จะไปทิศใดๆก็ยังด้วยความเต็มกำลังใจอย่างนี้ๆไปสู่เขา

  ผลที่ได้รับคือ
๑. เขาก็ได้บุญกุศลเต็มที่โดยปราศจากความเศร้าหมองกายใจปะปนไปให้เขา
๒. เราก็มีความอิ่มเอมใจ-สงบ-สุขล้นเต็มกำลังใจ-จิตมีกำลังตั้งมั่น, เกิดศรัทธาพละ, เกิดฉันทะอิทธิบาท ๔, เกิดสังวรปธานในอิทธิบาท ๔ หรือ มีวิริยะพละ, เกิดจิตตะอิทธิบาท ๔ หรือ มีสติพละ, เกิดฉันทะสมาธิ หรือ มีสมาธิพละ, เกิดวิมังสะอิทธิบาท ๔ หรือ มีปัญญาพละ, เกิดเป็นบารมีสิบทัศน์,

---

---

  คนที่มีบุญบารมีมาเกิด กับคนที่ไม่มีบุญบารมีมาเกิด

   การที่คนเรานั้จะเกิดมานี้ก่อนจะมาจุติลงในกายนี้เราก็เป็นดวงจิต เป็นวิญญาณไม่ได้มีรูปร่างอย่างนี้ๆที่เป็นอยู่ ไม่ว่าใครก็เป็นอย่างนี้เสมอกัน แต่บุญและบาปที่ติดตามมานั้นอาจจะต่างกันตามแต่บุญกรรมที่ติดตัวมา บางคนเป็นเทวดา เป็นเทพเจ้า เป็นพรหมมาเกิด บางคนก็เป็นผี เป็นเปรต เป็นมารมาเกิด พอมาจุติอาศัยในร่างกายนี้คนมีบุญมากก็มีโอกาสมาก ได้มีโอกาสทำบุญเยอะ ได้ถวายข้าวปลาอาหารดีๆเป็นทานเยอะ ได้ทำอะไรดีๆเยอะกว่าคนที่มีบุญน้อย คนมีบุญน้อยก็จะมีโอกาสต่างๆน้อย มีโอกาสทำบุญน้อย ได้โอกาสทำอะไรน้อยกว่าคนที่มีบุญมาก แต่เราทุกคนเมื่อได้เกิดมาแล้วมีโอกาสได้ทำบุญทำใน ศีล ทาน ภาวนาในพระพุทธศาสนาแล้ว ก็ให้ตั้งใจทำ เพียรเจริญปฏิบัติสะสมไป ก็จะส่งผลให้ได้รับในภายภาคหน้า พอจะตายไปจากกายนี้ ก็เหลือแค่ดวงจิต เป็นวิญญาณไม่มีรูปร่างเหมือนกันหมด เปลี่ยนแปรไปตามแต่บุญและกรรมที่ทำมาเป็นทายาทติดตามสืบต่อให้จิตเป็นไป ดังนั้นให้ตั้งใจเพียรเจริญปฏิบัติในศีล ทาน ภาวนาให้มาก เมื่อมันมีมากหรือเต็มมันก้จะแสดงผล

ไฟคือโทสะ ไฟคือโมหะ ไฟคือราคะ ความอยากทั้งปวงคือไฟ ไม่ว่าจะตอนอยากที่จะทำ อยากที่จะเสพย์ ทั้วหมดคือไฟ เมื่อได้ทำได้เสพย์ตามที่อยากนั้นแล้วก็คือไฟ ไฟที่เผาเราในภายหลังจากที่ได้สมใจอยากแล้ว ประดุจดั่งการคิด พูด ทำไรๆที่เป็นไปเพื่อความอยากย่อมเป็นไฟที่เผาไหม้เราเสมอ เมื่อได้กระทำทางกาย วาจา ใจตามความอยากนั้นแล้วไฟจากผมที่ได้กระทำนั้นก็จะตามเผาไหม้เราอีก ดังนั้นให้มีสติรู้ปัจจุบัน รู้ว่านี่คือไฟ รู้ว่าอย่างไรคือการกระทำที่ไม่ทำให้ไฟเผาตนเอง

ไฟคือราคะ ไฟคือโทสะ ไฟคือโมหะ ความรู้และยึดเสพย์สมมติ ความอยาก ไม่อยาก ชอบ ไม่ชอบ พอใจ ไม่พอใจ มันเป็นไฟ ความอยากไม่ใช่เรา ความไม่อยากไม่ใช่เรา ความชอบไม่ใช่เรา ความไม่ชอบไม่ใช่เรา ความพอใจไม่ใช่เรา ความไม่พอใจไม่ใช่เรา แต่มันเป็นไฟเป็นกิเลส ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา กิเลสต่างหากที่อยากที่ชอบ แต่มันอาศัยใจเป็นเครืองมือให้รู้ให้เสพย์ไปตามสมมติที่มันสร้างขึ้น แล้วก็หลงไปยึดตามความอยากไม่อยาก ชอบไม่ชอบนั้น เมื่อเอาจิตไปยึดถือแล้วก็จะถูกมัรเผาให้เร่าร้อนไหม้เกรียมไม่รู้จบ ไฟคือกิเลสดังนี้

อะนว่ากายเรานี้เป็นเพียวขันธ์ ๕ ที่หาความยั่งยืนไม่ได้อาศัยสุขจากไฟมาเผาไหม้ตน เมื่อยึดกายก็ดีหรือใจก็ดีหรือความปรุงแต่วไรๆก็ดีย่อมถูกไฟเผามันเป็นของร้อน ทั้งเมื่อรู้สมมติตามมัน ทั้งเมื่ออยาก ทั้งเมื่อเสพย์ ทั้งเมื่อได้เสพย์ได้ทำสมใจนั้นแล้ว ย่อมถูกไฟคือราคะ ไฟคือโทสะ ไฟคือโมหะนี้เผาไหม้ เหมือนตอนที่เราคิดว่าทำงานที่นี่คงไม่เจริญอยากไปที่อื่นที่คิดว่าจะดีเช่นกลับไปบ้านที่ศูนย์ขอนแก่นแล้วออกตัวแรงไม่ขอเขาไปดีๆ กลัวเขาไม่ให้กลับย้าง กลัวคนอื่นแย่งตำแหน่งก่อนบ้าง จึงหลงไปตามคสามอยากไม่อยาก ชอบไม่ขอบตามที่กิเลสนั้นมันสมมติขึ้นมา แล้วก็เกิดการกระทำทางกาย วาจา ใจอันเป็นไปตามความอยากร้ายแรวไปตามความไม่มีสตินั้น ผมจากการทำนั้นก็เป็นทุกข์ ถูกไฟเผาไหม้เร่าร้อนจนกินไม่ได้นอนไม่หลับไปสองวันสองคืน นี้คือถูกไฟกิเลสเผา

กายเรานี้สักแต่เป็นเพียงธาตุ ๖ จะไปยึดเอาอะไรกับมัน มันไม่ใช่ตัวเรา ไม่ใช่ของเราเลย แล้วจะไปหลงเสพย์ตามมันสมมติมาหลอกเราทำไม ไม่ควรยึดอัตตานุปาทานในตน ให้พึงรู้ว่า นั่นไม่ใช่เรา เราไม่ใช่นั้น เราไม่ใช่คนนั้นคนนี้ที่ดีเลศคู่ควรต่อสิ่งนั้นๆนี้ เราสักแค่อาศัยธาตุ๖นี้เพื่อให้ละไฟกิเลสได้ เราไม่ใช่สิ่งสำคัญ คนสำคัญต่อใคร ไม่ใช่คนมีบุญ ไม่ใช่คนมีบารมี ไม่ใช่คนที่มีโอกาสมากมาย สิ่งนี้ๆไม่ใช่เรา คนนี้ๆไม่ใช่เรา เราไม่มีอะไรทั้งสิ้น ทำความเข้าใจต่อธาตุ๖ ตั้งสติอยู่เบื้องหน้ารู้ลมหายใจเข้าออกคือสิ่งที่เกิดขึ้นในปัจจุบันจริงในปัจจุบัน เมื่อกายนี้ยังต้องอาศัยลมหายใจเป็นกายสังขารให้ดำรงชีพอยู่เราจะไปยึดว่าเราเป็นนั่นเป็นนี่ สำคัญตนว่าดีว่าสูงไม่ไ่ด้ เพราะเราก็ยังอาศัยลมคือธาตุลมให้ดำรงชีพอยู่ได้แล้วจะไปเป็นสิ่งนั้นสิ่งนี้เหนือคนอื่นได้อย่างไร เพรายังอาศัยลมหายใจเหมือ หมู หมา กา ไก่ วัว ควาย ขอทาน โสเภณี คนเก็ยขยะเก็บของเก่าขาย คนยากจน นี่ยังอาศัยกายสังขารให้ดำรงชีพอยู่เหมือนทั้งสัตว์เดรัจฉานและปุถุชนคนทั่วไปแล้วจะไปดีเลิศเกินกว่าเขาได้อย่างไร อย่าสำคัญตนผิด เพราะนั่นไม่ใช่เรา เราไม่ใช่นั้น นั่นไม่มีในเรา เราไม่มีในนั้นดังนี้

พึงเปลื้องจิตออกจากไฟคือโมหะ ไฟคือความหลงความยึดสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นให้จิตรู้จิตเสพย์นั้นเสียว่า เราสำคัญอย่างนี้ สูงอย่างนี้ เลิศอย่างนี้ นี่คือเรา เราคือนี่ หลงตนสำคัญตนว่าเบิศเลอดีกว่าใคีไปทั่วทั้งๆที่ตัวเรานั้นก็ยังอาศัยลมหายใจเหมือนสัตว์เดรัจฉานปุถุชนคนทั่วไป พึงบะไฟคือความพอใจ ไฟคือความอยาก ยินดีที่ตนเป็นนั่นเป็นนี่สำคัญอย่าวนั้นอย่างนี้เสีย ไฟจากโมหะ จากราคะนั้นก็จักเผาเราไม่ได้

ก็เมื่อเราเป็นแค่ธาตุ๖ คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ อาศัยวิญญาณธาตุที่เข้าไปยึดครองรูปธาตุทั้งหลายเหล่านั้น อาศัยวิญญาณแค่ทำหน้าที่รู้เท่านั้นซึ่งวิญญาณก็ไม่ใช่เราไม่ใช่ของเราแปรเปลี่ยนไปเรื่อย ย รู้ไปทั่ว ยึดสมมติไปทั่ว บังคับก็ไม่ได้ สิ่งที่มันรู้ก็ไม่มีเราเลยมีแต่สมมติและความลุ่มหลงเท่านั้น แล้วจะไปเอาอะไรกับธาตุมันเล่า สิ่งไรๆที่มากระทบทั้งที่ชอบ ไม่ชอบใจ ยินดี ยินร้าย ก็ล้วนแต่เป็นสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นทั้งนั้น เมื่อธาตุ ๖ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในนั้น นั่นไม่มีในเรา ก็ไม่จำเป็นต้องไปหลงยึดตามสิ่งที่ใจรู้ ไฟคือโมหะก็จะเผาเราไม่ได้ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้วใน "อาทิตตปริยายสูตร" ว่า ขันธ์ ๕ คือของร้อน ไม่ใชเรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ ไม่ควรสำคัญว่า ขันธ์ ๕ เป็นเรา เป็นของเที่ยงแท้แน่นอน เมื่อไม่ยึดขันธ์ ๕ ไฟคือกิเลสย่อมเผาเราไม่ได้ ดังนี้

---

---

เมื่อ ธาตุ ๖ ไม่ใช่เรา กายนี้ไม่ใช่เรา เราจะไปยึดมั่นเอาไว้เพื่อสิ่งไรๆ มันย่อมหาประโยชน์ไรๆไม่ได้นอกจากทุกข์ เมื่อมันเป้นทุกข์ ก็ไม่ควรจะไปยื้อเอาสิ่งใดกับมัน ยึดไปก็หาประโยชน์สุขจีรังยั่งยืนไม่ได้ มันไม่ใช่ของเที่ยงแม้แน่นอนยั่งยืนนาน ดังนั้นเมื่อธาตุ ๖ ไม่ใช่เราเราก็ต้องใช้มันเพียงทำกิจการงานนั้นๆ ยืมมันมาใช้ทำกิจการงานชอบชั่วคราวแล้วก็สละคืนทิ้งไป

๑. ไม่มีเราในธาตุลม ลมธาตุไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุลม ลมธาตุไม่ใช่เรา
๒. ไม่มีเราในธาตุไฟ ไฟธาตุไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุไฟ ไฟธาตุไม่ใช่เรา
๓. ไม่มีเราในธาตุน้ำ น้ำธาตุไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุน้ำ น้ำธาตุไม่ใช่เรา
๔. ไม่มีเราในธาตุดิน ธาตุดินไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุดิน ธาตุดินไม่ใช่เรา
๕. ไม่มีเราในธาตุอากาศ อากาศธาตุไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุอากาศ อากาศธาตุไม่ใช่เรา
๖. ไม่มีเราในธาตุวิญญาณ วิญญาณธาตุไม่มีในเรา เราไม่ใช่ธาตุอากาศ อากาศธาตุไม่ใช่เรา

เมื่อธาตุ ๖ ไม่ใช่เรา เราไม่ใช่มัน มันไม่มีในเรา เราไม่มีในมัน เมื่อรู้ตามจริงดังนี้เราก็ไม่จำเป็นต้องไปยึดเอาว่า เราเป็นนั่นเป็นนี่ สำคัญตัวว่าดีเลิศกว่าคนนั้นคนนี้ เราดีเก่งอย่างนั้นอย่างนี้ เพราะมันไม่ใช่เรา เพราะความเข้าไปยึดเอาธาตุ ๖ มาเป็นอัตตานุทิฐิไรๆมันไม่ใช่สิ่งยั่งยืนมันเป็นไปเพื่อทุกข์ จะมีก็เพียงแค่บาปและบุญเท่านั้นที่ติดตามเราไปแม้ธาตุ ๖ นี้ดับไปแล้ว เราจึงใช้เพียงธาตุ ๖ ไว้เพื่อทำกิจการงานอันเป็นไปเพื่อความชอบ
ทีนี้เมื่อเรารู้กระทบจากสิ่งภายนอกไม่ว่าจะเป็นคำพูด คำจา คำด่า คไชม คำสรรเสริญ นินทา การกระทำไรๆที่ทำให้ชอบและไม่ชอบใจก็ตาม สิ่งที่ภายนอกกระทำมากระทบสัมผัสนั้นเป็นเรารึ ผมรึที่เป็นเรา(ผมขาดร่วงก็ไม่เห็นเราจะขาดใจตาย) ขนรึที่เป็นเรา(ขนขาดร่วงก็ไม่เห็นเราจะขาดใจตาย) เล็บรึที่เป็นเรา(เล็บหักหรือถูกตัดก็ไม่เห็นเราจะขาดใจตาย) ฟันรึที่เป็นเรา(ฟันหักหรือถูกตัดก็ไม่เห็นเราจะขาดใจตาย) หนังรึที่เป็นเรา(หนังหลุดร่วงนิดหน่อยไม่เห็นเราจะขาดใจตาย) ก็ในเมื่อ อาการทั้ง ๓๒ ไม่ใช่เรา ไม่มีเราในนั้น สิ่งใดที่ชอบใจและไม่ชอบใจที่ผู้อื่นกล่าวและกระทำมากระทบสัมผัสให้รู้ก็ย่อมไม่ใช่เรา อาการทั้ง ๓๒ ก็เพียงธาตุ ๕ ที่เป็นไปในกายนี้ อาศัยใจยึดครองทำให้รู้ แต่มันก็ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่เป้นนั่น นั่นไม่เป้นเรา ไม่มีเราในนั้น นั่นไม่มีในเรา แล้วจะไปยึดเอาสิ่งไรๆเอามาให้ทุหข์ว่านี่ๆนั่นๆสิ่งนี้สิ่งนั้นเป็นเราได้เล่า แม้เมื่อหมายยึดเอามันว่าเป็นเราแต่มันก็ไม่อยู่ยืนนานย่อมดับสลายไปในที่สุดหาสุขได้ก็ไม่ยั่งยืน สิ่งที่คอยติดตามเราไปตลอดคือ กุศลจิต กุศลกรรม กุศลธรรมทั้งปวงที่ กาย วาจา ใจ เราได้กระทำ เมื่อรู้อย่างนี้แล้ว เมื่อเห็นก็สักแต่ว่าเห็น ได้ยินก็สักแต่ว่าได้ยิน
เมื่อรูปไม่ใช่เราแล้ว ว่าโดยขันธ์ ๕ รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ สิ่งใดสิ่งหนึ่งเหล่านี้หรือที่เป็นเรา เราหรือที่เป็นมัน ก็ไม่ใช่เลย ไม่มีเราในมัน ไม่มีมันในเรา เราไม่ใช่มัน มันไม่ใช่เรา ดังนั้นแล้ว มันจะสุข จะทุกข์ เจตนาจะหวนระลึกความจำได้หมายรู้ในสิ่งไร จะปรุงแต่งตรึกนึกคิดเรื่องราวความรู้สึกไรๆ จะรู้สิ่งไรๆก็มิใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีตัวเราในนั้น ในนั้นไม่มีตัวเรา ก้สักแต่เพียงรู้สภาวะธรรมอาการของจิตจริงๆที่เกิดขึ้นโดยปราศจากความอนุมานไปเรื่อยๆเท่านั้นพอแต่ไม่ไปยื้อยึดยุ่งเสพย์กับมันเมื่อรู้สัมผัสใดๆเกิดก็ไม่ไปต่อเติมปรุงเสริม ปล่อยมันทิ่งเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้นจากการรู้อาการจิรงๆของมัน
http://www.thammaonline.com/15430.msg17989#msg17989 (http://www.thammaonline.com/15430.msg17989#msg17989)

    แล้วอัตตา สังโยชน์ เราจะคลาย ขันธ์ก็จะแยกออกเป็นกองๆ แล้วจะตัดขาดได้ไม่ได้ก็อยู่ที่เราอบรมจิตมาดีพอให้เห็นของจริงมากน้อยแค่ไหนพอจะทำให้มันเบื่อหน่ายได้หรือไม่

---

---

เมื่อวันที่ 8/4/58 ได้มีความรู้สึกในจิตว่าเรานี้ได้เพียรมาดีแล้วแต่ทำไมไม่ถึงธรรมใดเลย

- เมื่อเดือนกันยายน-ตุลาคม ปี 2550 เราก็ได้พบกับความสูญเสียจนจะฆ่าตัวตายให้เสียได้ เพราะเรายึดมั่นถือมั่นว่าสิ่งนี้ๆเป็นของเที่ยงแท้ยั่งยืน จนได้รู้ความไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน เห็นความสุขที่ไม่ยั่งยืนในทางโลก สภาวะธรรมไรๆ ตัวตนบุคคลใด สัตว์ใดๆ สิ่งของไรๆ จะสามารถมีอายุอยู่ได้นานแค่ไหนก่อนที่จะดับสูญไปนั้นอยู่ที่กาลเวลา การดูแลรักษา สภาพแวดล้อมหรือสภาวะธรรมภายนอก สภาวะธรรมภายใน ไม่ก็การดับสูญ ตาย สลายไป ไม่มีสิ่งใดยั่งยืนนาน เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป สภาวะธรรมไรๆหรือสิ่งของตัวตนบุคคลใดจะสามารถตั้งอยู่ได้นานแค่ไหนก็อยู่ที่เหตุปัจจัยตามกาลเวลา การดูแลรักษา สภาพแวดล้อมภายนอก และ สภาวะธรรมภายในเท่านั้น แต่สุดท้ายก็ต้องดับสูญไปอยู่ดี ไม่มีสิ่งใดที่พ้นจากความดับสูญ ตาย สลายไปได้
- เมื่อเดือนมีนาคม-เมษายน ปี 2558 เราก็ได้ทุกข์กับการที่เรายึดมั่นถือมั่นว่าทำไมเราไม่มีอย่างเขาบ้าง ทำไมเราไม่ได้อย่างเขาบ้าง ทำไมเขามีบุญเยอะขนาดนี้ ทำไมเราไม่มีบุญบารมีบ้าง อยากจะเป็นบุคคลอย่างนั้นบ้าง อยากจะเป็นบุคคลอย่างนี้บ้าง อยากได้รับโอกาสอย่างนั้น อยากได้รับโอกาสอย่างนี้ เราเป็นคนเก่งอย่างนั้น เราเป็นคนเก่งอย่างนี้ เรามีภูมิธรรมอย่างนั้น เรามีภูมิธรรมอย่างนี้ เราต้องได้อย่างนั้น เราต้องได้อย่างนี้ สำคัญตัวอย่างนั้นอย่างนี้ไปทั่ว จนก่อให้เกิดการกระทำที่ยังความฉิบหายมาให้ เมื่อยังความเศร้าหมองใจอยู่นั้น เราได้ตั้งว่าจะไม่กิน จะไม่นอน จะทำสมาธิปและเจริญสติโดยส่วนเดียว แล้วก็มีเหตุให้เห็นว่า ที่ทุกข์อยู่นี้ ที่เกิดการกระทำไรๆอยู่นี้ เพราะเรายึดตัวตนว่าเป็นเราเป็นเขา ยึดอัตตาเอาทุกสิ่ง อุปาทานเอาทุกอย่าง ทั้งๆที่สิ่งไรๆก็ตามแต่ไม่มีในเรา เราไม่มีในมัน นั่นไม่ใช่เรา เราไม่ใช่นั่น นั่นไม่ใช่ของเรา ก็เมื่อไม่มีก้อนกิเลสที่เรียกว่าเรา ตัวเราแล้ว จะเพิกไปทิศไรๆในสิบทิศนี้ก็ไม่มีสิ่งไรๆ ไม่มีตัวตนไรๆ ทุกข์ก็ไม่มี ความเศร้าหมองใจก็ไม่มี เพราะไม่มีคำว่าเรา ไม่มีสิ่งที่เป็นเรา ไม่มีเราในสิ่งใด สิ่งใดๆไม่มีในเรา มีธรรมเอกผุดขึ้นเห็นความเป็นอนัตตา ณ ที่นั้น ความเศร้าหมองใจดับไป ดังนี้

- เมื่อหวนระลึกถึงใน อนิจจะสัญญา อนัตตะสัญญา ที่เราเคยได้รับรู้สัมผัสมาดังนี้แล้ว ก็ประดุจดั่งว่าเราจักบรรลุโสดาบันได้ในไม่เนิ่นช้านี้

- แต่ทว่าเราก็ยังสำคัญตนผิด แล้วได้ทำการอธิษฐานจิตไว้ว่า แม้ตอนนี้ตนจะมีความฟุ้งมาก หากจะมีโอกาสบรรลุโสดาบันก็ดี หรือ จะสามารถเผยแพร่พระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าได้ถูกต้องและตรงตามจริง แล้วสามารถช่วยให้คนที่ทุกข์ได้รู้และพ้นทุกข์ตาม ขอให้ได้สามาธิได้ฌาณ ๔ บ้าง มีธรรมเอกผุดขึ้นจนตัดขาดสักกายทิฐิบ้าง แต่มันหาเป็นเช่นนั้นไม่ จึงคลายความเพียรลวงไป

---

- จนเมื่อมาในวันนี้ได้ทบทวนพิจารณาตนเองใหม่
๑. หวนระลึกถึงสภาวะธรรมที่เกิดขึ้นตอนที่หลวงพ่อเสถียรสอนแล้วเรานำมาปฏิบัติว่า จิตมันรู้ทุกสิ่ง แต่มัยรู้แค่สมมติที่กิเลสสร้างขึ้น ไม่เคยรู้ขอบจริงเลย อุปาทาน อัตตาจึงเกิดมีขึ้น เมื่อเราไม่ยึดสิ่งไรๆที่จิตรู้ มีความตรึกนึกคิด อาการเจ็บปวด ผัสสะทางกาย เป็นต้น รู้แค่ของจริงที่เป็นปัจจุบันคือ ลมหายใจ มีวิตกด้วยพุทโธเป็นเบื้องหน้าเท่านั้น เมื่อจิตมันไม่ยึดสิ่งไรๆ อัตตาจึงไม่มี เราจึงถึงสภาวะธรรมอันเป็นจริงได้
๒. หลวงปู่บุญกู้สอนไว้เสมอว่าให้มี ศีล ทาน ภาวนา มีความเพียร จิตมันชินกับของปลอมมานาน ต้องเพียรอบรมจิตให้รู้ของจริงมันจึงคลายอุปาทานได้ ตัวตนจึงไม่มี
๓. เมื่อเรานี้ไม่มีตัวตน ไม่มีความสำคัญกับสิ่งไรๆ ความจำได้หมายรู้อันเป็นเราก็ไม่มี เมื่อเราไม่มีค่าความสำคัญไม่มีตัวตนต่อตัวตนบุคคลใด สัตว์ใด สิ่งใด จะหมายรู้ไปขอธรรมไรๆกับครูบาอาจารย์ท่านไหนท่านก็คงไม่สนใจ เพราะครูบาอาจารย์ท่านจะเทสน์สั่งสอนโดยรวมหรือเจาะจงเฉพาะคนที่มีบุญบารมีคู่ควรมาเกิดบ้างหรือผู้ที่จะบรรลุธรรมได้เท่านั้น อย่างเราๆนี้เมื่อไม่มีความหมายกับใครบุคคลใด ไม่มีบารมี สิ่งที่เรานี้ทำได้ที่คู่ควรกับเราก็มีแต่ อยู่กับลมหายใจรู้ลมในปัจจุบัน มีพุทโธอยู่ทุกขณะลมเข้าออกเท่านั้น
๔. เพราะปารถนามากจึงจำจดจำจ้องเอาสภาวะธรรมที่อยากจะเข้าถึงมาก ที่ผ่านๆมานี้เมื่อเราคลายความยึดมั่นทำไปโดยไม่รู้จักฌาณและญาณไม่รู้จักอะไรทั้งนั้นนอกจากพุทโธเป็นลมหายใจก็จึงเห็นได้ ดังนี้แล้วแม้จะรู้อ่านมาเยอะ เห็นมาสัมผัสสมา ปารถนาก็ช่างความคิดมัน มันไม่ใช่เรา ที่มันคิดไม่มีเราเลย จะเกิดสิ่งไรๆก็ช่างมันล้างความตรึกนึกคิดทั้งปวงอันเป้นไปเพื่ออุปาทานนั้นทิ้งเสียเพราะมันแค่สมมติ แล้วกลับมาเพียงพุทโธ ไปเรื่อยๆ แบบพระอาจารย์ณรงค์สอนว่า "หลวงปู่ฝั้นสอนว่า การทำสมาธิ ให้พุทโธไปตามลมหายใจเข้าออก ทำเหมือนเราเดินทางไกล จะพบเจออะไรก็รู้แล้วผ่านเลยไปไม่แวะเข้าหาเข้าดู ขับรถดูทางข้างหน้าไปตามทางเรื่อยๆเพื่อให้ถึงปลายทาง"

---

๕. วันที่ 9/4/58 เราบังเอิญได้มาอ่านเจอธรรมของหลวงตามหาบัวเทศนาสั่งสอนเรื่อง ทุกขเวทนา ตามเวบนี้ http://www.oknation.net/blog/Aug-saraporn/2014/02/10/entry-1 (http://www.oknation.net/blog/Aug-saraporn/2014/02/10/entry-1)
ความโดยย่อว่า

ฉะนั้น จงพยายามน้อมโอวาทคำสั่งสอนของท่าน
เข้ามาเป็นครูเป็นอาจารย์สอนตนอยู่เสมอ
ท่านสอนว่าอย่างไร ให้นำโอวาทท่านที่สอนไว้แล้วนั้น
เข้ามาปฏิบัติต่อตัวเอง จะชื่อว่า
“เราอยู่กับครูกับอาจารย์ตลอดเวลา”
เหมือนได้เข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า พระธรรม พระสงฆ์
อยู่ตลอดกาลสถานที่
การปฏิบัติตนเป็นหลักสำคัญ ที่เป็นความแน่ใจสำหรับเรา
การอาศัยครูอาศัยอาจารย์นั้นเป็นของไม่แน่นอน
ย่อมมีความพลัดพรากจากไป ท่านไม่พลัดพรากเราก็พลัดพราก
ท่านไม่จากเราก็จาก เพราะโลกอนิจจัง มีอยู่ด้วยกันทั้งท่านและเราไม่ผิดกันเลย
สิ่งที่พอจะยึดเอาได้ ก็คือหลักธรรมของท่าน
จงยึดมาประพฤติปฏิบัติสำหรับตัวด้วยความเอาจริงเอาจัง
เพื่อเห็นเหตุเห็นผล เพื่อกำชัยชนะภายในใจ
ชัยชนะนี้เป็นชัยชนะอันเลิศประเสริฐสุดในโลก
ไม่มีชัยชนะใดจะเสมอเหมือนเลย
เรายื้อแย่งเอาชนะตน !
คือกิเลสที่ถือว่าเป็น“ ตน” เป็น “ตัว”
เป็นเราเป็นของเรามาตั้งกัปตั้งกัลป์ นี้เป็นเรื่องใหญ่โตมาก
จะทำเล่นเหมือนเด็กเล่นตุ๊กตา เดี๋ยวกิเลสจะขยี้ขยำเอา
เพราะถือมาเป็นเวลานานแล้ว
จงรีบพิจารณาให้รู้แจ้งและปล่อยวาง
จิตใจจะได้ว่างเปล่าจากทุกข์ ไม่ฉุกละหุกกันตลอดไป
การสั่งสมคำว่า “เป็นเรา เป็นของเรา” มานี้
นับกัปนับกัลป์ไม่ได้แล้ว
ถ้ากิเลสเป็นวัตถุ
ความสั่งสมมานานถึงขนาดนั้น
จะเอาอะไรมาเทียบเล่าในโลกนี้?
ถึงจะใหญ่โตยิ่งกว่าก้อนกิเลสตัณหาอาสวะ ก้อนเราก้อนของเราเหล่านี้
เพราะมีมากต่อมาก จะขนออกมาเทียบไม่หวาดไม่ไหว
ถ้าขนเล่น ๆ แบบกิน ๆ นอน ๆ
จะถากจะเถือ จะเจาะจะฟัน เพียงหนสองหนให้มันขาดไปนั้น
ย่อมเป็นไปไม่ได้
นอกจากจะพากันคว้าน้ำเหลวไปตาม ๆ กันเท่านั้น
จำต้องทุ่มเทกำลังลงอย่างหนักหนาทีเดียว
ตอนนี้ตอนจะชิงชัยชนะกัน เราก็เป็นนักปฏิบัติ
ไม่ต้องท้อถอยกับการรบกับกิเลสซึ่งมีอยู่ในตัวเราเอง

คำว่า“กิเลส”ก็คือ“ก้อนเรา”นั้นเอง
กิเลสเป็น “เรา”เป็น“ของเรา”อะไร ๆ เป็น“เรา”ทั้งนั้น
เหล่านี้คือ “กองกิเลสแท้ ๆ” ไม่น่าสงสัยเลย

ถ้าจะแยกให้เห็นเป็นชิ้นเป็นอัน
ตามความสัตย์ความจริง ในหลักธรรมชาตินั้นจริง
ต้องแยกด้วยความพากเพียร
โดยทางสติปัญญาเป็นเครื่องพิสูจน์ พิจารณากัน

การแยกธาตุ ธาตุก็ธาตุสี่ ธาตุ ๔
ก็รู้กันเต็มโลกเต็มสงสารอยู่แล้ว
แต่ถ้าจะให้รู้ถึงใจ ซาบซึ้งถึงใจจริง ๆ นั้นต้องภาคปฏิบัติ
พิจารณาด้วยปัญญาจนเห็นชัดเจนแล้วก็ซึ้งไปเอง
ถ้าลงได้ซึ้งถึงใจแล้ว ไม่ต้องบอกมันปล่อยเอง
เมื่อรู้อย่างถึงใจแล้วก็ปล่อยวางอย่างถึงใจเช่นกัน
การที่จะรู้อย่างถึงใจ ปล่อยวางอย่างถึงใจ
ต้องพิจารณาแล้วพิจารณาเล่า ซ้ำ ๆ ซาก ๆ จนเป็นที่เข้าใจ
อย่าไปสำคัญว่า
นี่เราพิจารณาแล้ว นั้นเราพิจารณาแล้วในคราวนั้น
ด้วยความคาดหมาย นับอ่านครั้งนั้นครั้งนี้
โดยที่ยังไม่ซึ้งถึงขั้นปล่อยวางมันก็ยังไม่แล้ว
ต้องพิจารณาให้ถึงขั้นแล้วจริง ๆ
ด้วยความซาบซึ้งและปล่อยวาง
ถ้า“แล้วจริง” ก็ไม่จำเป็นต้องพิจารณาอีก
มันเข้าใจแล้ว ปล่อยวางได้หมด

---

---

** นี่ไงกิเลสความเป็นเรามันทับถมมาตั้งไม่รู้กี่กัป กี่กัลป์ กี่อสงไขย อยู่จะแค่หายใจเข้าแล้วออกจากไปบรรลุได้อย่างไร เราต้องเพียร และเพียร เสริมให้จิตเป็นกุศลให้มากๆ เพราะจะถึงธรรมไรๆ หรือ มรรค๔ ผล ๔ ใดๆก็ต้องมีจิตเป็นกุศลเพียงพอและได้รู้เห็นตามจริงอยู่บ่อยๆจนกว่าจะขนกองกิเลสทิ้งได้หมด หมั่นเจริญใน อิทธิบาท ๔, สัมมัปปธาน ๔, พละ ๕, มรรค ๘, โพชฌงค์ ๗ ให้มากจึงจะถึงวิมุตติหรือบรรลุโสดาบันได้ การเพิ่มความเพียรในธรรมเหล่านี้นนั้นก็เสริมด้วย พรหมวิหาร๔ ไปจนถึงเจโตวิมุติ ศีล กรรมบถ ๑๐ ทาน(ทานที่บริบูรณ์นั้นคือเรานั้นมีศีลบริบูรณ์พร้อม) ภาวนา คือ การอบรมใจ ทำทั้งสมาธิในกรรมฐาร ๔๐ และ มีสติปัฏฐานอยู่ทุกขณะ หลวงปู่บุญกู้ก็สอนอยู่ทุกวันทุกขณะแต่เรากลับไม่ถึงเอง

เมื่อเห็นดังนี้เราก็คลายอัตตาว่าจะต้องบรรลุเวลานั้นเวลานี้ วันนั้นวันนี้ บารมีเราไม่พอ บุญเราไม่มี กุศลเราไม่มีจะไปทำอย่างครูบาอาจารย์ได้อย่างไร ต้องเอาชีวิตเข้าแลกเพื่อเจริญในเครื่องแห่งกุศลดังที่กล่าวมานั้น มันจะถึงไม่ถึงก็ช่างมัน เรามีปัญญาสะสมมาเท่านี้ก็ต้องพอใจที่มีอยู่ในปัจจุบัน จึงจะไม่มีอิสสา ไม่มีความเศร้าหมอง ให้เพียรและเพียรและเพียร โดยไม่ให้มีคำเรา ตัวเรา ตัวใครผุดขึ้นมาในจิต ผุดมาให้จิตรู้ (เพราะเมื่อมีคำว่าเรา ตัวเราผุดขึ้นมาในจิตเมื่อไหร่ อุปาทาน อัตตาจะมีเกิดขึ้น ณ ที่นั้นในเสี้ยววินาทีนั้นทันที) ดังนั้นเราต้องเพียรและเพียรและเพียรโดยไม่เข้าไปยึดว่า นี่เป็นเรา นี่เป้นของเรา เราควรแก่สิ่งนั้น เราควรแก่สิ่งนี้ เราเป็นอย่างนั้น เราเป็นอย่างนี้ เรามีดีอย่างนั้น เรามีดีอย่างนี้ เราถึงนั่นถึงนี่ เราเป็นคนนั้นคนนี้ เท่านั้นก็พอแล้ว

---

---

ทบทวนกรรมฐานที่ต้องเจริญให้มากในครั้งนี้

๑. กรรมบถ ๑๐ เป็นฐานแห่งกุศลทุกอย่าง เพราะสงเคราะห์ด้วยทั้ง กาย วาจา ใจ เป็นเบื้องต้นแห่งมรรค๘ เป็นเบืองต้นแห่งสัลเลขธรรม
๒. ทาน ประหารโลภะ ความโลภยึดมั่นถือมั่นในสิ่งนอกกายตนอันเรานี้หวงแหนบ้าง ตะหนี่บ้าง
๓. พรหมวิหาร ๔ โดยเจริญไปแบบไม่มีประมาณ เป็นฐานของวิโมกข์ ๘ ให้เข้าถึงเจโตวิมุติ

๔. หาความพอใจยินดีในการปฏิบัติธรรม พอใจยินดีที่จะตั้งมั่นใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ ภาวนา
(ซึ่งความยินดีนี้จะเกิดขึ้นได้ก็ต้องมีปัญญาเห็นชอบตามจริงก่อน อาศัยการสงเคราะห์ลงในธรรม เปรียบเทียบผลได้ผลเสียที่เราได้รับได้สัมผัสบ้าง จนเกิดปัญญาเห็นว่าสุขทางโลกียะนี้มันอาศัยสิ่งของภายนอกที่ไม่เที่ยง สุขทางธรรมอาศัยภายในตนอันยั่งยืน จิตเป็นกุศลไม่มีอกุศลมันเป็นสุขอย่างหาประมาณมิได้ทุกข์ไม่มีเลย จนถึงโลกุตระ)

๖. ขยันความเพียร อุตสาหะไม่ท้อถอย เพียรเจริญในกุศลอันสืบต่อจากความพอใจยินดีในสิ่งนั้น ความเพียรที่กล่าวถึงนี้ได้แก่ สัมมัปปธาน ๔ คือ เพียรละอกุศลที่ยังไม่เกิดขึ้นหรือที่เกิดขึ้นแล้ว เพียรทำกุศลให้เกิดขึ้น เพียงคงกุศลไว้ เพียรรักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อม สัมมัปปธานสมาธิก็เกิดขึ้น
๗. เจริญสัมมัปปธาน ๔ โดยอาศัย สติปัฏฐาน ๔ สังขารในความเพียรนั้น คือ รู้กาย รู้เวทนา รู้จิต รู้ธรรม
- อย่างเราใช้จิตตานุปัสสนาเป็นหลักโดยดำเนินตามลำกับดังนี้
  ๗.๑ กรรมบถ ๑๐, ทาน, พรหมวิหาร ๔, ภาวนาโดยการทำสมาธิโดยพุทโธไปตามลมหายใจเข้าออก ไม่จับเอาสมมติความคิด ประดุจคนเดินทางไกล(เป็นกายานุปัสสนา)
  ๗.๒ อาศัยสติรู้ทันความตรึกนึกคิดก่อนจะกระทำทางกายและวาจาไป โดยเมื่อรู้ว่าเป็น รัก โลภ โกรธ หลง กุศล หรือ อกุศล มิจฉาทิฏฐิ วิปัสลาส คือ นิจจทิฏฐิวิปัลลาส, นิจจสัญญา มีความเห็นว่าเป็นของเที่ยงแท้แน่นอน คือ เป็นว่าสิ่งทั้งปวงไม่ว่าจะเป็น คน สัตว์ สิ่งของ เป็นของเที่ยงแท้แน่นอนยั่งยืนบ้าง ไม่แปรเปลี่ยนไปบ้าง ไม่ดับสูญบ้าง๑ / สักกายทิฏฐิ,มานะทิฐิ,อัตตานุทิฏฐิ,อัตตวาทุปาทาน,อัตตสัญญา : มีความเห็นเป็นตัวตน คือ เห็นว่าเราเป็นนั่นเป็นโน่นเป็นนี่ หรือ อยากเป็นนั่นเป็นโน่นเป็นนี่ อิจสา ๑ / ก็ให้หยุดเจตนาทาง กาย วาจา ใจ นั้นก่อนโดยอาศัยขันติ เพื่อไม่ให้ก้าวล่วงใน กรรมบถ ๑๐ ทาน พรหมวิหาร ๔ แบบไม่มีประมาณ จากนั้นมีพุทโธหรืออานาปานสติตั้งเป็นเบื้องหน้าสมาธิจะเกิดมีขึ้น ณ ที่นั้น
  ๗.๓ เจริญพิจารณาใน สัญญา ๑๐, อนิจจสัญญา, อนัตตสัญญา, อาการทั้ง ๓๒, ธาตุ ๖, อสุภะ, มรณัสสติ
  ๗.๔ เอาจิตจับที่จิต ให้จิตเห็นจิตในอาการจริงๆที่มีอยู่ของมันว่ามันมีอาการอย่างไร มีลักษณะเป็นอย่างไร หากละความคิดไม่ได้ก็รู้แค่อาการของจิต หากละวิตกวิจารได้มีสมาธินิ่งรู้กายใจอยู่ก็จะมีธรรมเอกผุดขึ้นเห็นเป็นแต่สภาวะธรรม
  ๗.๕ ไม่ยึดเอาสิ่งไรๆที่จิตรู้ เพราะสิ่งที่จิตรู้ล้วนเป็นสมมติทั้งหมด เพราะเมื่อเกิดผัสสะ เจตนาก็จะเกิดอาการที่มีลักษหวนระลึกตรึกถึงด้วยความหมายรู้ในสัญญาจากสิ่งที่รู้ผัสสะนั้นๆ เมื่อรู้สัญญาสังขารก็เกิดด้วยวิตกวิจาร ดังนั้นเจตนาเกิด สมมติก็เกิด อัตตาก็เกิดทันที ไม่ยึดเอาสิ่งที่ใจรู้ ดับที่วิญญาณ ดับที่ผัสสะนั้นจึงไม่ทุกข์

๘. เมื่อเห็นผลตามจริงดังนี้แล้วตามข้อ ๗ ความศรัทธาก็จะเกิดขึ้นพร้อมความยินดีนั้น มีจิตแน่วแน่มีลักษณะตามไปมุ่งไป ด้วยความพอใจยินดีในสิ่งนั้น เกิดเป็นฉันทะสมาธิ แล้วศรัทธา ๔ จักเกิดขึ้นด้วยปัญญาเห็นชอบ ความลังเลสงสัยในพระพุทธเ้า พระธรรม พระสงฆ์ บุญกรรมจะหายไปทันที

๙. เมื่อเกิดปัญญาเห็นชอบแล้วจิตมันจะรู้และยินดีในกุศลในสิ่งที่ควรทำ ก็จะเกิดความสอดส่องดูแลในกุศลนั้นๆอยู่เสมอให้คงอยู่ไม่เสื่อมไป
(ซึ่งจิตยินดีในกุศลนี้สามารถเกิดขึ้นได้ทุกคนเพราะปกติเราทุกคนนี้จิตไม่ได้ใชั่ว ที่ชั่วนั้นเพราะโดนกิเลสหลอกมาตั้งเท่าไหร่ ชาตินี้มีบุญมากที่ได้เกิดมาเจอพระพุทธศาสนาและได้เห็นธรรม ครูบาแก๊บพระเพื่อท่านสอนเราไว้ว่า..ต่อให้เรายากดีมีจนก็มีบุญเสมอกันหมดไม่ต่างกันหากได้เข้ามาอยู่ในร่มโพธิ์ร่มไทรในพระพุทธศาสนาได้พานพบพระพุทธศาสนานี้ ดูหลวงปู่เหรียญท่านก็เป็นเด็กบ้านนอกแต่ท่านก็ได้รู้ธรรมแล้วบรรลุอรหันต์ ไม่ใช่คนรวยอะไรเลยก็ยังบรรลุอรหันต์ได้ ดูอย่างท่านสุปพุทธะผู้เป็นขอทานเป็นโรคเรื้อนได้ฟังธรรมของพระพุทธเจ้าแล้วโอปนะยิโก คือ น้อมมาสู่ตนท่านก็บรรลุโสดาบันทันที อย่างพระองคุลีมาลย์เถระท่านเป็นโจรจิตใจหยาบช้าหมายจะฆ่าเพื่อบรรลุเจตนาตนเท่านั้นก็ยังกลับใจได้เมื่อรู้ธรรมของพระพุทธเจ้า ดังนั้นครูบาอาจารย์สอนสิ่งใดท่านจะจงใจเทสนาให้ใครก็ช่างนั่นเป็นเรื่องของท่าน แต่เราต้องน้อมเอาธรรมที่ท่านสอนนั้นมาสู่ตน ก็จะเห็นธรรมได้ทันทีไม่ต่างกัน ดังนั้นไม่ว่าใครจะยากดีมีจน บารมีมากน้อย บุญมากหรือน้อยก็มีจิตยินดีในกุศลเช่นนี้ได้)

ปริญญา การกำหนดรู้, การทำความเข้าใจโดยครบถ้วน มี ๓ คือ
       ๑. ญาตปริญญา กำหนดรู้ขั้นรู้จัก
       ๒. ตีรณปริญญา กำหนดรู้ขั้นพิจารณา
       ๓. ปหานปริญญา กำหนดรู้ถึงขั้นละได้

---

             [๔๗๓] ธรรม ๑๐ อย่างที่ควรให้บังเกิดขึ้นเป็นไฉน ได้แก่สัญญา ๑๐
คือ ความกำหนดหมายว่าไม่งาม ความกำหนดหมายในความตาย ความกำหนด
หมายในอาหารว่าเป็นของปฏิกูล ความกำหนดหมายความไม่น่ายินดีในโลกทั้งปวง
ความกำหนดหมายว่าไม่เที่ยง ความกำหนดหมายในสิ่งไม่เที่ยงว่าเป็นทุกข์ ความ
กำหนดหมายในทุกข์ว่าไม่ใช่ตัวตน ความกำหนดหมายในการละ ความกำหนด
หมายในวิราคธรรม ความกำหนดหมายในความดับ ธรรม ๑๐ อย่างเหล่านี้ควร
ให้บังเกิดขึ้น ฯ

สัญญา ๑๐ ความกำหนดหมาย, สิ่งที่ความกำหนดหมายไว้ในใจ มี ๑๐ อย่าง (โดยส่วนตัวเราเห็นว่า พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน มีอยู่ใน สัญญา ๑๐ นี้) คือ
       ๑. อนิจจสัญญา กำหนดหมายความไม่เที่ยงแห่งสังขาร
       ๒. อนัตตสัญญา กำหนดหมายความเป็นอนัตตาแห่งธรรมทั้งปวง
       ๓. อสุภสัญญา กำหนดหมายความไม่งามแห่งกาย (ปฏิกูลสัญญา อาการทั้ง ๓๒)
       ๔. อาทีนวสัญญา กำหนดหมายโทษแห่งกาย คือมีอาพาธต่างๆ (โรคร้ายน่าเกลียดต่างๆ โรคฝี โรคหนอง โรคเรื้อน)
       ๕. ปหานสัญญา กำหนดหมายเพื่อละอกุศลวิตกและบาปธรรม (กุศลวิตก ๓, เลือกธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์ ไม่ว่าจะเป็น ความพอใจยินดี-ความไม่ยินดี-อุเบกขา, กรรมบถ ๑๐, สัมมัปปธาน ๔, อินทรีย์ ๕, พละ ๕,กรรมฐาน ๔๐ สติปัฏฐาน ๔)
       ๖. วิราคสัญญา กำหนดหมายวิราคะ คืออริยมรรคว่าเป็นธรรมอันสงบประณีต (อินทรีย์สังวร, มรรค ๘, โพชฌงค์ ๗)
       ๗. นิโรธสัญญา กำหนดหมายนิโรธ คืออริยผล ว่าเป็นธรรมอันสงบประณีต (วิมุตติ, มรรค ๑๐, จิตไม่จับเอาอะไรเลย รู้ก็เหมือนไม่รู้ รู้ก็ช่าง ไม่รู้ก็ช่าง แบบ อรูปฌาณ สัญญาเวทยิตนิโรธ **หากอย่างเราๆผู้ไม่ถึง วิมุตติ และ สมาบัติ ๘ ก็ให้พึงเห็นว่า..เมื่อความไม่ทุกข์ ไม่ว่างอยู่โดยความไม่รู้หนังตรึงๆหน่วงจิตมันเป็นอย่างไร, เมื่อจิตไม่มีกิเลสปรุงแต่งมันสุขเพียงไร ความไม่เร่าร้อนมันเป็นไฉน, จิตที่คลายความยึดจากสมมติคลายอุปาทานขันธ์ ๕ มันเป็นสุขขนาดไหน, เมื่อจิตไม่ยึดเอาสมมติไรๆสภาวะธรรมไรๆมันสุขแค่ไหน แม้ความสุข,ความทุกข์,ความไม่สุขไม่ทุกข์ไม่มี..จิตไม่เสพย์ไม่ยึดมันยังความบรมสุขมากแค่ไหน**)
       ๘. สัพพโลเก อนภิรตสัญญา กำหนดหมายความไม่น่าเพลิดเพลินในโลกทั้งปวง (เห็นไตรลักษณ์ ทุกอย่างเป็นเพียงสมมติ ทุกอย่างเป็นเพียงสภาวะธรมไม่ควรยึดมั่นถือมั่น ไม่ยินดียินร้ายในสิ่งใดๆรู้แต่ไม่เสพย์ จนให้มันเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆเท่านั้น)
       ๙. สัพพสังขาเรสุ อนิฏฐสัญญา กำหนดหมายความไม่น่าปรารถนาใน สังขารทั้งปวง (ปฏิฆะ ต่อ ขันธ์ ๕, ไม่มีความยินดีในขันธ์ ๕ และ ธาตุ ๖ อีก ด้วยพิจารณาเห็นใน ๘ ข้อสัญญาข้างต้นนั้น)
       ๑๐. อานาปานัสสติ สติกำหนดลมหายใจเข้าออก(อานาปานสติ, พุทธานุสสติ+อานาปานสติ(พุทโธ หรือ อรหัง), เห็นตามจริงว่าลมหายใจนี้คือธาตุเป็นของจริงที่มีอยู่ในกาย หาความยินดีในการให้จิตรู้ของจริงก็คือลมหายใจเรานี้แหละ เป็นกายสังขาร)

อาพาธสูตร  http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=24&A=2597&Z=2711 (http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=24&A=2597&Z=2711)
คิริมานนทสูตร

---

             [๔๗๔] ธรรม ๑๐ อย่างที่ควรรู้ยิ่งเป็นไฉน ได้แก่นิชชิณวัตถุ ๑๐ คือ
ความเห็นผิดอันบุคคลผู้เห็นชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่
น้อย ที่บังเกิดเพราะความเห็นผิดเป็นปัจจัยเขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อย
ย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์เพราะความเห็นชอบเป็นปัจจัย ความดำริผิดอันบุคคลผู้
ดำริชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะความ
ดำริผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อย ย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์
เพราะความดำริชอบเป็นปัจจัย การเจรจาผิดอันบุคคลผู้เจรจาชอบย่อมละได้ อนึ่ง
แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะเจรจาผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้
ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์ เพราะเจรจาชอบเป็นปัจจัย การ
งานผิดอันบุคคลผู้ทำการงานชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่
น้อยที่บังเกิดเพราะการงานผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อม
ถึงความเจริญบริบูรณ์ เพราะการงานชอบเป็นปัจจัย การเลี้ยงชีพผิดอันบุคคล
ผู้เลี้ยงชีพชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะ
การเลี้ยงชีพผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมถึงความเจริญ
บริบูรณ์ เพราะการเลี้ยงชีพชอบเป็นปัจจัย ความพยายามผิดอันบุคคลผู้พยายาม
ชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะความพยายาม
ผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อย ย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์
เพราะความพยายามชอบเป็นปัจจัย ความระลึกผิดอันบุคคลผู้ระลึกชอบย่อมละได้
อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะความระลึกผิดเป็นปัจจัย เขา
ก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์ เพราะความระลึกชอบ
เป็นปัจจัย ความตั้งใจผิดอันบุคคลผู้ตั้งใจชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรม
อันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะความตั้งใจผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วน
กุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมถึงความเจริญบริบูรณ์ เพราะความตั้งใจชอบเป็นปัจจัย
ความรู้ผิดอันบุคคลผู้รู้ชอบย่อมละได้ อนึ่ง แม้อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่
บังเกิดเพราะความรู้ผิดเป็นปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมถึง
ความเจริญบริบูรณ์ เพราะความรู้ชอบเป็นปัจจัย ความพ้นผิดอันบุคคลผู้พ้นชอบ
ย่อมละได้ อนึ่ง อกุศลธรรมอันลามกมิใช่น้อยที่บังเกิดเพราะความพ้นผิดเป็น
ปัจจัย เขาก็ละได้ ส่วนกุศลธรรมมิใช่น้อยย่อมเจริญบริบูรณ์ เพราะความพ้น
ชอบเป็นปัจจัย ธรรม ๑๐ อย่างเหล่านี้ควรรู้ยิ่ง ฯ

---

             [๔๗๕] ธรรม ๑๐ อย่างที่ควรทำให้แจ้งเป็นไฉน ได้แก่อเสขธรรม
๑๐ คือ ความเห็นชอบเป็นของพระอเสขะ ความดำริชอบ ... เจรจาชอบ ... การงาน
ชอบ ... เลี้ยงชีพชอบ ... พยายามชอบ ... ระลึกชอบ ... ตั้งใจชอบ ... ความรู้ชอบ ... ความ
พ้นชอบ เป็นของพระอเสขะ ธรรม ๑๐ อย่างเหล่านี้ควรทำให้แจ้ง ฯ
             ธรรมร้อยหนึ่งดังพรรณนามานี้ เป็นของจริง แท้ แน่นอน ไม่ผิดพลาด
ไม่เป็นอย่างอื่น อันพระตถาคตตรัสรู้แล้วโดยชอบ ฯ
             ท่านพระสารีบุตรได้กล่าวสูตรนี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นดีใจ ชื่นชมภาษิตของ
ท่านพระสารีบุตร ดังนี้แล ฯ

---

---

อ่าน คิริมานนทสูตร กถามุข ได้ที่นี่ http://www.kanlayanatam.com/Mybookneanam/book_26.pdf (http://www.kanlayanatam.com/Mybookneanam/book_26.pdf)

---

---

๑.อนิจจสัญญา

ดูกรอานนท์ ก็อนิจจสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า รูปไม่เที่ยง เวทนาไม่เที่ยง สัญญาไม่เที่ยง สังขารทั้งหลายไม่เที่ยง วิญญาณไม่เที่ยง (ดูเรื่องขันธ์ 5 ในหมวดธรรมทั่วไป ประกอบ - ธัมมโชติ) ย่อมพิจารณาเห็นโดยความเป็นของไม่เที่ยง ในอุปาทานขันธ์ ๕ เหล่านี้ด้วยประการอย่างนี้ ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าอนิจจสัญญา ฯ

เพราะรู้จักอนิจจสัญญาตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากการที่เรามีนิจจสัญญา จนทำให้รู้ว่า
- บุคคลอันเป็นที่รัก สัตว์ สิ่งของ ขันธ์ ๕ และ สภาวะธรรมไรๆแม้แต่ตัวของเราเองไม่มีสิ่งใดคงอยู่ยืนนาน ทุกสิ่งทุกอย่างมีแต่วันจะดับสูญสลายไปจากเรา ไม่ว่าจะด้วยการดูแลรักษา กาลเวลา สภาวะธรรมภายนอก สภาวะธรรมภายใน และ ความตายผุพังดับสูญ
- ธรรมชาติของสัตว์โลกผู้ดำรงขันธ์ ๕ อยู่ เมื่ออุบัติเกิดขึ้นก็ต้องแก่ชรา มีความเจ็บป่วยไข้เป็นธรรมดา แล้วก็ตายไปในที่สุด แม้จะรูปธาตุไรๆก็เสื่อมสูญสลายผุพังไป ทำให้เห็นว่า แม้ความเกิดก็เป็นทุกข์ เกิดมาแล้วก็ไม่รู้จะเจอวิบากกรรมอะไรบ้าง ความเกิดก็ไม่เที่ยงจากเด็กกลับกลายมาโตขึ้นจิตตอนเด็กกับตอนโตก็แปรสภาพไปไม่ใช่อันเดิมแต่อาศัยปัจจัยที่มีมานั้นให้เกิดขึ้น แม้ความแก่ก็เป็นทุกข์แก่ตัวมารูปขันธ์นี้ก็แปรสภาพไปไม่เหมือนเดิมเริ่มเสื่อมโทรมไปผุพังไปหมายจะให้รูปขันธ์คงสภาพอันงามอยู่ละเอียดดูอยู่ก็ไม่ได้ ไม่ว่าจะยากดีมีจนก็เป็นเหมือนกันหมด เมื่อรูปขันธ์เริ่มเสื่อมโทรมแปรไปจะหมายจะยังรูปขันธ์ให้ทำกิจการงานไรๆก็ไม่ได้ดั่งปารถนา รูปขันธ์ทั้งปวงนี้ย่อมมีความเสื่อมสลายเจ็บไข้ได้ปวยการสภาวะธรรมธาตุที่เสื่อมโทรมไม่สมดุลย์บ้างธาตุต่างๆเริ่มดับสูญไปบ้างก็เกิดความทุกข์ทรมานจากความเจ็บป่วยนั้น แล้วในที่สุดรูปขันธ์ก็ไม่คงอยู่ยั่งยืนนานแล้วดับสลายไปในที่สุด
- ธรรมมารมณ์ทั้งปวงไม่ว่าจะสุข จะทุกข์ จะไม่สุขไม่ทุกข์ พอใจ ไม่พอใจ เร่าร้อน สุขอิ่มใจ ความทรงจำ จำได้จำไว้ ความตรึกนึกคิดปรุงแต่ง สิ่งใดๆที่ใจรู้ ไม่มีสิ่งใดคงทนทานเลยสักแต่อาศัยสภาวะธรรมภายนอกภายในปรุงแต่งให้เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ไม่อยู่ยืนนาน ความเข้าไปปารถนาเอาธัมมารมณ์ที่ชอบใจพอใจให้อยู่ยืนนานย่อมหาประโยชน์สุขไม่ได้นอกจากทุกข์
- ก็เพราะคนเรานี้หนอยึดเอาสิ่งที่ไม่เที่ยงไม่ยั่งยืนนาน รอแต่ความดับสูญไปมาเป็นสุขของตน ไขว่คว้าแสวงหาอยู่ให้ได้มาซึ่งสิ่งอันไม่เที่ยงนั้นจนเร่าร้อนไปทั่ว พอไม่ได้ก็ทุกข์ พอได้ก็สุขแต่เมื่อสิ่งนั้นๆสลายไปก็ทุกข์เร่าร้อนแสวงหาต่อไม่รู้จบ ดังนั้นเราจะปารถนาไปเอาอะไรหนอกับสิ่งไม่เที่ยงเหล่านี้

- เมื่อรู้อย่างนี้แล้วก็จะเห็นว่าไม่มีสิ่งไรที่จะยั่งยืนทาน ที่เราเห็นว่าสุขของเราคือมีบ้าน รถ เงิน ทอง สามี-ภรรรยาสวยสดงดงามไรๆ ความหอมหวานซาบซ่านไรๆ สิ่งเหล่านี้เรียกว่าความสุขทางโลก เป็นสุขที่อาศัยสิ่งอันไม่เที่ยงไม่ยั่งยืนให้เกิดมีขึ้นเท่านั้น ไม่นานความสุขหรือสิ่งอันเป็นที่รักอันนั้นก็ต้องดับสูญสลายไป ตามเหตุปัจจัยต่างๆเหล่านั้น เมื่อเราเข้าไปปารถนา แสวงหาซึ่งสิ่งอันไม่เที่ยงอยู่นี้ ย่อมยังกายใจของเราให้เร่าร้อนไปทั่วไม่รู้จบ เพราะสิ่งไม่เที่ยงเหล่านั้นไม่ได้ติดตามเราไปด้วยตลอดเวลาทุกขณะเมื่อเมื่อยังชีพอยู่หรือตายไปก็ตามซึ่งมีแต่บุญกับบาปเท่านั้นที่จะติดตามเราไปได้ เราจะยังแสวงหาเอาสิ่งไม่เที่ยง สิ่งที่เกิด แก่ เจ็บ ตาย สิ่งที่เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไปเพื่อสิ่งใดหนอ แสวงหาไปก็เป็นทุกข์ พอใจไปก็เป็นทุกข์ ยินดีไปก็เป็นทุกข์
- ดังนั้นให้กระทำในทางโลกียะนี้ตามสมควรแก่สิ่งเหล่านั้น ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ สภาวะธรรมไรๆเหล่านั้น อันเป็นไปเพื่อเอื้อประโยชน์สุขแก่ตนเองและผู้อื่นตามกาลอันควรเพื่อยังกุศลให้เกิดขึ้นคงกุศลไว้ไม่เสื่อมไปแก่เรา แต่ไม่ยึดเอาสิ่งไม่เที่ยงไรๆเหล่านี้มาเป็นอารมณ์ที่ตั้งแห่งจิตให้เร่าร้อนแสวงหาอยากได้ต้องการเกิดฐานะอันจำเป็นที่จะมี ให้แสวงหาอุปสมะ คือ ทางอันสันติสงบสุขที่ยั่งยืนดีกว่า อันได้แก่ บุญกุศล อมตะธรรมอันเป็นไปเพื่อนิพพานดังนี้

---

---

ให้พิจารณาให้เห็นว่า ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ อายตนะ ๑๒ ไม่เที่ยงแท้ยั่งยืน เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ขันธ์ทั้งปวงไม่เที่ยง เกิด เกิด เจ็บ ตาย ดับสูญสลายไปอยู่ทุกๆขณะ ไม่ควรยึดมั่นถือมั่นสิ่งไม่เที่ยงไรๆให้เกิดกทุกข์เร่าร้อนกายใจ จิตมันรู้แต่สมมติที่กิเลสสร้างล่อหลอกว่าสิ่งนี้ๆยั่งยืนนานไม่ดับสูญไป หรือไม่สูญไปง่าย สิ่งนี้ๆเป็นของเที่ยง ไม่ว่าจะนานแค่ไหนก็ยังจะคงอยู่สืบไป เป็นอย่างนี้ๆสืบไปไม่แปรเปลี่ยน หรือ แม้รู้ว่ามันต้องเสื่อม และ ดับสูญสลายไปก็ตามแต่ก็ถือว่าสิ่งนี้ยังไม่ดับสูญไปในขณะนี้ๆ สิ่งนี้ๆยังคงอยู่อีกนาน สิ่งนี้ๆเป็นของเที่ยงแท้แน่นอนแก่เราจนวันตาย แล้วจิตมันก็ยึดเอาแต่สมมตินั้นมาจนเห็นเป็นของเที่ยงแท้ยั่งยืนนาน ทั้งที่จริงๆไม่มีสิ่งไรๆจากสภาวะธรรมที่ เที่ยงแท้ยั่งยืน คงอยู่นาน ไม่แปรเปลี่ยน ไม่ดับสูญ ทุกอย่างจักต้องดับสูฐสลายไป จะช้าหรือแล้วก็ขึ้นอยู่กับ กาลเวลา สภาพแวดล้อมสภาวะธรรมภายนอก สภาวะธรรมภายใน การดูแลรักษา และ ความตายหรือผุพังสลายไป

---

---

๒.อนัตตสัญญา

ดูกรอานนท์ ก็อนัตตสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า จักษุเป็นอนัตตา รูปเป็นอนัตตา หูเป็นอนัตตา เสียงเป็นอนัตตา จมูกเป็นอนัตตา กลิ่นเป็นอนัตตา ลิ้นเป็นอนัตตา รสเป็นอนัตตา กายเป็นอนัตตา โผฏฐัพพะเป็นอนัตตา ใจเป็นอนัตตา ธรรมารมณ์เป็นอนัตตา (ดูเรื่องอายตนะ 12 ในหมวดธรรมทั่วไป ประกอบ - ธัมมโชติ) ย่อมพิจารณาเห็นโดยความเป็นอนัตตา ในอายตนะทั้งหลาย ทั้งภายในและภายนอก ๖ ประการเหล่านี้ ด้วยประการอย่างนี้ ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าอนัตตสัญญา ฯ

---

   
 วิสุทฺธจิตฺเต อานนฺท เท.ว สญฺญา สุตฺวา โส
อาพาโธ ฐานโส ปฏิปสฺสมฺเภยฺย
ดังนี้ ดูกรอานนท์ เมื่อท่านไปถึงสำนักพระคิริมานนท์แล้ว
ท่านจงบอกสัญญา ๒ ประการ คือ รูปสัญญา๑ นามสัญญา๑
คือว่า รูปร่าง กายตัวตนทั้งสิ้นก็ดี คือนามได้แก่จิตเจตสิกทั้งหลายก็ดี
ก็ให้ปลงธุระเสีย อย่าถือว่ารูปร่างกายจิตเจตสิกเป็นตัวตน
 และอย่าเข้าใจว่าเป็นของของตน
ทุกสิ่งทุกอย่างความจริงเป็นของภายนอกสิ้นทั้งนั้น

ดูกรอานนท์ ถ้าหากว่า รูปร่างกายเป็นตัวตนเราแท้
เมื่อล่วงสู่ความแก่เฒ่าชรา ตาฝ้า หูหนวก เนื้อหนังเหี่ยวแห้ง
ฟันโยกคลอน เจ็บปวด เหล่านั้น เราก็จักบังคับได้ตามประสงค์
ว่าอย่าเป็นอย่างนั้น อย่าเป็นอย่างนี้ นี่เราบังคับไม่ได้ตามประสงค์
 เขาจะเจ็บ จะไข้ จะแก่ จะตาย เขาก็เป็นไปตามหน้าที่ของเขา
เราหมดอำนาจที่จะบังคับบัญชาได้ เมื่อตายเราจะพาเอาไปสักสิ่งสักอันก็ไม่ได้
 ถ้าเป็นตัวตนของเราแล้ว เราก็คงจะพา เอาไปได้ตามความปรารถนา

ดูกรอานนท์ ถึงจิตเจตสิกก็ ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่ของของตน
 หากว่าจิตเจตสิกเป็นเรา หรือเป็นของของเรา เราก็จักบังคับได้ตามประสงค์
ว่า จิต ของเราจงเป็นอย่างนี้จงเป็นอย่างนั้น จงสุขสำราญทุกเมื่อ
อย่าทุกข์อย่าร้อนเลยดังนี้ ก็จะพึงได้ตามปรารถนา นี่หาเป็น เช่นนั้นไม่
 เขาจะคิดอะไรเขาก็คิดไป เขาจะอยู่จะไปก็ตาม เรื่องของเขา
เพราะเหตุร่างกายจิตใจเป็นอนัตตา
ไม่ใช่ ตัวตน ไม่ใช่ของของตน ให้ปลงธุระเสีย
อย่าเข้าใจถือเอา ว่าเป็นตัวตนและของของตนเถิด.

ดูกรอานนท์ ท่านจงไป บอกซึ่งสัญญาทั้ง ๒ ประการคือรูปและนามนี้
โดยเป็น อนัตตา ไม่ใช่ตัวตนและไม่ใช่ของของตน
ให้พระคิริมานนท์ แจ้งทุกประการ เมื่อพระคิริมานนท์แจ้งแล้ว
การอาพาธ ความเจ็บปวดและทุกขเวทนา
ก็จะหายจากร่างกายของพระคิริมานนท์หมดสิ้น จะหายอาพาธโดยรวดเร็วด้วย

 ภนฺเต อริยกสฺสป ข้าแต่พระอริยกัสสปะผู้เป็นประธานในสงฆ์
พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสแก่ข้าฯ ด้วยประการ ดังนี้แล.

---

---

๒.อนัตตสัญญา

เพราะรู้จักอนัตตาสัญญาตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากอัตตสัญญา จนทำให้เรารู้ว่า

- แม้เมื่อเราเกิดรู้ผัสสะในอายตนะ ๑๒ (รู้-รูปทางตา รู้-เสียงทางหู รู้-กลิ่นทางจมูก รู้-รสทางลิ้น รู้-อาการต่างๆทางกาย รู้อารมณ์ด้วยใจ รู้-รูป-เวทนา-สัญญา-ความคิดปรุงแต่ง-ผัสสะใดๆสิ่งใดๆที่ใจรู้) แล้วเกิดมี อัตตาสัญญา ว่า เราเป็นสิ่งนั้น เราเป็นสิ่งนี้ เราเป็นคนนั้น เราเป็นคนนี้ เราควรแก่สิ่งนี้ สิ่งนี้ควรแก่เรา เราไม่ควรแก่สิ่งนี้ สิ่งนี้ไม่ควรแก่เรา เราสำคัญอย่างนี้ เราดีอย่างนี้ เราเลิศอย่างนี้ นี่เขา นี่เรา เขาเป็นอย่างนั้นอย่างนี้ ควรและไม่ควรเหมาะสมกับสิ่งนั้นสิ่งนี้ นี่บ้าน นี่รถ นี่เงิน นี่ทอง นี่สวยงาม นี่ไม่สวยงาม ตีค่าความสำคัญไปเป็นตัวตนอย่างนั้นอย่างนี้ นี่เสียงเพราะเสียงไม่เพราะ นี่หอม นี่เหม็น นี่อร่อยนี่ไม่อร่อย สัมผัสทางกายอย่างนี้สบาย อย่างนี้ทุกข์ นี่เจ็บ นี่ปวด ความคิดว่านี่เป็นเรา สิ่งที่ใจรู้นี้เป็นเรา เป็นของเรา นี่สบายนี่เมื่อเห็นเป็นอย่างนี้ๆสิ่งนี้ๆแล้วจิตย่อมจับเอาความยึดมั่นถือมั่นในสิ่งนี้ๆว่าเป็นตน เป็นของตน เป็นเขา เป็นของเขา เป็นคน สัตว์ สิ่งของเกิดขึ้น จนเกิดการกระทำไรๆทางกายก็ดี ทางวาจาก็ดี ทางใจก็ดี อันเป็นไปในความเร่าร้อนเป็นทุกข์จากผลอันกระทำอย่างนั้น ซึ่งความจริงแล้วไม่มีสิ่งใดเลยที่เป็นเราเป็นของเรา
- เมื่อเราหมายสำคัญตนผิดว่าเป็นเทพบ้าง เป็นพรหมบ้าง เป็นคนเก่งบ้าง คนรวยบ้าง เป็นคนทำงานดีบ้าง เป็นคนที่มีบุญบารมีเยอบ้าง เป็นคนที่ควรแก่สิ่งนั้นสิ่งนี้ ไม่ควรแก่สิ่งนั้นสิ่งนี้บ้าง เพราะถือว่านั่นคือเรา เราก็จะเกิดการกระทำทางกาย วาจา ใจ อันเป็นไปโดยประมาท ไม่สำรวมในอินทรีย์ ดำเนินกาย วาจา ใจ ไปเพื่อสิ่งอันเร่าร้อน จนเกิดความผิดพลาดแล้วได้รับผลของกรรมนั้นอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้
- เหมือนเมื่อเราสำคัญตนว่า ตนมีบุญบารมีมากแล้ว ก็ไม่หมายจะทำกุศลผลบุญต่อ บุญที่มีอยู่ก็ถูกใช้ไปเรื่อยๆจนหมดไป เมื่อหมดไปแล้วก็ต้องมาตะเกียกตะหายหาหรือเสียใจเสียดายในภายหลังไม่สิ้นสุด
- เหมือนเมื่อเราสำคัญตนว่าตนเป็นพรหม เป็นเทวดามาเกิดตนก็ต้องทำเพื่อกลับไปเสพย์สุขเป็นพรหมเป็นเทวดาดั่งเดิมโดยละเลยการปฏิบัติเพื่อพ้นจากกองทุกข์บ้าง หรือ สำคัญตนว่าตนอยู่สูงกว่าใครทั้งๆที่ยังขันธ์ ๕ ตามอัตภาพไม่ต่างจาก หมู หมา กา ไก่ ควาย สัตว์เดรัจฉานทั้งหลายอยู่ ยังอาศัยลมเป็นกายสังขารหล่อเลี้ยงขันธ์อยู่ ยังอาหารบริโภคเพื่อดำรงขันธ์อยู่ ยังแสวงหาสิ่งนั้นสิ่งนี้เพื่อยังสุขทางโลกอยู่
- เหมือนเมื่อเราสำคัญตนว่า ตนเป็นคนทำงานเก่ง ไม่มีใครทำได้อย่างตน ตนเป็นผู้สำคัญ ไม่มีใครแทนได้ ตนเป็นคนที่เพรียบพร้อมดีเลิศแล้วไม่มีใครยิ่งกว่าด้วยความยึดในอัตตสัญญานั้น ก็เกิดความหลงตน ทนงตนแล้วก็ คิด พูด ทำไปโดยไม่มีความประมาณตน ไม่สำรวมตน ผมเพราะความสำคัญตนอย่างนี้ก็จะทำให้เกิดอกุศลวิตกว่า สิ่งนี้เหมาะควรแก่เรา สิ่งนี้ไม่เหมาะควรแก่เรา แล้วก็จะเกิดทั้งสิ่งที่ชอบไม่ชอบเกิดสังขารเวียนอยู่แล้วก็เกิดเป็นการกระทำอันทำให้ถึงความฉิบหายได้จาก วจีกรรม กายกรรม มโนกรรม
- บุคคลอันเป็นที่รัก สัตว์ สิ่งของ สฬายตนะภายนอก และ ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ อายตนะ ๑๒ หรือ สภาวะธรรมไรๆไม่มีสิ่งใดที่เป็นเรา-เป็นเขา เป็นของเรา-ของเขา เราไม่สามารถจะไปบังคับสิ่งไรๆให้เป็นไปดั่งใจเราได้แม้แต่ขันธฺ ๕ ของเราเองก็ตาม เพราะหากเป็นเราเป็นของเรา เราย่อมจะบังคับให้มันเป็นไปดั่งใจของเราปารถนาได้ แต่ไม่มีเลยสักอย่างที่จะบังคับให้มันเป็นไปตามที่ใจเราปารถนา จับต้องบังคับก็ไม่ได้ เพราะไม่มีสิ่งใดที่เป็นตัวตน เป็นเรา เป็นของเราเลย

+ เมื่อเข้าไปยึดเอาว่า รูปคือกายนี้เป็นเราเป็นของเรา แต่ก็บังคับจำต้องให้มันเป็นไปตามใจเราปารถนาไม่ได้ ก็เป็นทุกข์ บังคับไม่ให้มันเกิดขึ้นหรือดับไปดั่งใจปารถนาก็ไม่ได้ ก็รูปขันธ์นี้เมื่อมันจะเกิด จะเป็นไป จะเสื่อม จะดับสูญ มันก็ไม่เคยจะมีเราเลยในนั้นไม่เห็นว่ามันจะบอกจะถามเราเลย มันอยากจะแปรเป็นไปอย่างไรมันก็เป็นไปของมันเองไม่มีเราในนั้นเลย
ดังนั้น เราจึงไม่ใช่รูป รูปไม่ใช่เรา เราไม่มีในรูป รูปไม่มีในเรา..ดังนี้
+ เมื่อเข้าไปยึดเอาว่า เวทนานี้เป็นเรา แต่ก็บังคับจับต้องให้มันเป็นไปตามใจเราปารถนาไม่ได้ จะบังคับให้มันสุขตลอดไปก็ไม่ได้ จะบังคับให้มันไม่ทุกข์ก็ไม่ได้ จะบังคับให้มันเฉยว่างไม่ยินดียินร้ายก็ไม่ได้ บังคับไม่ให้มันเกิดขึ้นหรือดับไปดั่งใจปารถนาก็ไม่ได้ มันจะสุข จะทุกข์ จะเฉยๆมันก็เป็นไปของมันเองตาเหตุปัจจัยแต่ไม่มีเราในนั้นที่ทำให้มันเป็นไปเลย มันไม่เคยสุขเพราะเป็นเรามีเราไม่อิงอามิสหรือสิ่งล่อใจภายนอกเลย ก็เป็นทุกข์ ก็รูปขันธ์นี้เมื่อมันจะเกิด จะเป็นไป จะเสื่อม จะดับสูญ มันก็ไม่เคยจะมีเราเลยในนั้นไม่เห็นว่ามันจะบอกจะถามเราเลย มันอยากจะแปรเป็นไปอย่างไรมันก็เป็นไปของมันเองไม่มีเราในนั้นเลย
ดังนั้น เราจึงไม่ใช่เวทนา เวทนาไม่ใช่เรา เราไม่มีในเวทนา เวทนาไม่มีในเรา..ดังนี้
+ เมื่อเข้าไปยึดเอาว่า สัญญา ความสำคัญมั่นหมายของใจ จำได้หมายรู้ของใจนี้ๆเป็นเรา แต่ก็บังคับจับต้องให้มันเป็นไปตามใจเราปารถนาไม่ได้ จะบังคับให้มันจำเรื่องนี้ๆ สิ่งๆที่ตนพอใจยินดีก็ไม่ได้ บังคับให้มันลืมเรื่องนี้ไม่จำเรื่องราวสิ่งที่ไม่ชอบใจก็ไม่ได้ บังคับไม่ให้มันเกิดขึ้นหรือดับไปดั่งใจปารถนาก็ไม่ได้ แม้เมื่อมันจะเกิดจะสำคัญมั่นหมายสิ่งใดๆของใจไว้มันก็ไม่ได้มีความจดจำเรื่องของเราเลย จำเรื่องนั้นเรื่องนี้สิ่งภายนอกไปหมดไม่มีเราเลย จำรูป รส กลิ่น เสียง โผฐัพพะ ธรรมมารมณ์นั่นโน่นนี่ไปทั่ว แต่ในความจำได้หมายรู้ ความจดจำสำคัญมั่นหมายของใจนี้ๆไม่มีเราในนั้นเลย
ดังนั้น เราจึงไม่ใช่สัญญา สัญญาไม่ใช่เรา เราไม่มีในสัญญา สัญญาไม่มีในเรา..ดังนี้
+ เมื่อเข้าไปยึดเอาว่า สังขารเป็นเรา แต่ก็บังคับจับต้องให้มันเป็นไปตามใจเราปารถนาไม่ได้ จะบังคับให้มันตรึกนึกปรุงแต่งเรื่องนี้ๆที่ตนพอใจต้องการก็ไม่ได้ ไม่ให้ไปปรุงแต่งตรึกนึกคิดสิ่งอื่นๆที่ตนไม่ต้องการก็ไม่ได้ บังคับไม่ให้มันเกิดขึ้นหรือดับไปดั่งใจปารถนาก็ไม่ได้ มันปรุงแต่งตรึกนึกเรื่องนั้นเรื่องนี้ไปทั่ว แต่ไม่เคยปรุงแต่งตรึกนึกถึงเราเลย ไม่มีเราในนั้นเลย
ดังนั้น เราจึงไม่ใช่สังขาร สังขารไม่ใช่เรา เราไม่มีในสังขาร สังขารไม่มีในเรา..ดังนี้
+ เมื่อเข้าไปยึดเอาว่า วิญญาณเป็นเรา แต่ก็บังคับจับต้องให้มันเป็นไปตามใจเราปารถนาไม่ได้ จะบังคับให้มันรู้แต่สิ่งที่เราต้องการก้ไม่ได้ ไม่ให้รู้สิ่งที่เราไม่ต้องการก้ไม่ได้ มันเกิดมารู้ของมันเอง เมื่อสิ่งที่ปรุงแต่งไรๆที่เกิดขึ้นให้มันรู้ดับ ความที่มันรู้ในสิ่งนั้นๆก็ดับตามไป ไม่เป็นไปตามที่เราบังคับได้เลย แม้เราหมายจะบังคับให้มันรู้ของจริงสภาวะธรรมจริงเท่านั้นไม่ไปรู้อย่างอื่นแต่เราก็บังคับมันไม่ได้เลย มันกลับรู้ทุกสิ่งที่เป็นสมมติไม่รู้ของจริงเลย สิ่งที่มันรู้คือสมมติทั้งหมดความตรึกนึกคิดอันกิเลสเร่าร้อนปรุงแต่งทั้งหมด ไม่มีเราเลยที่มันรู้
ดังนั้น เราจึงไม่ใช่วิญญาณ วิญญาณม่ใช่เรา เราไม่มีในวิญญาณ วิญญาณไม่มีในเรา..ดังนี้

- ก็เมื่อรู้ว่า เราไม่ใช่สิ่งนั้นสิ่งนี้ เราไม่ใช่คนนั้นคนนี้ เราไม่สำคัญอย่างนั้นอย่างนี้ เราไม่ได้ประเสริฐเลิศเลออย่างนั้นอย่างนี้ เราไม่ใช่ผู้มีบุญบารมีเหนือผู้อื่นอย่างนั้นอย่างนี้ เราไม่ใช่ผู้ควีตีตนเสมอใครอย่างนั้นอย่าง ไม่มีสิ่งใดที่เห็นว่าควรแก่เราหรือไม่ควรแก่เรา ไม่มีเ้ราในสิ่งนั้นสิ่งนี้ สิ่งนั้นสิ่งนี้ไม่มีในเรา แม้ขันธ์ ๕ หรือ ธาตุ ๖ อันเรามีใจครองอยู่นี้ ก็ไม่ใช่เราไม่ใช่ของเรา แล้วเราจะไปแสวงหาหมายเอาสิ่งใดว่าเป็นเรา ว่าเราควรได้ ว่านี่ควรแก่เราได้เล่า ก็เมื่อความไม่มีตัวตนประจักษ์แจ้งอยู่ดังนี้แล้ว
ดังนั้น ความไปหมายว่าสิ่งนี้ๆเป็นเรา เป็นของเรา เรามีในสิ่งนั้น สิ่งนั้นมีในเรา เราควรและไม่ควรแก่สิ่งนั้น สิ่งนั้นควรและไม่ควรแก่เรา ย่อมนำความทุกข์และความฉิบหายอันเป็นมหาทุกข์มาให้ เราจึงไม่ควรเอาสิ่งไรๆ เรื่องราวๆมาเป็นที่ตั้งแห่งใจให้ยึดมั่นว่าเป้นตัวตนของเรา ของเขาให้เกิดทุกข์อีก ละความเป็นตัวตนเหล่านั้นเสียจึงจะไม่ทุกข์อีก

---

---

ให้พิจารณาให้เห็นว่า ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ อายตนะ ๑๒ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในสิ่งเหล่านั้น สิ่งเหล่านั้นไม่มีในเรา เราไม่ใช่สิ่งนั้น สิ่งนั้นไม่ใช่เรา เราไม่มีความสำคัญอย่างนั้นอย่างนี้ ไม่มีสิ่งนั้นสิ่งนี้ที่ควรและไม่ควรแก่เรา ไม่มีสิ่งนั้นสิ่งที่ควรหรือไม่ควรแก่เขา เราไม่ดีเลิศเกิดกว่าใครกว่าสิ่งใดเพราะต่างยังขันธ์ ๕ อันที่รอแต่วันจะเสื่อมเหมือนกัน บังคับให้เป็นไปดั่งใจไม่ได้เหมือนกัน กล่าวโดย อายตนะ ๑๒ คือ
- ตา หุ จมูก ลิ้น กาย ใจ อันใดนี้ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในสิ่งเหล่านั้น สิ่งเหล่านี้ไม่มีในเรา สิ่งเหล่านี้ไม่อยู่ใต้บังคับบัญญาเรา เราไม่สามารถจะยื้อยึดจับต้องให้มันเป็นไปดังใจได้
- รูป เสียง กลิ่น รส โผฐฐัพพะ ธรรมารมณ์ไรๆ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีความสำคัญอย่างนั้นอย่างนี้ ไม่มีสิ่งนั้นสิ่งนี้ที่ควรและไม่ควรแก่เรา ไม่มีสิ่งนั้นสิ่งที่ควรหรือไม่ควรแก่เขา เราไม่ดีเลิศเกิดกว่าใครกว่าสิ่งใดเพราะต่างยังขันธ์ ๕ อันที่รอแต่วันจะเสื่อมเหมือนกัน
- ไม่ควรยึดมั่นถือมั่นสิ่งไม่ที่ไม่มีตัวตนให้เกิดความทุกข์เร่าร้อนกายใจ จิตมันรู้แต่สมมติที่กิเลสสร้างล่อหลอกว่าสิ่งนี้ๆเป็นเรา  เป็นเขา เป็นสิ่งนั้น สิ่งนี้ แล้วจิตมันก็ยึดเอาแต่สมมตินั้นมาจนเห็นเป็นตัวตน ทั้งที่จริงๆไม่มีสิ่งไรๆนอกจากสภาวะธรรม ไม่มีสิ่งไรๆที่เป็นตัวตนเลย

---

---

๓.อสุภสัญญา

ดูกรอานนท์ ก็อสุภสัญญาเป็นไฉน
ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้
ย่อมพิจารณาเห็นกายนี้นั่นแล เบื้องบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป เบื้องต่ำแต่ปลายผมลงมา
มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มด้วยของไม่สะอาด มีประการต่างๆว่า
ในกายนี้มีผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม เนื้อหัวใจ
ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า ดี เสลด หนอง เลือด
เหงื่อ มันข้น น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร
ย่อมพิจารณาเห็นโดยความเป็นของไม่งามในกายนี้
ด้วยประการดังนี้ ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าอสุภสัญญา ฯ

เพราะรู้จักอนัตตาสัญญาตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากอัตตสัญญา จนทำให้เรารู้ว่า

- อสุภะสัญญานี้ พระพุทธเจ้าให้เห็นจนเกิดปัญญาเป็นวิปัสสนาในตน ไม่ได้ให้ไปมองที่ภายนอก มองเข้ามาเห็นในกายเรานี้แลว่า เป็นสิ่งปฏิกูล มีอาการทั้ง ๓๒ เป็นของที่เน่าเหม็นน่าเกลียดไม่น่าพิศมัยใคร่ยินดี ควรทำให้แจ้งซึ่งความสุขอันพ้นจากปฏิกูลของเน่าเหม็นไม่งามทั้งหลายเหล่านั้น ซึ่งเรานี้จะเข้าถึงส่วนนี้ได้ตามจริงนั้น ต้องอาศัยสมาธิ มีอุปจาระสมาธิ มีปฐมฌาณเป็นต้น แม้มีสมาบัติก็ตามแต่หากยังเข้าไม่ถึงซึ่ง อนิจจสัญา และ อนัตตาสัญญา ก็จะไม่สามารถม่างกายออกมาได้ แม้จะม่างออกมาได้หากไม่มีบุญเก่าก็ไม่สามารถที่จะเกิดความเบื่อหน่ายที่ยังความไม่เสื่อมให้เกิดขึ้นอันเป็นโลกุตระได้เลย จะม่างร้อยครั้งก็ยังมีอนิจัง อนัตตาอยู่ดังเดิม เพราะจิตเรานี้มันสะสมกิเลสตัณหาว่าเป็นของเที่ยงแท้ยั่งยืน ว่าเป็นเราเป็นของเรา เป็นตัวเราตัวเขามานับไม่รู้กี่อสงไขย กี่แสนมหากัปป์ มันยังไม่เคยได้รู้ของจริงจนมากพอที่จะขนที่เลสอันเป็นก้อนที่มีมากแม้จักรวาลนี้ก็ไม่พอเป็นภาชนะกักเก็บมันออกหมด ดังนั้นการม่างกายนี้จึงเป็นธรรมขั้นสูงเพราะต้องมีสัมมาทิฐิก่อน มีจิตเป็นกุศลดีแล้ว ตั้งมั่นชอบดีแล้ว เป็นเหตุให้เกิดปัญญารู้แจ้งตามจริง ผู้ที่จะม่างกายนี้จึงมีอยู่น้อย ส่วนมากจะมีแต่สายพระป่าเท่านั้น เพราะพระสายพระป่าท่านตั้งด้วยเจโตวิมุตติ มีศีลเป็นฐานแห่งกุศลทั้งปวง ตั้งสติกำกับอยู่ในอินทรีย์สังวร เพียรเจริญในสมาธิเป็นกำลังให้สังขารด้วยพละ ๕ และ สติปัฏฐาน ๔ จนเกิดสมาธิตั้งมั่นชอบควรแก่งานเป็นเหตุใกล้ให้เกิดปัญญา ทำให้รู้อนิจจสัญญาและอนัตตสัญญแจ้งแก้ใจก่อนเป้นหลักแล้วมีชณะจิตนั้นสืบต่อลงม่างกายออกเป็นอาการทั้ง ๓๒ ไม่เกี่ยวข้องรวมกันให้ขาดจากกัน จากนั้นก็จะมาพิจรณาดูว่าแต่ละอาการที่เราม่างมันออกมาจากกายอันมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบ ไม่ว่าเราหรือใครที่ว่าสวยว่างาม มันมีเราหรือใครในนั้นไหม มีสิ่งใดควรแก่ความใคร่พิศมัยอีกไหม เมื่อแยกม่างออกมาตั้งแต่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เป็นต้นตามลำดับออกมาก็ไม่เห็นจะมีเราในอาการนั้นๆ ในอาการนั้นๆก็ไม่มีเราเลย เมื่ออาการทั้ง ๓๒ นี้ไม่มีในเรา เราไม่มีในอาการทั้ง ๓๒ เหล่านี้ รูปขันธ์ก็พังทลายลง จิตไม่ยินดีในรูปขันธ์อีก ปัญญาก็เกิดขึ้นตัดสักกายทิฐิ แสดงผลให้ถึงซึ่งมรรค ๔ ผล ๔ มีพระโสดาบัน พระสกิทาคามีเป็นเบื้องต้น ดังนี้
- ดังนั้น อสุภสัญญา หรือ อาการทั้ง ๓๒ นี้เมื่อจะเจริญก็ต้องเข้าถึงความไม่เที่ยง ความไม่มีตัวตนอันแท้จริงที่ถึงใจออกมาจากใจให้ได้ก่อน แล้วจึงนำเอากรรมฐานนี้มาพิจารณาด้วยความมีจิตที่ตั่งมั่นชอบควรแก่งานตั้งแต่อุปจารสมาธิ หรือ ปฐมฌาณเป็นต้น เมื่อรูปขันธ์พังลมแยกกออกเป็นกองๆแล้ว ขันธ์ทั้ง ๕ ก็พังลงไม่สมบูรณ์ จิตจะเริ่มน้อมพิจารณาในของจริงเห็นเพียงสภาวะธรรมที่ไม่มีตัวตน แยกขันธ์ ๕ ออกให้หมดเป็นกอง จนไม่เหลืออะไรอีก การม่างกายนี้โดยอสุภสัญญาจึงเป็นฐานสำคัญให้แยกซึ่งขันธ์ทั้ง ๕ ออกเป็นกองดังนี้
- หากเมื่อผู้ไม่มีสมาธิ ยังไม่ถึงซึ่งอนิจจสัญญา อนัตตสัญญา เมื่อจะเจริญพิจารณาในอสุภสัญญานี้ก็ให้พึงจับเอาอาการใดอาการหนึ่งในอาการทั้ง ๓๒ ประการนี้มาเป็นอารมณ์พิจารณาควบคู่ไปพร้อมกับอานาปานสติเพื่อยังสมาธิให้เกิดขึ้นพร้อมกับสติกับกุศลวิตกที่สังขารอยู่นั้น เมื่อมีสมาธิเห็นตามจริงได้ อนิจจัง อนัตตาก็จะเกิดขึ้นแจ้งแก่ใจ แยกม่างกายออกจนไม่เหลือรูปขันธ์ได้เอง

---

---

๔.อาทีนวสัญญา

ดูกรอานนท์ ก็อาทีนวสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า กายนี้มีทุกข์มาก มีโทษมาก เพราะฉะนั้น อาพาธต่างๆ จึงเกิดขึ้นในกายนี้ คือ โรคตา โรคหู โรคจมูก โรคลิ้น โรคกาย โรคศีรษะ โรคที่ใบหู โรคปาก โรคฟัน โรคไอ โรคหืด โรคไข้หวัด โรคไข้พิษ โรคไข้เซื่องซึม โรคในท้อง โรคลมสลบ โรคบิด โรคจุกเสียด โรคลงราก โรคเรื้อน โรคฝี โรคกลาก โรคมองคร่อ โรคลมบ้าหมู โรคหิดเปื่อย โรคหิดด้าน โรคคุดทะราด หูด โรคละอองบวม โรคอาเจียนโลหิต โรคดีเดือด โรคเบาหวาน โรคเริม โรคพุพอง โรคริดสีดวง อาพาธมีดีเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีเสมหะเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีลมเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีไข้สันนิบาต อาพาธอันเกิดแต่ฤดูแปรปรวน อาพาธอันเกิดแต่การบริหารไม่สม่ำเสมอ อาพาธอันเกิดแต่ความเพียรเกินกำลัง อาพาธอันเกิดแต่วิบากของกรรม ความหนาว ความร้อน ความหิว ความกระหาย ปวดอุจจาระ ปวดปัสสาวะ ย่อมพิจารณาเห็นโดยความเป็นโทษในกายนี้ ด้วยประการดังนี้ ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าอาทีนวสัญญา ฯ

เพราะรู้จักอนัตตาสัญญาตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากอัตตสัญญา จนทำให้เรารู้ว่า

- ก็กายเรานี้แลมีความเจ็บป่วยอยู่เป็นธรรมดา จะล่วงพ้นไปไม่ได้เลย ร่างกายที่เจ็บป่วยอยู่นี้ก็ไม่ทนอยู่ได้นานย่อมยังความเสื่อมสูญให้เกิดขึ้น ก็ร่างกายคือรูปขันธ์ หรือ ธาตุ ๕(ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ) เมื่อได้กอปรกันเกิดขึ้นไม่มีชีวิต ไม่มีความรู้สึกอะไรเลยทั้งสิ้น แต่อาศัยวิญญาณนี้เข้าไปยึดครอง จึงเกิดมีชีวิตเจริญขึ้นมา
- ก็เมื่อกายเรานี้มีความแปรปรวนของธาตุ ๕ ไป ย่อมเกิดโรคเกิดอาพาธกำเริบขึ้น จะหมายบังคับว่าขอกายของเราจงอย่าเป็นอย่างนี้เลย ขอจงหายเจ็บป่วยไป ขอจงมีกายอันวิจิตรดีงามก็ไม่ได้ เพราะไม่อยู่ในฐานที่จะบังคับให้เป็นไปดั่งใจได้ เพราะกายไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่ตัวตน
- ดังนั้น รูปขันธ์ หรือ ธาตุ ๕ คือ กายนี้ เป็นที่ประชุมไปด้วยโรค เป็นของที่เสื่อมสูญสลาย ไม่เที่ยงแท้ยั่งยืน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา บังคับให้เป็นไปดั่งใจก็ไม่ได้ มันก็เกิดจะดับจะแปรสภาพเปลี่ยนไปยังไงมันก็เป็นไปของมันเอง ไม่ใช่เราไปบังคับให้มันเป็นดั่งใจได้
- เมื่อกายนี้ยังความแปรเปลี่ยนไปของธาตุให้เกิดขึ้น ก็ทำให้เกิดความเจ็บปวดอย่างนั้นอย่างนี้ ไม่กิน ไม่ดื่ม ไม่ขี้ ไม่เยียวก็ไม่ได้ ทนร้อน ทนหนาว ทนเจ็บ ทนปวดก็ไม่ได้ ซ้ำยังเปาะบางเดี๋ยวเป็นโรคนั้นโรคนี้กำเริบขึ้น เมื่อมีโรคอันกำเริบขึ้นกายก็ทุกข์ทรมานจากความเจ็บปวด ดูเป็นที่น่ารังเกลียดไม่น่าใคร่ปารถนายินดี เป็นที่น่าขยะแขยงต่อผู้พบเห็น
- เมื่อโรคกำเริบขึั้นก็รังแต่จะทำลายให้กายนี้ดับสูญอยู่ทุกขณะไม่ว่าจะเป็น โรคตา โรคหู โรคจมูก โรคลิ้น โรคกาย โรคศีรษะ โรคที่ใบหู โรคปาก โรคฟัน โรคไอ โรคหืด โรคไข้หวัด โรคไข้พิษ โรคไข้เซื่องซึม โรคในท้อง โรคลมสลบ โรคบิด โรคจุกเสียด โรคลงราก โรคเรื้อน โรคฝี โรคกลาก โรคมองคร่อ โรคลมบ้าหมู โรคหิดเปื่อย โรคหิดด้าน โรคคุดทะราด หูด โรคละอองบวม โรคอาเจียนโลหิต โรคดีเดือด โรคเบาหวาน โรคเริม โรคพุพอง โรคริดสีดวง อาพาธมีดีเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีเสมหะเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีลมเป็นสมุฏฐาน อาพาธมีไข้สันนิบาต อาพาธอันเกิดแต่ฤดูแปรปรวน อาพาธอันเกิดแต่การบริหารไม่สม่ำเสมอ อาพาธอันเกิดแต่ความเพียรเกินกำลัง อาพาธอันเกิดแต่วิบากของกรรม ความหนาว ความร้อน ความหิว ความกระหาย ปวดอุจจาระ ปวดปัสสาวะ โรคทั้งหลายเหล่านี้ที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนล้วนเกิดขึ้นที่กายทั้งนั้น เราจะยังความใคร่ในกายอันเป็นที่ประชุมไปด้วยโรคนี้อีกหรือ จะปารถนาไม่หมดจรดยั่งยืนนานก็ไม่ได้ บังคับให้เป้นดั่งใจก็ไม่ได้
- เมื่อกายนี้เป็นรังของโรคภัยไข้เจ็บเป็นรังของเชื้อโรคทั้งหลายเป็นของไม่สะอาด เป็นของไม่ยั่งยืน ไม่มีตัวตนดังนี้แล้ว เราจึงพึงควรจะละทิ้งความยึดมั่นถือมั่นในกายหรือกองธาตุอันเป็นที่ประชุมไปด้วยโรคและของเน่าเหม็นทั้งปวงนี้ไปเสีย ให้พึงตั้งจิตละเสียซึ่งรูปขันธ์ เห็นมันสักแต่เป็นเพียงอาการทั้ง ๓๒ ที่เน่าเหม็นไม่งาม ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตนในอาการทั้ง ๓๒ นั้นเมื่อม่างกายออกมา เป็นที่ประชุมของโรคที่น่าขยะแขยง ตุ่มผื่น น้ำดี น้ำหนองกำเริบบ้าง เห็นกายนี้เป็นเพียงแค่ธาตุ เราสักแต่ยืมมันมาใช้เพื่อเจริญในกุศล กรรมฐาน ศีล ทาน ภาวนาเท่านั้น เมื่อถึงคราวก็ต้องสละคืนมันไป เมื่อเราตายมันก็ไม่ได้ตายตามเราไปด้วย จะมีก็เพียงบุญกุศล บาปกรรมอกุศลเท่านั้นที่จะติดตามส่งผลต่อเราไปทุกภพทุกชาติไม่มีที่สิ้นสุด ดังนั้นเราพึงเพิกถอนจิตของจากรูปขันธ์ ออกจากอาการทั้ง ๓๒ ออกจากที่ประชุมโรค ออกจากธาตุ ๖ เหล่านี้ไปเสีย แล้วพึงตั้งจิตจับเอาแต่กุศลจิต กุศลกรรม กุศลธรรมทั้งปวงไรๆที่เราได้สร้างและทำมาดีแล้ว ตั้งตนอยู่ในมงคล ๓๘ ประการ ทั้งศีล ทาน ภาวนา ความกตัญญูกตเวทีต่อพ่อแม่ บุพการีไรๆมาเป็นที่ตั้งแห่งจิตแทน

---

---

๕. ปหานสัญญา ๑

ดูก่อนอานนท์ ก็ปหานสัญญาเป็นไฉน ดูก่อนอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งกามวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งพยาบาทวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งวิหิงสาวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งอกุศลธรรมทั้งหลายอันชั่วช้า อันเกิดขึ้นแล้ว เกิดขึ้นแล้ว ดูก่อนอานนท์ นี้เรียกว่า ปหานสัญญา.

เพราะรู้จักสภาวะธรรมตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากอกุศลวิตก ความตรึกนึกปรุงแต่งสมมติทั้งปวง จนทำให้เรารู้ว่า

- เมื่อรู้เห็นตามจริงว่า ขันธ์ ๕ อายตนะ ๑๒ อาการทั้ง ๓๒ ธาตุ ๖ ไม่คงอยู่ยั่งยืนนาน มีแต่ความแปรปรวน เสื่อมโทรม ดับสูญไป ไม่จีรังยั่งยืนอยู่ได้
- เมื่อรู้เห็นตามจริงว่า ขันธ์ ๕ อาการทั้ง ๓๒ ธาตุ ๖ อายตนะ ๑๒ ไม่อาจจะบังคับให้เป็นไปดั่งใจเราได้ ไม่มีสิ่งใดที่เป็นเรา เป็นของเรา เป็นตัวตนของเราหรือของใครจริง จะหมายเอาว่าสิ่งนี้ๆเป็นเรา เป็นของเรา สิ่งนี้ๆเป็นเขา เป็นของเขา สิ่งนี้เหมาะควรแก่เรา-สิ่งนี้ไม่เหมาะควรแก่เรา สิ่งนี้เราควรมีควรได้ควรเป็นของเรา-สิ่งนี้เราไม่ควรจะเกิดมีแก่เรา เราเป็นคนสำคัญอย่างนั้นอย่างนี้ๆ สิ่งนี้ไม่เหมาะควรแก่เขา สิ่งนี้ควรเกิดแก่เขาไม่ใช่เราก็ไม่ได้ เมื่อปารถนาไปเช่นนั้นสำคัญมั่นหมายเอาเป็นตัวตนอย่างนั้นๆย่อมยังความทุกข์และความฉิบหายมาให้ เพราะต้องตะเกียกตะกายไขว่คว้าดิ้นรนเร่าร้อนเอากับสภาวะธรรมที่ไม่ใช่ตัวตนของเราหรือใครหรือสัตว์ใดหรือสิ่งใด แม้จะหมายเอาตัวตนในสิ่งไรๆ บุคคลใด สัตว์ใด สภาวะธรรมไรๆทั้งปวงก็ไม่มีสิ่งใดที่จะเป็นไปดังใจเราปารถนาได้ ไม่ว่าจะเป็นสภาวะธรรมไรๆนามรูปใดๆในรูปกายนี้ก็ดี ขันธ์ทั้ง ๕ ก็ดี กาย เวทนา จิต ธรรม ทั้งปวงที่เกิดมีในภายนอก-ภายในก็ดี ไม่มีตัวตนของเราของเขาเลยสักอย่าง
- รูปที่รู้ทางตาที่เรามองเห็นนั้นทั้งที่ชอบใจและไม่ชอบใจ รักหรือเกลียดกลัว เราจะหมายไปยึดครองรูปนั้นว่าเป็นเรา ให้มาเป็นของเราแล้วกระทำบังคับให้เป็นไปดั่งใจก็ไม่ได้ จะบังคับให้ตารับรู้แต่รูปที่ชอบใจ ให้รูปภายนอกมีแต่รูปที่พอใจเป้นที่ต้องการก็ไม่ได้
- เมื่อมีคนด่าคนพูดเสียงหรือชื่อเรา ชื่อนั้นหรอที่เป็นเรา ไม่มีใครเรียกชื่อนั้นเราก็ไม่ได้ตาย จะมีคนพูดด่านินทาหรือสรรเสริญเรา เราก็ยังคงหายใจอยู่เป็นปกติ ขาไม่ขาดหูไม่หนวกเพราะได้ยินคำนินทาสรรเสริญนั้น แม้หมายจะให้หูนี้ได้ยินแต่เสียงที่พอใจไม่ได้ยินเสียงที่เกลียดชังก็ไม่ได้ จะบังคับให้เสียงที่ไม่พอใจเปี่ยนเป็นเสียที่ยินดีก็ไม่ได้
- จมูกได้กลิ่นหอมหรือเหม็น กลิ่นที่เหม็นเราจะบังคับให้มันหอม หรือ ให้จมูกรู้แต่กลิ่นที่หอมได้มั้ย ก็ไม่ได้
- รสชาติไรๆที่อร่อยกลมกล่อมเป็นที่ชอบใจหรือรสชาติแสบลิ้นไม่เป็นที่พอใจ เมื่อเรารู้รสนั้นแล้วเราตายรึไม่ แม้หมายจะบังคับให้มันเปลี่ยนเป็นรสชาติที่พอใจที่นุ่มลิ้น หรือ ให้ลิ้นนี้รับรู้แต่รสที่ชอบใจเท่านั้นได้หรือไม่ ก็ไม่ได้
- เมื่อเรารู้กระทบทางกายอันเป็นที่สบายหรือเป็นที่เจ็บปวดทุกข์ไม่สลายกายเราจะบังคับว่าให้กายนี้จงไม่รู้สึกแต่ที่สบายและให้สิ่งที่มากระทบนั้นทีแต่อันเป็นที่สบายไม่เจ็บปวดกาย ก็ไม่ได้
- เมื่อรู้กระทบทางใจไม่ว่าจะเป็นอารมณ์ที่ชอบหรือเกลียด สุขหรือสุข ยินดี-ไม่ยินดี ความจำได้หมายรู้ ความสำคัญมั่นหมายของใจ ความคิดปรุงแต่งเรื่องราวไรๆ เมื่อมันเกิดขึ้นแล้วจักทำให้เราตายหรือไม่ ก็ไม่ตาย มันก็เกิดมีของมันเป็นปกติตามธรรมชาติของสังขาร จะบังคับให้มันรู้เกิดแต่สุข จดจำแต่สิ่งที่บยินดี คิดแต่สิ่งที่ชอบก็ไม่ได้ จะบังคับให้ใจมันรู้แต่สุข ไม่รับรู้ทุกข์ ให้รู้แต่ความจำที่ใคร่ยินดี ให้รู้แต่ความคิดอารมณ์ตวามรู้สึกที่พอใจก็ไม่ได้
- อายตนะ ๑๒ จึงไม่ใช่เราไม่ใช่ของเราก็ไม่ได้

- ที่เราเห็นว่านี่เป็นเรา ตัวตนของเรา นั่นเป็นตัวตนของเขา นั่นเป็นสัตว์ สิ่งของไรๆแล้ว เมื่อพิจารณามีกายนอกก็ดีจะผิวพรรณขาวสวยงาม หล่อเหลา หน้าอกใหญ่ หล่อตุง กลิ่นหอมหวน เสียงไฟเราะ ผิวเนื้อนุ่ม เย้ายวนใจไปต่างๆนาจนเกิดกำหนัดบ้าง กับที่มีผิวทราม ดำสกปรก ไม่งาม อกเล็ก กลิ่นเหม็น เสียงไม่ไพเราะ ผิวเนื้อกระด้างแข็ง น่าเกลียดน่าขยะแขยงนั้น เวลาโดนของมีคมบาดมีน้ำสีแดงๆที่เรียกว่าเลือดไหลออกมาเหมือนกันไหม เวลาเป็นแผลอักเสบมีน้ำหนอง น้ำเหลืองไหลเยิ้มออกมาเหมือนกันไหม เวลาถูกของแข็งกระทบตีจะเขียวฟกช้ำต่อมาก็เป้นรอยคล้ำม่วงแดงเหมือนกันไหม ไม่มีกายภายนอกจะดูละเอียดหรือหยาบอ่างไรแต่มันก็ไม่ต่างกันเลยใช่ไหม ย้อนมาดูที่กายเรานี้มันก็เป็นเหมือนกายนอกที่เราพิจารณาไปไม่ต่างกัน เมื่อเป็นอย่างนี้แล้วลองน้อมดูตัวตนในเราหรือเขาสิว่ามีสิ่งใดหนอที่เป็นเราหรือเขาบ้าง ผมหรือที่เป็นเราหรือเขา ขนหรือที่เป็นเราหรือเขา เล็บหรือที่เป็นเราหรือเขา ฟันหรือที่เป็นเราหรือเขา หนังหรือที่เป็นเราหรือเขา ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง ที่ร่วงที่เราตัดออกมาที่เราขัดออกมานี้ มันเป็นเราไหม พอมันหลุดออกไปแล้วเราตายตามมันไปไหม พอมันหลุดออกจากกายเราแล้วจะเอาไฟเผาจนไหม้เกรียมย่อยสลายไปในอากาศแล้วเราเร่าร้อนถูกเผาไหม้เกรียมตายสลายไปในอากาศด้วยไหม ไส้ติ่งบ้าง ตับบ้าง ไตบ้าง ปอดบ้าง เมื่อเราตัดออกมากองอยู่เบื้องหน้าแล้วเราตายไปกับมันไหมพอเอาออกมาข้างนอกแล้วเขาจะเอาไปแช่เย็น กรีดผ่าตรวจสอบ เอาไปขายต่อให้ใคร แล้วเราไปรู้สึกเย็น เจ็บปวด ถูกขาย ตายไปกับมันบ้างไหม ย่อมไม่เป็นเช่นนั้นเลย เมื่อจะหมายสัมผัสในอาการทั้ง ๓๒ นั้นก็ไม่เกินลักษณะที่ อ่อนแข็ง เอิบอาบซึมซาบ เคลื่อนตัวพัดขึ้นลงตรึงไหว ร้อน เย็นเลย มีช่องว่างเลยใช่ไหม ลักษณะอาการทั้งหลายนี่เป้นคุณลักษณะของธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ กายเรานี้ อาการทั้ง ๓๒ ประการนี้ก็เป็นแค่ธาตุทั้งปวงดังนี้ เมื่อธาตุ ๕ มีความแปรปรวนดับสูญไปมันก็เกิดการไม่สมดุลย์ทำให้เกิดสภาวะสูญเสียเกิดเป็น ปวดขี้ ปวดเยี่ยว หิวข้าว กระหาย โรคลม โรคน้ำดี น้ำเหลือง โรคตา โรคหู โรคจมูก โรคลิ้น โรคกาย เปื่อยเน่าผุพังเป้นที่ประชุมไปด้วยโรค ดังนั้นเราจึงไม่มีในอาการทั้ง ๓๒ อาการทั้ง ๓๒ จึงไม่มีในเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา

** เมื่อเห็นว่าขันธฺ ๕ อายตนะ ๑๒ อาการทั้ง ๓๒ ธาตุ ๖ ไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืนจีรัง ไม่คงทนนาน มีความแปรเปลี่ยนเสื่อมสูญ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่องเรา ไม่ใช่ตัวตน  เป็นทุกข์แล้ว ม้างกายออกมาแล้วก็ไๆม่เห้นสิ่งไรๆที่เป็นเราเป็นเขาเป็นใครเป็นสัตว์ใดเป็นสิ่งใด เมื่อตายไปสิ่งเหล่านี้ตายตามแต่ไม่ได้ติดตามเราไปด้วย สิ่งที่ตามเราไปด้วยได้คือ บุรพกรรม วิบากกรรม กุศลกรรม อกุศลกรรม บาปและบุญเท่านั้นที่จะเป็นแดนเกิด เป็นผู้ติดตาม เป็นที่พึ่งพาอาศัย เราจะทำกรรมได้ไว้ เป็นบุญหรือเป็นบาป เราจะเป็นทายาท คือว่าจะต้องได้รับผลของกรรมนั้นสืบไป
..เมื่อรู้ดังนี้แล้ว เราก็ต้องเพียรเจริญให้เกิดขึ้น เพียรสะสม เพียรอบรมรักษาให้คงอยู่ซึ่ง กุศลผลบุญทั้งปวง จะได้ไม่ล่วงลงสู่นรกภูมิหรือสิ่งที่ชั่ว จะได้หลุดพ้นจากความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์ จะได้หลุดพ้นจากที่ประชุมโรค จะได้ถึงอมตะธรรมและที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ๆ **

- เมื่อเราได้เจริญปฏิบัติตามที่หลวงพ่อเสถียร, หลวงปู่แหวน วัดป่าหนองนกกรด, หลวงปู่บุญกู้, หลวงปู่เยื้อน โอภาโส ก็ยังจิตปุถุชนอย่างเราให้ได้เข้าถึงได้มีโอกาสได้เห้นได้สัมผัสตามจริง จนถึงสภาวะความเป็นผู้รู้ตามจริงด้วยปัญญา ที่ไม่ใช่แค่คำบริกรรมและไม่ใช่แค่ความทำไว้ในใจระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า ก็ได้เห็นดังนี้ว่า
..อกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวงเกิดมาแต่วิตกที่กิเลสสร้างขึ้นหลอกให้จิตยึด วิตกวิจารล้วนเกิดขึ้นโดยสมมติ อาศัยเจตนาเข้าไปทำไว้ในใจอันเกิดเป็นลักษณะที่หวนระลึกตรึกถึงสัญญาไรๆบ้าง อาศัยความรู้ในความสำคัญมั่นหมายของใจ ความจำได้หมายรู้ในสิ่งนั้นๆสภาวะธรรมนั้นๆบ้าง ดังนั้นแล้ว เมื่อเจตนาเกิดขึ้น สัญญาเกิดขึ้น สภาวะธรรมจริงที่รู้ผัสสะก็ได้ดับไปแล้ว แต่เรื่องราวอาการไรๆเวทนาไรๆยังคงอยู่ได้เพราะอาศัยจิตเข้าไปยึดเอาสัญญานั้นๆแล้วเกิดความตรึกนึกปรุงแต่งอันเป้นไปในสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นหลอกจิตให้เข้ายึดไปทั่ว ดังนั้นเมื่อวิตกวิจารเกิดขึ้นย่อมยังสมมติอกุศลธรรมอันลามกจัญไรให้เกิดขึ้น วิตกนี้จึงไม่เป็นสิ่งที่ควรยึดเอามาเป็นที่ตั้งแห่งจิตเลย เพราะประกอบไปด้วยอกุศลธรรม พึงทำจิตให้เป็นปฏิฆะต่อวิตก ไม่ยินดีในความตรึกนึกคิดไรๆที่มีเกิดขึ้น พึงตั้งรู้เพียงว่าเราตรึกนึกคิดอยู่ คิดกุศลหรืออกุศล รัก โลภ โกรธ หลง มีอาการของจิตเป็นไฉนเท่านั้น
- เมื่อรู้ว่าเมื่อใดที่วิตกเจตสิกมีเกิดขึ้น เมื่อนั้นสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นย่อมตั้งอยู่เบื้องหน้าเราแล้ว ซึ่งวิตกเจตสิกเป็นธรรมชาติของสังขารขันธ์ที่มีเกิดขึ้น มันจะเกิดมันก็เกิดขึ้นเองของมัน มันจะดับก็ดับไปเองของมัน จะบังคับให้มันไปคิดเรื่องที่ชอบ ละเรื่องที่ไม่ชอบก็ไม่ได้ ดังนั้นทางที่เราจะปหานอกุศลวิตกนี้ให้ลดลงจนสิ้นไปได้นั้นก็ต้องมีความเพียร อันเรียกว่า สัมมัปปธาน ๔ อาศัยศรัทธาพละให้เกิดขึ้นเป็นฐาน
- อย่างเราๆนี้ผู้ยังเป็นปุถุชนอยู่หมายจะเจริญในปธาน ๔ ได้ก็ต้องมีศรัทธาในพระพุทธเจ้าก่อนแล้วระลึกเอาคุณที่ว่าด้วย "อนุตตโร ปุริสทัมมสารถิ“ คุณที่ว่าด้วยความแห่งความเป็นครูผู้ฝึกบุรุษที่สมควรฝึกอย่างไม่มีใครยิ่งกว่าของพระพุทธเจ้ามาน้อมปฏิบัติดังนี้คือ

พึงระลึกว่า พระตถาคตเจ้าผู้ประเสริฐสุดในจักรวาลนี้ ได้ฝึกบุรุษที่สมควรฝึกโดยวิโมกข์ ๘ เท่าที่เราพอจะจำได้โดยย่อพระองค์ทรงตร้สสอนว่า ให้เจริญวิโมกข์ ๘ ไปใน ศีล พรหมวิหาร ๔ อันบุคคลเจริญโดย พละ ๕ บ้าง, มรรค ๘ บ้าง, โพชฌงค์ ๗ บ้าง, วิมุตติ บ้าง เป็นต้น ภิกษุในธรรมวินัยนี้เป็นผู้ละแล้ว สละคืนแล้ว ไม่เสียดายยึดมั่นติดใคร่ในขันธ์ ๕ นี้แล้ว ด้วยรูปว่า แม้ชาติหน้าจะไม่มาเกิดอีกก็ไม่ล่วงสู่นรกภูมิ แม้ชาติหน้าต้องมาเกิดอีกก็ไม่ล่วงเข้าสู่อบายภูมิ เพราะได้เจริญธรรมอันประกอบด้วยกุศลทั้งปวงเหล่านี้ไปแบบไม่มีประมาณยังให้ถึงความหลุดพ้นนั้นแล้ว

โดยตัวเรานี้มีปัญญาน้อยนิด ยังปุถุชนอยู่ที่พอจะเห็นได้เจริญได้นั้น ก็สงเคราะห์ลงในพละ ๕ อันมี ศรัทธาพละเป้นเบื้องต้นเชื่อในการตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า เชื่อบาป บุญ คุณ โทษ มีโอกาสได้สัมผัสรู้เห็นในสมมติทั้งปวงอันกิเลสสร้างขึ้นให้จิตยึดได้บ้าง จึงพอจะเห็นทางดังนี้ว่า

- มี ศีล อันเป็นเครื่องพ้นจากทุกข์อันเร่าร้อน เป็นศีลที่ละเว้นจากความเบียดเบียนผู้อื่นอันที่ตนได้ทำมาดีแล้ว แผ่ไปในทุกทิศที่มองเห็นอยู่เป็นเบื้องหน้า
- มี เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา อันน้อมไปในการสละไม่มีอคติต่อใคร แผ่เอาบุญกุศลไรๆที่ตนมีอยู่นี้ที่ได้เจริญมาดีแล้วงดงามแล้วนั้นสละให้ไปสู่ สรรพสัตว์ทั้งปวง มนุษย์ทั้งปวง เทวดาทั้งปวง พรหมทั้งปวง อมนุษย์ทั้งปวง มารทั้งปวง แบบไม่จำกัด ไม่มีประมาณแผ่ไปทั่วแล้ว ให้เขาได้เป็นสุข พ้นจากทุกข์ คงไว้ซึ่งสิ่งอันเป็นที่รักที่หวงแหน จนถึงความวางใจไว้กลางๆไม่ยินดียินร้ายด้วยเห็นถึงความเป็นกรรมทายาทของตน
- มี ทาน คือ การสละให้โดยฆ่าความโลภตะหนี่นี้ได้ ความสละสิ่งที่ตนพึงมีพึงได้ที่พอจะช่วยเขาได้บ้างไม่มากก็น้อยตามแต่กำลังตนให้เขาโดยหวังให้ผู้รับเป็นสุขพ้นจากทุกข์ด้วยสิ่งที่เราสละให้นั้น มีแก่บิดา มารดา บุพการี(นี่เป็นความกตัญญู กตเวที) ญาติ พี่ น้อง มิตรสหาย เป็นต้น แล้วแผ่กระจายไปทั่วทุกทิศตามพรหมวิหาร ๔ นั้น
- มี ภาวนา คือ สมถะ+วิปัสสนา อันเป็นเครื่องอบรมจิตให้ตั้งมั่นชอบเป็นกุศลแล้ว ฆ่าแล้วซึ่งจากกิเลสนิวรณ์ทั้งปวงอันได้ทำมาดีแล้ว อันเป็นไปเพื่อความพ้นจากกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ แล้วแผ่เอาผลกุศลจากกรรมฐานและความพ้นทุกข์นั้นไปทั่วทุกทิศ

---

---

ปหานสัญญา ๒

ดูก่อนอานนท์ ก็ปหานสัญญาเป็นไฉน ดูก่อนอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งกามวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งพยาบาทวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งวิหิงสาวิตกอันเกิดขึ้นแล้ว ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป ย่อมทำให้ถึงความไม่มี ซึ่งอกุศลธรรมทั้งหลายอันชั่วช้า อันเกิดขึ้นแล้ว เกิดขึ้นแล้ว ดูก่อนอานนท์ นี้เรียกว่า ปหานสัญญา.

เพราะรู้จักสภาวะธรรมตามจริง ได้เรียนรู้ทุกข์จากอกุศลวิตก ความตรึกนึกปรุงแต่งสมมติทั้งปวง จนทำให้เรารู้ว่า

- ทีนี้เมื่อแผ่ไปอย่างนี้แล้วจิตจะยังความผ่องใสดับซึ่งอกุศลวิตกอันลามกจัญไรทั้งปวง
- เมื่อบางครั้งที่เราแม้แผ่ไปอย่างนี้แล้วยังคงมีอาการที่ขัดใจ ขุ่นเคืองใจ ติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆ บุคคลไรๆ สัตว์ไรๆ อมนุษย์ตนใด เทวดาองค์ใด เทพองค์ใด พรหมองค์ใด มารตนใดอยู่ เราก็จะพึงกำหนดจิตดังนี้
๑. แผ่เมตตาให้แก่ตนเองก่อนเพื่อใ้ตนเองปราศกิเลสอันเร่าร้อนและความทุกข์กายใจทั้งปวง จากนั้นแผ่เมตตาความปารถนาดีอันน้อมไปในการสละให้ แผ่เอากุศลผลบุญทั้งปวงที่เรามีไปสู่เจ้ากรรมนายเวรให้เป็นมิตรที่ดีต่อกันเมื่อเราถึงธรรมเห็นธรรมก็ขอให้เขาได้รู้ตามธรรมอันดีที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้วนั้นด้วย แล้วพึงเจริญจิตขึ้นว่าเราเป้นมิตรที่ดีต่อเจ้ากรรมนายเวรแล้วทเขาได้สละเวรพยาบาทต่อเราแล้ว เราเป็นมิตรที่ดีต่อสัตวืทั้งปวง มนุษย์ทั้งหลาย สัมภเวสี  พระภูมิเจ้าที่ เทวดาอารักษ์ทั้งหลาย
๒. หวนระลึกถึงศีลานุสสติ(ศีลอันงามไรๆที่เราให้ความสำคัญ) จาคานุสสติ(ทานอันใดที่เราได้ทำมาดีแล้ว บริบูรณ์งดงามแล้ว) เทวตานุสสติ(บุญกุศลอันใดที่เทวดาเหล่านั้นได้ทำแล้วขึ้นไปจุติเสพย์สุขอยู่บนสวรรค์ชั้นต่างๆแล้วเราก็เจริญเอาบุญนั้น กล่าวโดยย่อคือ เจริญใน มงคลสูตรทั้ง ๓๘ ประการ) ทุกๆครั้งเราจะเจริญโดยลำดับอย่างนี้คือ

    ก. ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าทุกลมหายใจเข้าออก คือ
- อรหัง ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็น ผู้ไกลจากกิเลส ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิงแล้วของพระพุทธเจ้า
- พุทโธ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าซึ่งเป็น
        ๑. ผู้รู้ (ปัญญารู้เห็นตามจริง เห็นอริยะสัจ ๔ สัมมาทิฐิ ยถาภูญาณทัสสนะ รู้สมมติที่กิเลสสร้างขึ้นให้จิตยึดให้เสพย์ให้ลุ่มหลงกับสภาวะธรรมจริงๆ)
        ๒. ผู้ตื่น (ด้วยเกิดปัญญารู้เห็นสมมติและสภาวะธรรมจริงๆ จึงเป็นผู้ตื่นจากความลุ่มหลงสมมตินั้น ตั้งมั่นเพียรละและดับซื่งอกุศลธรรมทั้งปวง ตั้งอยู่ใน ศีล พรหมวิหาร ๔ ทาน ภาวนา เพื่อให้หลุดพ้นจากสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นให้จิตยึดให้เสพย์ให้ลุ่มหลงทั้งปวงให้ถึงที่สุดแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้)
        ๓. ผู้เบิกบาน (คือ สัมมาญาณอันใด ความมีปัญญาที่มีลักษณะตัดขาดโดยสิ้นเชิงแล้ว ความสลัด-ความดับ-ความหลุดพ้นจากกองทุกข์กองกิเลสอันเร่าร้อนทั้งปวง ถึงซึ่งสัมมาวิมุตติความหลุดพ้นชอบอันใด)

- เมื่อน้อมเอาคุณของพระพุทธเจ้ามาตั้งเป็นอารมณ์แห่งสติความระลึกถึง จิตยังความสงบใจ เป็นสุข มีกุศลธรรมอันใด ความยินดีในการภาวนา ฉันทะสมาธิ และ ปธานสมาธิ ก็เกิดขึ้นพร้อมกันนั้น

    ข. พึงระลึกถึงศีลอันไม่ขาดไม่ทะลุข้อใด อันที่เราให้ความสำคัญที่สุดแก่ใจ เอามาตั้งเป็นอารมณ์แห่งสติความระลึกถึง ก็จะยังจิตใจเราให้ผ่องใส พร้อมกันนั้นยินดีในการเจริญศีลอันเป็นไปเพื่อความพ้นทุกข์ เพื่อละเว้นจากความเบียดเบียนนั้นสืบไป ยังกุศลธรรมอันใด ฉันทะสมาธิ และ ปธานสมาธิให้เกิดขึ้นพร้อมกันนั้น
(สีลานุสสติ)

    ค. พึงระลึกถึงความกตัญญูรู้คุณของ พ่อ แม่ และ บุพการีทั้งหลาย ให้ระลึกถึงคุณอันประเสริฐที่ท่านมีให้เรา ได้สละให้เรามาดีแล้วนั้น จากนั้นให้พึงระลึกถึงความกตเวทีการที่เราได้กระทำการใดๆเพื่อทดแทนบุญคุณท่านแล้ว นั้นคือ ได้เลี้ยงดู พ่อ แม่บุพการีทั้งหลายอย่างดีแล้วบ้าง ได้ช่วยในกิจการงานต่างๆเพื่อแบ่งเบาภาระท่านแล้วบ้าง ได้ทำในสิ่งที่ดีงามให้แก่ท่านแล้วบ้าง ได้สละให้สิ่งใดๆที่ดีงามเอื้อต่อประโยชน์สุขกายใจให้แก่ท่านแล้วบ้างไม่ว่าจะเป็นอามิสทานหรือธรรมทานไรๆก็ตาม แล้วพึงน้อมระลึกว่าคุณแห่งความกตัญญูกตเวทีนี้เราได้ทำมาดีแล้ว เอามาตั้งเป็นอารมณ์แห่งสติความระลึกถึง ความยินดีเป้นสุขที่กุศลธรรมอันใด ฉันทะสมาธิ และ ปธานสมาธิ ก็เกิดขึ้นพร้อมกันนั้น
(จาคานุสสติ)

    ง. พึงระลึกถึงเมตตาทานอันใดที่เราได้ทำมาดีแล้ว มีจิตน้อมไปในการสละให้แก่ผู้อื่นมาดีแล้วนั้น ไม่ว่าจะเป็นสิ่งของอามิสทาน หรือ กุศลผลบุญไรๆที่มีเรามีที่เราได้สละให้แก่เขา หรือ ธรรมอันเป็นเครื่องออกจากทุกข์ไรๆที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนมาดีแล้วได้แบ่งปันไปให้เขาเพื่อให้เขาได้พ้นทุกข์เป็นธรรมทาน โดยเริ่มจาก พ่อ แม่ บุพการี ลูก เมีย ญาติ พี่ น้อง มิตร จนถึงบุคคลใดๆที่ไม่รู้จักก็ดี สัตว์ใดๆ เทวดาใดๆ อมนุษย์ใดๆ พรหมใดๆ บุคคลใดที่เกลียดชังก็ดี มารใดๆ เอามาตั้งเป็นอารมณ์แห่งสติความระลึกถึง กุศลธรรมอันใด ฉันทะสมาธิและปธานสมาธิก็เกิดขึ้นพร้อมกันนั้น
(จาคานุสสติ)

    จ. พึงระลึกถึงว่า เทวดาทั่วหมื่นจักรวาลได้มาประชุมกัน ณ เบื้องหน้าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระสมณโคดมมหามุนีย์ แล้วขอให้พระตถาคตเจ้านั้นได้ทรงแสดงมงคลสูตรอันประกอบด้วยคุณแก่มนุษย์และเทวดาทั้งหลายเพื่อใช้ในการเจริญปฏิบัติอันเป็นกำลังแห่งกุศลผลบุญทั้งปวง พระตถาคตเจ้าจึงได้ทรงแสดงมงคลทั้ง ๓๘ ประการนั้นไว้ ซึ่งมงคลสูตรเหล่านี้ บัณฑิตผู้ฉลาดผู้ปารถนาในบุญกุศลและอนมตะสุขพึงเจริญปฏิบัติอยู่ พระอริยะเจ้าทั้งหลายตั้งแต่พระโสดาบันขึ้นไปก็พึงเจริญปฏิบัติอยู่ จนถึงเทวดา เทพเจ้า และ พรหมทั้งหลายทุกชั้นฟ้าทั่วหมื่นโลกจักวาลก็พึงปฏิบัติในมงคลสูตรทั้ง ๓๘ ประการนี้ ดังนั้น ดังนั้นแล้ว ถ้าจะระลึกถึงเทวตานุสสติเป้นอารมณ์ให้ทบทวนตรวจตราดูข้อปฏิบัติทั้งปวงดังที่จะกล่าวต่อไปนี้ว่าข้อได้เราทำไว้ดีแล้วบริบูรณ์แล้วไว้ที่ควรแก่การคงรักษาไว้ไม่ให้เสื่อม ข้อใดที่เรายังขาดตกอยู่ควรเร่งเพียรให้เกิดขึ้นแล้วรักษาไว้ให้คงอยู่ พึงระลึกว่ายิ่งทำได้มากยิ่งมีบุญกุศลบารมีมาก ยิ่งอยู่สุขสบายบนสวรรค์และเข้าถึงพระธรรมของพระพุทธเจ้าได้ง่าย โดยพึงระลึก ศรัทธา ศีล จาคะ สุตะ หิริ โอตัปปะ พึงตรวจสอบดูข้อวัตรปฏิบัติดังนี้คือ

---

---

วิราคะสัญญา ๑

ดูกรอานนท์ ก็วิราคสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า ธรรมชาตินั่นสงบ ธรรมชาตินั่นประณีต คือธรรมเป็นที่ระงับสังขารทั้งปวง ธรรมเป็นที่สละคืนอุปธิทั้งปวง (อุปธิ = ที่ตั้งแห่งทุกข์ - ธัมมโชติ) ธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหา ธรรมเป็นที่สำรอกกิเลส ธรรมชาติเป็นที่ดับกิเลสและกองทุกข์  ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าวิราคสัญญา ฯ

๖.วิราคะสัญญา     
ธรรมที่ทำให้เกิดการสละคืนอุปธิทั้งปวง และธรรมที่ทำให้ตัณหาสิ้นไปโดยอาการเจริญปัญญาให้ใจมุ่งมั่น ต่อการทำลายล้างกิเลสที่เกิดขึ้น

เมื่อเจริญใน สัญญา ๑๐ ทั้ง ๕ ข้อข้างต้น ยังจิตใจให้แจ่มใสเบิกบานแล้ว มีความสงบรำงับจากกิเลส เป็นสุขอันเกิดแต่ความที่เปลื้องจิตจากกิเลสนิวรณ์ทั้งปวงแล้ว อาศัยสัมมัปปธาน ๔ เป็นเหตุให้เกิดมีสติสังขารอยู่โดยรอบรู้เห็นตามจริงซึ่ง กาย เวทนา จิต ธรรม  ย่อมรู้ตามจริงทันทีว่า จิตอันปราศจากความกำหนัดฝักใฝ่ใคร่ได้ที่จะเสพย์ในอารมณ์นั้นๆมันเป็นไฉน มีสุขอย่างไร มันไม่มีความฟุ้งซ่านแบบไหน สมองมันโปร่งมันโล่งไม่ยินดียินร้ายอย่างไร เราจึงได้รู้ความทุกข์อันเกิดแก่ราคะ ฉันทะราคะ กามฉันทะ โลภะ โทสะ โมหะ ทั้งปวงว่ามันเป็นทุกข์ขนาดไหน

- โดยปุถุชนอย่างเราๆนี้แล พึงสัมผัสรับรู้ได้เพียงน้อยนิดเท่าที่จะพอมีปัญญาสัมผัสได้จึงรู้ตามจริงว่า ธรรมชาติขันธ์ ๕ เรานี้แยกกันไม่ได้รวมกันอยู่ มันมีเกิดดับโดยธรรมชาติของมันไปอย่างนั้นแต่ไม่ข้องเกี่ยวกันเลย มันแยกของมันออกเป็นกองๆ ผัสสะจึงไม่มี จิตที่รู้ผัสสะจึงไม่มีเพราะมันแยกกันอยู่ มีความเป็นไปตามธรรมชาติของมัน และจิตเดิมเรานี้มันสงบ แยกกองออกจากขันธ์ ๕ จิตมันทำหน้าที่แค่รู้เท่านั้นไม่มีอื่นอีกเลย แต่อาศัยที่จิตเรานี้มันสั่งสมรับรู้ยึดมั่นเอาแต่สมมติของปลอมที่กิเลสสร้างขึ้นมานานไม่รู้กี่อสงไขยมหากัปป์ จึงเข้าไปยึดเอา ผัสสะไรๆโดยเจตนามาเป็นที่ตั้งแห่งจิต แล้วก็ไปดึงเอาสัญญาบ้างความตรึกนึกปรุงแต่งอารมณ์น้อมเข้ามาหามายึดจึงทำให้ขันธ์ทั้ง ๕ นี้ข้องเกี่ยวกันสัมพันธ์กันเกิดเป็น ราคะ ตัณหา อุปาทาน สืบมาไม่รู้กี่ภพกี่ชาติ
- เราได้เห็นตามจริงที่หลวงตามหาบัวสอน(ซึ่งได้รับรู้ตามจริงโดยสมาธิก่อนแล้วได้มาอ่านที่หลวงตาสอนจึงทำให้เข้าใจตามจริง) ว่า จิตมันทำหน้าที่แค่รู้ รู้เท่านั้นไม่มีเกิด ไม่มีดับ ที่เกิดและดับไปมันมันเพียงสังขารเพียงกิเลสไม่ใช่จิต ที่เรารู้ดังนี้เพราะเคยได้เห็นจิตมันก็อยู่สงบนิ่งของมันเห็นกองขันธ์แยกกัน กุศลธรรม อกุศลธรรม มันก็เกิดขึ้นปรุงแต่งของมันไป เกิดดับของมันไป จิตแยกออกมานิ่งอยู่ ไม่มีเจตนา ไม่รู้ผัสสะ ไม่มีเวทนา ไม่มีสัญญา ไม่มีสังขารปรุงแต่งตรึกนึกสมมติ จิตมันรู้เห็นแต่เพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆอันแยกขาดจากกันของใครของมันเท่านั้น ไม่รู้ว่ามันเป็นอะไร คือสิ่งไร มันแค่เห็นแค่รู้ไม่ได้เกิดดับไปกับสภาวะธรรมปรุงแต่งเหล่านั้นเลย
- ก็จนเมื่อจิตคลายจากสมาธิอันนิ่งว่างสงบไม่มีวิตกวิจารนั้นแล้วก็จึงรู้กระบวนการอันเป็นไปของมันดังนี้ว่า..๑. เมื่อมีสิ่งไรๆมากระทบทางสฬายตนะ ก็เกิดผัสสะกับอายตนะภายนอก จิตเดิมนี้มันก็นิ่งอยู่ไม่ข้องเกี่ยวกันมันก็จะรู้แค่ว่ามีสภาวะธรรมหนึ่งๆเกิดขึ้นเท่านั้น..๒. แต่อาศัยสภาวะธรรมที่เกิดขึ้นมารายล้อมอยู่ให้จิตรู้..๓. จิตนี้เมื่อมันหลงอยู่ไม่รู้มันจึงเข้าไปยึดเอาสภาวะนั้นมาเป็นอารมณ์ที่ตั้ง..๔. ความปรุงแต่งโดยเจตนาเจตสิกที่จะเข้าไปรู้ว่าสภาวะธรรมนั้นๆคืออะไรก็เกิดขึ้น โดยมีลักษณะที่หวนระลึก ตรึกนึกเข้าไปหาสัญญาไรๆที่จำได้หมายรู้ในสิ่งนั้นๆ..๕. เมื่อสัญญาเกิดสมมติบัญญัติก็เกิดขึ้น ณ ที่นั้น ความรู้ว่าอาการต่างๆจึงเกิดขึ้น แล้วความปรุงแต่งสังขารก็เกิดขึ้นเสวยอารมณ์เหล่านั้นเป็นเวทนา..๖. จากนั้นความตรึกนึกคิดอันที่กิเลสสร้างขึ้นก็เกิดขึ้นดำเนินไป..๗. เมื่อจิตไปยึดเอาสัญญาไว้มากแค่ไหนความเสวยอารมณ์ความรู้สึก ตรึกนึกคิดปรุงแต่งอันเป็นไปกิเลสต่อสิ่งนั้นๆก็อยู่นานเท่านั้น.. 
- จึงทำให้เราเข้าใจตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนว่าดังนี้ว่า "ธรรมชาติของจิตนั้นผ่องใส แต่อาศัยกิเลสที่จรมาทำให้ใจเศร้าหมอง" เมื่อเราเห็นความเป็นอยู่จริงๆของขันธ์ ๕ ที่เราลุ่มหลงอยู่นี้ มันเป็นยังไง ดังนี้ นี่เรียกว่า เกิดสัมมาทิฐิ เพราะได้รู้เห็น ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ตามจริง เห็นใน ขันธ์ ๕ และ พระอริยะสัจ ๔ ที่เป็นสภาวะธรรมตามจริงที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนนั่นเอง
- ด้วยเหตุดังนี้ ความที่เคยสัมผัสถึงซึ่งสภาวะธรรมจริงดังนี้ทำให้ความกำหนัดยินดีจางลง ความแสวงหาทะยานอยากลดลง อุปาทานขันธ์ ๕ ทั้งปวงคลาย ญาณอันเป็นไปในมรรคเกิดขึ้นเรียกว่า สัมมาทิฐิ มีสัมมาสติสังขารโดยรอบเป็นสัมมาสังกัปปะ สืบต่อให้เห็นตามจริงถึงกุศลและอกุศล สัมมา และ มิจฉา เป็นเหตุให้เกิดอินทรีย์สังวร หรือ ศีลสังวร เมื่อจิตเป็นสุขด้วยกุศลไม่มีความเร่าร้อนกาย-วาจา-ใจ ฉันทะ..ในอิทธิบาท ๔ ก็บังเกิดขึ้นยินดีในศีลนั้น เป็นเหตุให้กาย วาจา ใจตั้งอยู่ในกุศลปกคลุมศีลนั้นด้วยอาศัยสัมมัปปธาน ๔ เพียรละอกุศลที่ยังไม่เกิดหรือที่เกิดขึ้นแล้ว ทำกุศลให้เกิดขึ้น คงกุศลไว้ รักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อมตั้งอยู่ด้วยมีสติสังขารให้เป็นไปสัมมัปปธาน ๔ ยังให้กายสุจริต,วาจาสุจริต,ใจสุจริต เมื่อสุจริต ๓ ตั้งอยู่โดยบริบูรณ์ สติก็มีกำลังมากด้วยกุศล สังขารโดยรอบด้วยความเพียรชอบ คือ สัมมัปปธาน ๔ กาย-วาจา-ใจก็ตั้งอยู่ใน จรณะ ๑๕ โดยอัตโนมัติ เกิดเป็นมหาสติสังขารโดยรอบซึ่ง กาย เวทนา จิต ธรรม ให้บริบูรณ์ เข้าถึงปัญญารู้เห็นตามจริงสงเคราะห์ลงในธรรมเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น เมื่อเห็นดังนี้จิตก็ยิ่งจะเพียรปฏิบัติเพื่อตัดขาดพ้นจากสภาวะธรรมกองทุกข์นั้น เมื่อเพียรอยู่เห็นอยู่จิตก็อิ่มเอมใจ สงบใจจากกิเลส เมื่อจิตปราศจากกิเลสก็บังเกิดสุข ผลจากสุขทำให้สมาธิเกิดขึ้น เมื่อสมาธิเกิดขึ้นก็จะเกิด ยถาภูญาณทัสสนะ ความรู้เห็นสภาวะตามจริงอันปราศจากโมหะก็บังเกิดขึ้น วิราคะ คือ ปัญญาแห่งมรรคก็จะเกิดขึ้นด้วยกาลนั้น อุเบกขาความไม่ยินดียินร้ายว่างอยู่ด้วยวิราคะก็เกิดขึ้น ดังนี้ เมื่อปัญญานั้นไม่เพียงแค่เห็น แล้ว ญาณอันเป็นไปในปัญญาเกิดขึ้นเรียกว่า วิราคะ อันมีลักษณะตัดจึงเกิดขึ้น เมื่อจิตมันคลายมันตัดจึงไม่มีจิตไปติดใจข้องแวะสิ่งไรๆเกินกว่าจะเห็นแค่สภาวะธรรมหนึ่งๆอันเกิดมีอยู่ตั้งอยู่และดับไปเท่านั้น ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆเท่านั้นไม่มีเกินนี้ เมื่อตัดได้ขาดวิมุตติก็เกิดขึ้นนิโรธความดับทุกข์ก็แจ้งขึ้นเป็นวิชชา

 "แต่แม้กระนั้นเมื่อเรายังโลกียะอยู่ก็มิอาจตัดขาดได้เพราะเคียวคือปัญญาที่ใช้ตัดนั้นทื่อเกินไปด้วยจิตมันชินมันยังหลงของปลอมอยู่ ยังเห็นของจริงไม่เพียงพอมันจึงตัดไม่เข้า จึงเกิดแค่เพียง สัมมาทิฐิ สืบต่อใน สัมมาสังกัปปะ สืบไปครบองค์ ๘ แห่งมรรค มีมหาสติสังขารโดยรอบซึ่ง กาย เวทนา จิต ธรรม ให้บริบูรณ์ เข้าถึงปัญญารู้เห็นตามจริงในสงเคราะห์ในธรรมเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น  แล้วเราจะทำอย่างไรให้จิตรู้ของจริงจนหน่ายคลายอุปาทานแล้วหลุดพ้นจากเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์เหล่านี้ได้โดยสิ้นเชิง แม้เพียงแค่ได้สัมผัสเพียงเล็กน้อยก็ยังประโยชน์สุขแก่เราถึงเพียงนี้หากดับได้โดยสิ้นเชิงจะเป็นบรมสุขถึงเพียงไหน พระพุทธเจ้าก็ตรัสสอนว่า.. เราก็ต้องเจริญ มรรค ๘ ให้มาก จึงจะถึง โพชฌงค์ ๗ และ วิมุตติ ได้

  แล้วเราจะทำอย่างไรให้จิตรู้ของจริงจนหน่ายคลายอุปาทานแล้วหลุดพ้นจากเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์เหล่านี้ได้โดยสิ้นเชิง แม้เพียงแค่ได้สัมผัสเพียงเล็กน้อยก็ยังประโยชน์สุขแก่เราถึงเพียงนี้หากดับได้โดยสิ้นเชิงจะเป็นบรมสุขถึงเพียงไหน พระพุทธเจ้าก็ตรัสสอนว่า.. เราก็ต้องเจริญ มรรค ๘ ให้มาก จึงจะถึง โพชฌงค์ ๗ และ วิมุตติ ได้
- การเจริญมรรคให้มากนั้นทำไฉน มีอะไรเป็นกำลัง มีอะไรเป็นฐาน ทุกสิ่งทุกอย่างอันเป็นเครื่องแห่งกุศลทั้งปวง มีศีลเป็นฐาน "ศีล" นี้แลคือ "อินทรีย์สังวร" ศีลอันเกิดแต่ความรู้เห็นตามจริงแห่งสภาวะธรรมทั้งปวง ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ไม่มีเราในขันธ์ ๕ - ขันธ์ ๕ ไม่มีในเรา ขันธ์ ๕ เป็นที่ประชุมโรคกายโรคใจ ขันธ์ ๕ แยกเป็นกองๆเป็นไปตามสภาวะธรรมของมันไม่ผัสสะกัน นี่เป็นสัมมาทิฐิ ความคิดชอบ คือ กุศลวิตกบังเกิดขึ้นมีสติสังขารโดยรอบด้วยความเพียรอยู่ที่จะไม่ก้าวล่วงศีลต่อใคร อิทรีย์สังวรณ์เป็นไฉน กล่าวโดยย่อคือ สำรวมกายและใจสำรวมใน อายตนะ ๑๒ สิ่งใดมีเกิดขึ้นก็สักแต่ว่ารู้ รู้ในปัจจุบันโดยไม่ตรึกนึกคิดปรุงแต่งต่อ ตัวเรานี้ได้พิจารณาโดยหวนระลึกถึงเหมือนสมัยเราเด็กๆ(มีช่วงเวลานึงที่เกิดเสมาธิแล้วจดจำเรื่องราวในสมัยเด็กๆได้เยอะมากได้เอาไปถามแม่ แม่ก็ตอบว่าจริงเช่นนั้น) คือ
      ๑. เห็นผู้หญิงแก้ผ้าก็ยังไม่เกิดความกำหนัด นั่นเพราะสมัยนั้นเห็นก็สักแต่ว่าเห็น คือ เห็นเพียงมีสิ่งนั้นๆอยู่เบื้องหน้า ไม่เอาอารมณ์เหล่านั้นมาปรุงแต่งสืบต่อ เขาแก้ผ้าก็แค่แก้ผ้าอยู่เบื้องหน้าเท่านั้นไม่มีอะไรเกินที่เห็นไม่สืบต่อไปในอกุศลธรรมอันลามกจัญไรทั้งปวง
      ๒. ได้ยินเสียงไรๆก็ไม่กำหนัด เพราะได้ยินก็สักแต่ได้ยินไม่ปรุงต่อแม้ใครจะมาพูดลามกเหล่าใดต่อเรา เราก็สักแต่ว่ารู้ว่าเขาพูด เขาพูดคำนี้ๆออกมาเท่านั้น ไม่สืบปรุงแต่งต่อเกินกว่าที่จิตรู้ว่ามีแค่เสียงอย่างนี้ๆ คำพูดนี้ๆ ออกมาเท่านั้น
      ๓. เมื่อได้รู้กลิ่น ก็รู้แค่ว่ามันมีกลิ่นแบบนี้ๆ มันไม่รู้ว่าคืออะไร รู้แค่ว่ามันมีสภาพอย่างนี้ๆเท่านั้น ไม่รู้ด้วยซ้ำว่ามันหอมหรือเหม็น เพราะมันแค่รู้กลิ่น ก็สักแต่รู้อย่างนั้นไม่ได้ให้ความสำคัญเกินกว่ารู้แล้วก็ผ่านไป
      ๔. เมื่อได้รู้รส มันก้ไม่ได้มีความชอบไม่ชอบไรๆมีรสอะไรก็รู้ว่ามันเป้นอย่างนั้นเท่านั้นไม่เกินกว่านั้นเลยเมื่อกินสิ่งใดลงไปในท้องมันก็รู้แค่ว่า ได้รู้รสแอบบนี้ๆเคี้ยวสิ่งหนึ่งที่อ่อนแข็ง นุ่มเหนี่ยว หรือละเอียดเคี้ยวง่าย แล้วกลืนกินลงไป จากนั้นก็อิ่มท้องไม่ปวดท้องเท่านั้น
      ๕. เมื่อรู้สัมผัสทางกาย มันก็รู้แค่ว่ามีสภาวะนี้ๆ อ่อน แข็ง ร้อน เย็น ตรึงไหวเคลื่อนไป เอิบอาบซาบซ่านชุ่มชื่นในกายภายนอกบาง เป้นอาการที่มีอยู่ภายในกายบ้าง
      ๖. เมื่อเกิดรู้ทางใจสิ่งใดอันใด ตอนเด็กๆเราก็ร๔ู้ว่ามันมีสิ่งนี้ๆแบบนี้ๆเกิด ก็รู้แค่นั้นแหละ ไม่รู้สมมติบัญญัติว่าคืออะไรทั้งสิ้น รู้แค่มีอาการแบบนี้ๆเกิดขึ้น รู้แค่นั้น (แต่บางครั้งไม่รู้ว่าเป็นอะไรก็ร้องไห้ขึ้นมาเพราะรู้อาการนั้น เพราะไม่มีบัญญัติสิ่งคิดใดๆสืบต่อ)

---

---

วิราคะสัญญา ๒

- การสำรวมกาย วาจา ใจ ก็อาศัยสำรวมในสฬายตนะให้รู้ก็สักแต่ว่ารู้ในปัจจุบัน ไม่สืบต่อ เมื่อจะเกิดความคิดเหล่าใดที่เป็นอกุศลวิตกสืบต่อ เราก็ต้องขจัดความคิดฟุ้งซ่านอันที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอก ด้วยพึงตั้งอานาปานสติ หรือ พุทธานุสสติ มีพุทโธ หรือ อรหัง เป็นเบื้องหน้า ให้กำหนดหายใจเข้า-ออกยาวจนสุดใจเพื่อดึงสติและสัมปชัญญะเกิดขึ้น แล้วพิจารณาดังนี้

ก. พึงระลึกถึงว่า เราจักไม่คิด-พูด-ทำในสิ่งอันใดที่เป็นไปเพื่อการเบียดเบียนทำร้ายใคร เราจักไม่เพ่งภัณฑะ(ของรักของมีค่า)ของผู้อื่น เราจักรู้จักพอ จักไม่ตริตรองนึกถึงไปในกาม ราคะ เมถุน หรือ สิ่งเหล่าใดเพื่อสนองความอยากเสพย์ อยากได้ อยากมี อยากเป็นของตน เราจักเป็นผู้แสวงหาความสงบวสันติ เราจักไม่หมายที่จะติดใจข้องแวะใครๆ ไม่หมายจะตั้งความขัดเคืองใจต่อใคร จักเป็นผู้มีความรอดใจข่มใจอยู่ อดโทษไม่เพ่งโทษผู้อื่น  จักเป็นไม่ปารถนาให้ใครถึงความทุกข์ยากฉิบหาย เราจักเป็นผู้แสวงหาอุปสมะ คือ ดำรงชีพเลี้ยงชีพอยู่ด้วยใฝ่ยินดีในความสงบสันติ จักเห็นเขาเป็นมิตรที่ดีต่อเรา เป็นดั่งบุคคลอันเป็นที่รักในครอบครัวเสมอกัน จักมีความปารถนาดีให้เขาเป็นสุขไม่มีทุกข์ด้วยความมีจิตสงเคราะห์ให้น้อมไปในการสละ เราจักไม่อิจสาริษยาใคร จักเป็นผู้ยินดีต่อเขาทุกเมื่อเสมอด้วยตน เมื่อเขาพ้นทุกข์ประสบสุข คงไว้ซี่งสิ่งอันเป็นที่รักใคร่หวงแหนของเขา จักเป็นผู้มีใจเป็นกลางไม่อคติยินดียินร้ายต่อใครเพราะ เกลียด กลัว รัก หรือ ไม่รู้ตามจริง
...(ศีล+ทาน+พรหมวิหาร [สัมมาวาวาจา+สัมมากัมมันตะ+สัมมาอาชีวะ], กศลวิตก ๓, สัมมัปปธาน ๔[สัมมาวายามะ] ที่สังขารโดยรอบด้วย สัมมาสติ)...

ข. รู้ว่าวิตกคือสมมติ เมื่อไรเจตนาอันมีลักษณะตรึกนึกหวนระลึกทำใจไว้ที่จะเข้าไปรู้ในความจำได้หมายรู้ใดๆเกิด สัญญาเกิด สมมติบัญญัติเกิด เวทนาเกิด สังขารปรุงแต่งอุปาทาน  ดังนั้นเมื่อเจตนาที่ตั้งใจจะเข้าไปรู้หวนระลึกถึงในความจำได้หมายรู้ไรๆสมมติก็เกิดขึ้นทันที เมื่อรู้ว่าเป็นสมมติเราก็ไม่ควรไม่จับเอามันมาเสพย์มาเป็นที่ตั้งแห่งจิต สิ่งเหล่านั้นเหล่าใดที่มันตรึกนึกอยู่มันดับไปแล้วแต่จิตเข้าไปยึดเอาสัญญาไว้อยู่สมมติจึงมีเวทนาจึงมี พึงอยู่กับของจริง คือ กายสังขาร ได้แก่ลมหายใจ คือ ธาตุลมที่มีจริงๆอยู่ในกายนี้จริงๆ มีสภาพพัดขึ้นพัดลงเคลื่อนตัวไปตาม จมูก หน้าผาก ลำคอ หกน้าอก ท้องน้อย เป็นต้น จากนั้นความคิดก็จะเหลือเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น
...(ยถาภูญาณทัสสนะ -> สัมมาทิฐิ+สัมมาสมาธิ)...

ค. ฝึกขัดใจในความคิดนั้นบ้างโดยพึงดึงจิตขึ้นพยายามอดกลั้น พึงตั้งกุศลวิตกไรๆที่เป็นไปเพื่อสลัดทิ้งกิเลสนิวรณ์ข่มใจไว้ ไม่ให้คิดสืบเรื่องราวนั้นๆต่อ เริ่มแรกอาจจะหายใจเข้ายาวๆแล้วกลั้นไว้จนสุดแล้วค่อยหายใจออกยาวแล้วกลั้นไว้จนสุดแล้วตั้งหลักปักไว้ที่ปลายจมูกรู้ลมหายใจเข้าออกเท่านั้น พึงระลึกว่าวิตกเหล่าใดล้วนเป็นสมมติทั้งหมด พึงตั้งใจมั่นว่าเราจักไม่เสพย์สมมติที่กิเลสสร้างขึ้น ไม่สืบเรื่องราวสมมติต่อ ให้รู้จักขัดใจในความคิดนั้นบ้างเพื่อสร้างกำลังให้ขันติ โดยพึงดึงจิตขึ้นพยายามอดกลั้นข่มใจไว้ไม่ให้คิดสืบเรื่องราวนั้นๆก่อน(อาจจะระลึกในกายคตาสติ เป็นอาการทั้ง ๓๒ บ้าง ธาตุ ๖ บ้าง อสุภะบ้าง) แล้วพึงตั้งจิตดึงสติขึ้นรู้ว่ากำลังรู้สึกตรึกนึกปรุงแต่งไปอย่างไร เป็นไปในรัก โลภ โกรธ หลง อย่างไร ติดใจสิ่งไหน แสวงหาอะไร ทำไว้ในใจอย่างไร แล้วจากนั้นให้พึงเอาจิตจับรู้สภาวะธรรมจริงๆ คือ อาการความรู้สึกจริงๆของจิตที่มันรู้ในอาการนั้นๆเท่านั้น(ปรมัตถธรรม)
...(สติ, ขันติ+โสรัจจะ, สัมมาสังกัปปะ, จิตตานุปัสสนา+สัมมาสมาธิ -> ยถาภูญาณทัสสนะ)...

**  ความทำไว้ในใจโดยแยบคายแล้ว ตั้งจิตมั่นที่จะทำในความคิดดี พูดดี ทำดี ละเว้นการเบียดเบียนทำร้ายผู้อื่นทาง กาย วาจา ใจ คือ กรรมบถ ๑๐, สัลเลขสูตรอันใด คือ ความคิด พูด ทำ อันประกอบไปด้วยคุณประโยชน์ต่อผู้อื่นให้เกิดมีขึ้น ยังสติสังขารโดยรอบให้ความผ่องใส อิ่มเอม สงบ สุข อันปราศจากความเร่าร้อนเศร้าหมองกายใจตนนั้นบังเกิดมีขึ้น คงอยู่ในตนไม่เสื่อมไป สลัดทิ้งความโลภความคิดที่หมายจะได้เสพย์สิ่งอันปรนเปรอตนด้วยความจิตปารถนาดีอันน้อมไปในการสละให้ มีจิตสงเคราะห์ ยินดีเมื่อเขาเป็นสุขและคงไว้ซึ่งสิ่งอันเป็นที่รักที่หวงแหนโดยปราศจากความริษยา ความไม่อคติลำเอียงไม่ยินดียินร้ายว่างอยู่โดยกุศลจิตเหล่าใด ละความหลงไม่รู้ด้วยภาวนานั้น

- การที่จะเจริญใน ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ ให้บริบูรณ์ได้นั้น ก็ต้องอาศัยภาวนาทั้งสมถะและวิปัสสนา ในการอบรมจิตให้เกิดกุศลปราศจากกิเลสนิวรณ์ร่วมด้วย อานิสงส์ที่ได้ คือ สมาธิและปัญญา การอบรมจิตให้ตั้งมั่นคู่กับสติ+สัมปะชัญญะนั้นก็ไม่ใช่เรื่องยากเกินไปสำหรับผู้หมายจะพ้นทุกข์จากกิเลสเครื่องเร่าร้อนนี้ ครูบาอาจารย์ทั้งหลายท่านจะสอนหลักๆอยู่ 2 อย่างคือ
- รู้ลมหายใจเข้า-ออกอยู่ทุกขณะจิต อย่าทิ้งลมหายใจ
- ภาวนาพุทโธ จนพุทโธเป็นลมหายใจเข้าออก อย่างทิ้งพุทโธ ลมหายใจนี้คือของจริง คือ ธาตุลมที่มีอยู่ในกาย เป็นของจริง พระพุทธเจ้าตรัสว่าลมหายใจคือกายสังขาร เพราะกายที่ต้องการลม ไม่มีลมกายก็ตาย ให้จิตจดจ่อตั้งไว้ที่ปลายจมูกปักหลักไม่เคลื่อนไหลไปตามลม แล้วภาวนาพุทโธไป เมื่อเข้าถึงสมาธิได้ พุทโธจากแค่คำบริกรรมจะกลายมาเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน เพราะความเข้าไปรู้เห็นตามจริงด้วยมรรคญาณ และ ญาณคือปัญญา หากไม่ชินไม่ตรงจริตก็ให้น้อมเอามาทั้ง ๔๐ กรรมฐานซึ่งแยกแยะไว้ตามจริตแล้ว

*   การอบรมจิตให้เป็นสมาธินี้จะเป็นฐานแห่งปัญญา ในขณะเดียวกันก็เป็นการฝึกสติเกิดคู่กับสัมปะชัญญะทำให้สติสัมปชัญญะบริสุทธิ์มีกำลังมาเป็นมหาสติ(สัมมาสติ)
 
** เพราะเมื่อมีเจตนาตั้งจิตมั่นสำรวมระวังในศีล(อินทรีย์สังวร) -> สัมมัปปธานสติเกิดที่ใด สมาธิก็อยู่ที่นั่น แต่สมาธินั้นจะมีกำลังมากพอให้เกิดปัญญาไหมมันก็ต้องฝึกอบรมให้ตั้งมั่นชอบ เมื่อมหาสติเกิดเต็ม กาย เวทนา จิต ธรรม ธัมมวิจะยะที่เป็นญาณ คือ มรรคญาณ ก็จะเกิดขึ้น เมื่อรู้เห็นดังนี้แล้วดำรงความเพียรอยู่โดยชอบคือสัมมาวายะจะถึงวิราคะ คือ ปัญญาแห่งมรรคก็ด้วยประการอย่าางนี้

** เมื่อทำอยู่อย่างนี้ เรียกว่ามีอินทรีย์สังวรณ์บริบูรณ์ ยังให้สุจริต ๓ นั้นเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และไม่เสื่อมไป

- เมื่อเจริญตามใน กรรมบถ ๑๐ หรือ สัลเลขสูตรนี้ ย่อมยังสติให้เกิดขึ้นสังขารอยู่โดยรอบซึ่งกุศลจิต จนเกิดเป็นกำลังแห่งปธานสติสังขารโดยรอบร่วมกับกุศลจิต,พรหมวิหาร ๔,อบรมจิตภาวนาทั้งสมถะและวิปัสสนา เพื่อสลัดทิ้งซึ่งอกุศลธรรมอันลามกและสลัดทิ้งธัมมารมณ์เหล่าใดอันยังอกุศลนิวรณ์ให้เกิดขึ้นทั้งปวง เพื่อยังให้ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ ภาวนา เหล่าใดอันเป็นเครื่องละเว้นซึ่งความเบียดเบียนเกิดขึ้น ถึงความหลุดพ้นจากกิเลสเครื่องเร่าร้อนโดยบริบูรณ์ อานิสงส์ คือ มี สุจริต ๓ บริบูรณ์

---

---

วิราคะสัญญา ๓

---

---

- เมื่อความรู้เห็นชอบเกิด -> ความคิดออกจากทุกข์ก็เกิด -> อินทรีย์สังวรณ์ก็เกิดขึ้น
- เมื่ออินทรีย์สังวรณ์เกิด -> ความแสวงหาอุปสมะก็เกิด -> ความเพียรขจัดกิเลสเครื่องเร่าร้อนก็เกิดขึ้น
- เมื่อสัมมัปธาน ๔ เกิด -> สติก็เกิดขึ้นสังขารโดยรอบ -> สมาธิก็เกิดมีขึ้น
- เมื่อสมาธิอันตั้งมั่นชอบเกิดมีขึ้น -> ความรู้เห็นในสภาวะธรรมตามจริงก็เกิดขึ้น
- เมื่อความรู้เห็นในสภาวะธรรมตามจริงเกิดขึ้น -> นิพพิทาญาณ..ความหน่ายด้วยรู้เห็นตามจริงในสภาวะธรรม และ วิราคะ..ความไม่ยึดจับหรือความสลัดทิ้งซึ่งความกำหนัดยินดีในกามทั้งปวงก็เกิดขึ้น
  (วิราคะนี้เป็นปัญญาญาณ ที่จะดับหรือตัดขาดซึ่งกิเลสเครื่องเร่าร้อนทั้งปวง)

- ดังนั้น เมื่อศีล+ทาน+พรหมวิหาร ๔+ภาวนา(อินทรีย์ ๕ + พละ ๕ + ปธาน ๔) มีอยู่ ณ ที่ใด สติก็อยู่ที่นั่น(ครูบาอาจารย์ท่านกล่าวโดยภาวนาว่า จิตรู้ลมที่ไหน สติอยู่ที่นั่น)
- เมื่อสติเกิดระลึกรู้ทันอยู่ที่ใด สมาธิก็ย่อมมีเกิดอยู่ที่นั้นตามเสมอๆไม่ขาดกัน
- แต่สมาธิอันควรแก่งานที่เอื้อต่อสตินั้นก็ต้องมีสัมปะชัญญะความรู้ตัวทั่วพร้อมในขณะที่จิตจดจ่ออยู่นั้นเกิดขึ้นด้วย ดังนั้นสติและสัมปะชัญญะจึงเป็นของคู่กันเพื่อให้สมาธินั้นเอื้อต่อปัญญาให้เกิดยถาภูญาณทัสสนะ ผู้ที่ไม่เคยเห็นสภาวะธรรมก็เห็นด้วยการนี้แหละ
- ดังนั้น สมาธิเป็นกำลังของจิต ทำให้จิตมีกำลังมากไม่เอนเอียงอ่อนไหวแล้วแยกออกจากกิเลสทั้งปวง ดังนั้นจิตตั้งมั่นชอบเมื่อไหร่ ปัญญาก็มีในที่นั่น
เหล่านี้เป็นธรรมเครื่องขัดเกลากิเลสให้ถึงสุจริต ๓ บริบูรณ์

---

---

-  ด้วยการที่สติสังขารโดยรอบเหล่านี้ย่อมสังขารเอากุศลธรรม ธรรมมารมณ์ที่เป็นกุศลเหล่าใดให้เกิดขึ้น และคงไว้ รักษาไว้ไม่ให้เสื่อม จนเป็นปกติจิตทำให้ กาย เวทนา จิต ธรรม รับรู้แต่กุศลจนเป็นปกติด้วยกำลังแห่งมหาสตินั้นโดยบริบูรณ์

- เมื่อมหาสติเกิดมันจะรู้ทัน กาย จิต เจตสิก อันเกิดมีขึ้นก่อนที่จะเสพย์ เห็นความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เห็นกองขันธ์ ๕ แยกขาดกัน สิ่งเหล่านี้เป็นสัมมาทิฐิ เมื่อจิตเห็นดังนี้แล้ว ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้นจิตจะสงเคราะห์ลงในธรรมเองอัตโนมัติ จนเกิดเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆมีเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปเท่านั้น แม้จะเข้าไปรู้สภาวะธรรมไรๆโดย ผัสสะ เจตนา สัญญาไรๆ สมมติบัญญัติ แต่จิตก็ไม่ยึด ไม่จับ เพราะไม่เสพย์ ไม่สืบต่อเรื่องราวปรุงแต่งสมมติตามที่กิเลสมันสร้างขึ้น
(นี่เรียกเป็นผู้รู้แล้ว)
**ส่วนการมานั่งตรึกนึกคิดอนุมานลงในธรรมเอาว่า นี่คือทุกข์ มันทำให้เศร้าโศรก เสียใจ ร่ำไร รำพัน ไม่สบายกายใจ คับแค้นกายใจ ความอนุมานว่าศีลคือกุศลด้วยเชื่อตามๆกันมาบ้าง ความอนุมานว่าสมาธินี้คือการปฏิบัติเพื่อพ้นทุกข์เพราะเชื่อตามๆกันมาบ้าง ความอนุมานว่าเจริญสติปัฏฐานนี้ทำให้บรรลุธรรมเพราะเชื่อตามๆกันมาบ้าง ความอนุมานเอาว่าทานทำให้รวยบ้างเพราะเชื่อตามๆกันมา ความอนุมานเอาว่าสมุทัยคือตัณหาเพราะเชื่อตามๆกันมาบ้าง
    กล่าวคือความตรึกนึกคิดอนุมานมีเกิดขึ้นเหล่าใดสิ่งนั้นไม่ใช่ธัมมวิจยะอย่างที่เราเข้าใจตามๆกันมา ไม่ใช่สัมมาทิฐิตามความเข้าใจตามๆกันมา แต่เป็นเพียง การโยนิโสมนสิการ คือ คิดพิจารณาตามในขั้นต้นเท่านั้น ไม่ใช่ว่าทำไว้ในใจโดยแยบคายแต่อย่างใด เป็นเพียงโอปนยิโก คือ น้อมเอาธรรมของพระพุทธเจ้ามาเจริญพิจารณาเท่านั้น สัมมาทิฐิที่แท้จริงจะเกิดขึ้นได้เพราะมียถาภูญาณทัสสนะ ธัมมวิจยะจะเกิดขึ้นได้แท้จริงก็ต้องด้วยเห็นกาย เวทนา จิต ธรรม เป็นเพียงสภาวธรรมหนึ่งๆ เห็นขันธ์นั้นแยกจากกัยทำงานในส่วนๆของมันไป หรือ เห็นลำดับเกิดขึ้นตามเหตุปัจจัย ตั้งอยู่ แล้วดับไป ในสมาธิตั้งแต่ปฐมฌาณขึ้นไปเท่านั้น ไม่ใช่เห็นโดยตรึกนึกคิดเอา แต่เห็นการทำงานของมันตามจริง แม้เห็นในฌาณอย่างนั้นแล้วจิตไม่มีกำลังบังคับนิมิตนั้นหรือคล้อยตามนิมิตนั้นก็ไม่ใช่ของจริงเช่นกัน

- เมื่อรู้ของจริงก็เกิดความหน่าย(นิพพิทาญาณ) คิดหาทางละ หาทางหลุดพ้น เพียรปหานกิเลสอยู่เพื่อสำกรอกออกแห่ง โลภะ กาม นันทิ ราคะ โทสะ โมหะทั้งปวง(มรรค ๘ - ศีล, ทาน, กุศลวิตก ๓, ภาวนา) ความสงบใจจากกิเลสเกิดจิตตั้งมั่นรู้สมมติและของจริงไม่หวั่นไหวโลดแล่นไปกับกิเลสเกิดสภาวะที่จิตตัดไม่ลุ่มหลงส้องเสพย์อกุศลธรรมสมมติเหล่าใด ไม่ยินดียินร้ายปราศจากความติดใจฝักใฝ่ยินดีในสภาวะธรรมทั้งปวง เรียกอุเปกขาสัมโพชฌงค์ คือ ความวางเฉยไม่ยินดียินร้ายในสภาวะธรรมทั้งปวง (วิราคะ)
(นี่เรียกเป็นผู้ตื่นแล้ว)

- เมื่อเห็นเป็นเพียงสภาวะธรรมอย่างนี้ๆ จิตมันก็เริ่มคลายจากกิเลสเครื่องผูดรัดอันเร่าร้อน จิตก็เพียรสังขารรอบอยู่โดยสติปัฏฐาน ๔ เพื่อขจัดเครื่องผูกมัดอันเร่าร้อนนั้นเพื่อถึงความดับซึ่งสมมติกิเลสอันเร่าร้อนนั้น
(นี่เรียกเป็นผู้ตื่นแล้ว)

- เมื่อดับเพลิงทุกข์ ดับเพลิงกิเลสเครื่องเร่าร้อน ถึงนิโรธความดับธัมมารมณ์อกุศลธรรมอันลามกใดๆสิ้นไปได้ ยังความสงบสุขร่มเย็นกายใจ ปราศจากนิวรณ์ความฟุ้งซ่านใจใดๆ ไม่มีอกุศลธรรมเครื่องเร่าร้อนให้กำเริบอีก สิ้นภพ สิ้นชาติ นี่เรียกว่า ผู้เบิกบาน

---

---

เมื่อทบทวนธรรมอันที่เราพอจะรู้เห็นตามจริงได้ดังนี้ๆแล้ว ความสำคัญมั่นหมายของใจในวิราคะสัญญานั้น ปุถุชนอย่างเรานี้พอจะเห็นความระลึกถึงอารมณ์เหล่านั้นได้ว่า คือ พุทโธ คุณของพระพุทธเจ้าที่ว่าด้วยความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน นี้เอง พึงรำลึกถึงว่า

๑. ความเป็นผู้รู้ คือ รู้สมมติ รู้ว่าหลงอยู่ รู้ว่าสิ่งทั้งปวงเหล่านี้ที่เราเห็นว่าเป็น คน สัตว์ สิ่งของ สวย ไม่สวย ละเอียด หยาบ ทราม ชอบ ไม่ชอบ สุข ทุกข์ เฉยๆ สี เสียง กลิ่น รส โผฐัพพะ สิ่งที่ใจรู้อกุศลธรรมอันลามกทั้งปวง สักแต่เป็นเพียงแค่สมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกเราให้ลุ่มหลง ให้เห็นเป็นตัวตนเห็นเป็นของเที่ยงแท้ยั่งยืนอยู่เท่านั้น ทั้งๆที่จริงๆแล้วมันเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้นไม่มีสิ่งใด ไม่มีตัวตนบุคคลใด ไม่มีสัตว์ใด ไม่มีรูปนาม ไม่มีธาตุใดๆทั้งสิ้น เห็นสภาวะธรรมตามจริง ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นที่ประชุมแห่งทุกข์
(ปัญญา สัมมาทิฐิ)
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงสภาวะจิตที่ไม่หยิบจับเอาสมมติความลุ่มหลงทั้งปวง ไม่จับเอาสิ่งไรๆทั้งปวง ไม่ยินดีพิศมัยกับสิ่งไรๆ พึงรู้แค่ว่านั่นเป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้น ไม่ว่าจะ รูป เสียง กลิ่น รส โผฐฐัพพะ ธรรมมารมณ์ ความเสวยอารมณ์ ความจำได้หมายรู้ ความตรึกนึกคิดปรุงแต่งไรๆทั้งปวง สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตยึดเป็นอุปาทานเท่านั้น เราไม่ควรลุ่มหลง

๒. ความเป็นผู้ตื่น คือ ตื่นจากสมมติทั้งปวง เจริญปฏิบัติเพื่อความหลุดพ้นจากกองทุกข์ความลุ่มหลงทั้งปวง
(มรรค ๘ คือ สุจริต ๓(ศีล, ทาน, กุศลวิตก ๓), ภาวนา(อินทรีย์ ๕, พละ ๕, สติปัฏฐาน ๔) -> โพชฌงค์ ๗(วิราคะ))
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงว่า มรรค ๘ นี้ คือ ทาง เป็นทางหลุดพ้นที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้ว เป็นทางแห่งกุศล ดังนั้นเราก็ต้องเจริญมรรคให้มาก ให้พึงหวนระลึกถึง การกระทำไรๆทาง กาย วาจา ใจ ของเราที่ได้ทำมาดีแล้วเป็นสิ่งที่เกื้อกูลต่อผู้อื่น, ความละเว้นจากการเบียดเบียนทำร้ายพรากสิ่งอันเป็นที่รักที่หวงแหนของผู้อื่น, ความเพียรอยู่ไม่ปล่อยให้ กาย วาจา ใจ ของตนหลงไปตามสมมติตัวตนเหล่าใดที่กิเลสสร้างขึ้น, ความปหานกิเลสเหล่าใดอันที่ตนทำได้แล้วดีแล้ว, เป็นไปเพื่อละ สละทิ้ง สละคืนความลุ่มหลงทั้งปวงไม่ยินดีในขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, นามรูป, สภาวะธรรมไรๆ อีกแล้ว ระลึกถึงคุณประโยชน์และผลที่ตนเองและผู้อื่นนั้นได้รับเมื่อเราได้กระทำทางกายวาจาใจมาดีแล้วนั้น

---

๓. ความเป็นผู้เบิกบาน คือ พ้นจากกิเลส สงัดจากกิเลส ดับสิ้นกิเลสแล้ว
(นิโรธ, วิมุตติ)
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงสภาวะจิตของเราที่ไม่มีกิเลส ไม่มีความเร่าร้อน ไม่มีความฟุ้งซ่าน ไม่มีสภาวะธรรมไรๆมาให้กายใจเราเศร้าหมอง มันเป็นสุขกายใจอย่างไร มันประกอบด้วยคุณประโยชน์ต่อเราแค่ไหน

---

---

สัลเลขสูตร

http://www.thammaonline.com/15198.msg17147#msg17147 (http://www.thammaonline.com/15198.msg17147#msg17147)

กุณฑลิยสูตร
http://www.nkgen.com/765.htm (http://www.nkgen.com/765.htm)

นิโรธสัญญา

ดูกรอานนท์ นิโรธสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี ย่อมพิจารณาเห็นดังนี้ว่า ธรรมชาตินั่นสงบ ธรรมชาตินั่นประณีต คือธรรมเป็นที่ระงับสังขารทั้งปวง ธรรมเป็นที่สละคืนอุปธิทั้งปวง ธรรมเป็นที่สิ้นไปแห่งตัณหา ธรรมเป็นที่ดับโดยไม่เหลือ ธรรมชาติเป็นที่ดับกิเลสและกองทุกข์ ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่านิโรธสัญญา ฯ

เมื่อเจริญใน สัญญา ๑๐ ทั้ง ๖ ข้อข้างต้น ยังจิตใจให้แจ่มใสเบิกบานแล้ว มีความสงบรำงับจากกิเลส เป็นสุขอันเกิดแต่ความที่เปลื้องจิตจากกิเลสนิวรณ์ทั้งปวงแล้ว ย่อมรู้ตามจริงทันทีว่า จิตอันปราศจากความกำหนัดฝักใฝ่ใคร่ได้ที่จะเสพย์ในอารมณ์นั้นๆมันเป็นไฉน มีสุขอย่างไร มันไม่มีความฟุ้งซ่านแบบไหน สมองมันโปร่งมันโล่งไม่ยินดียินร้ายอย่างไร

- โดยปุถุชนอย่างเราๆนี้แล พึงสัมผัสรับรู้ได้เพียงน้อยนิดเท่าที่จะพอมีปัญญาสัมผัสได้จึงรู้ตามจริงว่า ธรรมชาติขันธ์ ๕ เรานี้แยกกันไม่ได้รวมกันอยู่ มันจีมีเกิดดับขึ้นของมันโดยธรรมชาติของมันไปอย่างนั้นแต่ไม่ข้องเกี่ยวกันเลย มันแยกของมันออกเป็นกองๆ มีความเป็นไปตามธรรมชาติของมัน และจิตเดิมเรานี้มันสงบ แยกกองออกจากขันธ์ ๕ จิตมันทำหน้าที่แค่รู้เท่านั้นไม่มีอื่นอีกเลย แต่อาศัยที่จิตเรานี้มันสั่งสมรับรู้ยึดมั่นเอาแต่สมมติของปลอมที่กิเลสสร้างขึ้นมานานไม่รู้กี่อสงไขยมหากัปป์ จึงเข้าไปยึดเอา ผัสสะไรๆมาเป็นที่ตั้งแห่งจิตแล้วก็ไปดึงเอาสัญญาบ้างความตรึกนึกปรุงแต่งอารมณ์น้อมเข้ามาหามายึดจึงทำให้ขันธ์ทั้ง ๕ นี้ข้องเกี่ยวกันสัมพันธ์กันเกิดเป็น ราคะ ตัณหา อุปาทาน สืบมาไม่รู้กี่ภพกี่ชาติ
- เราได้เห็นตามจริงที่หลวงตามหาบัวสอน(ซึ่งได้รับรู้ตามจริงโดยสมาธิก่อนแล้วได้มาอ่านที่หลวงตาสอนจึงทำให้เข้าใจตามจริง) ว่า จิตมันทำหน้าที่แค่รู้ รู้เท่านั้นไม่มีเกิด ไม่มีดับ ที่เกิดและดับไปมันมันเพียงสังขารเพียงกิเลสไม่ใช่จิต ที่เรารู้ดังนี้เพราะเคยได้เห็นจิตมันก็อยู่สงบนิ่งของมันเห็นกองขันธ์แยกกัน กุศลธรรม อกุศลธรรม มันก็เกิดขึ้นปรุงแต่งของมันไป เกิดดับของมันไป จิตแยกออกมาไม่รู้ผัสสะ ไม่มีเวทนา ไม่มีสัญญา ไม่มีสังขาร จิตมันรู้เห็นแต่เพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆอันแยกขาดจากกันเท่านั้น ไม่รู้ว่ามันเป็นอะไร คือสิ่งไร มันแค่เห็นแค่รู้ไม่ได้เกิดดับไปกับสภาวะธรรมปรุงแต่งเหล่านั้นเลย
- ก็จนเมื่อจิตคลายจากสมาธิอันนิ่งว่างสงบไม่มีวิตกวิจารนั้นแล้วก็จึงรู้กระบวนการอันเป็นไปของมันดังนี้ว่า..๑. เมื่อมีสิ่งไรๆมากระทบทางสฬายตนะ ก็เกิดผัสสะกับอายตนะภายนอก จิตเดิมนี้มันก็นิ่งอยู่ไม่ข้องเกี่ยวกันมันก็จะรู้แค่ว่ามีสภาวะธรรมหนึ่งๆเกิดขึ้นเท่านั้น..๒. แต่อาศัยสภาวะธรรมที่เกิดขึ้นมารายล้อมอยู่ให้จิตรู้..๓. จิตนี้เมื่อมันหลงอยู่ไม่รู้มันจึงเข้าไปยึดเอาสภาวะนั้นมาเป็นอารมณ์ที่ตั้ง..๔. ความปรุงแต่งโดยเจตนาที่จะเข้าไปรู้ว่าสภาวะธรรมนั้นๆคืออะไรก็เกิดขึ้น โดยมีลักษณะที่หวนระลึก ตรึกนึกเข้าไปหาสัญญาไรๆที่จำได้หมายรู้ในสิ่งนั้นๆ..๕. เมื่อสัญญาเกิดสมมติบัญญัติก็เกิดขึ้น ณ ที่นั้น ความรู้ว่าอาการต่างๆจึงเกิดขึ้น แล้วความปรุงแต่งสังขารก็เกิดขึ้นเสวยอารมณ์เหล่านั้นเป็นเวทนา..๖. จากนั้นความตรึกนึกคิดอันที่กิเลสสร้างขึ้นก็เกิดขึ้นดำเนินไป..๗. เมื่อจิตไปยึดเอาสัญญาไว้มากแค่ไหนความเสวยอารมณ์ความรู้สึก ตรึกนึกคิดปรุงแต่งอันเป็นไปกิเลสต่อสิ่งนั้นๆก็อยู่นานเท่านั้น..  
- จึงทำให้เราเข้าใจตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนว่าดังนี้ว่า ธรรมชาติของจิตนั้นผ่องใสสว่าง แต่อาศัยกิเลสที่จรมาทำให้ใจเศร้าหมอง นี่เรียกว่า "นิโรธควรให้แจ้ง" มันเป็นอย่างนี้จึงได้รู้ว่าความดับทุกข์เป็นยังไง ความเป็นอยู่จริงๆของขันธ์ ๕ ที่เราลุ่มหลงอยู่นี้มันเป็นยังไง ดังนี้ นี่เรียกว่า เกิดสัมมาทิฐิ เพราะได้รู้เห็น ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค ตามจริง เห็นในพระอริยะสัจ ๔ ที่เป้นสภาวะธรรมตามจริงที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนนั่นเอง
- ด้วยเหตุดังนี้ ความที่เคยสัมผัสถึงซึ่งนิโรธแม้จะเป็นเพียงโลกียะในเพียงช่วงขณะเวลาไม่กี่วันก็ตาม จึงเป็นบรมสุขอย่างยิ่ง ไม่มีจิตไปติดใจข้องแวะสิ่งไรๆ ทุกสิ่งทุกอย่างล้วนเป็นเพีนยงสภาวะธรรมหนึ่งๆเท่านั้นไม่มีเกินนี้ ไม่มีกิเลสเครื่องเศร้าหมองกำเริบขึ้นแล้วเราจะทำอย่างไรให้จิตรู้ของจริงจนหน่ายคลายอุปาทานแล้วหลุดพ้นจากเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์เหล่านี้ได้โดยสิ้นเชิง แม้เพียงแค่ได้สัมผัสเพียงเล็กน้อยก็ยังประโยชน์สุขแก่เราถึงเพียงนี้หากดับได้โดยสิ้นเชิงจะเป็นบรมสุขถึงเพียงไหน พระพุทธเจ้าก็ตรัสสอนว่า.. เราก็ต้องเจริญ มรรค ๘ ให้มาก จึงจะถึง โพชฌงค์ ๗(วิราคะ) และ นิโรธ(วิมุตติ) ได้

การทำนิโรธให้แจ้ง ทำให้เห็นทางและถึงความดับทุกข์โดยชอบ ไม่อิงอาศัยเครื่องล่อใจอันเป็นของไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นที่ประชุมแห่งทุกข์ แต่อย่างเราๆนี้เเป็นแค่เพียงปุถุชน จะทำไฉนถึงจะรับรู้ถึงนิโรธนั้นได้ จะถึงความจำได้หมายรู้ในนิโรธสัญญานั้นได้

๑. ให้พึงระลึกถึงความไม่มีทุกข์ ความดับสิ้นทุกข์เหล่าใดก็ตาม ที่เกิดมีมาแล้วแก่ตนบ้าง
๒. ให้พึงระลึกถึงความปราศจากความเศร้าหมองกายใจใดๆทั้งปวง
๓. ให้ระลึกถึงผลอันเกิดแต่วิราคะ คือ ผลอันเกิดจากการปหานกิเลสทั้งปวง ความชนะมารคือกิเลสเหล่าใด ความที่จิตรู้และตื่นจากโมหะแล้วตัดปหานสยบรำงับกิเลสลงได้(แม้จะตัดได้ตามกำลังปัญญาที่พอจะมีอยู่ก็ตาม)

---

---

เมื่อทบทวนธรรมอันที่เราพอจะรู้เห็นตามจริงได้ดังนี้ๆแล้ว ความสำคัญมั่นหมายของใจในวิราคะสัญญานั้น ปุถุชนอย่างเรานี้พอจะเห็นความระลึกถึงอารมณ์เหล่านั้นได้ว่า คือ พุทโธ คุณของพระพุทธเจ้าที่ว่าด้วยความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน นี้เอง พึงรำลึกถึงว่า

๑. ความเป็นผู้รู้ คือ รู้สมมติ รู้ว่าหลงอยู่ รู้ว่าสิ่งทั้งปวงเหล่านี้ที่เราเห็นว่าเป็น คน สัตว์ สิ่งของ สวย ไม่สวย ละเอียด หยาบ ทราม ชอบ ไม่ชอบ สุข ทุกข์ เฉยๆ สี เสียง กลิ่น รส โผฐัพพะ สิ่งที่ใจรู้อกุศลธรรมอันลามกทั้งปวง สักแต่เป็นเพียงแค่สมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกเราให้ลุ่มหลง ให้เห็นเป็นตัวตนเห็นเป็นของเที่ยงแท้ยั่งยืนอยู่เท่านั้น ทั้งๆที่จริงๆแล้วมันเป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้นไม่มีสิ่งใด ไม่มีตัวตนบุคคลใด ไม่มีสัตว์ใด ไม่มีรูปนาม ไม่มีธาตุใดๆทั้งสิ้น เห็นสภาวะธรรมตามจริง ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นที่ประชุมแห่งทุกข์
(ปัญญา สัมมาทิฐิ)
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงสภาวะจิตที่ไม่หยิบจับเอาสมมติความลุ่มหลงทั้งปวง ไม่จับเอาสิ่งไรๆทั้งปวง ไม่ยินดีพิศมัยกับสิ่งไรๆ พึงรู้แค่ว่านั่นเป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้น ไม่ว่าจะ รูป เสียง กลิ่น รส โผฐฐัพพะ ธรรมมารมณ์ ความเสวยอารมณ์ ความจำได้หมายรู้ ความตรึกนึกคิดปรุงแต่งไรๆทั้งปวง สิ่งเหล่านี้เป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตยึดเป็นอุปาทานเท่านั้น เราไม่ควรลุ่มหลง

๒. ความเป็นผู้ตื่น คือ ตื่นจากสมมติทั้งปวง เจริญปฏิบัติเพื่อความหลุดพ้นจากกองทุกข์ความลุ่มหลงทั้งปวง
(มรรค ๘ - ศีล, ทาน, กุศลวิตก ๓, อินทรีย์ ๕, พละ ๕, ภาวนา, โพชฌงค์ ๗(วิราคะ))
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงว่า มรรค ๘ นี้ คือ ทาง เป็นทางหลุดพ้นที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้ว เป็นทางแห่งกุศล ดังนั้นเราก็ต้องเจริญมรรคให้มาก ให้พึงหวนระลึกถึง การกระทำไรๆทาง กาย วาจา ใจ ของเราที่ได้ทำมาดีแล้วเป็นสิ่งที่เกื้อกูลต่อผู้อื่น, ความละเว้นจากการเบียดเบียนทำร้ายพรากสิ่งอันเป็นที่รักที่หวงแหนของผู้อื่น, ความเพียรอยู่ไม่ปล่อยให้ กาย วาจา ใจ ของตนหลงไปตามสมมติตัวตนเหล่าใดที่กิเลสสร้างขึ้น, ความปหานกิเลสเหล่าใดอันที่ตนทำได้แล้วดีแล้ว, เป็นไปเพื่อละ สละทิ้ง สละคืนความลุ่มหลงทั้งปวงไม่ยินดีในขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, นามรูป, สภาวะธรรมไรๆ อีกแล้ว ระลึกถึงคุณประโยชน์และผลที่ตนเองและผู้อื่นนั้นได้รับเมื่อเราได้กระทำทางกายวาจาใจมาดีแล้วนั้น

---

๓. ความเป็นผู้เบิกบาน คือ พ้นจากกิเลส สงัดจากกิเลส ดับสิ้นกิเลสแล้ว
(นิโรธ, วิมุตติ)
- ขั้นระลึก พึงระลึกถึงสภาวะจิตของเราที่ไม่มีกิเลส ไม่มีความเร่าร้อน ไม่มีความฟุ้งซ่าน ไม่มีสภาวะธรรมไรๆมาให้กายใจเราเศร้าหมอง มันเป็นสุขกายใจอย่างไร มันประกอบด้วยคุณประโยชน์ต่อเราแค่ไหน

---

---

สัลเลขสูตร

http://www.thammaonline.com/15198.msg17147#msg17147 (http://www.thammaonline.com/15198.msg17147#msg17147)

---

---

สัพพะโลเก อะนะภิระตะสัญญา

ดูกรอานนท์ สัพพโลเกอนภิรตสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ละอุบายและอุปาทานในโลก (อุปาทาน = ความยึดมั่นถือมั่น - ธัมมโชติ) อันเป็นเหตุตั้งมั่น ถือมั่น และเป็นอนุสัยแห่งจิต (อนุสัย = กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน - ธัมมโชติ) ย่อมงดเว้น ไม่ถือมั่น (สัพพโลเกอนภิรตสัญญา = การกำหนดหมายในความไม่น่าเพลิดเพลินในโลกทั้งปวง - ธัมมโชติ) ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าสัพพโลเกอนภิรตสัญญา ฯ

เมื่อเจริญใน สัญญา ๑๐ ทั้ง ๗ ข้อข้างต้น ยังจิตใจให้แจ่มใสเบิกบานแล้ว มีความสงบรำงับจากกิเลส เป็นสุขอันเกิดแต่ความที่เปลื้องจิตจากกิเลสนิวรณ์ทั้งปวงแล้ว ย่อมรู้ตามจริงทันทีว่า จิตรู้สิ่งใด..สิ่งนั้นคือสมมติทั้งหมด ไม่มีของจริงเลย, กิเลสอาศัยสฬายตนะเป็นเครื่องล่อจิตให้รู้ ให้เสพย์ ให้ลุ่มหลง ให้ยึดมั่นถือมั่นตัวตน, ความเข้าไปรู้และเสพย์สมมติเหล่าใดที่กิเลสสร้างขึ้นย่อมมีแต่ทุกข์, ความเข้าไปปารถนายึดมั่นถือมั่นสมมติสำคัญมั่นหมายใจไว้ว่าเที่ยง ว่าเป็นตัวตน เป็นทุกข์, จิตไม่ยึดไม่จับเอาสมมติไรๆ สักแต่เพียงรู้แต่ไม่เสพย์และความรู้จักธรรมมารมณ์ที่ควรเสพย์ ความทุกข์ย่อมหยั่งไม่ถึง

- โดยปุถุชนอย่างเราแล้วยังเข้าไม่ถึงซึ่งสันดานแห่งพระอริยะเจ้า เมื่อได้รู้เห็นตามจริงอันเรียกว่าสัมมาทิฐิดังนี้แล้ว ได้เพียรอยู่ ปหานอยู่ซึ่ง อกุศลธรรมอันลามกทั้งปวง จากนั้นเมื่อจิตมันรู้ของจริงมากขึ้น จิตเรามันก็ไม่ยึดเอาอารมณ์ใดๆทั้งปวงมาเป็นที่ตั้งแห่งจิต เพราะรู้ว่าล้วนเป็นสมมติทั้งหมด เพราะของจริงมันไม่มีอะไรนอกเนือเกิดสภาวะธรรมเลย ด้วยเหตุนี้แม้แต่จิตเองเราก็ไม่ยึด เพราะจิตมันกลับกลอกรู้แต่สมมติจะไปบังคับให้มันรู้แต่ของจริงตามใจปารถนาก็ไม่ได้ จะบังคับให้มันเสพย์แต่กุศลก็ไม่ได้ จึงไม่ยึดจับเอาอะไรทั้งสิ้นใน ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ ผลที่ได้คืออุปาทานคลาย
- แต่บางครั้งเมื่ออุปาทานเราคลายจิตมันก็มีกำลังมาก มันจะไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข ไม่มีความว่าง(ไม่สุขไม่ทุกข์)  แล้วมันก็แยกขันธ์เองบ้าง บางครั้งก็รู็แต่สภาวะธรรมไม่มีตัวตน ไม่มีชื่อ ไม่มีสิ่งไรๆเลย รู้แค่ว่าเป็นสภาวะสภาวะหนึ่งๆเท่านั้นบ้าง ไม่มีความตรึกนึกคิดว่างโล่งเบาสมอง เบากาย ไม่เร่าร้อน ไม่ร้อนรุ่ม ไม่มีเครื่องรุมเร้าให้เศร้าหมองกายใจ ไม่มีสิ่งใดให้ยึดมั่นถือมั่น แต่บางครั้งมันก็เกิดหลุดมีอาการรู้อยู่ นิ่งว่างอยู่มีสติอยู่ตลอด แต่เหมือนตรึงๆเนือยๆหนักๆหมองๆจิต เมื่อทบทวนดีแล้วก็ให้เห็นตามจริงว่า จิตนี้มันล่องลอยอยู่ไม่มีที่ยึดนั่นเองจึงเกิดอาการนี้ขึ้น ดังนั้นเมื่อจิตมันรู้แต่ของจริง มันก็รู้จักกายสังขารว่าเป็นของจริง กายสังขารคือลมหายใจเข้าออกนั่นเอง กายสังขารเป็นธาตุลมในกายนี้ ให้เอาจิตยึดที่ลมหายใจไปเรื่อย อาการตรึงๆเนือยหนักๆจิตก็หายไป

- เมื่อยิ่งเพียรอบรมใจใน กรรมบถ ๑๐, ทาน, กุศลวิตก ๓ และ ภาวนา ก็ยิ่งทำให้เราเห็นว่า ความไม่ยึดเอาจิต ไม่ยึดเอาสิ่งที่จิตรู้ ไม่ยึดมั่นถือมั่นใน ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ นี้แลเป็นตัวดับวงจรปฏิจสมุปบาท
- เมื่อจิตเห็นจิตดังนี้แล้ว แม้ธรรมมารมณ์เหล่าใดที่เป็นอกุศลธรรมอันลามกทั้งปวงเกิดมีขึ้น มันก็รู้แค่มีสภาวะธรรมหนึ่งๆเกิดมีขึ้นมาผัสสะเท่านั้น(รูป+ตา+วิญญาณ ผัสสะจึงมี) เจตนาก็ไม่มี สัญญาก็ไม่เกิด เวทนาไม่เกิด สังขารก็ไม่ปรุงแต่งสมมมติเรื่องราว เมื่อจิตมันเห็นจิตดังนี้มันก็แค่รู้เพียงสภาวะธรรมนั้นๆ ไม่มีความสำคัญเหล่าใดอยู่ แม้จะมองเห็น แม้รับรู้เสียง แม้รู้กลิ่น แม้รู้สัมผัสด้วยกาย แม้รู้สัมผัสด้วยใจ มันก็ไม่สืบต่อเรื่องราวอีก อาสวะกิเลส(กิเลสอย่างกลาง)ก็ไม่อาจจะกำเริบขึ้นมาได้ การสำรวมอินทรีย์หรืออินทรีย์สังวรของพระอรหันต์ท่านก็ทำฉะนี้เอง จึงทำให้เห็นว่า ความไม่ยึด ความละ ความดับที่จิต หรือวิญญาณธาตุ หรือวิญญาณขันธ์ นี้แลทำให้เจตนาไม่เกิด อาสวะกิเลสไม่กำเริบ (แต่อนุสัยกิเลสก็ยังคงเป็นสภาวะธรรมหนึ่งๆอยู่ แต่ไม่กำเริบขึ้นมาเพราะไม่มีเจตนาไปกระตุ้น) จิตก็ไม่ยึดมั่นถือมั่นในขันธ์ ๕ เองอัตโนมัติ กรรมบถ ๑๐ กุศลวิตก ๓ ภาวนาเกล่าใดก็เกิดขึ้นมีเอง

---

---

 การอบรมจิตเพื่อละอุปาทานดังนี้(หลวงพ่อเสถียร พระอริยะสงฆ์แห่งวัดถ้ำผาแดงผานิมิต ท่านเคยสอนไว้ช่วงวันที่ 2-4 มกราคม 2558 เท่าที่พอจะจำได้ประกอบกับความคิดอนุมานของตน) ทำให้เห็นตามจริงเลยว่า การละอาสวะกิเลส ก็ต้องละที่เจตนา สมจริงดั่งบทประพันธ์ของหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต ที่กล่าวถึง ฝ. กับ ผ. สนทนาธรรมกันว่า จะทำอย่างไรจึงจะละอาสวะกิเลสได้ดังนี้คือ

ผ. ถามว่า การปฏิบัติก็มุ่งต่อความพ้นจากกิเลส แต่ทำไมตั้งใจจะละอาสวะให้หมดไป จึงไม่หมดไปได้อย่างใจ

ฝ. ตอบว่า อาสวะเป็นกิเลสที่ไม่ประกอบด้วยเจตนา ต้องอาศัยอริยมรรคที่เป็นกุศลพ้นเจตนาจึงละไว้ได้ การตั้งใจละนั้นเป็นกุศลที่ประกอบด้วยเจตนา เพราะฉะนั้นจึงละอาสวะไม่ได้ คงละได้แต่กิเลสที่ประกอบด้วยเจตนา แต่ก็ละได้ชั่วคราว ภายหลังอาจเกิดขึ้นได้อีก เพราะเป็นโลกิยกุศล

ผ. พูดว่า อ้อ อย่างนี้นี่เล่า ข้าพเจ้าไม่รู้ว่ากิเลสที่ไม่ประกอบด้วยเจตนา ต้องละด้วยกุศลที่พ้นจากเจตนา คือ อริยมรรค ส่วนกิเลสที่ประกอบด้วยเจตนา เป็นกรรมวัฏฝ่ายบาป ต้องละด้วยกุศลที่ประกอบด้วยเจตนา ซึ่งเป็นกรรมวัฏฝ่ายบุญ

ฝ. พูดว่า ถ้าตั้งใจจะละอาสวะได้ง่าย ๆ เหมือนอย่างตั้งใจทำกรรมวัฏฝ่ายบุญแล้ว พระอรหันต์ก็คงหาได้ง่าย ๆ ในโลก พระอริยสงฆ์คงไม่น่าอัศจรรย์เท่าไหร่ แม้พระโสดาบัน พระสกิทาคามี พระอนาคามี เสขบุคคล ๓ จำพวกนี้ก็ต้องอาศัยอริยมรรค ซึ่งเป็นกุศลที่พ้นจากเจตนา จึงจะฆ่าสังโยชน์ได้

---

---

ดังนั้น เมื่อดับที่วิญญาณธาตุ จิตก็ไม่ยึดจับเอาสิ่งไรๆมาเสพย์มาตั้งในความยึดมั่นถือมั่น เจตนาก็ไม่มี เมื่อละเจตนาได้ กิเลสอย่างกลางก็ดับไป ยิ่งเพียรอบรมจิตอย่างนี้ๆ ไม่ย่อท้อแล้วถอยความเพียรไปส้องเสพย์ตามอกุศลธรรม ยิ่งทำให้แจ้งใจมากเท่าไหร่ จิตเห็นจิตรู้เห็นของจริงมากเท่าไหร่ กิเลสก็ยิ่งเบาบางมากเท่านั้น ยิ่งทำให้แจ้งมากเท่าไหร่ อนุสัยกิเลสก็ยิ่งถูกขจัดไปมากเท่านั้น ดังนี้

โดยตัวเรานี้ยังปุถุชนอยู่ ก็เห็นและได้สัมผัสจากสภาวะจริงเพียงเล็กน้อยเท่านั้น จึงเห็นทางเจริญในข้อนี้ได้ตามที่เคยสัมผัสจริงประกอบความอนุมานเอาในเรื่องอนุสัยกิเลสเพียงเท่านี้

---

---

สัพพะสังขาเรสุ อะนิฏฐะสัญญา

ดูกรอานนท์ สัพพสังขาเรสุอนิจจสัญญาเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ ย่อมอึดอัด ย่อมระอา ย่อมเกลียดชังแต่สังขารทั้งปวง (สัพพสังขาเรสุอนิจจสัญญา = การกำหนดหมายในความไม่น่าปรารถนาในสังขารทั้งปวง - ธัมมโชติ) ดูกรอานนท์ นี้เรียกว่าสัพพสังขาเรสุอนิจจสัญญา ฯ


จากที่เราได้กรรมฐานมาหมดใน สัญญา ๑๐ ทั้ง ๘ ข้อ ได้เกิดขึ้นเป็น สัมมาทิฐิ โดยโลกียะตามปะสาปุถุชนผู้อยากมีสันดานพระอริยะเจ้า ได้เล็งเห็นว่า

๑ ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ ทั้งหลายเหล่านี้ นี้ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่มีเราในขันธ์ ขันธ์ ไม่มีในเรา เรราจะไปแสวงหาปารถนาเอาสิ่งไรๆกับมันไม่ได้ ยิ่งปารถนาในขันธ์ ๕ ก็ยิ่งทุกข์ มันเป็นเพียงแค่สภาวะธรรมหนึ่งๆที่เกิดมีขึ้นเท่านั้น อาศัยกิเลสที่จรมาให้จิตยึดแล้วเข้าไปตั้งว่า เป็นคน สัตว์ สิ่งของ ประณีต ละเอียด หยาบ ทราม เป็นตัวตนของเขา-ของเรา เป็นสัตว์ เป็นสิ่งของ เป็นของเที่ยง จักเป็นสุขเมื่อได้ลิ้ม-ได้เสพย์-ได้มี-ได้เป็นอย่างนั้นๆนี้ๆ จนเกิดความยึดมั่นถือมั่นว่า สิ่งนี้ๆควรแก่เรา สิ่งนี้ๆไม่ควรแก่เรา สิ่งนี้ๆเราควรได้ สิ่งนี้ๆไม่ควรเกิดมีแก่เรา จนเกิดเป็นตัวตนถาถมแล้วก็แสวงหาไม่รู้จบบนสิ่งที่ไม่เที่ยงมีแต่วันที่จะบุบสลายผุพังไป ไม่มีตัวตนที่จะจับบังคับให้เป็นไปดั่งใจได้เหล่านี้ ที่จิตได้รู้ผัสสะโดยสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตยึดจิตหลงจิตเสพย์
๒. ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ ทั้งหลายเหล่านี้ เป็นแต่ของเน่าเหม็น ความเห็นว่างาม ว่าละเอียด ประณีต เพราะมีหนังหุ้มเป็นที่สุดรอบบ้าง เมื่อลอกหนังออกก็ไม่มีสิ่งใดน่าดูชมเลย เมื่อแยกอาการทั้ง ๓๒ ม้างกายออกมา ก็ไม่เห็นจะมีตัวตนบุคคลใดที่เราว่างาม ว่าประณีต อยู่ในอาการเหล่านั้นเลย สิ่งทั้งหลายทั้งปวงเหล่านี้มีแต่จะผุพังไปเน่าสลายไป ไม่ยั่งยืนนาน ไม่ว่าเราหรือใครก็จักเหลือเพียงธาตุเท่านั้น เมื่อลมไม่มี ธาตุไปก็ดับไป ธาตุน้ำก็ดับไป ดินก็ผุกังสลายไป อากาศก็อาศัยอยู่ไม่ได้ ตัวรู้ก็ไม่มีอยู่ในอาการเหล่านั้น เมื่อได้เสพย์ก็ประมาณเหมือนว่าเสพย์เอาศพ เมื่อไม่มีสิ่งใดยั่งยืนนาน ไม่คงอยู่กับเราตลอดไป เมื่อตายไปเราก็นำมันไปด้วยไม่ได้ เพราะสิ่งเหล่านั้นไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา
    เหมือนคนที่เกิดกำหนัดแล้วช่วยตัวเอง แกล้งให้น้ำอสุจิเคลื่อน ทั้งๆที่ไม่ได้ทำจริง ไม่ได้เกิดขึ้นจริง แต่เสพย์ความใคร่จากธรรมารมณ์ความตรึกนึกคิดสมมติเรื่องราวของตนเองทั้งสิ้น ไม่มีอยู่จริงเลยฉันใด
    แม้เมื่อได้เสพย์ในเมถุนกับเพศตรงข้ามที่พึงพอใจของตน ก็เหมือนนำอวัยเพศเข้าไปผัสสะน้ำคล้ำ น้ำหนอง ก้อนเนื้อ เส้นเอ็น น้ำเลือด น้ำดี ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ ขี้ อาการทั้ง ๓๒ เหล่าใดที่ไม่มีตัวตน ธาตุ ๕ ดิน น้ำ ลม ไฟ อากาศ ที่มีแค่ อ่อนแข็ง เอิบอาบ เคลื่อนตัวตรึงไหว อุ่นๆ ร้อนๆ เย็นๆ ช่องว่างที่ทำให้ธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ เคลื่อนตัวได้ เสพย์สุขสมมติไปกับสภาวะธรรมก้อนธาตุที่สงเคราะห์รวมกันบ้าง ติดใจในโผฐัพพะที่ตนได้รู้อารมณ์นั้นๆบ้าง พอสักพักความรู้สึกนั้นก็จางหายดับไป ไม่อยู่ยั่งยืนยาน บังคับให้มันรู้สึกอย่างนี้ๆ ได้รับอารมณ์อย่างนี้ๆไปตลอดก็ไม่ได้
๓. ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ ทั้งหลายเหล่านี้ เป็นที่ประชุมของโรค ไม่น่าพิศมัยเลย มีสภาพที่น่าเกลียด
๔. ความเสวยอารมณ์ ความจำได้หมายรู้ ความปรุงแต่งให้จิตรู้ ธรรมมารมณ์เหล่าใด ไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืน เกิดขึ้นโดยอาศัยเหตุปัจจัยเครื่องล่อใจทั้งปวงให้มีเกิดขึ้น ตั้งอยู่เพราะเหตุปัจจัยเครื่องล่อใจนั้นยังตรึงอยู่ โดยสัญญาสมมติบ้าง ดับไปเมื่อเสร็จกิจของมัน หรือ เมื่อความตรึงอยู่แห่งความจำไกด้หมายรู้ในเครื่องล่อใจนั้นๆดับไป บังคับให้เป็นดั่งใจไม่ได้ ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ทุกอย่างเป็นเพียงสมมติที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกล่อให้จิตรู้แล้วยึดมั่นอุปาทานเท่านั้น เมื่อเสพย์ตามธรรมารมณ์ทั้งปวงย่อมนำความกระหาย ความทะยานอยากแสวงหาจนเกิดทุกข์ ไม่มีสิ่งเหล่าใดที่ควรว่างาม ว่าประณีต แม้แต่วิญญาณธาตุตัวรู้เหล่าใด มันก็รู้แต่สมมติเหล่านี้ที่กอิเลสสร้างขึ้นมาหลอกทั้งนั้น ไม่เคยรู้ของจริงเลย ซึ่งของจริงๆแล้วมันก็แค่เพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆที่มีขึ้นไม่เที่ยง ไม่มีรูปลักษณ์ ไม่มีตัวตน ไม่มีสิ่งไรๆทั้งสิ้น แล้วจะไปหมายเอาสมมติของปลอมกับสิ่งที่ไม่ยืนนาน ไม่มีรูปลักษณ์ ไม่มีตัวตน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเราไปเพื่อสิ่งใด สิ่งเหล่านี้เมื่อมันยังคงมีอยู่มันก็กลับกลอกให้เราหลงตามแล้วก็ยังความฉิบหายมาให้ ฉะนั้นควรแล้วหรือที่จะใฝ่ใจใคร่ยินดีในมัน
๕. ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ สังขารธรรมทั้งปวงเหล่าใด เป็นตัวทุกข์ทั้งนั้น ตั้งแต่เมื่อเรามาอาศัยอยู่เมื่อมันมีเกิดขึ้นมา เราก็ถูกความทุกข์หยั่งเอาแล้ว เมื่อมันเกิดขึ้นเดี๋ยวก็งามบ้าง เดี๋ยวก็หยาบบ้าง น่าเกลียดบ้าง เมื่อมันเกิดขึ้นเดี๋ยวก็หลงสมมตินั้นบ้าง หลงสมมตินี้บ้าง เมื่อมันผ่านกาลเวลามาตามสมควรมันก็มีแต่สิ่งน่าเกลียดเน่าเหม็นน่าขยะแขยงทั้งนั้น บังคับมันก็ไม่ได้ เมื่อภายในมันแปรปรวนกำเริบเดี๋ยวมันก็เจ็บก็ปวด เดี๋ยวตรงนี้ก็บุบพังสลาย เดี๋ยวตรงนั้นก็เสื่อมโทรม บังคับให้มันไม่เจ็บไม่ปวดไม่ทุกข์ทรมานไม่เสื่อมโทรมไปก็ไม่ได้ เมื่อมันไม่สามารถจะพยุงตนเองไว้ได้มันก็ดับสูญไป บังคับให้มันคงอยู่ก็ไม่ได้ แล้วจะไปปารถนาแสวงหามันอยู่อีกเพื่อสิ่งใดกับสิ่งที่ประชุมไปด้วยความเสื่อมโทรม ประชุมโรง เป็นของเสื่อมสูญ เป็นของไม่มีตัวตน เป็นของไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา แม้อาศัยมันอยู่นี้มันก็ยังความกำเริบขึ้นแต่สิ่งเน่าเหม็น

---

---

หลวงปู่บุญกู้ อนุวัฒโน เท่าที่เราพอจะจำได้ ท่านได้เทสนาสั่งสอนไว้ว่า ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ นามรูป ทั้งปวง ความสุขทางโลกียะนี้อาศัยของไม่เที่ยงไม่ยั่งยืนนานมาเป็นสุขของตน เมื่อเราตายมันก็ไม่ได้ติดตามไปด้วย มีแต่บุญและบาปเท่านั้นที่ติดตามไป ดังนั้นเราจึงควรอบรมจิตให้มาก ให้เจริญในกุศล มีศีล ทาน ภาวนา ให้มาก จะเป็นกำไรในชีวิตที่ติดตามเราไปเมื่อตาย เมื่ออบรมจิตให้รู้จักของจริงได้มากก็ละความหลงได้มาก

ด้วยเหตุดังนี้เมื่อเราพิจารณาน้อมมาใส่ตนก็เห็นว่า

- คนรัก สัตว์ สิ่งของเหล่าใด มันผุพังดับสูญอยู่ทุกขณะไม่คงทนยืนนาน พอมันดับสูญไปก็โศรกเศร้าเสียใจ หรือ เมื่อไม่ได้ในสิ่งนั้นตามปารถนาก็ตะเกียกตะกายเป็นทุกข์คอยแสวงหามันไม่รู้จบรู้สิ้นรู้พอ หาความสุขไม่ได้ สมดั่งหลวงปู่สอนไว้

- แม้เมื่อเราตายไปแล้ว จะหมายกายอันวิจิตนี้ตามไปก็ไม่ได้ ธาตุมันก็กลับไปเป็นธาตุดังเดิม จะหมายเอาสุขเวทนาความโสมนัสเหล่าใดตามไปด้วยก็ไม่ได้ จะหมายเอาความจำได้หมายรู้ที่รักที่พอใจตรึงใจอยู่ไปด้วยก็ไม่ได้ จะหมายเอาความปรุงแต่งที่พอใจยินดีที่ตนชอบตามไปด้วยก็ไม่ได้ จะหมายเอาจิตที่รู้สิ่งดีๆที่รักที่พอใจไปด้วยก็ไม่ได้ แม้ขนาดยังชีพอยู่นี้ยังไม่สามารถจะเป็นเช่นนั้นได้ แล้วเมื่อตายไปมันจะติดตามเราไปได้อย่างไร แม้ยังชีพอยู่เราจะทำกรรมใดไว้เป็นบุญหรือบาปเราก็ยังได้รับผลจากการกระทำเหล่านั้น แล้วเมื่อตายไปทำไมจะยังไม่ได้รับผลนั้นสืบต่ออีก สมดั่งหลวงปู่สอนไว้

- ดังนั้นแล้วขันธ์ ๕ สังขารธรรมทั้งปวงนี้เป็นสิ่งที่ไม่น่ายินดีเลย ยิ่งเมื่อได้เพียรเจริญตามที่หลวงพ่อเสถียรชี้แนะเพียงแค่ว่ากายเรานี้คือธาตุ ๖ วิญญาณหรือจิตมันรู้แค่สมมติ แล้วพิจารณาในสัญญา ๑๐ นี้ จนได้เห็นตามจริงที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนทั้งหมด ไม่มีข้อโต้แย้งไรๆเลย ก็ยิ่งเห็นว่า สังขารธรรมทั้งปวง มันไม่มีอะไรเลย ไม่ใช่สิ่งน่าปารถนายินดีเลย มันเกิดขึ้น ตั้งอยู่เป็นไปของมันไม่เกี่ยวกับเราเลย เป็นที่ปรชุมไปด้วยโรค ด้วยทุกขเวทนา โทมนัส เป็นที่กลับกลอกหลอกลวงโดยสมมติ เราไม่ควรยึดมั่นไม่ควรยินดีใน ขันธ์ ๕, ธาตุ ๖, อายตนะ ๑๒ สภาวะธรรมภายนอก สภาวะธรรมภายในทั้งหลาย กล่าวคือ สังขารธรรมทั้งปวงทั้งภายในและภายนอกทั้งหลายเหล่านี้เป็นตัวทุกข์ ไม่น่ายินดีเลย

- ของจริงมีอยู่ก็เพียงกายสังขาร คือ ลมหายใจเข้า หายใจออก นี้เท่านั้น ที่มีอยู่จริง เป็นของจริง เป็นสิ่งที่รู้ได้ตามจริง ไม่เป็นที่ประชุมของสมมติ ไม่ใช่ที่ประชุมของโรค ไม่มีภัย ดังนั้นรู้กายสังขารนี้โดยแจ่มแจ้งตามจริงมากเท่าไหร่ ก็ยิ่งห่างไกลสังขารธรรมที่เป็นทุกข์มากเท่านั้น

---

---

     เพราะเจริญสัญญา ๑๐ มาใน ๘ ข้อเบื้องต้นก่อน แล้วมาเจริญใน สัพพะสังขาเรสุ อะนิฏฐะสัญญา ที่เรากำหนดใจกับสุรายาเมาตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนในข้อนี้ไว้ว่า เราย่อมอึดอัด ย่อมระอา ย่อมเกลียดชังแต่เหล้า และ ความบ้ากามอยากเสพย์ราคะเมถุนสัมผัสทางกาย

  - นั่นเพราะมองเห็นโทษ เห็นทุกข์จากเหล้า มันทำให้เราเป็นคนบ้าฟุ้งซ่านขาดการยับยั้งช่างใจ ทำให้ทำผิดได้ทั้งหมด ทำได้แม้ฆ่าคนโดยไม่สะทกสะท้ายระอา ละอายใจต่อบาป ทำร้ายคนที่รักยิ่งชีพ คือ พ่อ แม่ ลูก เมียได้ ทำให้เราไม่มีเงินหมดเงินให้ลูก หมดเงินที่จะทำบุญ หมดเงินที่จะให้แม่ หมดเงินที่จะครองชีพให้พ้น ๑ วัน มันทำให้เสียการเสียงานสูญเสียทุกอย่าง กินเหล้าเมื่อไหร่งานเสียเมื่อนั้นเกิดเรื่องร้ายๆขึ้นเมื่อนั้น รวมไปถึงเรื่องราคะเมถุนด้วย แม้ระลึกในข้อนี้อย่างนี้จึงเลิกเหล้าและเลิกบ้ากามได้มาระยะหนึ่งแล้ว

  - เพราะสุรายาเมาและราคะเมถุนที่ฝักใฝ่ใคร่ แสวงหา ทำให้อยากไม่รู้จักพอมันทำให้ครอบครัวเรานี้ถึงความฉิบหาย อั่งเปาต้องมารับเคราะห์ก็เพราะเรานี้เสพย์สุรายาเมาและราคะเมถุนมีความฝักใฝ่ยินดีใคร่แสวงหาทำให้อยากไม่รู้จักพอ

  - เมื่อเห็นทุกข์ เห็นโทษจากมัน เกลียดชังมัน ขยะแขยงมันอย่างนี้ๆ มีความอึดอัดระอาต่อมัน ตัดความแสวงหา ไม่แสวงหามันอีก ไม่ยึดเอาอารมณ์ทางโลกเพื่อพ้นทางโลกอันประกออบไปด้วยทุกข์มีสุขอยู่บนสิ่งไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา หมายใจว่าควรไม่ควรแก่เรา (สัมมาสังกัปปะคิดออกจากทางโลกดูบันทึกกรรมฐานวันที่ 10/5/58)

---

---

อานาปานัสสติ

ดูกรอานนท์ อานาปานัสสติเป็นไฉน ดูกรอานนท์ ภิกษุในธรรมวินัยนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ก็ดี อยู่ในเรือนว่างเปล่าก็ดี นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายให้ตรง ดำรงสติไว้เฉพาะหน้า เธอเป็นผู้มีสติหายใจออก เป็นผู้มีสติหายใจเข้า เมื่อหายใจออกยาวก็รู้ชัดว่าหายใจออกยาว หรือเมื่อหายใจเข้ายาวก็รู้ชัดว่าหายใจเข้ายาว เมื่อหายใจออกสั้นก็รู้ชัดว่าหายใจออกสั้น หรือเมื่อหายใจเข้าสั้นก็รู้ชัดว่าหายใจเข้าสั้น
**คือ การกำหนดลมหายใจเข้าออก โดยมีสติตั้งไว้ที่ลมหายใจไม่หลุดไปจากลมหายใจ เมื่อหายใจออกยาวก็รู้ว่ายาว เมื่อหายใจออกสั้นก็รู้ว่าสั้น ทั้งนี้เพื่อเป็นการบรรเทา กามราคะ และความหลงไหล นานาประการ**

สัญญา ๑๐ ความกำหนดหมาย, สิ่งที่ความกำหนดหมายไว้ในใจ มี ๑๐ อย่าง (โดยส่วนตัวเราเห็นว่า พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน, และ การเลือกธรรมมารมณ์ที่ควรเสพย์ ละธรรมมารมณ์ที่ไม่ควรเสพย์ มีอยู่ใน สัญญา ๑๐ นี้ ทั้งหมด) คือ

---

---

       ๑. อนิจจะสัญญา      
ขันธ์ ๕ รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์โดยอาการ พิจารณามองเห็นว่า ไม่เที่ยง

- ผู้รู้ : รู้เห็นสภาวะธรรมของขันธ์ตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ นี่เรียกว่า สัมมาทิฐิ ของพระอริยะเจ้า (ญาณอันเป็นไปในมรรค)
- อนิจจะสัญญา เป็นการเจริญให้เข้าถึงความพอใจยินดี ที่ไม่ควรเสพย์(ละความพอใจในขันธ์ ๕) / เกิดความไม่พอใจยินดีที่ควรเสพย์

---

       ๒. อนัตตะสัญญา      
อายตนะ ภายนอก ๖ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อายตนะ ภายใน 6 รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ธรรมารมณ์โดยอาการ พิจารณามองเห็นว่า ไม่มีตัวตน

- ผู้รู้ : รู้เห็นสภาวะธรรมของอายตนะ ๑๒ นามรูปที่ได้รู้ผัสสะตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ นี่เรียกว่า สัมมาทิฐิ ของพระอริยะเจ้า (ญาณอันเป็นไปในมรรค)
- อนัตตะสัญญา เป็นการเจริญให้เข้าถึงความพอใจยินดี ที่ไม่ควรเสพย์ (ละความพอใจในอารมณ์ที่รู้ผัสสะ) / เกิดความไม่พอใจยินดีที่ควรเสพย์

---

สัญญา ๑๐ ในข้อที่ ๑-๒ นี้คือ มรรคญาณ ปัญญาในทางมรรค เกิดขึ้นในโสดาปัตติมรรคเป็นต้น ไม่ใช่ตรึกนึกคิดเอา แต่เห็นสภาวะธรรมจริงๆด้วย ถ้าได้จากความคิด สัญญา ๑๐ อีก ๘ ข้อจะไม่มีทางเข้าถึงได้เด็ดขาด

---

---

       ๓. อสุภะสัญญา      
อาการ ๓๒ ได้แก่ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจตับ พังผืด ไต ปอด ลำไส้ใหญ่ ลำไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า น้ำดี เสลดหนอง เลือด เหงื่อ มัน น้ำตา เปลวมัน น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร เป็นต้น โดยอาการพิจารณาเห็น ความเป็นของไม่งาม ไม่น่าพิศมัย ในกายนี้

- ผู้รู้ : รู้เห็นสภาวะธรรมของรูปขันธ์ ที่ได้รู้ผัสสะตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ คือ ม้างกายในสายพระป่า จนไม่เห็นมีเราในรูปขันธ์ ในรูปขันธ์ไม่มีเรา นี่เรียกว่า สัมมาทิฐิ ของพระอริยะเจ้า (ญาณอันเป็นไปในมรรค)

- อสุภะสัญญา เป็นการเจริญให้เข้าถึงความพอใจยินดี ที่ไม่ควรเสพย์ (ละความพอใจยินดีในรูปขันธ์) / เกิดความไม่พอใจยินดีที่ควรเสพย์

---

       ๔. อาทีนะวะสัญญา      
ผลของโรคต่าง ๆ  และ เหตุของโรคต่าง ๆ โดยอาการพิจารณาเห็น ความเป็นโทษ ในกายนี้

- ผู้รู้ : รู้เห็นสภาวะธรรมของรูปขันธ์ ที่ได้รู้ผัสสะตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ คือ ม้างกายในสายพระป่า จนไม่เห็นมีเราในรูปขันธ์ ในรูปขันธ์ไม่มีเรา เห็นความเน่าเปื่อผุพังสลายไปของอาการทั้ง ๓๒ นี่เรียกว่า สัมมาทิฐิ ของพระอริยะเจ้า (ญาณอันเป็นไปในมรรค)
- ผู้รู้ : เป็นการเจริญให้เข้าถึงความพอใจยินดี ที่ไม่ควรเสพย์ (ละความพอใจยินดีในรูปขันธ์) / เกิดความไม่พอใจยินดีที่ควรเสพย์

---

สัญญา ๑๐ ในข้อที่ ๓-๔ นี้คือ กายคตาสติ เป็น มรรคญาณ ไปสู่ปัญญา สู่ ปหานสัญญา เป็นยถาภูญาณทัสสนะไปสู่วิราคะสัญญาปุถุชนนี้ยังแยกก็ได้เพียงสัญญาจดจำเอาเ้ท่านั้น แต่พระโสดาปัตติมรรคขึ้นไปท่านม้างกายออกขาดสิ้นไม่เหลือตัวตนเลย ปัญญาญาณก็จะเกิดขึ้น ณ ที่นั้นจะละสังโยชน์ได้มากน้อยก็เริ่มที่ตรงนี้

---

---

       ๕. ปหานะสัญญา      
กามวิตก ,พยาบาทวิตก , วิหิงสาวิตก , อกุศลกรรมทั้งปวงโดยอาการสำเหนียกด้วยอารมณ์ ย่อมไม่ยินดี ย่อมละ ย่อมบรรเทา ย่อมทำให้หมดสิ้นไป  ย่อมทำให้ถึงซี่งความไม่มี
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ มรรคมีองค์ ๘ สัมมาวายามะ แล้วเพียรใน กุศลวิตก ๓, เลือกธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์ คือ โสมนัสที่ควรเสพย์และโสมนัสที่ไม่ควรเสพย์ ๑ โทมนัสที่ควรเสพย์และโทมนัสที่ไม่ควรเสพย์ ๑ อุเปกขาที่ควรเสพย์และอุปกขาที่ไม่ควรเสพย์ ๑, กรรมบถ ๑๐, สีลสังวร, สัมมาวายามะ หรือ วิริยะฉันทะ หรือ สัมมัปปธาน ๔, อินทรีย์ ๕, พละ ๕, กรรมฐาน ๔๐, สติปัฏฐาน ๔)

- ผู้ตื่น : รู้เห็นสภาวะธรรมทั้งปวงตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ เกิดสัมมาทิฐิหลุดจากความลุ่มหลง เกิดนิพพิทาญาณบ้างแล้ว (ญาณอันเป็นไปในมรรค ทำให้แก่กล้าเข้าถึงญาณแห่งปัญญา) แล้วก็เพียรที่จะละ จะบรรเทาความลุ่มหลงทั้งหลายให้สิ้นไป เพื่อให้หลุดพ้นจากสมมติของปลอมอันเป็นทุกข์ที่กิเลสสร้างขึ้นมาหลอกให้จิตหลงทั้งสิ้นนี้
- ปหานะสัญญา ความไม่พอใจยินดีที่ควรเสพย์

---

       ๖. วิราคะสัญญา      
ธรรมที่ทำให้เกิดการสละคืนอุปธิทั้งปวง และธรรมที่ทำให้ตัณหาสิ้นไปโดยอาการเจริญปัญญาให้ใจมุ่งมั่น ต่อการทำลายล้างกิเลสที่เกิดขึ้น
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ  สีลสังวร หรือ ปาฏิโมกข์สังวร, สติสังวร หรือ อินทรีย์สังวร, สติปัฏฐาน ๔, กรรมฐาน ๔๐(กายานุปัสสนา) นั้นคือ มรรค ๘, โพชฌงค์ ๗)

- ผู้ตื่น : รู้เห็นสภาวะธรรมทั้งปวงตามจริง จากยถาภูญาณทัสสนะ เกิดสัมมาทิฐิหลุดจากความลุ่มหลง เกิดนิพพิทาญาณแล้ว แล้ว ภาวนาใน ศีล ทาน กรรมฐาน ๔๐ สังวรปธาน พละ ๕ จนอินทรีย์แกร่งกล้ามากพอให้มรรคบริบูรณ์ดีแล้ว เกิดญาณอันเป็นไปในทางปัญญา เรียกว่า สัมโพชฌงค์ ๗ เมื่อโพชฌงค์ ๗ บริบูรณ์ดีแล้วเด็ดเดี่ยวไม่ยินดีในสังขารทั้งปวงอีกจนเกิดปัญญาญาณที่เป็นการตัด ตัดขาดสะบั้นหลุดออกตายไปไม่มีหวนกลับมาอีก
- วิราคะสัญญา ธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์ เกิดสัมมาญาณ แล้วตัด(คือ มีทั้ง โสมนัสที่ควรเสพย์และโสมนัสที่ไม่ควรเสพย์ ๑ โทมนัสที่ควรเสพย์และโทมนัสที่ไม่ควรเสพย์ ๑ อุเปกขาที่ควรเสพย์และอุปกขาที่ไม่ควรเสพย์ ๑)
(ข้อนี้เราพอจะสัมผัสได้เพียงเล็กน้อยเท่านั้น)

---

ปหานสัญญา เป็นไปในมรรคเพื่อทะลายความหลงออกให้ถึงปัญญา, วิราคะสัญญา เป็นไปเพื่อปัญญารู้แจ้งดับสนิทซึ่งเพลิกกิเลสเพลิกทุกข์โดยสิ้นเชิง, นิโรธ เป็นผลจากวิราคะ เป็นวิมุตติ หลุดพ้นแล้ว

---

---

       ๗. นิโรธะสัญญา      
ธรรมชาตินั่นสงบ ประณีต ระงับได้แล้วซึ่ง อุปธิ และตัณหา โดยไม่เหลือโดยอาการทรงอารมณ์ เสวยผลแห่งการเข้าถึงนิพพาน
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ วิมุตติ, มรรค ๑๐, จิตไม่จับเอาอะไรเลย รู้ก็เหมือนไม่รู้ รู้ก็ช่าง ไม่รู้ก็ช่าง แบบ อรูปฌาณ สัญญาเวทยิตนิโรธ)

**หากอย่างเราๆผู้ไม่ถึง วิมุตติ และ สมาบัติ ๘ ทางกรรมฐานสำหรับเราๆนี้ก็ให้ทำดังนี้คือ**

วิธีที่ ๑ จับเอาที่จิตอันเป็นสุขไม่มีทุกข์ก่อน แล้วยกจิตไปอากิญจัญญายตนะ เข้าวิโมกข์ ๘
๑. ให้เราพึงคำนึงถึงว่า(หวนระลึกถึง หวนคิดถึง)..เมื่อความไม่ทุกข์ ไม่ว่างอยู่โดยความไม่รู้หนังตรึงๆหน่วงจิตมันเป็นอย่างไร, เมื่อจิตไม่มีกิเลสปรุงแต่งมันสุขเพียงไร ความเป็นมิตรต่อสัตว์และมนุษย์ทั้งปวง ความไม่เร่าร้อนปราศจากความรัก โลภ โกรธ หลงสงบว่างร่มเย็นกายใจ ประดุจห้วงมหาสมุทรที่นอ่งว่างสงบเย็น ไม่กระเพื่อมแปรปรวนฟุ้งซ่าน ไม่แสวงหา ไม่ขัดข้องใจ ไม่ผูกความขุ่นเคืองใจมันเป็นไฉน, จิตที่คลายความยึดจากสมมติคลายอุปาทานขันธ์ ๕ มันเป็นสุขขนาดไหน, เมื่อจิตไม่ยึดเอาสมมติไรๆสภาวะธรรมไรๆมันสุขแค่ไหน แม้ความสุข,ความทุกข์,ความไม่สุขไม่ทุกข์ก็ไม่มี..จิตไม่เสพย์ไม่ยึดมันยังความบรมสุขมากแค่ไหน ให้น้อมเอาความรู้สึกอย่างนั้น**
๒. ระลึกถึงว่าหากเราไม่แสวงหา-เราก็ไม่ร้อนรุ่มเป็นทุกข์จากความใคร่ได้ที่จะเสพย์, หากเราไม่ผูกเวรติดข้องขัดเคืองใจใคร-มันก็ไม่เร่าร้อน เดือดดานเป็นทุกข์, หากเราไม่ยึดติดลุ่มหลงอยู่กับสิ่งไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืนนาน ไม่มีตัวตน ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราก็ไม่พรัดพราก ไม่แสวงหา ไม่ประสบกับสิ่งอันไม่เป็นที่รักที่พอใจ ไม่เกิดความผิดหวัง ก็ไม่ทุกข์ ละอารมณ์ทางโลกอันเป็นไปเพื่อกิเลสสมมติเหล่านี้ก็ไม่ทุกข์ น้อมเข้าทางธรรมอารมณ์ทางธรรมคือไม่ยึดมั่นถือมั่น ไม่จับเอาสิ่งใดทั้งสิ้น ทุกสิ่งเป็นสูญ ไม่ยึดจับเอาอะไรในสังขารทั้งปวง จากนั้นก็แผ่เอาความไม่ยึดเอาสิ่งใดแม้แต่กายใจตน ไม่เอาไม่สนกายและใจตนนี้ แผ่ไปให้ทั่วจักรวาลจนจิตสงบนิ่งแช่อยู่ แต่มีสติสัมปะชัญญะรู้อยู่ แล้วจะรับได้ถึงอารมณ์นั้นที่ว่างมีกำลังนิ่งแช่ไม่มีกาย ไม่มีจิต ไม่มีสมมติ ไม่มีอารมณ์ปรุงแต่ง ไม่สุข ไม่ทุกข์ ว่างสงบนิ่งอยู่ แล้วก็เกิดอาการที่ไม่ใช่อุเบกขาขึ้นไม่จับเอาอะไรเลย เหมือนตอนที่เราฝึกเจริญวิโมกข์ ๘ เมื่อแผ่อุเบกขาไปไม่มีประมาณตอนที่เข้าสวดมนต์แผ่เมตตาหลวงและกรรมฐานที่วัดกับหลวงปู่บุญกู้

วิธีที่ ๒ ตั้งฐานไว้ที่พรหมวิหาร ๔ สืบต่อไป ศีล ทาน ไปแบบไม่มีประมาณลัดเข้าวิโมกข์ ๘
๑. พึงตั้งจิตปารถนาให้ตนเป็นผู้ประกอบด้วยสุข ไม่มีความทุกข์กายใจ ปราศจากกิเลส รัก โลภ โกรธ หลงเครื่องเร่าร้อนกายใจทั้งปวง เป็นผู้ไม่มีผูกเวรพยาบาท เป็นผู้ปราศจากความทุกข์ลำบากเศร้าหมองกายใจ เป็นผู้ดำรงชีพอยู่เป็นสุขทุกเมื่อ พึงกระทำจิตไปดังนี้จนมีจิตแน่วแน่เป็นกุศลสลัดพ้นจากความเศร้าหมองทั้งปวงได้
๒. ทำไว้ในใจว่าเราจักเป็นมิตรที่ดีกับคนทุกคน เริ่มจากพ่อแม่บุพการีก่อน(ถือเป็นความกตัญญูกตเวทียิ่ง) แล้วไปถึงคนที่รัก ที่สนิท ที่เกลียด ที่ชัง ที่ไม่รู้จักก็ตาม สัตว์ทุกตน อมนุษย์ทุกตน เทพเจ้าเทวดานางฟ้าทุกองค์ สัมภเวสีทั้งปวง วิญญาณทั้งปวง พระยายมราช ยมทูตทั้งหลายไม่มีละเว้น
   (ความเป็นมิตรที่ดี คือ สภาวะที่จิตเรานี้มีไมตรีสัมพันธ์ที่ดีต่อเขา ไม่มีความผูกแค้นตั้งความชอบใจและไม่ชอบใจต่อเขา ความที่ให้การสนิทใจต่อกัน มีจิตปารถนาดีให้เขาเป็นสุขไม่มีทุกข์ มีจิตแบ่งปันสิ่งที่ดีงามในกุศลต่อกัน ไม่ผูกเบียนเบียนทำร้ายกันทั้งทาง กาย วาจา ใจ ยินดีเมื่อเขามีความสำเร็จประโยชน์สุขไม่มีทุกข์ประดุจดั่งคนในครอบครัวอันเป็นที่รักของตน เป็นต้น)
 - แล้วแผ่เอาความเป็นมิตรที่ดีนั้นไปสู่ท่านเหล่านั้นให้ทั่วทุกทิศทั่วทุกทิศ ด้วยพึงระลึกว่าบัดนี้เรามีจิตตั้งอยู่ด้วยความเป็นมิตรที่ดีต่อสัตว์ทั้งปวง เป็นผู้ไม่ผูกเวร ไม่ผูกพยาบาท มีจิตความสงเคราะห์แบ่งปัยสุข เป็นผู้มีความยินดีในสุขอันเป็นกุศลของตนเองและผู้อื่นทุกเมื่อ ได้เจริญมาดีแล้วตามที่สมเด็จพระสัพพัญญูเจ้าองค์พระบรมศาสดาของเราตรัสสอน มีจิตผ่องใสเบิกบานแล้วอยู่อย่างนี้ๆ ไม่มีความติดใจข้องแวะสิ่งไรๆให้เศร้าหมอง แม้จักตายไปในตอนนี้ขณะที่หายใจเข้าหรือออก เราก็จักไม่ตกลงสู่อบายภูมิ ไม่ตกนรก แต่จักขึ้นไปอยู่สวรรค์วิมาณอันประณีตงดงามบ้าง อยู่บนสวรรค์ชั้นพรหมบ้าง ถึงนิพพานบ้างด้วยเดชแห่งบุญบารมีนั้น
๓. ระลึกถึงความไม่เบียนเบียนทาง กาย และ วาจา ที่เรานี้มีศีลมาดีแล้วบริบูรณ์แล้ว(สีลานุสสติ ให้เอาศีลข้อที่เราทำมาดีแล้วหรือช่วงเวลาที่ตนปฏิบัติในศีลมาดีแล้วบริบูรณ์แล้วนั้นมาตั้งเป็นอารมณ์แห่งจิต)
 - พึงระลึกว่าแม้นศีลอันเป็นกุศลเพื่อเว้นจากความเบียดเบียนตนเองและผู้อื่น ประกอบไปด้วยคุณ เป็นไปเพื่อความถึงที่สุดแห่งกองทุกข์เหล่านี้ เราก็ได้ทำมาดีแล้วหนอ ได้เจริญปฏิบัติตามทางที่พระตถาคตเจ้าผุ้ประเสริฐนี้ตรัสสอนไว้ดีแล้ว ได้ขึ้นชื่อว่าเป็นผู้ไม่เบียดเบียนแล้ว แม้จักตายไปในตอนนี้ขณะที่หายใจเข้าหรือออก เราก็จักไม่ตกลงสู่อบายภูมิ ไม่ตกนรก แต่จักขึ้นไปอยู่สวรรค์วิมาณอันประณีตงดงามบ้าง อยู่บนสวรรค์ชั้นพรหมบ้าง ถึงนิพพานบ้างด้วยเดชแห่งบุญบารมีนั้น พึงตั้งอยู่อย่างนี้จนจิตแจ่มใสเบิกบานด้วยฉันทะอิทธิบาท ๔ จากนั้นก็แผ่เอาศีลนั้นไปไม่มีประมาณ พึงมีจิตอันเว้นจากความผูกเวรเบียดเบียน จิตของความเป็นผู้ไม่เบียดบียนนั้นแผ่ไปทั่วทุกทิศ
๔. ระลึกถึงทานไรๆ ความกตัญญูและกตเวทีไรๆต่อพ่อแม่บุพการีที่ได้ทำมาดีแล้ว, ทานอันใดที่ได้มีให้ผู้อื่นโดยไม่ติดใจข้องแวะทั้งก่อนให้-ขณะให้-และหลังให้, แล้วระลึกถึงทานอันใดที่เราได้ทำโดยที่เรานั้นประกอบพร้อมด้วยศีล เพราะทานจะบริสุทธิ์ไม่ได้ถ้าผู้ให้ไม่มีศีล ส่วนเรื่องขอผู้รับนั้นมันก็แล้วแต่เขาเรื่องของเขา ความติดใจข้องแวะมันเป็นเรื่องของทางโลกแต่ทางธรรมนี้ไม่มีอย่างนั้น แค่เรามีศีลก็พอ (พึงตั้งเอาทานเหล่านั้นมาเป็นที่ตั้งแห่งจิตจนเกิดความอิ่มเอมสุขเบิกบาน เป็น จาคานุสสติ มีฉันทะอิทธิบาท ๔ มีฉันทะสมาธิเกิด)
 - พึงระลึกว่าแม้นทานอันบริสุทธิ์นี้ ที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าผู้ประเสริฐสุดใน ๓ โลกได้ตรัสสอนไว้ดีแล้ว เราก็ได้ทำมาดีแล้ว มีการสละอันบริสูทธิ์บริบูรณ์แล้วนั้น แม้จักตายไปในตอนนี้ขณะที่หายใจเข้าหรือออก เราก็จักไม่ตกลงสู่อบายภูมิ จักเป็นผู้ไม่ลำบากยากแค้น ไม่ตกนรก แต่จักขึ้นไปอยู่สวรรค์วิมาณอันประณีตงดงามบ้าง อยู่บนสวรรค์ชั้นพรหมบ้าง ถึงนิพพานบ้างด้วยเดชแห่งบุญบารมีนั้น พึงตั้งแผ่เอาความอิ่มเอมสุขจากทานนั้นไปทั่วทุกทิศแบบไม่มีประมาณ

- ผู้เบิกบาน : ความหลุดพ้นจากความลุ่มหลงแห่งกองทุกข์ทั้งปวงแล้ว ความดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นแล้ว
(ข้อนี้เรายังไม่ถึงรู้เพียงปริยัติเท่านั้น แต่รับรู้ได้บ้างในทางโลกด้วยนิโรธที่เกิดจากการปฏิบัติที่เป็นกุศลพ้นความยึดมั่นถือมั่นในทางโลกียะ)

---

นิโรธ เป็นผลจากวิราคะ เป็นวิมุตติ หลุดพ้นแล้ว

---

---

สัญญา ๑๐ ความกำหนดหมาย, สิ่งที่ความกำหนดหมายไว้ในใจ มี ๑๐ อย่าง (โดยส่วนตัวเราเห็นว่า พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน, และ การเลือกธรรมมารมณ์ที่ควรเสพย์ ละธรรมมารมณ์ที่ไม่ควรเสพย์ มีอยู่ใน สัญญา ๑๐ นี้ ทั้งหมด) คือ

---

---

       ๘. สัพพะโลเก อะนะภิระตะสัญญา      
อุปายะ และ อุปาทาน อันนอนเนื่องในอนุสัยจิตโดยอาการเจริญสติ ปัญญา โดยการงดเว้น และ ไม่ถือมั่น
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ เห็นไตรลักษณ์ ทุกอย่างเป็นเพียงสมมติ ทุกอย่างเป็นเพียงสภาวะธรมไม่ควรยึดมั่นถือมั่น ไม่ยินดียินร้ายในสิ่งใดๆรู้แต่ไม่เสพย์ จนให้มันเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆเท่านั้น)

- ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน : ปุถุชนอย่างเราๆเมื่อได้ลิ้มรสในข้อที่ ๑-๗ แล้ว เข้าถึงใจจริงๆแล้ว มีโอกาสได้สัมผัสนิโรธบ้างแล้ว แม้จะเพียงโลกียะก็ตาม สัมมาทิฐิของแท้ก็เกิดเห็นตามจริง นิพพิทาญาณก็ย่อมเกิดมีขึ้น ความไม่ยึดจับเอาสิ่งไรๆที่จิตรู้สมมติย่อมเกิดขึ้นอยู่เป็นนิจย์ เจตนาที่จะไม่ยึดเอาสิ่งสมมติเหล่าใดย่อมมีขึ้นแน่วแน่ขึ้น ไม่ยึดถือเอาอะไรในทางโลกทั้งสิ้น

- แต่ สัพพะโลเก อะนะภิระตะสัญญา จะเกิดมีขึ้นโดยใจตั้งมั่นได้ ก็ต้องทำนิโรธให้แจ้ง นิโรธนี้แจ้งใจเท่าไหร่ก็แน่วแน่ได้มากเท่านั้น ทำให้เรารู้เห็นดังนี้ว่า

ก. กิเลสทั้งปวง จะเกิดขึ้นมีได้ ก็เพราะจิตรู้และเสพย์สมมติของปลอมไม่รู้จริงนี้แล
ข. อารมณ์หรือสิ่งที่เป็นทางโลกทั้งปวง จะเกิดมีขึ้นได้ ก็เพราะจิตรู้และเสพย์กิเลสนี้แล
ค. อารมณ์หรือสิ่งที่เป้นทางโลกดับ อารมณ์ธรรมอันเป็นนิโรธจึงเกิดมีขึ้นได้

   นิโรธทางโลกียะที่เราเคยได้สัมผัสก็มีหลายระดับดังนี้คือ

๑. ระดับแรกๆของปุถุชนก็เป็นสภาวะที่ทุกข์ดับเกิดสุข
๒. ระดับต่อมาก็เกิดเป็นกุศลจิตอิ่มเอมร่มเย็นเป็นสุขเนื่องจากปราศจากกิเลสอกุศล ณ เวลานั้น
๓. ระดับต่อมาก็เกิดแต่กุศล สติ สมาธิ ถึงความไม่สุขไม่ทุกข์อิ่มเอมร่มเย็นแนบแน่นอยู่
๔. ระดับต่อมาก็เกิดจากการปหานกิเลสได้ แม้จะยังกดทับอยู่ ยังไม่อาจจะตัดขาดได้เลย แต่ความอิ่มเอมสุขที่ปหานยับยั้งกิลสให้ดับลงได้บ้าง นิโรธก็ย่อมเกิดมีขึ้นเป็นสุขยิ่ง
๕. ระดับต่อมาก็เกิดจากสภาวะที่เห็นความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน รู้สมมติ เห็นของจริง แล้วจิตไม่จับเอาสมมติ ตัดสมมติได้บ้างแล้วมาจับเอาแต่สภาวะธรรมจริง หรือจับที่จิตอันเป็นสุขนั้นบ้าง จิตอยู่ที่ลมหายใจตลอดเวลา มีลมหายใจเป็นเครื่องยึด เพราะเป็นของจริงเป็นกายสังขาร เป็นของใกล้ตัวที่ยึดง่ายสุดเห็นง่ายสุด โดยไม่ยึดถือสิ่งสมมติอีกบ้าง
๖. ระดับต่อมาก็วิราคะเกิดขึ้นตัดขาดสิ้น นิโรธก็เกิดแจ้งเป็นวิมุตติสุข(ตรงนี้มีแต่พระอริยะเจ้าเท่านั้นที่รู้ เพราะละสังโยชน์ได้แล้ว)

  หลวงปู่บุญกู้ ท่านได้เทสนาสอนว่า...
- ทำไมพระพุทธเจ้าให้ดูลมหายใจ เพราะลมเป็นกายสังขาร ร่างกายนี้ต้องการลมเพื่อดำรงชีพ ไม่มีลมหายใจมันก็ตาย แขนขาด ขาขาดนี้เรายังไม่ตาย แต่ขาดลมนี้ตาย ดูง่ายสุดใกล้ตัวสุด ยกจิตขึ้นได้ดีสุด เป็นที่ยึดดีสุด ประเสริฐสุด
- แต่บางคนดูลมเฉยๆไม่พอ จิตไม่มีกำลัง จิตหลุดจากลมง่าย ส่งจิตออกนอกง่าย ไม่จดจ่อที่ลมหายใจ สติไม่จับที่ลม ดังนั้นครูบาอาจารย์สายพระป่าท่านจึงให้ระลึกเอาพุทธานุสสติด้วย คือ พุทโธ กำกับไว้ตามลมให้ใจเข้าและออกเพื่อให้จิตมีกำลังจับได้ง่ายขึ้น และพุทโธนี้คือพุทธคุณมีอานิสงส์มาก ทำให้เข้าถึงความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ตามองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพระพุทธเจ้านั้น

---

---

       ๙. สัพพะสังขาเรสุ อะนิฏฐะสัญญา      
สังขารทั้งปวงโดยอาการเจริญสติ ปัญญา โดยความรู้สึกอึดอัด ระอา เกลียดชัง แต่ สังขารทั้งปวง
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ ปฏิฆะ ต่อ ขันธ์ ๕ ทั้งภายในและภายนอกตน ปฏิฆะต่อสมมติ เป็นปฏิฆะต่อกิเลสและเครื่องล่อใจทั้งหลาย เป็นปฏิฆะต่อนามรูปเหล่าใดอันเป็นไปทางโลก, ไม่มีความยินดีในขันธ์ ๕ และ ธาตุ ๖ อีก ด้วยพิจารณาเห็นใน ๘ ข้อสัญญาข้างต้นนั้น)

- ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน : เพราะรู้ เพราะตื่น และรับรู้ความเบิกบานบ้างแล้ว เห็นแล้วในสัญญา ๑๐ จนครบ ๙ ข้อข้างต้นความทำไว้ในใจว่าสังขารทั้งปวงเหล่านี้ที่เราเห็นเป็น ขันธ์ ๕ ธาตุ ๖ อายตนะ ๑๒ ทุกสิ่งทุกอย่างทั้งภายในและภายนอกกายใจตน ไม่ว่าจะเป็น คน สัตว์ สิ่งของทั้งเครื่องอุปโภค-บริโภค เครื่องใช้ปรนเปรอตามความพอใจตนและเครื่องอยู่อาศัย ทั้งงดงาม ประณีต กลาง หยาบ ที่รัก หรือเกลียด หรือเฉยๆ สิ่งเหล่านี้ไม่ได้ประกอบด้วยคุณ ไม่ใช่สุขที่ยั่งยืน ไม่ใช่สิ่งที่จะอยู่กับเราจนวันตาย ไม่ใช่สิ่งที่เป็นอมตะสุข เป็นของเน่าเหม็นน่ารังเกลียด เป็นสิ่งที่มีโทษ ไม่ประกอบด้วยคุณ เป็นสิ่งที่สร้างความเดือนร้อนและฉิบหายมาให้ เป็นสิ่งที่น่ารังเเกลียด เป้นเพียงธาตุไม่มีสิ่งใดเกินกว่านี้ เป็นแค่สภาวะธรรมที่ยังความฉิบหายมาสู่ตน

**  การที่ทำไว้ในใจแบบนี้ เป็นการตั้งปฏิฆะเพื่อให้จิตไม่ยินดีต่อสังขารทั้งปวง แม้เริ่มแรกจะเป็นการใช้โทสะก็ตาม แต่จัดเป็นการเลือกโทมนัสที่ควรเสพย์ ตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนแก่ท้าวสักกะเทวราช เป็นการเลือกธรรมมารมณ์ที่ควรเสพย์ พอเมื่อเป็นที่ระอาแก่ใจแล้ว ความจำได้หมายรู้ว่าสิ่งนี้ๆงดงาม สิ่งนี้ๆเป็นสุข สิ่งนี้ๆยั่งยืน สิ่งนี้ๆมีตัวตน สิ่งนี้ๆเป็นเรา สิ่งนี้ๆเป็นของเรา เราควรแก่สิ่งนี้ๆ สิ่งอื่นเหล่าใดนอกจากนี้ไม่ควร เป็นการทะลายความกำหนัดยินดี จนเมื่อไม่มีฉันทะราคะในสิ่งเหล่านั้นแล้ว จะไม่เกิดมีแม้ความแสวงหา ความชอบหรือชังทั้งสิ้น แต่เห็นว่าไม่ประกอบไปด้วยประโยชน์ ไม่มีความจำเป้นที่จะต้องเสพย์มันอีก นี้คือที่เราได้พบเจอเมื่อเลิกเหล้าและความบ้ากามเซ็กซ์จัด โดยกรรมฐานของพระพุทธเจ่า พระธรรมของพระพุทธเจ้า และมีสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า ได้แก่ หลวงน้าพระครูนกแก้ว หลวงปู่แหวน หลวงปู่อินตอง หลวงปู่บุญกู้ หลวงพ่อเสถียร ท่านได้เทสนาสั่งสอนและได้สอนกรรมฐาน ได้สอนในสิ่งที่พระอรหันต์รู้และเจริญ ทำให้เรามีโอกาสได้สัมผัสเมื่อมีช่วงเวลาที่สิ่งเหล่านี้ดับสงัดไปอยู่นานถึง 3 เดือนกว่าๆ เกือบ 4 เดือน ทำให้ได้ลิ่มรสความเข้าถึงพระธรรมเป็นอย่างไรโดยแท้จริง

(ทีฆนขสูตร http://www.84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=13&A=4661&Z=4768 (http://www.84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=13&A=4661&Z=4768))

---

---

       ๑๐. อานาปานัสสติ สติกำหนดลมหายใจเข้าออก
(ที่เราเห็นกรรมฐาน คือ อานาปานสติ, พุทธานุสสติ+อานาปานสติ(พุทโธ หรือ อรหัง), เห็นตามจริงว่าลมหายใจนี้คือธาตุเป็นของจริงที่มีอยู่ในกาย หาความยินดีในการให้จิตรู้ของจริงก็คือลมหายใจเรานี้แหละ เป็นกายสังขาร)

- ผู้รู้ ผู้ตืน ผู้เบิกบาน : เมื่อได้เป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน มาบ้างแล้วแม้จะโลกียะก็ตาม แต่ก็ทำให้เราเห็นว่าของจริงๆทีอยู่จริงเมื่อได้เข้าถึง สัญญา ทั้ง ๙ ข้อ ข้างต้นนั้น มันไม่มีอะไรอื่นที่จะให้ยึดจับอีกนอกจากลมหายใจ เพราะลมหายใจนี้คือของจริงที่สุดเป้นของจริงแท้แน่นอน ร่างกายนี้ขาดลมหายใจมันก็ดับสูญไป ไฟ อาโป ปฐวี อากาศ วิญญาณ ก็ดับไปไม่มีอยู่ในกองขันธ์นี้ได้อีก หากเราได้เข้าถึงธรรมจริงๆแล้วจะเห็นว่า จิตมันไม่ยึดไม่เอาสภาวะธรรมไรๆทั้งสิ้นเพราะมันเห็นเป็นของปลอมของไม่ประกอบไปด้วยประโยชน์ เห็นว่ามันก็แค่สภาวะธรรมเท่านั้น ถ้าเมื่อเข้าสมาธิ จิตมันก็อยู่ยิ่งได้โดยไม่วิ่งแลนล่องลอยด้วยอำนาจแห่งสมาธิฌาณ หรือสมาบัตินั้นเอง แต่เมื่อปกติอยู่นี้จิตมันต้องอาศัยที่ยึดเพื่่อที่จะสามารถรับรู้สภาวะธรรมภายนอก ผัสสะ สภาวะธรรมภายในตามจริงโดยไม่เสียหลัก ดังนั้นเมื่อจิตเห็นทุกสิ่งเป็นสมมติเห็นสังขารทั้งปวงไม่ใช่ที่ยึดมั่นถือมั่น เมื่อจิตมันไม่มีที่ยึด มันจะไม่สุข ไม่ทุกข์ ไม่เฉยๆ ไม่ขุ่นมัน แต่มันไม่ผ่องใส เพราะสภาวะธรรมมันรายล้อมอยู่ตลอดเวลาในขณะที่ดำรงชีวิตประจำวันอยู่ อยู่เราๆปุถุชนคนธรรมดามันจึงเป็นอย่างนี้เพราะยัวงไม่ถึงสันดานแห่งพระอริยะเจ้า ดังนั้นกิเลสมันจึงยังจรมาอยู่ทุกขณะ ขันธ์ไม่แยกกันตลอด ก็จึงต้องอาศัยลมหายใจนี้แหละเป้นหลักให้จิตเป็นที่ยึดให้จิต เป็นของแท้ของจริงไม่มีอื่นอีก ประดุจพระพุทธเจ้าตรัสสอนพระสารีบุตรว่า ตถาคตมีอานาปารสติเป็นอันมาก ตถาคตรู้ลมหายใจอยู่ทุกขณะตลอดเวลาไม่ขาดไป อานาปานสติเป็นกรรมฐานอันประเสริฐ เราก็พึ่งมาเข้าใจเมื่อเห็นสภาวะธรรมมันแยกกันบ้างเล็กน้อย จิตไม่ยึดไม่จับไม่เสพย์สิ่งใดๆไม่เอาอะไรเลยแต่มันรู้สึกตรึกๆหนักๆไม่ผ่องใส เคว้งคว้าง จนเมื่อรู้ว่าจิตไม่มีหลักยึดเพราะยังเป็นปุถุชนอยู่เลยเอาจิตจับของแท้คือลมหายใจอยู่ทุกขณะอาการนี้จึงหายไปไม่เกิดขึ้นอีกเลย
- อานาปานสติ+พุทโธ นี้แหละทำให้ถึงซึ่ง ความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน โดยแท้จริง หากอยากพ้นทางโลก ก็ต้องเจริญอานาปานสตินี้แล เพราะอานาปานสติเป็นอารมณ์ธรรมไม่ใช่อารมณ์ทางโลก เป็นอารมณ์ทางธรรม ผู้ที่ถึงธรรมเท่านั้นถึงจะเข้าถึงอานาปานสติได้  เพราะ พุทโธ คือ พระพุทธเจ้า ไม่ใช่อารมณ์ทางโลก แต่เป็นอารมณ์ทางธรรมเป็นอารมณ์แห่งมรรและผล หากจิตเป็นไปในทางโลกจะไม่สามารถถึงพุทโธได้ พุทโธ คือ ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน เป็นคุณของพระพุทธเจ้าและผู้ที่ปฏิบัติถึงผล ๔ ตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนเท่านั้น ปุถุชนทางโลกหรืออะไรที่เป็นทางโลกๆย่อมไม่มีพุทโธ ผู้ที่มีสันดานแห่งพระอริยะเจ้าเท่านั้นที่จะทำทุกอย่างให้เป็นไปเพื่อพุทโธได้
- อารมณ์ทางโลก คือ โลกียะ ประกออบไปด้วยกิเลสเครื่องเศร้าหมอง แสวงหาสิ่งปรนเปรอตน มีความสุขอยู่บนของไม่เที่ยง
- อารมณ์ทางธรรม คือ โลกุตระ ประกอบไปด้วยความพ้นจากเครื่องเศร้าหมองกายใจทั้งปวง มีสุขอยู่ที่ความหมดสิ้นไปแห่งกิเลส เมื่อหมดกิเลสก็ไม่มีทุกข์เกิดขึ้นอีกเลย เป็นอมตะสุข
- อารมณ์ทางโลก มันเป็นทุกข์ เพราะประกอบไปด้วยกิเลส รัก โลภ โกรธ หลง แสวงหาความสุขบนสิ่งไม่เที่ยง อาศัยสิ่งไม่เที่ยงมาเป็นสุขของตน
- อารมณ์ทางธรรม มันเป็นสุข เพราะไม่ประกอบไปด้วยกิเลส มีสุขอยู่บนความหลุดพ้นจากสิ่งไม่เที่ยง-ไม่มีตัวตน ดับความรัก โลภ โกรธ หลงทั้งปวง

  หลวงปู่บุญกู้ ท่านได้เทสนาสอนว่า...
- ทำไมพระพุทธเจ้าให้ดูลมหายใจ เพราะลมเป็นกายสังขาร ร่างกายนี้ต้องการลมเพื่อดำรงชีพ ไม่มีลมหายใจมันก็ตาย แขนขาด ขาขาดนี้เรายังไม่ตาย แต่ขาดลมนี้ตาย ดูง่ายสุดใกล้ตัวสุด ยกจิตขึ้นได้ดีสุด เป็นที่ยึดดีสุด ประเสริฐสุด
- แต่บางคนดูลมเฉยๆไม่พอ จิตไม่มีกำลัง จิตหลุดจากลมง่าย ส่งจิตออกนอกง่าย ไม่จดจ่อที่ลมหายใจ สติไม่จับที่ลม ดังนั้นครูบาอาจารย์สายพระป่าท่านจึงให้ระลึกเอาพุทธานุสสติด้วย คือ พุทโธ กำกับไว้ตามลมให้ใจเข้าและออกเพื่อให้จิตมีกำลังจับได้ง่ายขึ้น และพุทโธนี้คือพุทธคุณมีอานิสงส์มาก ทำให้เข้าถึงความเป็น ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ตามองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพระพุทธเจ้านั้น

---

---

คัดลอกหัวข้อมาจาก พระอาจารย์สนทยา ธัมมวังโส (เพราะเห็นว่าความหมายจากการปฏิบัติถูกต้องกว่า ที่คัดลอกมาจากเวบธรรมมะไทย ความหมายจากธัมมโชติ)
ขอบคุณที่มาจาก  http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=75.0 (http://www.madchima.org/forum/index.php?topic=75.0)

---

---

    หลังจากที่เราได้รู้ความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ได้พิจารณาม้างกายออกมาเป็นส่วนๆก็ไม่เห็นมีตัวตนเราในนั้น ไม่อายตนะภายนอกก็ไม่เที่ยง ไม่มีในเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเราแล้ว โดยปกติเราจะทำสมาธิก่อนนอนทุกคืน บางครั้งก็มองไปในที่มืดในขณะที่หลับตาพร้อมรู้ลมหายใจและบริกรรมพุทโธไป

    เมื่อเราทำสมาธิโดยเพิกมองไปในที่มืดที่เราหลับตาอยู่ มองดูกำหนดหมายว่าความมืดไม่เห็นอะไรไม่มีประมาณนี้เป็นอากาศบ้าง จากนั้นก็มองไปหมายตาในที่จะมองเห็นเพดานห้องแม้หลับตาไม่ได้แหงนมองดูบ้าง ช่วงนี้จะมีสัญญาเกิดบ้างว่าเพดานห้องเป็นอย่างนี้ๆตามที่เราเคยมอองเห็นยามเช้าเมื่อลืมตาแหงนมอง (เหมือนที่เคยทำเมื่อตอนยังเด็กต่างกันเพียงตอนนี้กำหนดเอาความมืดบ้าง กำหนดว่าเป็นอากาศความมืดนั้นคือทึี่ว่างไปไม่มีประมาณเหมือนห้วงความมืดที่ว่างในจักรวาลบ้าง) ก็เกิดนิมิตเหมือนตาไปมองเห็นนิมิตชัดเจนถึงสิ่งหนึ่งเป็นก้อนสีขาวนวลหน่อย จะว่าก้อนปูนก็ไม่ใช่ ก้อนหินก็ไม่ใช่ มันบังคับเข้าไปมองให้ชัดขึ้นได้ ใหญ่ขึ้นได้ ถอยออกมาได้ แล้วก็นิ่งแช่ไม่ขยับจากตรงนั้น มันจ้องมองนิ่งแช่อยู่นานมากก็ไม่จางหายไป โดยสภาวะแรกมันแค่เห็นแล้วนิ่งแช่เพ่งดูอยู่ในสิ่งนั้นเท่านั้น ไม่มีความตรึกนึกคิดส่วนไรๆ ("สภาวะนี้สมัยเมื่ออายุ 14 ปี เราได้เคยทำ แต่เมื่อก่อนไม่รู้จักสมาธิ เพียงแค่อ่านการ์ตูนญี่ปุ่นมากเลยอยากถอดจิตได้ ก็เลยทำเล่นๆโดยนอนแล้วเอาผ้าห่มหนาๆคลุมปิดทั้งตัวและหัว การหายใจก็ไปแบบผ่วเบาพอที่จะรับอากาศจากช่องว่างของผ้าและผ้าฝ้ายของผ้าห่ม แล้วก็กำหนดว่าเราจักมองเห็นเพดานห้องถ้ามองเห็นเมื่อไหร่เราก็จะไปดูหรือไปหาบุคคลที่เราต้องการจะดูบ้าง สถานที่ที่เราต้องการจะไปบ้าง แล้วก็เกิดเห็นตามนั้นก็เคยได้ไปตามเพื่อนในสมัยตอนเด็กนั้นเขาก็บอกว่าจริงตามที่เราเห็น")
    พอรู้ตัวมันก็เพ่งมองในสิ่งนั้นด้วยรู้ว่าคืออะไร พอหลุดออกมาอีกมันก็เกิดความรู้ตัวว่าทำสมาธิอยู่ สิ่งที่เห็นคือนิมิตอันเกิดแก่สมาธิ เพราะเรากำหนดใจไว้ที่จะมองไปในที่มืดอันกว้างแล้วมีจิตตั้งไว้ให้เห็นนิมิตหรือรูปภาพ ณ ที่นั้นที่นี้ เสียง ณ ที่นั้นที่นี้ หลังจากเกิดสภาวะนี้ได้นานประมาณ 7-10 นาที แล้วมันก็ดับไปเพราะจิตมันตื่นตัวไปรู้โดยวิตกสมมติมากขึ้น เมื่อพิจารณาดีๆแล้วก็เห็นว่า กสินท่านเพ่งอย่างนี้เองหนอ กสินมันเป็นอย่างนี้เอง

    เมื่อตื่นรู้ตัวก็พุทโธ ก็ทำให้ความกำหนัดยินดีในกามสงัดไป ช่วงวันและเวลานี้ ประมาณกลางคืน ช่วงเวลา 00.30 - 2.00 น. ของวันที่ 21-23 เรามักจะรู้ตัวอยู่โดย ตัวรู้แยกออกจากกาย แยกออกจากความตรึกนึกคิด แลเห็นว่า มันเกิดความตรึกนึกพิจารณาใน อสุภะสัญญา หรือ อาการทั้ง ๓๒ ในกายตน เปล่งวาจาออกมาเหมือนคนละเมอเป็นทั้งบาลีและคำแปลครบอากาทั้ง ๓๒ และในขณะบริกรรมนั้นมันก็เกิดนิมิตในกายตนเป็นส่วนต่างๆไปตามคำสวดพิจารณานั้น ซึ่งทั้งๆที่เราไม่เคยท่องจำอาการทั้ง ๓๒ ได้เลย ไม่เคยได้สวดครบและจำได้เกิด เกศา โลมา นะขา ทันตา ตะโจ มังสัง เลยสักครั้ง แต่มันก็ช่วยยังให้จิตคลายกำหนัดได้มากในช่วงเวลานั้น พอเมื่อตัวรู้มันรู้ดังนี้โดยแยกจากกายก็ดี สังขารก็ดี มันนิ่งแช่ดูอยู่จนจบแล้วก็ตื่นขึ้นมา ตลอดตั้งแต่ วันที่ 21-23 เมษายน 2558
    เมื่อเราได้มาหวนระลึกพิจารณาก็เห็นว่าอาจจะด้วยสัญญาที่เราจดจำไว้ว่าหากเราม้างกายในฌาณได้ตามจริง เราจะบรรลุโสดาปัตติผลทันที มันจึงเกิดความสำคีัญมั่นหมายใจไว้อย่างนี้ๆจนนำมาฝันละเมอก็เป็นได้ แต่ในอีกส่วนหนึ่ง เมื่อมันพิจารณาอย่างนี้แม้ในขณะหลับก็ตาม มันก็ยังคุณประโยชน์ให้คลายกำหนัดได้มากขนาดนี้แม้จะเพียงชั่วคราวก็ตาม ถ้าเราสามารถทำได้ตามจริงจะทรงคุณค่าขนาดไหนกันหนอ

    ทุกเช้าในช่วงของวันที่ 21-25 เราจะพาอั่งเปาไปทำบุญ ถวายภัตรแก่พระอริยะสงฆ์ กวาดล้างกุฏิลานวัดที่กุฏิหลวงปู่บุญกู้เป็นประจำไม่ขาด แล้วก็พาอั่งเปาทำสมาธิทุกวัน และ สติวการเรียนให้ ซึ่งหลังจากลูกไปกวาดลานวัด นั่งสมาธิ และ พระอาจารย์มหาณัฐพงษ์ และ ครูบาอาจารย์สายพระป่าจาก อ.สว่างแดนดิน จ.สกลนคร พระอริยะสงฆ์และพระสุปฏิปันโนทั้ง ๓ ท่าน ได้สอนอั่งเปานั่งสมาธิ รดน้ำมนต์และเคาะหัวให้อั่งเปา (ระอาจารย์มหาณัฐพงษ์ ท่านมาจากวัดป่าที่อเมริกาเพื่อมานำพระพุทธรูปและรูปหล่อของหลวงตามหาบัวที่ญาติโยมสร้างถวายจากวัดพระศรีรัตนมหาธาตุ กลับวัดป่าที่อเมริกา)
ก็ทำใ้อั่งเปามีความรับผิดชอบมากขึ้น มีสมาธิมากขึ้น จดจำได้ดีขึ้นตามลำดับด้วย นั่นคงเป้นอานิสงส์จากสมาธิและคำสอนสั่งจากครูบาอาจารย์เป็นแน่แท้

** อาการที่สังขารมันตรึกนึกคิดปรุงแต่งเรื่องราวสมมติไปเรื่อยๆ โดยมีตัวรู้คือจิตที่เกิดประกอบกับสติแลดูรู้ทันอยู่ทุกขณะ แต่จิตไม่ได้ยึดเอามาร่วมเสพย์กับสังขาร สภาวะนี้โดยส่วนตัวของเราเรียกว่า "สภาวะที่จิตแลดูอยู่" "ไม่ใช่สภาวะรู้หรือตามรู้" มันจะเห็นสังขารแยกกับจิตโดยสิ้นเชิง ซึ่งสภาวะนี้เมื่อได้ฌาณโดยประมาณปี เดือนมีนาคม-เดือนเมษายน พ.ศ. 2549 อาการนี้จะมีอยู่ตลอดทั้ง 3 วัน 3 คืน จึงทำให้รู้จักคำที่หลวงพ่อปราโมทย์บอกว่าหลวงปู่ดุลย์ท่านบอกให้ตามรู้ ตามดูจิตไป ผลมันเป็นอย่างนี้เอง คือ ที่พระพุทธเจ้าตร้สสอนไว้ในสติปัฏฐานสูตรว่า "มีไว้รู้ ไม่ได้มีไว้เสพย์" มันเป็นอย่างนี้เอง

---

---

    วันนี้ก็ได้เห็นตัวรู้แยกจากสังขารอีกเช่นเคย แต่ครั้งนี้ในนิมิตที่มันเห็นอยู่นั้น เป้นสีทองสว่างไสว มองไปไกลไม่มีที่สุด แต่เห็นความมีความพุงขึ้นเป้นแท่งบ้างเหมือนเสา แล้วก็พังลม วนอยู่อย่างนั้น เหมือนเพลิกไฟของดวงอาทิตย์ที่ลุกไหม้อยู่มีสะเก็ดไฟพุ่งขึ้นก็ว่าได้ "ในขณะนั้นเราสักแต่เพียงรู้และเห็นสีทองอยู่เท่านั้น ไม่มีความตรึกนุึกคิดสิ่งใดๆเลย แล้วไม่นาน จิตมันก็เกิดวิตกสลดสังเวชขึ้นมาเมื่อเห็นนิมิตนั้นว่า "คนทั้งหลายเหล่านี้น่าสงสารจริงหนอ ยังโง่งมงายอยู่ มีความสุขลุ่มหลงอยู่กับของไม่เที่ยง" ทั้งๆที่เห็นเพียงสีแล้วก็สิ่งที่เป้นเหมือนแท่งเสาเกิดขึ้นแล้วก็พังสลายไปจะเหมือนเสาอโศกก็ว่าได้" เมื่อจิตหลุดจากตรงนั้นก็ยังให้จิตผ่องใสไม่ยึดเอาสิ่งไรๆทั้งนั้นเหมือนกับว่าตนได้บรรลุโสดาปัตติผลแล้ว จากนั้นก็หลับต่อ พอตื่นขึ้นมาเมื่อหวนระลึกถึงอารมณ์นั้นคราใดก็ยังให้จิตคลายจากอุปาทานตัวตนทั้งปวงสิ้นไป ประดุจเหมือนผู้ที่ได้เห็นธรรมของพระพุทธเจ้าแล้ว อารมณ์นี้เมื่อทรงอยู่ได้ไม่นานก็ดับไป แต่มันจะเกิดขึ้นมาอีกทุกครั้งเมื่อหวนระลึกถึงอารมณ์และนิมิตเหล่าใดที่เกิดมีขึ้นในตอนนั้น จนถึงวันนี้ วันที่ 29/4/58 ก็ยังมีอยู่

---

---

 

       วันนี้เราไปกวาดลานวัดที่กุฏิหลวงปู่บุญกู้ อนุวัฑฒโน ขณะกวาดได้พึงคิดว่า ผู้คนที่มาทำบุญที่วัดทั้งหลลายมาเพราะอยากได้บุญอยากรวยจากผลทานเพราะหลวงปู่ท่านเป็นพระอริยะสงฆ์ แต่ไม่มีใครมาหาหลวงปู่เพราะอยากรู้ธรรมและบรรลุธรรมตามบ้างเลย ถึงแม้เรานี้จะบุญบารมีน้อย ไม่รวยไม่มีตำแหน่งหน้าตาที่ดีพอที่จะเข้าไปขอธรรมและพูดคุยกัยหลวงปู่ได้อย่างเจ้าขุนมูลนายเหล่านั้น แต่เราก็ทำเพื่อความถึงซึ่งพระนิพพาน ไม่ได้มาทำเล่นๆ หรือ หวังรวยล้นฟ้ามีอำนาจบารมี
       เมื่อมาดูที่ตนแล้ว แม้เราเองก็มีความหวังเช่นนี้เหมือนกันไม่ต่างจากเขาเลย ถึงแม้จะไม่รุนแรงมากขนาดเจ้าขุนมูลนายหรือคนที่คิดว่าตนเป็นนั่นเป็นนี่ สูงส่งอย่างนั้นอย่างนี้ แต่มันก็เป็นความปารถนาเหมือนกัน คือ อยากร่ำรวยอยากมีเงินทองมากมายไว้ให้ลูกหลานใช้จ่ายอยู่อย่างสุขสบายไปตลอด เลี้ยงดูพ่อแม่มีเงินมากมายดูแลพ่อแม่และเป็นเสาหลักของบ้านได้ มีเงินทำบุญมากมายได้อย่างไม่ขัดสน เจริญในหน้าที่การงาน การเงิน ความรัก และ การเรียนรู้ทั้งหลาย เจริญทั้งทางธรรมและทางโลก จนเข้าถึงธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสสอน ถึงพระนิพพานตามพระพุทธเจ้านั้น เป็นคนฉลาดๆ หัวไวๆ มีควาจำเป็นเลิศ มีหัวพลิกแพลงมีไหวพริบ แก้ปัญหาได้ทุกอย่างโดยง่าย เป็นผู้ฉลาดไม่มีที่สิ้นสุดสามารถไขปัญหาข้อข้องใจให้ผู้อื่นได้รู้ตาม ได้เห็นธรรมตามที่พระัพุทธเจ้าตรัสสอน ช่วยคนทั้งหลายให้หลุดพ้นทุกข์ตามได้ สามารถประกาศเผยแพร่ธรรมของพระพุทธเจ้าและพระพุทธศาสนาให้ขจรไกลไปทั่วและยืนนานได้ นี่มันก็ปารถนาไม่ต่างจากเขาเลย

       สักพักเมื่อสติเกิดรู้ว่าตนส่งจิตออกออกอยู่ ทั้งๆที่ตั้งใจจะกวาดตราดแล้วเจริญสมาธิไปด้วย เพราะเป็นธุดงวัตร ๑๓ จึงได้คิดมองดูตนดั่งหลวงปู่เทศนาสอนว่า "เรามัวไปดูแต่คนอื่นไปรู้คนอื่น ก็ไม่รู้ตนเอง ไม่เห็นกิเลสตน ดังนั้นให้มองดูที่ตนเอง อย่าไปสนคนอื่น, การที่เราไปโกรธคนอื่น เบียดเบียนคนอื่น เพ่งโทษผู้อื่นนั้น ก็เพราะเมตตายังไม่มี เมตตาเป็นฐานให้ศีลบริสุทธิ์ ต้องมีเมตตาศีลให้มาก คือ มีความปารถนาดีอันน้อมไปในการสละให้, ความเป็นมิตรที่ดี(ความเป็นมิตรที่ดี คือ สภาวะที่จิตเรานี้มีไมตรีสัมพันธ์ที่ดีต่อเขา ไม่มีความผูกแค้นตั้งความชอบใจและ ไม่ชอบใจต่อเขา ความที่ให้การสนิทชิดเชื้อต่อกัน มีจิตแบ่งปันสิ่งที่ดีงามในกุศลต่อกัน ไม่ผูกเบียนเบียนทำร้ายกันทั้งทาง กาย วาจา ใจ ประดุจดั่งคนในครอบครัวอันเป็นที่รักของตน เป็นต้น)"

       ดังนั้นจึงมารู้ตนว่าเรานี้มีจิตเศร้าหมองเพราะไปติดใจข้องแวะกับผู้อื่น ใจแคบกับคนอื่น อิจสาผู้อื่น เรานี้ก็ได้เห็นสืบตามที่หลวงปู่สอน ทำให้เราเห็นว่า..

- ความเป็นมิตรที่ดีต่อผู้อื่น เว้นจากผูกเวร การเบียดเบียนทำร้ายผู้อื่นแม้โดยเจตนา จะเกิดมีได้ก็ต้องอาศัย เมตตา เป็นฐานทั้งสิ้น
- ความสงเคราะห์ผู้อื่น อนุเคราะห์ แบ่งปัน อดโทษต่อผู้อื่น ความมีจิตน้อมไปในการสละให้ สละเสียซึ่งความใคร่ได้ที่จะเสพย์ปรนเปรอตน สลัดทิ้งความผูกขัดใจจนเกิดเป็นทาน และ อภัยทานตามมานี้ ก็เป็นเพราะอาศัย กรุณา เป็นฐาน เกิดร่วมกับเมตตาทั้งสิ้น
- ความที่เราไปขัดใจ ข้องแวะใจ ไม่ยินดี อิจสาริษยาผู้อื่น เราจะทำลายมันได้ก็ด้วย มุทิตา
- ความไม่ยึดถือเอาทั้งโลภทั้งโกรธ ทั้งชอบและไม่ชอบ ยินดีและไม่ยินดีนี้ คือ อุเบกขา ความวางใจไว้กลางๆไม่ลำเอียงเพราะรัก เพราะชัง เพราะไม่รู้ เพราะกลัว ไม่ยินดียินร้ายกับมัน เห็นว่าเป็นตามแต่บุญกรรมของเราและเขาที่สะสมมาทั้งในอดีตและปัจจุบันได้ส่งผลให้ได้พานพบเจอ

       เมื่อเห็นดังนี้แล้วจึงเห็นว่า เพราะนิจจะสัญญาและอัตตะสัญญา ที่มองว่าเที่ยงว่าเป็นตัวตนเป็นเราเป็นเขา สิ่งนี้ควรและไม่ควรแก่เขาหรือเรา สิ่งนี้ๆเราควรมีควรได้และไม่ควรมีควรได้แก่เขาหรือเรา นี้แหละคือเหตุให้ไม่ถึง พรหมวิหาร ๔ แบบเจโตวิมุตติสักที ดังนั้นเราจึงได้ละอัตตาเราลงเสียจิตก็สงบขึ้น

       เมื่อกวาดตราดต่อก็คิดอีกว่าเราจะทำอย่าไรถึงจะได้หลุดจากทางโลกอันเป็นทุกข์ได้ ก็คิดอยู่สักพักก็นึกถึงว่าถ้าเราถามข้อข้องใจกับหลวงปู่บุญกู้ก็คงดี หรือ มีครูบาอาจารย์สักท่านคอยชี้แนะสั่งสอนแต่สามารถสอบถามได้ทุกเมื่อก็คงดี แล้วจิตก็น้อมคิดถึงหลวงน้า(พระครูแก้ว) เมื่อคิดถึงครูบาอาจารย์ทั้ง 2 ท่าน สักพักจู่ๆก็มีความคิดแวบนึงเข้ามาว่า "หากเราอยากพ้นทางโลก ก็ละสิ่งใดที่ทำให้เกิดความเป็นในทางโลกเสียสิ" แล้วจึงหวนตรึกนึกคิดต่อว่าสิ่งที่เป็นทางโลกก็คือ

- ก็ที่เรานี้แหละหวนคิดไปขัดแย้งขัดใจไม่พอใจคนนั้นคนนี้อยู่ เห็นว่าสิ่งนี้ๆไม่เหมาะควรแก่เราบ้าง นี่ก็เป็นทางโลก
- ก็ที่เราอยากมีนั้นมีนี้ อยากได้นั่นได้นี่ อยากเป็นนั่นเป็นนี่ เห็นว่าสิ่งนี้ๆเหมาะควรแก่เราบ้าง นี่ก็เป็นทางโลก
- ก็ที่เราเห็นเขามีเขาเป็นแล้วอยากได้อยากมีอยากเป็นตามเขาบ้าง หรือไท่พอใจอิจสารอษยาเขาจนเคียดแค้นบ้าง นี่ก็ทางโลก
- ความที่ไม่รู้เห็นตามจริงในสภาวะธรรมทั้งปวง ความลุ่มหลงในสภาวะธรรมทั้งปวงจนเข้าไปฝักใฝ่ใคร่ได้แสวงหาที่จะเสพย์ จนยึดมั่นถือมั่นว่าสภาวะธรรมทั้งปวงยั่งยืนนาน เป็นเรา เป็นเขา เป็นของเรา  เป็นที่ควรและไม่ควรแก่ตน หรือ ควรและไม่ควรต่อใคร ความยึดมั่นถือมั่นเห็นเป็นสิ่งที่ยั่งยืน เป็นตัวตนทั้งสิ่งที่ชอบและไม่ชอบ เกิดความแสวงหาเหล่าใดอยู่เพราะไม่รู้ว่ามันคือทุกข์ ปล่อยวางจากอุปาทานไม่ได้ นี่ก็ทางโลก

---

---

       เมื่อทบทวนกลับไปกลับมา เราก็สรุปโดยย่อได้ว่า ความเห็นว่าเที่ยง ว่าเป็นตัวตน อามณ์ปรุงแต่งให้เป็นไปใน รัก โลภ โกรธ หลง เหล่าใด สิ่งเหล่านี้เป็นทางโลกทั้งหมด หากเราจะพ้นทางโลก ก็ต้องละความเป็นตัวเป็นตนทางโลกไปเสีย เราจะละตัวตนทางโลกนี้ได้ก็ต้องละที่ความเห็นในทางโลกนั้นเสีย ละความเห็นสมมติทางโลกได้ก็ต้องละความคิดทางโลกเหล่านี้ไปเสีย ซึ่งความคิดทางกุศลธรรมจะไม่มี รัก โลภ โกรธ หลง ติดยึดในสุข ทุกข์ เฉยๆ เกลียด รัก ชอบ ชัง แสวงหา
       ดังนั้นเราก็แค่ไม่ไปยึดเอาธรรมมารมณ์เหล่าใด วิตกเหล่าใดที่เป็นไปในทางโลกทำให้อกุศลธรรมเกิดขึ้นมาก็เท่านั้นเองก็พอแล้ว
       หากเรายังทำไม่ได้ทุกขณะ ยังไม่บ่อย นั่นเพราะยังภาวนาไม่พอให้จิตมันรู้เห็นและละได้นั่นเอง ฐานแห่งภาวนาก็คือ ศีล, ทาน,  อิทธิบาท ๔, สัมมัปปธาน๔, พละ ๕ นั้นเอง

→ ละทางโลก เราจะพ้นจากทางโลกได้ ก็ต้องละที่ความคิดเห็นที่เป็นไปในทางโลก
    นั่นเพราะเรามีใจเป็นใหญ่มีใจเป็นประธาน มีธรรมมารมณ์ คือ ความคิดปรุงแต่งเป็นที่ยึดเสพย์แก่จิต

→ ละทางโลก เราจะพ้นจากทางโลกได้ ก็ต้องละในความที่จิตรู้สมมติ
    นั่นเพราะสมมติทั้งปวงมีใช้และเป็นไปแค่ในทางโลกเท่านั้น

---

---

ก. พึงเห็นความไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน พึงไม่ยึดมั่นถือมั่นว่ายั่งยืนและเป็นตัวตน แม้สภาวะธรรมภายในและภายนอกตน เกิดมาก็ต้องทุกข์ยากลำบากไม่รู้จะเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉานฟรือคน แม้เป็นคนก็ไม่รู้จะพิกลพิการและมีอยู่มีกินหรือไม่ โตเจริญวัยมาก็ต้องยังชีพอยู่จะสบายหรือลำบากก็ตามแต่บุญกรรมที่ส่งผลตามมาบางคนพิการไม่พอยังยากจนอีกจะกินจะขี้จะเยี่ยวก็ลำบากอย่างนั้นอย่างนี้ แล้วก็เริ่มอยากได้นั่นได้นี่
ข. ม้างกาย สลายอาการทั้ง ๓๒ ไม่มีเราในอาการทั้งปวง ในอาการทั้งปวงไม่มีเรา
ค. เป็นที่ประชุมโรคแล้วอาการทั้ง ๓๒ ก็เน่าเปื่อยประดุจโรคร้าย สักแต่เป็นแค่ธาตุที่พ่อแม่ให้มา คือ ดินและน้ำเป็นต้น เมื่อมีวิญญาณเข้ามาอาศัยจึงมี ไฟและลมตามมา มีอากาศอยู่ทุกอณู เมื่อลมดับ ไฟก็ดับ น้ำดับ ดินก็ดับ อากาศก็ดับ วิญญาญก็สูญ แล้วสลายไปไม่เหลือ

นี่คือ..............มรรคญาณ สัมมาทิฐิ...............

---

ง.๑ ละอกุศลธรรมที่ยังไม่เกิดขึ้นโดย เมื่อเพิ่งตื่นนอนรู้สึกตัวจนถึงก่อนนอนจนหลับไป
- ให้พึงกำหนดลมหายใจเข้ายาว ระลึกบริกรรม "พุท" โดยน้อมเอาคุณของความเป็นผู้รู้เห็นในสมมติทั้งปวงและความเป้นผู้ตื่นจากสมมติทั้งปวงของพระพุทธเจ้า น้อมมาสู่ตน
- ให้พึงกำหนดลมหายใจออกยาว ระลึกบริกรรม "โธ" โดยน้อมเอาคุณของความเป็นผู้เบิกบานอันพ้นจากกองทุกข์ทั้งปวงของพระพุทธเจ้า น้อมมาสู่ตน
- พึงทำอยู่อย่างนี้ไปสักประมาณสัก 3-5 นาที หรือมากกว่านั้น ก่อนที่จะไปทำกิจวัตรประจำวันส่วนตัวไรๆ
- จากนั้นแผ่เมตตาให้ตนเอง แล้วแผ่เมตตาไปแบบไม่มีประมาณให้ทั่วทั้ง 12 ทิศ (ตามแต่จะมีเวลามากน้อยเพียงไร)
- กระทั่งก่อนเข้านอน ก็พึงเจริญเหมือนตื่นนอนไปจนหลับ หรือ จะแค่ทำอย่างใดอย่างหนึ่งโดยส่วนเดียวก็ได้จนหลับ

นี่คือ..............สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ...............

ง.๒ ละอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้วโดย พึงมีสติเป็นเบื้องหน้า เลือกธรรมมารมณ์ที่ควรเสพย์ แล้วตั้งจิตอยู่ใน จิตตานุสติปัฏฐาน รัก โลภ โกรธ หลง เกิดก็รู้ว่ามันเกิด
- แล้วเจริญ ทมะ(คิดชอบ)+อุปสมะ(ความสงบไม่เบียดเบียนแล้วยังใจให้เกิดอุเบกขาเป็นต้น) และ ขันติ(ความทนได้ทนไว้ รู้จักละ รู้จักปล่อย รู้จักวาง)+โสรัจจะ(สติและศีลสังวร) กิเลสตั้งอยู่ก็รู้ว่ายังอยู่
- จากนั้นให้รู้สมมติกิเลสตามจริงว่า แท้จริงแล้วมันก็เพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆที่แยกกันไม่ไใช่จิต ไม่ได้อยู่ร่วมกับจิต แต่เพราะจิตเราน้อมไปหามัน(น้อมไปหาอารมณ์)เข้าไปยึดเอามันมาเสพย์ เจตนา สัญญา วิตกเกิดขึ้น สมมติจึงเกิดขึ้น สังขารขันธ์เป็นธัมมารมณ์หนึ่งที่ไม่ควรเสพย์ เมื่อรู้ดังนี้แล้วก็พึงละสมมติกิเลส พึงเห็นว่าสมมติกิเลสทั้งปวงเกิดมีขึ้นเพราะอารมณ์ทางโลก ความแสวงหาอารมร์ทางโลกเป็นทางให้กิเลสเกิดขึ้น เมื่อเราแสวงหาทางธรรมจึงไม่ควรเสพย์ทางโลกควรละเว้นเสียให้ได้ ปล่อยทิ้งอารมณ์ปรุงแต่งนั้นไปให้มันเป็นเพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆเท่านั้น กิเลสตั้งอยู่ ก็รู้ว่ายังอยู่
- น้อมจิตเข้าสมาธิโดยมีลมหายใจเป็นเบื้องหน้า หรือตั้งกุศลวิตกที่พุทโธหนุนตามลมหายใจ เมื่อจิตนิ่งก็รู้ ให้รู้เพียงสภาวะธรรมหนึ่งๆเกิดมีขึ้นอยู่เท่านั้น เมื่อเราไม่เสพย์มันก็ดับไป เพราะไม่มีเหตุปัจจัยให้สืบต่อ กิเลสดับ ก็รู้ว่ากิเลสดับ

นี่คือ..............สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ยาถาภูญาณทัสสนะ...............

ง.๓ ทำกุศลให้เกิดมีขึ้นพึงทำใจไว้ตั้งอยู่ใน พรหมวิหาร ๔ ให้มากจนเป็นปกติจิตเป็นอาหารให้ ศีล และ ทาน เกิดงอกงามบริบูรณ์เป็นเบื้องหน้าทุกขณะจิตตั้งแต่ตื่นนอน ดำรงชีพอยู่ จนถึงกระทั่งเมื่อเข้านอน เป็นเหตุให้สติปัฏฐานเกิดสังขารโดยรอบมีสัมปะชัญญะเกิดร่วมจนสติแก่กล้าให้เกิดเป็นมหาสติ มีสมาธิกำกับตามอยู่แนบแน่นให้เห็นตามจริง

อุปมาเหมือน
- ศีลเป็นฐานเป็นพื้นบ้าน
- ทานเหมือนกระเบื้องที่ฉาบพื้นบ้านให้ดูงดงามเกิดความสบายกายใจ
- พรหมวิหาร ๔ เป็นเหมือนสีหรือปูนขาวที่คอยเสริมรอยแตกหรือช่องว่าหรือประสานระหว่างพื้นบ้านและกระเบื้องให้ติดแน่นราบเรียบไม่โปร่งเป้นโพรงจนบริบูรณ์ดีไม่ด่างพร้อย
ฉันใด ศีลเป็นเครื่องดำรงทางกายและวาจาเป็นฐานหลักของทุกสิ่ง ทานเป็นสิ่งเสริมกำลังให้อิ่มเอมเต็มกำลังใจ พรหมวิหาร ๔ เป็นเครื่องดำรงจิตให้กุศลศีลและทานบริบูรณฺ์ ฉันนั้น

แล้วเดินวิโมกข์ ๘ แม้จะเพียงโลกียะ หรือไม่ถึงสมาบัติ หรือไม่เกินปฐมฌาณก็ตาม แต่พึงตั้งใจไว้อย่างนั้น เพื่อเดินจิตไปในทางแห่งกุศลตามที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนไว้ดีแล้วนั้น จนเป็นปกติแห่งจริตสันดานตนก็จะทำให้กุศลเกิดมีขึ้นแล้วขจัดกิเลสได้มากขึ้น ดังนั้นให้ทำไว้ในใจไม่ว่าจะเพิกหน้าไปทางใด หรือจะอยู่แห่งหนใด ไม่ว่าจะทิศใดๆรอบตัวก็แผ่เอา ศีล ทาน พรหมวิหาร ๔ นี้ไปให้ทั่วทุกทิศ ทั้งเบื้องหน้า เบื้องหลัง เบื้องเฉียง เบื้องบน เบื้องล่าง

นี่คือ..............สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ...............

ง.๔ คงรักษากุศลไว้ไม่ให้เสื่อม พึงตั้งอยู่ด้วยสติ ไม่ยินดียินร้าย มีอานาปานสติให้มาก มีพุทโธให้มาก อยู่ทุกขณะ ทุกลมหายใจ เป้นเหตุให้ สติกำลัง และสมาธิกำลัง มีเกิดขึ้นแก่กล้า ทำให้จิตน้อมจับแต่กุศลธรรมอันดีงาม เป้นบ่อเกิดแห่งกุศลมูลทั้งปวง ไม่เสพย์อกุศลธรรมอันลามกจัญไรอยู่ทุกขณะ พึงระลึกว่าแม้องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้เป้นพระบรมครูแห่งมนุษย์และเทวดาทั้งหลาย ก็ยังมีอานาปานสติเป้นอันมากรู้ลมหายใจเข้าออกอยู่ทุกๆขณะ เราผู้กรายไหว้อยู่ก็พึงควรประพฤติตาม
(พร้อมทำไว้ในใจโดยความยินดีในกุศลว่า จิตอันเป็นกุศลมันเป็นสุขที่ร่มเย็น ไม่มีความติดใจข้องแวะในสิ่งไรๆ ไม่ร้อนรุ่ม ไม่เร่าร้อน ไม่เศร้าหมอง มีปกติอยู่โดยสุขปราศจากความทุกข์กายและใจ น้อมจิตไปให้เกิดฉันทะสมาธิและปธานสมาธิ ตั้งอยู่จนจิตแน่วแน่ดีแล้ว)

นี่คือ..............สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ...............

---

จ. เจริญใน พรหมวิหาร ๔ ศีล ทาน ภาวนาให้มากๆ โดยให้ตั้งมั่นทำไว้ในใจดังนี้
- ศรัทธาในพระพุทธเจ้าให้มากๆ ศรัทธาการตรัวรู้ธรรมและพระธรรมของพระพุทธเจ้าว่าประกอบด้วยคุณเครื่องออกจากทุกข์ มีความเชื่อว่าสัตว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรมไม่ว่าจะเป็นกุศลหรืออกุศลก็ตาม หากศรัทธาข้อนี้มีน้อยให้หวนระลึกดูว่า เวลาที่เราทำผิดศีลธรรมเราเร่าร้อน ร้อนรุ่ม ระแวง เศร้าหมอง หวาดกลัวความผิดที่ทำไหม กลัวคนรู้เห็นที่ตนทำไหม ไม่สบายกายไม่สบายใจอย่างไร ผู้คนเกลียดชังคับแค้นเรามากแค่ไหน เมื่อเราอยู่ในศีลธรรมขนาดแม้ข้อเดียวหรือแอม้ขณะช่วงเวลาหนึ่งๆ เรามีความสุขอิ่มเอมยินดีไหม จะไปที่ใดก็เป็นสุขไม่เร่าร้อน ไม่ร้อนรุ่ม ไม่เศร้าหมอง ไม่กลัว ไม่หวาดระแวง มีแต่ผู้คนเมตตารักใคร่เอ็นดูให้เกียรติ เงยหน้าไม่อายฟ้า ก้มหน้าไม่อายดิน มันเป็นอย่างนี้ไหม นี่ก็แสดงให้เห็นว่า สัตว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรม และ ธรรมของพระพุทธเจ้าเป็นธรรมแห่งกุศลทรงชี้แนะสั่งสอนให้คนเดินบนทางแห่งกุศลดังนี้แล "ศรัทธาพละ" ก็เกิดมีขึ้นต่อพระพุทธเจ้า บาป บุญ มีจิตน้อมไปในกุศลธรรมทั้งปวง
- ทำใจไว้ให้พอใจยินดีในกุศลอันปราศจากอกุศลเครื่องเร่าร้อน เศร้าหมองกายใจทั้งปวง ให้เกิดเป็น "ฉันทะอิทธิบาท ๔" เป็นเหตุให้ "ฉันทะสมาธิ" เกิดมีขึ้น
- มีสติตั้งอยู่เป็นเบื้องหน้าทำไว้ในใจว่า เราจักละ จักถอน จักปหาน จักทำลาย จักทำลายซึ่งอกุศลธรรมทั้งปวง ไม่ให้มันกำเริบ ไม่ให้มีเกิดขึ้นแก่ใจเราอีก จะตั้งจิตไว้ไม่เสพย์ธรรมารมณ์อันเป็นอกุศลธรรมทั้งปวง จักทำให้จิตประกอบด้วยกุศลปรุงแต่ง จักทำให้จิตเต็มไปด้วยความเป็นมิตรอันประเสริฐปารถนาดีต่อผู้อื่นอันมีจิตน้อมไปในการสละ มีจิตอนุเคราะห์สงเคราะห์แบ่งปัน มีความยินดีเมื่อผู้อื่นเป็นสุขและคงไว้ซึ่งสิ่งที่มีค่าที่รักที่หวงแหน มีความวางใจไว้กลางๆไม่ลำเอียงอยู่เป็นนิจจ์ เราจักไม่เบียดเบียนทำร้ายหรือผูกโกรธแค้นเคืองผู้ใด สัตว์ใดแม้ทางกาย วาจา ใจ จักเลิกแสวงหา จักไม่อยากได้ของผู้อื่น จักเป็นผู้ไม่ตระหนี่ถี่เหนียวมีความสละให้ตามกำลังอยู่เป็นนิจจ์ "สังวรปธานสมาธิ" เกิดมีขึ้น จนเกิดวิริยะพละ
- มีสติตั้งอยู่เป็นเบื้องหน้าทำไว้ในใจว่า จักรู้ทันกาย วาจา ใจ มีสัมปะชัญญะกำกับอยู่ จนเห็นแจ้งชัดในธรรมทั้งปวง เพื่อยังกุศลให้เกิดมีขึ้น ตั้งอยู่ แล้วอกุศลเสื่อมสูญไป "สติพละ" ก็เกิดมีขึ้น
- มีสติสัมปะชัญญะตั้งอยู่เป็นเบื้องหน้า ทำไว้ในใจว่าเราจักมีอานาปานสติเป็นอันมากตามพระพุทธเจ้าองค์สเด็จพระบรมศาสดาแห่งเรา จนรู้แจ้งกายสังขารอยู่ทุกขณะ

- มีสติสัมปะชัญญะและสมาธิตั้งมั่นอยู่เป็นเบื้องหน้า ทำไว้ในใจว่า เราจักรู้อารมณ์โดยชอบตามจริง คือ
๑. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความเห็นชอบอยู่เป็นนิจจ์
๒. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความคิดชอบอยู่เป็นนิจจ์
๓. รู้อารมร์ด้วยกุศลโดยความพูดชอบอยู่เป็นนิจจ์
๔. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความทำชอบอยู่เป็นนิจจ์
๕. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความดำรงชีพชอบอยู่เป็นนิจจ์
๖. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความเพียรชอบอยู่เป็นนิจจ์
๗. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความระลึกชอบรู้ทันสภาวะธรรมทั้งปวงอยู่เป็นนิจจ์
๘. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความมีจิตตั้งมั่นชอบอยู่เป็นนิจจ์
๙. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความเป็นสภาวะธรรมตามจริงอันปราศจากความตรึกนึกอยู่เป็นนิจจ์
๑๐. รู้อารมณ์ด้วยกุศลโดยความตัดสมมติกิเลส ตัดอารมณ์ที่เป็นไปในทางโลกอยู่เป็นนิจจ์

"ทั้ง ๑๐ ข้อนี่คือทางให้เกิดและการบังเกิด "ปัญญาพละ" ให้เกิดขึ้น"

- พึงเจริญในข้อ จ. ให้มากตั้งจิตทำไว้ในใจหมายในอารมณ์ที่เราตัดสมมติกิเลสหรือที่เราเรียกมันว่าอารมณ์ทางโลกนี้ไว้อยู่เนืองๆ

นี่คือ..............สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ ยาถาภูญาณทัสสนะ นิพพิทาญาณ วิราคะ...............

ฉ. ตั้งจิตทำไว้ในใจโดยแยบคาย หมายในอารมณ์อันเป็นผลจากการตัดสมมติกิเลสหรืออารมณ์ทางโลกเหล่านั้นได้บ้างแล้วอยู่เนืองๆ
    เลือกธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์ คือ เลือกเอาธรรมมารมณ์เหล่าใดที่ทำให้กุศลเกิดขึ้น แล้วอกุศลเสื่อมลง
    ตั้งความโสมนัสต่อความไม่มีกิเลส คือ พอใจยินดีในความไม่มี รัก โลภ โกรธ หลง ยินดีในดับสิ้นเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์ทั้งปวงสิ้นเชิง พอใจยินดีในความรฦู้สึกอาการอย่างนั้น ตั้งจิตระลึกถึง คำนึงถึงในอาการที่เราไม่มีทุกข์อันเร่าร้อนลุ่มหลงทั้งปวง   

นี่คือ..............สัมมาสติ สัมมาสมาธิ สัมมาญาณ คือ ยาถาภูญาณทัสสนะ นิพพิทาญาณ วิราคะ สัมมาวิมุตติ...............

---

ช. เมื่อเจริญให้มากในข้อ ก-ฉ แล้ว(ซึ่งจากข้อ ฉ. เราจะเห็นว่าความที่ตัดกิเลสสมมติทางโลกออกได้แม้จะเล็กน้อยหรือแค่ชั่วคราว ยังเป็นบรมสุขอันยิ่งใหญ่ เพราะจิตไม่เสพย์กิเลสไรๆเลย มีแก่ความสงบว่างร่มเย็น จิตมันจะอิ่มเอมเป็นสุขอย่างมาก จนเมื่อจิตชินและชอบในอารมณ์นี้มากๆนั้นแหละ จิตมันจะเลือกจับเอาแต่ของจริงเอง)
    ตั้งความโสมนัสต่อสภาวะธรรมจริง คือ พอใจยินดีในอารมณ์ธรรมอันเสพย์แต่ของจริงสภาวะธรรมจริง ไม่เสพย์ยึดสมมติกิเลสทางโลก จากนั้นให้ทำไว้ในใจโดยแยบคายด้วยเห็นว่า โดยจริงแล้วขันธ์ ๕ มันแยกส่วนของมันไม่เกี่ยวข้องกัน ไม่มีชื่อ ไม่มีอารมณ์ ไม่มีสิ่งใด เป็นเพียงสภาวะธรรมเท่านั้น เหมือนกลุ่มสะสารหนึ่งๆที่กองแยกกันอยู่ แต่อาศัยที่วิญญาณขันธ์ อาศัยมโนมันน้อมไปหาอารมณ์ จึงเกิดเจตนาขึ้นมีลักษณะเหมือนหวนระลึกถึงที่จะรู้ผัสสะในอารมณ์นั้นๆ ทำให้เกิดการน้อมไปยึดในความจำได้หมายรู้ สมมติก็เกิดขึ้น เกิดความตรึกถึง ปรุงแต่งไปให้ขันธ์ ๕ สัมพันธ์กัน อุปทานความยึดความหลงสมมติก็มากเท่าการให้ความสำคัญในสิ่งที่รู้โดยสัญญานั้นๆ เพราะอาศัยเจตนาให้สมมติทางโลกและทุกข์ทั้งปวงเกิดมีขึ้น
    ดังนี้แล้วเราพึงไม่หมายเอาอารมณ์ทางโลกซึ่งเป็นอารมณ์แห่งสมมติซึ่งเป็นเหตุแห่งทุกข์นั้นอีก พึงทำไว้ในใจโดยแยบคายไม่ยึดเอา งดเว้น ละเว้นซึ่ง..เจตนาคือความทำใจไว้ จงใจที่จะน้อมไปหาความจำได้หมายรู้ในอารมณ์ไรๆทางโลกไปเสียเพราะมันเป็นทุกข์

นี่คือ ผลจากสัมมาทิฐิ และ จากการที่ได้เคยสัมผัสความดับทุกข์แม้กดข่มไว้อยู่ยังตัดไม่ขาดก็ตาม จิตมันจะไม่ยึดจับเอาสมมติอะไรทั้งนั้นเองอัตโนมัติ..............สัมมาสติ สัมมาสมาธิ สัมมาญาณ คือ ยาถาภูญาณทัสสนะ นิพพิทาญาณ วิราคะ สัมมาวิมุตติ...............

ซ. ตั้งความโทมนัสต่อสภาวะธรรมสมมติทางโลก คือ ไม่พอใจยินดีต่ออารมณ์ทางโลก อึดอัด เกลียดชัง เบื่อหน่ายที่จิตเสพย์อารมณ์ทางโลก เพราะเมื่อมันเสพย์อารมณ์ทางโลกก็เท่ากับมันลากเราเข้าไปหาทุกข์อันไม่มีที่สิ้นสุด  จากนั้นให้ทำไว้ในใจโดยแยบคายด้วยเห็นว่า เราแสวงหาไม่รู้จบเพราะหลงเสพย์อารมณ์ทางโลก เสพย์สุขบนของไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน ของเน่าเหม็น เป็นโรค เป็นธาตุ ๖ พอไม่ได้ก็เป็นทุกข์ พอได้ก็สุข พอพรัดพรากก็ทุกข์ วนไปวนมาเพราะหาความสุขจากภายนอก จากสิ่งไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เมื่อเสพย์สมมติว่าเป็นตัวตนเมื่อไหร ธรรมชาติของจิตมันคือคิด มันก็คิดแต่สมมติเรื่องราวเป็นตัวตนในอารมณ์นั้น ความแสวงหาที่จะเสพย์ ก็เกิดขึ้นไม่สิ้นสุด ทุกข์ก็วนเวียนอยู่ทุกขณะจิตไม่จบสิ้น ทั้งๆที่สิ่งเหล่านี้ก็ไม่เกินธรรมธาตุเลย นี่ทุกข์กับธรรมธาตุที่ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เอาความสุขจากธรรมธาตุภายในภายนอกที่ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตนมาเป็นความสุขของตน
    ดังนี้แล้วเราพึงไม่หมายเอาอารมณ์ทางโลก พึงอึดอัด ระอา เบื่อหน่าย เกลียดชังต่ออารมณ์ทางโลก คือ ความรัก โลภ โกรธ หลง ซึ่งอารมณ์เหล่านี้เมื่อมีต่อสิ่งไรๆแล้ว ย่อมให้ก่อเกิดความยึดถือว่าเป็นตัวตน เป็นของเที่ยง เป็นนั่น เป็นนี่

นี่คือ ผลจากสัมมาทิฐิ และ จากการที่ได้เคยสัมผัสความดับทุกข์แม้กดข่มไว้อยู่ยังตัดไม่ขาดก็ตาม จิตมันจะไม่ยึดจับเอาสมมติอะไรทั้งนั้นเองอัตโนมัติ เพราะเห็นโทษและทุกข์จากสมมติจนอิ่มใจแล้ว จึงเกิดความอึดอัด ระอา เกลียดชังในสิ่งนั้น ซึ่งความเกลียดชังในที่นี้ไม่ใช่โทสะ แต่เมื่อเห็นทุกข์ เห็นโทษจากสิ่งไรๆแล้วจิตมันจะรู้ว่าสิ่งนี้ทำให้มันเร่าร้อนทรมานมันก็จะไม่อยากจับเอาอารมณ์สมมติเหล่านั้น..............สัมมาสติ สัมมาสมาธิ สัมมาญาณ คือ ยาถาภูญาณทัสสนะ นิพพิทาญาณ วิราคะ สัมมาวิมุตติ...............

ฌ. เมื่อเจริญจากข้อ ก-ซ ให้มากแล้ว เราจะรู้ว่า สิ่งใดเป็นเหตุ สิ่งใดเป็นผล สิ่งใดควรทำให้แจ้ง สิ่งใดควรเทำควรจริญให้มาก จนรู้ถึงธัมมารมณ์ที่ควรเสพย์ และ ไม่ควรเสพย์ รู้โสมนัสที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์ รู้โทมนัสที่ควรเสพย์และไม่ควรเสพย์แล้ว ก็จะเห็นตามจริงว่าสิ่งทั้งปวงมีแค่สภาวะธรรม ไม่มีอื่นอีก จิตมันจะไม่ยึดจับเอาสภาวะธรรมไรๆเองเลยโดยอัติโนมัติในตัวมันเอง แต่เมื่อมันไม่ยึดจับอะไรมันจะไม่มีหลักให้จิตอยู่ เพราะอย่างเราๆผู้ยังปุถุชนอยู่ ธรรมชาติของจิตมันย่อมน้อมไปหาอารมณ์ หาที่เกาะยึด มันจึงเกิดอาการว่างโดยตรึงๆ หนักๆ หน่วงๆจิต ไม่เบาผ่องใสสักเท่าไร พระอริยะเจ้าทั้งหลายเมื่อท่านไม่ยึดอุปาทานขันธ์ ๕ ท่านจะอยู่ในฌาณสมาบัติตลอดเวลา เรียกว่า โลกุตระ ทีนี้อย่างเราผู้เป็นเพียงปุถุชนอยู่ จะขจัดสภาวะที่จิตไม่มีที่ยึด ขจัดสภาวะว่างแต่หน่วงๆไม่ผ่องใสได้ ก็ต้องเลือกธรรมารมณ์ที่ควรเสพย์ คือ เลือกอุเบกขาที่ควรเสพย์ อุเบกขานั้นแม้จิตจะเคยรู้แต่ยังหาทางเข้ามันไม่ได้ เราก็ต้องให้จิตมันรู้ของจริง นั่นคือกายสังขาร ที่เรียกว่า ลมหายใจ นั่นเอง ลมหายใจนี้เป็นของจริงที่มีอยู่ในกาย เป็นธาตุที่มีอยู่ในกาย เป็นสิ่งที่ร่างกายต้องการ จึงเรียกว่า กายสังขาร เราก็เอาจิตยึดที่ลมหายใจเจริญในิอานาปานสติ ซึ่ง อานาปานสติที่พระพุทธเจ้าตรัสสอนนี้ เป็น วสีเข้าฌาณโดยเฉพาะ ให้เราน้อมจิตจับของจริงคือลมหายใจนี้ ให้รู้ลมหายใจเป็นอันมากตามพระพุทธเจ้าที่ตรัสกับพระสารีบุตรว่า ดูกรสารีบุตร ตถาคตเป็นผู้มีอานาปานสติเป็นอันมาก คือ รู้ลมหายใจเข้า-ออกอยู่ทุกขณะ เราก็เลือกอุเบกขาที่ควรเสพย์โดยให้เอาความว่างจาก สัญญา สังขาร มาตั้งอยู่ที่ลมเป็นหลักให้จิต จิตก็จะผ่องใสเบิกบาน เมื่อถึงระดับหนึ่ง ก็เข้าถึงสมาบัติได้

---

---

    ทั้ง ๓ ข้อนี้เราเกิดขึ้นเมื่อหลวงพ่อเสถียรสอนว่า ขันธ์ ๕ ไม่เที่ยง ไม่มีตัวตน เป็นทุกข์ แล้วท่านก็ม้างกายให้เรารู้ตาม สลายทั้งอาการ ๓๒ ประการ ให้เห็นว่ากายนี้มันเป็นเพียงธาตุ ดิน น้ำ ลม ไฟ มันไม่มีชีวิต ไม่มีความรู้สึก เป็นเพียงกองธาตุเท่านั้น วิญญาณขันธ์ วิญญาณธาตุ และ จิต นี้คืออันเดียวกัน จิตเป็นธาตุรู้ จิตนี้มันรู้ทุกสิ่ง แต่สิ่งที่มันรู้ คือ สมมติ ไม่มีของจริงเลย กิเลสอาศัยสฬายตนะเป็นเคืร่องมือให้จิตยึดอุปาทาน เวทนานี้เกิดขึ้นมาเพราะสัญญา เวทนาจริงๆนั้นดับไปแล้วแต่จิตมันไปยึดเอาสัญญาความรู้สึกเสวยอารมณ์ในสิ่งนั้นๆมาตั้งเป็นที่ยึดแห่งจิต จึงเกิดเวทนาสืบต่อไม่หยุด อย่าทิ้งลมหายใจ อย่าทิ้งพุทโธ แล้วเรานั่งกรรมฐานโดยอารมณ์นั้นก่อนนอนอยู่ประมาณ 1 ชม. ก็ได้รับรู้ถึงอารมณ์ทั้ง ๓ ประการนี้ นี่สิ่งที่พระอรหันต์สอนมีผลมากขนาดนี้เลย มันถึงใจ มันหมดความยึดมั่นถือมั่นทั้งปวงทันที

---

---