สนทนาธรรม ฟังธรรม อ่านธรรมะ บทความธรรมะ หลักธรรมคำสอน กฎแห่งกรรม dhamma

ไม่ตอบโต้กลับสืบต่อความรู้สึกอันเกิดแต่สัมผัสทั้งปวง ที่ใจเรามีต่อ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัสทีเนื่องด้วยกาย สัมผัสที่เนื่องด้วยใจที่มากระทบทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ แต่ใช้ปัญญาใคร่ครวญสิ่งที่เหมาะสม

สิ่งที่มากระทบให้ใจเรารู้สึก รัก ชัง กลัว หลง ล้วนแต่อยู่เหนือการควบคุมของเรา เราไม่อาจบังคับให้มันเป็นไปดั่งใจเราต้องการได้ทั้งสิ้น

ดังนี้แล้วต้องรู้เข้าใจว่า..สิ่งนั้นไม่ใช่ตัวตน ไม่อาจควบคุมบังคับได้ มันอยู่เหนือการควบคุมของเรา มันเป็นแค่ความรู้สึกอันเกิดแต่สัมผัสทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ที่กิเลสวางไว้ล่อให้ใจเราหลงตามทางทวาร ๖ เท่านั้น ไม่ควรสืบต่อให้ความสำคัญ ..แล้วปล่อยวาง คือ รู้จักวางใจให้เป็น คือ รู้ว่าจะจัดการยังไงกับสิ่งที่เกิดขึ้น หรือ รู้ว่าเราควรจะวางใจของเราไว้อย่างไรกับเรื่องนี้ คือ รู้จักเลือกเฟ้นธัมมารมณ์ที่ควรเสพย์ และไม่ควรเสพย์

เช่นว่า.. ไม่ควรเสพย์อารมณ์ความรู้สึก รัก ชัง กลัว หลง ที่เกิดขึ้น โต้ตอบกลับสิ่งที่เหนือการควบคุมของเรานั้น แต่ใช้ปัญญาใคร่ครวญทำความเข้าใจในสิ่งนั้น เลือกเฟ้นถึงความเหมาะในกาลอันควรจะ คิด พูด ทำ ต่อสิ่งนั้นๆ ณ ขณะนั้นๆ

นี้เรียกปัญญานำ ..แต่หากทานไม่ไหวให้ใช้สมถะนำ คือ สงบเอาใจรวมลงให้จิตมีกำลัง เอาจิตสงบรำงับเป็นปัสสัทธิ เป็นกุศล จิตมีกำลังตั้งมั่นอยู่ได้ด้วยตัวเองไม่ไหวเอนตามกิเลสเป็นฐานที่ตั้งให้ใช้ปัญญาเลือกเฟ้นใคร่ครวญสิ่งที่เหมาะสมแก่กาล ณ ขณะเวลานั้นๆต่อไป

1. มีอานาปานสติ + พุทโธ เป็นเบื้องหน้า ทำพุทโธเป็นวิตก ด้วยทำไว้ในใจถึงความเป็นผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน ทำจิตเป็นพุทธะ เข้าถึงพุทธะตามสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระบรมศาสดา ด้วยธรรมแห่งพุทธานุสสตินั้น จิตเราเป็นสงฆ์สาวกของพระพุทธเจ้า

2. ผู้รู้ คือ รู้ของจริงต่างหากจากสมมติ ทำกายใจให้สบายๆ ผ่อนคลาย โล่งๆสบาย ไม่หน่วงตรึงจิต วางจิตไว้ในท่ามกลาง ทำสักแต่ว่ารู้ สิ่งที่รู้ๆอยู่นั้นไม่ว่า ความรู้สึกอันเกิดแต่ผัสสะ วิตก วิจาร  มโนภาพ ว่างเปล่า ล้วนแล้วแต่เป็นอาการหนึ่งๆของจิตทั้งสิ้น เป็นเพียงธัมมารมณ์ที่จิตรู้ ทำไว้ในใจโดยจิตอยู่ท่ามกลางสักแต่ว่ารู้ว่ามีเกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป มีความเป็นไปตามเหตุปัจจัย ไม่ข้องเสพย์ ไม่สืบต่อ

3. ผู้ตื่น คือ ตื่นจากสมมติ เมื่อรู้ของจริงต่างหากจากสมมติสักแต่ว่าธัมมารมณ์ที่ใจรู้นี้มีทั้งที่ควรเสพย์ และไม่ควรเสพย์ ไม่ว่าจะความ โสมนัส โทมนัส อุเบกขา ล้วนมีทั้งสิ่งที่ควรเสพย์ และไม่ควรเสพย์ พึงตั้งจิตไว้มั่น ความไว้ในภายในไม่ข้องเสพย์ ต่อเมื่อจิตเข้าไปคลุกคลีแนบอารมณ์ในสิ่งใด พึงประครองใจไว้ได้เพียงสักแต่ว่ารู้ รู้ตามไป เห็นความเป็นไปของมัน ดูอยู่ก็รู้ว่าดู เห็นอยู่ก็รู้ว่าเห็น ปรุงอยู่ก็รู้ว่าปรุง เอานิมิตนั้นเป็นเครื่องให้ใจรวมไว้ แต่ประครองไม่ให้เข้ามากไป ไม่ถอยออกมากไป ให้รู้ตามว่ามีสิ่งนี้เกิดขึ้น เรื่องราวๆ อารมณ์ความรู้สึกแบบนี้ เกิดขึ้นด้วยการปรุงแต่งตามเหตุปัจจัย เราดูอยู่ นิมิตใดกำหนดขึ้นมาก็รู้ว่ากำหดขึ้นมาเอง นิมิตใดเกิดขึ้นเองก็รู้ว่าเกิดขึ้นเองด้วยมีเหตุปัจจัยภายในมโน มนะ ที่ทำให้เกิดขึ้น ปรุงแต่งไป สักแต่ว่าธัมมารมณ์ เราใช้รู้ใช้ดูเพื่อเข้าใจจิต มีความรู้ตัวอยู่ทุกเมื่อ แนบอารมณืก็รู้ แล้วปล่อยไป ตามรู้ไป (เวลาที่จิตแนบอารมณ์มันมักจะตัดส่วนอื่นภายนอกแต่เรามีสติรู้อยู่ว่ามีสิ่งนี้เกิด ราวกับจิต แยกจากกัน จิตหนึ่งแนบชิดคิดตาม หรือแนบนิ่งก็ตาม แต่อีกจิตรู้ว่ามันคืออะไรกำลังทำอะไร นี้คือตัวแล นี่มีสัมปะชัญญะร่วมสติ มีความรู้ตัวทั่วพร้อม กล่าวถึงความเป็นผู้ตื่น คือมีความรู้ตัวทั่วพร้อมนี้เป็นฐานที่ตั้งแห่งสติและสัมปชัญญะ)

๔. ผู้เบิกบาน คือ เบิกบานพ้นแล้วจากสมมติกิเลสของปลอม

ในขั้นต้น คือ จิตมีกำลังอยู่ได้ด้วยตัวเอง รู้จักละ รู้จักปล่อย รู้จักวาง ไม่ข้องเสพย์ ไม่สืบต่อ

ในขั้นกลาง คือ นิวรณ์ออ่อนกำลัง จิตไม่มีอกุศล ระลึกอกุศลไม่ออก นึกในอกุศลเท่าไหร่ก็นึกไม่ออก (มีในชั้นฌาณ)

ในขั้นสุด คือ มรรคสามัคคีกันรวมลงเป็น 1 แทงตลอดสังขารุเปกขา ถึงความสละคืนกิเลสทั้งปวง

ริษยา มีอาการที่ขัดใจด้วยมีอรดีตั้งในจิต มีความยินร้าย ติดใจข้องแวะ ขุ่นข้องขัดเคืองใจ ความผลักไส วิภวะตัณหา

การแก้ริษยา ครูบาอาจารย์ท่านว่าเบื้องต้นให้เลิกเปรียบเทียบตนเองกับผู้อื่น

ขั้นกลางให้เจริญมุทิตาภาวนา ยินดีไปกับความสุขสำเร็จ
็ของผู้อื่น ประดุจเหมือนเห็นบุคคลอันเป็นที่รักได้ประสบความสำเร็จดีงาม

ขั้นสุด ริษยาเพราะยึดมั่นถือมั่นตัวตนในสิ่งนั้น อาศัยความสำคัญมั่นหมายของใจ คือ ยินดีในสิ่งยึดมั่นถือมั่นเป็นตัวเป็นตนนั้นๆ เมื่อยินดีก็มีโลภะเป็นมูลฐานให้เกิดภวะตัณหา ความอยากได้ อยากมี อยากเป็น

เมื่อเกิดความยินดี อยากได้ อยากมี อยากเป็น ก็ย่อมเกิดปฏิฆะไปในตัวทันที มีความสำคัญมั่นหมายของใจยินร้ายในสิ่งที่ตนไม่ต้องการไปด้วย อรดี คือ ความยินร้าย ยินร้ายถึงความไม่ได้ดั่งที่ใจตนต้องการนั่นเอง ก็เกิดผลักไส ไม่ต้องการ

ทีนี้เมื่อเห็นคนอื่นได้ในสิ่งที่ตนต้องการ อยากได้ อยากมี อยากเป็น แต่ตนนั้นไม่ได้ ไม่มี ไม่เป็นอย่างที่ต้องการแบบเขา ก็เกิดริษยา อรดีขึ้นในใจอ่อนๆ ไม่มีมุทิตาจิต เริ่มจากอยากได้อย่างเขา หนักขึ้นก็เกิดการเปรียบเทียบสิ่งที่ตนมีกับสิ่งที่เขามี และไม่พอใจสิ่งที่ตนมีตนเป็น หนักขึ้นใจก็พาล ชิงชัง เกลียดชังที่ผู้อื่นได้ แต่ตนไม่ได้ สืบต่อให้ไฟราคะ ไฟโทสะ ไฟโมหะแผดเผากายใจตน ด้วยความยึดมั่นถือมั่นตัวตนในสิ่งนั้นๆนั่นเอง

ดังนี้พึงละที่ใจ คือ ละไฟกระหาย กระสันอยาก ด้วยละความอยากได้ อยากมี อยากเป็น ความอยากเกิดแต่โลภะเป็นมูล ละความอยากได้อยากมี ละภวะตัณหาด้วยการละโลภะ ละโภะด้วยละความอยากทั้งปวงเกิดแต่ความสำคัญมั่นหมายของใจถึงความยินดีในสิ่งนั้นๆว่าเป็นสุข

ละความสำคัญมั่นหมายของใจด้วยเห็นว่า สิ่งเหล่านั้นมันอยู่เหนือการควบคุมของเรา ไม่ใช่ตัวตน บังคับไม่ได้ ถึงแม้ได้มาครองก็อยู่กับเราเพียงชั่วคราว นานสุดแค่หมดลมหายใจเรานี้เท่านั้น ไม่สามารถบังคับให้อยู่กับเราตลอดไปได้ มันอยู่เหนือการควบคุมของเรา เพราะสิ่งทั้งปวงที่ใจเรารับรู้ยึดมั่นถือมั่นอยู่นั้นไม่ใช่ตัวตน

เมื่อรู้ว่าเป็นอนัตตาก็ไม่ควรเอาความสุขสำเร็จของตนไปผูกขึ้นไว้ ละความเอาใจเข้ายึดครองด้วยความรู้เห็นตามจริงว่ามันเป็นเพียงสมมติสิ่งหนึ่งๆที่สร้างขึ้นที่มีในอยู่ในโลกนับล้านๆแบบให้ใจเรารู้เท่านั้น เราทำเพียงแค่รู้ แล้วเข้าใจว่ามันอยู่เหนือการควบคุม แล้วอย่าไปติดใจข้องแวะมัน คือ อย่าใส่ใจให้ความสำคัญกับมันเกินความจำเป็น โดยพึงรู้ว่ามันไม่ใช่สุขของเรา สุขทุกข์เกิดที่ใจเรานี้ ไม่ได้เกิดที่สิ่งนั้น สิ่งนั้นไม่ใช่ทั้งชีวิตของเรา ไม่มีเราในนั้น ในนั้นไม่มีเรา เราไม่ได้ยังกายได้อยู่นี้เพราะสิ่งนั้น สิ่งนั้นไม่ใช่เรา ไม่ใช่ตัวตนของเรา สักแต่เป็นเพียงสมมติสิ่งหนึ่งๆในโลกที่มีอยู่นับล้านๆอย่าง  หากเอาใจเข้ายึดครองมันว่าเป็นตัวตนของเรา ย่อมยังความฉิบหายมาให้ ความปารถนาในสิ่งที่ไม่ใช่ตัวตน อยู่เหนือการควบคุมย่อมมีแต่ทุกข์ ไม่ติดใจข้องแวะใส่ใจให้ความสำคัญก็ไม่ทุกข์

เมื่อหวนระลึกถึงสิ่งใดในอดีต จะด้วยรักก็ดี โหยหาก็ดี ใคร่ได้ก็ดี ต้องการก็ดี อยากได้ อยากให้มีให้เป็นก็ดี โกรธก็ดี เกลียดก็ดี ชังก็ดี ผลักไสก็ดี ใจลอยแนบชิดไปในอารมณ์ความรู้สึก สัมผัสที่ชอบที่ชังไรๆก็ดี ไม่อยู่ในปัจจุบันกับสิ่งที่ทำอยู่เป็นอยู่

โดยให้ทำดังนี้..

ก.) รู้ว่าหวนระลึกถึงอยู่ โหยหาอยู่ ผลักไสอยู่ แล้วให้บอกกับใจตนว่า
๑. มันผ่านมาแล้ว เป็นอดีตไปแล้ว
๒. มันล่วงเลยมาแล้ว ปัจจุบันนี้ไม่มีอยู่แล้ว
๓. สิ่งนั้นมันคือเรื่องราวเก่าๆเรื่องหนึ่งๆในชีวิต ที่เราได้พบเจอ ได้เคยได้สัมผัสแล้ว ปัจจุบันไม่มีอยู่แล้วในตอนนี้

ข.) บอกกับใจตนให้รู้สัจธรรมว่า..สิ่งทั้งปวงไม่เที่ยงหนอ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป ไม่คงทนอยู่ได้นาน มีความแปรปรวนเป็นธรรมดาจะล่วงพ้นไปไม่ได้เลย สุดท้ายก็ดับไป หมดไป สูญไป บังคับไม่ได้ หมายให้คงอยู่ก็ไม่ได้ หมายให้มันไม่เกิดขึ้นกับตนก็ไม่ได้ ทุกสิ่งทุกอย่างมันอยู่เหนือการควบคุมของเรา เราสักแต่เพียงรู้ให้ความเข้าใจมันว่ามันเป็นของไม่เที่ยง ไม่ใช่ตัวตน การเอาใจเข้ายึดครองสิ่งไม่เที่ยง ไม่ใช่ตัวตนก็มีแต่ทุกข์ เราเอาใจเข้ายึดครองด้วยกิเลส เพราะรัก เพราะชัง เพราะไม่เข้าใจในความเป็นจริงของมัน โลกมันเป็นแบบนี้ คือ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ ดับไป อยู่เหนือการควบคุม ไม่ใช่ตัวตน บัดนี้เราได้เห็นความจริงของโลก คือสัจธรรมนี้แล้ว ดังนี้..

ค.) เอาจิตมาจับรู้ที่ลมหายใจเข้าออกของเรานี้ ลมหายใจไม่มีทุกข์ ลมหายใจไม่มีโทษ ลมหายใจเป็นที่สบาย ลมหายใจคือของจริง ด้วยเหตุว่า
- ลมหายใจเป็นของจริง เพราะเป็นธาตุ ๔ ในกายนี้ คือ วาโยธาตุ ที่หล่อเลี้ยงให้กายนี้
- ลมหายใจเป็นของจริง เพราะไม่ใช่ของปรุงแต่งจิต ไม่ใช่เครื่องปรุงแต่งอารมณ์ความรู้สึกทั้งปวง

ง.) ปล่อยใจผ่อนคลายตามลมหายใจเข้า ปล่อยใจผ่อนคลายตามลมหายใจออก ทำไว้ในใจถึงความปล่อย ละ วาง สละคืนอารมณ์ความรู้สึกแห่งสมมติทั้งปวงออกจากกายใจตน
..ทำให้เป็นที่สบายกายใจ ผ่อนคลาย สงบลง

จ.) กลับมารู้ปัจจุบัน รู้กิจการงานที่กำลังทำอยู่ เอาใจแนบกับปัจจุบัน กับกิจการงานที่ทำอยู่ ปัจจุบันนี้แหละคือความสุข ไม่มีฟุ้ง ไม่มีคิด พ้นจากสมมติธัมมารมณ์ที่กิเลสวางไว้ล่อให้ใจเราหลงตาม พ้นจากไฟคือราคะ พ้นจากไฟคือโทสะ พ้นจากไฟคือโมหะ ที่แผดเผากายใจตน

การที่ใจเราทำสักแต่ว่ารู้ โดยรู้ว่าสัจธรรมของโลกมันเป็นแบบนั้น มีใจไม่ถือ ไม่ยึดครอง ไม่ยึดกอด ไม่เกาะเกี่ยว ย่อมไม่หน่วงตรึงจิต ไม่ทำให้ใจเราเศร้าหมอง การไม่ติดใจข้องแวะโลกหรือสิ่งทั้งปวงในโลกย่อมไม่เป็นทุกข์
..ติดใจข้องแวะร้อยก็ทุกข์ร้อย
..ติดใจข้องแวะห้าสิบก็ทุกข์ห้าสิบ
..ไม่ติดใจข้องแวะเลยก็ไม่ทุกข์เลย

การเอากายใจมาทำสักแต่ว่ารู้ในปัจจุบัน รู้กิจการงานที่ควรทำมันไม่มีทุกข์ ไม่มีโทษ ความคิดสมมติปรุงแต่งกิเลสใดๆก็ไม่อาจจะทำร้ายเราได้อีกเลย ดังนี้

ตั้งแต่ข้อ ก. จนถึง ข้อ จ. ทั้งหมดนี้ คือ พุทโธ เป็นการเดินจิตให้ใจเข้าถึงพุทโธ มีใจเป็นพุทโธ คือ..
๑. ความเป็นผู้รู้ รู้ของจริงต่างหากจากสมมติ
๒. ความเป็นผู้ตื่น ตื่นจากสมมติ (คือ สมมติความคิด สมมติกิเลสอันเป็นอารมณ์ความรู้สึกหน่วงนึกปรุงแต่งของจิตที่ใจรู้ ที่กิเลสวางไว้ล่อใจให้หลงตามทางสฬายตนะ)
๓. ความเป็นผู้เบิกบาน คือ มีจิตแจ่มใส มีใจเอื้อเฟื้อ เว้นจากความเบียดเบียน พ้นแล้วจากสมมติกิเลสของปลอม เบาสบาย เย็นใจ

การไม่เอาความสุขสำเร็จไปผูกขึ้นไว้กับผู้อื่น มีทางปฏบัติหลายระดับ เริ่มจากเบื้องต้น ท่ามกลาง และที่สุดดังนี้

1. อิงอามิส หาเครื่องล่อใจ กล่อมจิต

     ..คือ เอาใจไปจับยึดในสิ่งอื่น ไม่ให้ตนเอาใจไปผูกความสุขสำเร็จขึ้นไว้กับเขา เพื่อให้ใจเราไม่ดึงเอาเขามาตั้งไว้ในใจ ตัดเขาออกไปจากใจ ไม่เอาเขามาเป็นเครื่องอยู่ของใจ เช่น ดูหนัง ฟังเพลง เที่ยวกับเพื่อน ออกกำลังกาย ออกไปดูฟ้า ดูน้ำแทนที่จะคำนึงถึงเขา

- หากเป็นกิจการงาน การเรียน ก็ให้เอาการเรียน หรือ กิจการงานเป็นหลัก เช่น
..หาความสนุกในการเรียน หรือกิจการงาน เอาชนะขีดจำกัดตนเองในการเรียน หรือกิจการงาน
..ตลอดจนเอาใจจับอยู่กับการเรียน หรือกิจการงาน รู้ว่าตนกำลังทำงานอะไร รู้กำลังทำสิ่งไหน ปัจจุบันกำลังทำอะไร แล้วต้องทำสิ่งใดต่อไป

2. เจริญในสัมปชัญญะ เอาใจน้อมเข้ามารู้กับหน้าที่และสิ่งที่ตนต้องทำในปัจจุบัน

     ..เมื่อยังเอาใจไปผูกไว้กับคนอื่นสิ่งอื่นอยู่ ชื่อว่ายังไม่พ้นจากการเอาใจไปผูกขึ้นไว้หาที่เกาะอยู่ ให้มีสติเป็นเบื้องหน้ารวมใจเข้ามาภายในเฉพาะตน ทำความรู้ตัวทั่วพร้อม เอาจิตอยู่กับปัจจุบัน อยู่กับสิ่งที่มี อยู่กับกิจการงานที่ทำ รู้อยู่กับหน้าที่ของตนในงาน ในฐานะ ในสิ่งที่ต้องทำ ทำด้วยรู้หน้าที่ของตน ไม่ส่งจิตออกนอก "นี้เรียก..เจริญมหาสติปัฏฐาน คือ สัมปชัญญะบรรพ ในกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน"

3. สัมมาทิฏฐิ คือ รู้พระอริยะสัจ ๔

3.1) กำหนดรู้ทุกข์ ทุกข์ของเราคือะไร ทุกข์ของเราเป็นไฉนหนอ พิจารณาให้เห็นทุกข์จากการเอาสุขของตนไปผูกขึ้นไว้กับผู้อื่น
..ก็เมื่อเอาใจเราไปผูกขึ้นไว้แล้วมันเป็นอย่างไรเรา มันสุข หรือทุกข์ มันเร่าร้อน หรือเย็นใจ มันสบาย หรือทนอยู่ได้ยาก ก็ที่มันทุกข์เพราะอุปาทานในเขา การกระทำของเขา ผลตอบรับของเขา สิ่งที่เขาทำกับเรา หรือ ผลที่เราได้รับจากการกระทำทั้งปวงของเขา เพราะอุปาทานว่าสิ่งนี้เราควรได้ สิ่งนี้เราควรมี สิ่งนี้ควรเป็นของเรา และ สิ่งนั้นไม่ควรแก่เรา สิ่งนั้นไม่ควรเกิดมีกับเเรา สิ่งนั้นไม่ควรให้เราได้รับ..ใช่หรือไม่ (*อุปาทาน คือ การเอาเอาใจเข้ายึดครอง ยึดมั่นถือมั่นในสิ่งนั้นๆ*) ทั้งที่แท้แล้วไม่ใช่ตัวตนบุคคลของเรา ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา ไม่เป็นเรา อยู่เหนือการควบคุม ก็เมื่อมันเป็นทุกข์ ควรแล้วหรือที่เราจะอุปาทานเขาต่อไป เมื่อรู้ว่าทุกข์คืออุปาทานเขา หากเราไม่อุปาทานเขาเราก็จะไม่ทุกข์(นี่เราเห็นเป้าหมายแล้ว คือ เห็นตัวทุกข์ และเห็นสิ่งที่ต้องทำให้ถึงที่สุดแห่งมัน เห็นสิ่งที่เราจะต้องทำให้ถึงความจบสิ้นแห่งมันแล้ว นี่เรียกเห็นตัวทุกข์)
..ก็แล้วเราจะละอุปาทานเขาเช่นไร มันต้องมีเงื่อนต้นแห่งอุปาทานนั้นๆ ถ้าจะให้ขาดไม่ใช่ตัดกิ่งใบ ต้องตัดรากถอนโคนให้สิ้น ดังนี้แล้วเราจึงควรเฟ้นหาเหตุ หาเงื่อนต้นแห่งทุกข์ คือ อุปาทานนั้นๆของเรา

3.2) เฟ้นหาเหตุแห่งทุกข์นั้น หากเรายังเข้าไม่ถึงญาณทัสนะเพียงใด คือ ยังสันตะติไม่ขาด ยังไม่เห็นของจริง ไม่ถึงสังขารุเปกขา ก็ให้เรามีสติเป็นเบื้องหน้า ตั้งจิตให้มั่น แต่ปล่อยกายใจให้ผ่อนคลาย น้อมเข้ามาในภายใน มีใจสงบอยู่ดูความเคลื่อนไหวของจิต น้อมใจไปพิจารณาย้อนทวนกระแสจิตกลับว่า..

..ทำไมหนอเราถึงเอาความสุขไปผูกขึ้นไว้กับเขา เราต้องการอะไร ติดใจข้องแวะใจสิ่งใด ยินดีอย่างไร ยินร้ายอย่างไร อะไรคือเหตุแห่งทุกข์ของเรา

..เหตุแห่งความยินดียินร้าย ติดใจข้องแวะต่อเขานั้นคืออะไร เมื่อพิจารณาแล้วจะรู้ว่าเกิดขึ้นเพียงเพราะเรื่องผลกระทบที่เกิดขึ้น การกระทำ ผลตอบกลับ ผลสะท้อนกลับ จากสิ่งเหล่านั้น-บุคคลเหล่านั้นที่มีต่อเรา ให้เราได้รับ หรือ ผลประโยชน์ที่เราได้รับ ผลได้ ผลเสีย ด้วยปริมาณที่กระทบ ที่ได้รับตอบกลับเท่านั้นเอง "นี่เองที่ทำให้เราเป็นคนเห็นแก่ตัว" เมื่อรู้ดังนี้แล้วจะทำให้เรารู้ทันทีว่า..เหตุนั้นเพราะกิเลสตัณหานั่นเอง เพราะกิเลสตัณหาจึงมีปริมาณ จึงมีมาก-น้อย จึงมีได้-มีเสีย

..แล้วกิเลสตัวไหนที่ทำให้เราติดใจข้องแวะยินดี ยินร้ายต่อการกระทำของเขา หรือ สิ่งที่มากระทบ หรือ ปริมาณอย่างนั้น ตัวรัก ตัวโลภ ตัวโกรธ หรือตัวหลง กล่าวโดยย่อ คือ ใจไม่เป็นกลาง เอนเอียงเพราะรัก ชัง กลัว หลงไม่รู้แจ้งเห็นจริง (รวมไปถึงไม่รู้กรรม ไม่รู้ผลสืบ ไม่รู้พระอริสัจ ๔ ทุกข์ สมุทัย นิโรธ มรรค) เป็นกิเลสตัวไหน
(สังเกตุดูจากคนที่เรารัก ที่เราชัง ที่เรากลัว ที่เราไม่รู้ตามจริง เรามีผลตอบกลับจากการกระทำเขาอย่างไร แม้ในการกระทำเดียวกัน หรือมากกว่ากัน เราแบ่งแยกด้วย อคติ ๔ อย่างนี้ เราจึงเป็นผู้เห็นแก่ตัว เราเป็นผู้เห็นแก่ตัวก็ด้วย ไฟจากราคะ ไฟจากโทสะ ไฟจากโมหะนั่นเอง)

..เมื่อรู้ว่ากิเลสตัวไหนที่ทำให้ใจเรายินดี ยินร้าย แล้วเอาความสุขสำเร็จและลมหายใจของตนไปผูกขึ้นไว้กับผู้อื่น เราก็จะเห็นกรรม เราจะรู้ทันทีว่า..
..เพราะมีมโนกรรมอย่างไร ด้วยใจอ่อนไหวไหลตามอารมณ์ความรู้สึกอันเกิดแต่กระทบสัมผัสแบบไหนจึงทนอยู่ได้ยาก ทำให้ไฟราคะ ไฟโทสะ ไฟโมหะ แผดเผากายใจตน ..เมื่อพิจารณาแล้วจะรู้ว่าใจไม่มีความรู้ชัด เพราะใจไม่มีกำลัง เพราะใจไม่มีพลัง ใจขาดพลัง ไม่มีกำลังอยู่ได้ด้วยตัวเอง ไม่รู้ตัว แยะแยะไม่ได้ จึงแล่นหาธัมมารมณ์เป็นเครื่องอยู่ จึงอ่อนไหวไหลตามกิเลสได้ง่าย

- เหตุที่ใจเราขาดความรู้ ขาดกำลัง แยกแยะไม่ได้ เป็นเพราะเหตุใด เป็นเพราะอะไรหนอ ทำไมเราไม่มีพลังใจ เมื่อพิจารณาโดยแยบคายแล้วจะรู้ว่า..

..เพราะใจเราขาดกำลังปัญญา จึงไม่รู้ว่านี้เป็นทุกข์ นี่เป็นโทษ นี้เป็นเหตุ นี้เป็นความพ้นทุกข์ นี่เป็นทางพ้นทุกข์ จึงปล่อยใจให้อ่อนไหวไหลพล่านไปทั่ว ไม่สามารถวิเคราะห์ แยกแยะพิจารณา คุณ และโทษ สิ่งที่มากระทบสัมผัสทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อ่อนไหวไปตามความรู้สึกอันเกิดแต่สัมผัส จิตรู้สิ่งใดก็อ่อนไหวตาม

..ที่ใจเราขาดปัญญา เป็นเพราะอะไรหนอ มีอะไรเป็นเหตุ เมื่อพิจารณาดีแล้วจะเห็นว่า..ทุกครั้งที่เราทำกิจการงานใดด้วยใจที่ตั้งมั่น จดจ่ออยู่ในอารมณ์นั้นเป็นหนึ่งเดียว ไม่สัดส่าย ไม่ส่งจิตออกนอก คือ ใจไม่ฟุ้งซ่านคิดไปเรื่องอื่นไปทั่ว สืบต่อความคิดจนใจไม่อยู่กับกิจการงานที่ทำ ใจติดอยู่กับสมมติความคิดที่เป็นอดีตบ้าง อนาคตบ้าง ที่รักที่ใคร่บ้าง ที่เกลียดที่ชังบ้าง ที่ไม่รู้แจ้งเห็นจริงบ้าง) ทำให้เราจดจำได้ สามารถทำความรู้ความเข้าใจ วิเคราะห์พิจารณาอย่างถี่ถ้วนได้ จนเข้าถึงใจ ความรู้ลงใจ แจ้งชัดใจได้ ก็ที่เราเรียกว่าใจตั้งมั่นนี้..มันก็คืออาการของสมาธิ ดังนั้นเหตุแห่งปัญญา ก็คือ สมาธิ ดังนี้เหตุที่ใจขาดปัญญา เพราะไม่มีกำลังสมาธิ แล้วสมาธิสำคัญอย่างไรต่อปัญญา
..ในทางธรรม เพราะสัมมาสมาธิทำให้ใจตั้งมั่นรู้อยู่ร่วมกับสติสัมปชัญญะ ไม่คลอนแคลนหวั่นไหว ใจมีกำลังตั้งมั่นอยู่ได้ด้วยตัวเองโดยไม่ต้องอิงอาศัยเอาสิ่งใดมาเป็นเครื่องอยู่ของจิต จิตแยกจากขันธ์ แยกจากธัมมารมณ์ เป็นญาณทัสนะเพื่อน้อมใจไปในสังขารุเปกขา(สังขารุเปกขาคือ ญาณ ปัญญา มีสังขาร และอุเบกขา เป็นความวางเฉยต่อสังขาร)
- สังขารุเปกขาในสมถะ คือ วางเฉยต่อสังขาร มีใจคลายออกจากสังขารเพื่อเลื่อนฌาณ เช่น วางเฉยนิวรณ์เพื่อต้องการได้ปฐมฌาน วางเฉยต่อวิตกวาจารเพื่อเข้าทุติยฌาณ วางเฉยปิติเพื่อเข้าตติยฌาณ วางเฉยสุขและทุกข์เพื่อเข้าจตุถฌาณ วางเฉนรูปสัญญา ปฏิฆสัญญา และนานัตสัญญาเพื่อเข้าอรูปฌาณอากาสานัญจายตนะฌาณ ไปตลอดถึงฌาณ ๘ เนวสัญญานาสัญยตนะ สมาบัติ
- สังขารุเปกขาในวิปัสสนา คือ มรรค ๘ สามัคคีกันรวมเป็นหนึ่งเดียว แทงทะลุขึ้น มีธรรมเอกผุดขึ้นเข้าสู่ญาณทัสสนะในสังขารุเปกขา รู้เห็นตามจริงในนามรูป เมื่อรู้เห็นตามจริงจนกระจ่างใจ เกิดความหน่าย คลายกำหนัด จิตเข้าถึงความว่าง ความไม่มี ความสละคืน ปัญญาตัด สำรอกออกซึ่งอุปธิทั้งปวง ปุถุชนเข้าสังขารุเปกขาเพื่อเข้าถึงโสดาปัติมรรคขึ้นไป ส่วนพระเสขะเข้าสังขารุเปกขาเพื่อเข้าถึงมรรคทื่สูงขึ้น จนบรรลุอรหันต์ผล
..ในทางโลก สมาธิช่วยให้ความฟุ้งซ่านหายไป ใจสงบเกิดความเบาสบายผ่อนคลาย ข้อสำคัญคือทำให้จิตเราได้พัก จิตของเราจะทำงานตลอดเวลาเข้าไปรรับรู้กระทบสัมผัสทาง ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ อยู่ตลอดเวลาจนไม่ได้พักเลย ทำให้ใจไม่มีกำลังอ่อนไหว ฟุ้งซ่าน ขาดการแยกแยะยั้งคิดพิจารณาโดยแยบคายได้ง่าย สมาธิยังช่วยทำให้ใจเราจัดระเบียบความรู้ ความคิด ความจำ อย่างเป็นระบบบ จัดเก็บเป็นที่เป็นทาง เรียกใช้ความรู้ ความคิด ความจำได้ง่าย ถูกที่ที่จัดเก็บไว้ เรียงลำดับอย่างเป็นระบบ เป็นที่เป็นทางมากขึ้น มีความรู้ผุดขึ้นโดยไร้กรอบคววามคิด

..เหตุที่ใจเราขาดกำลังสมาธิ เป็นเพราะอะไรหนอ เพราะจิตไม่ตั้งมั่น ไม่แน่วแน่ ไม่มีกำลัง จิตไม่มีกำลังเพราะเราส่งจิตออกนอกตลอดเวลา ไม่รวมเข้าไว้ในภายใน ไหลพล่านไปตามกระแสทำเจตนามโนกรรมตามกิเลสที่รายล้อมจิต เพราะไม่รู้เห็นว่ามันสักแต่ว่าเป็นธัมมารมณ์ที่เกิดขึ้นให้ใจรู้ ไม่ได้มีไว้เสพย์ ที่ไม่รู้จักธัมมารมณ์และไหวเสพย์เพราะขาดกำลังสติ ขาดการภาวนาอบรมจิต จึงแยกแยะไม่ได้

..เหตุที่ใจเราขาดกำลังสติ ใจไม่มีความรู้ตัวทั่วพร้อมตั้งมั่นอยู่ เป็นเพราะอะไรหนอ ด้วยเพราะใจมีอกุศลทับถมไว้มาก จึงมีความคิดแล่นไปในอคติเอนเอียงอยู่ตลอดเวลา จิตจึงมีอกุศลเป็นใหญ่กว่าความรู้ตัว อกุศลมีมากเพราะใจขาดความเอื้อเฟื้อ ยังความเบียดเบียนตนเองและผู้อื่นอยู่ และขาดการอบรมจิต

..เหตุที่ใจเราขาดความเอื้อเฟื้อ ยังความเบียดเบียนตนเองและผู้อื่น มีใจเศร้าหมองอยู่ เป็นเพราะอะไรหนอ เพราะขาดกุศลธรรมที่พระพุทธเจ้าตรัสสอน คือ ทาน ศีล พรหมวิหาร ๔ และการภาวนาอบรมจิต

..ก็แล้วเหตุที่บุคคลขาดทาน ศีล พรหมวิหาร ๔ และการภาวนาอบรมจิต เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า นั่นเพราะไม่รู้ในบาป บุญ คุณ โทษนั่นเอง

..เหตุที่บุคคลไม่รู้จักบาป บุญ คุณ โทษ เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า นั่นเพราะไม่รู้ในกรรม

..เหตุที่บุคคลไม่รู้ในกรรม เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะไม่รู้ใน ศรัทธา ๔ ในข้อที่ว่าด้วยเรื่องกรรม ผลของกรรม คือ เรามีกรรมเป็นของๆตน มีกรรมเป็นแดนเกิด มีกรรมเป็นผู้ให้ผล เป็นกรรมเป็นผู้ติดตาม มีกรรมเป็นผู้อาศัย เราจะทำกรรมใดไว้ เป็นบุญหรือเป็นบาป เราจะเป็นทายาท คือว่าจะได้รับผลของกรรมนั้นสืบไป

..เหตุที่บุคคลไม่รู้จัก ศรัทธา ๔ ไม่รู้จักกรรม ไม่เข้าใจ ไม่ใส่ใจกรรม เป็นเพราะอะไรหนอ ด้วยเพราะไม่รู้ ไม่ห็นตามจริง ไม่ยอมรับ ไม่เข้าถึงใน โลกธรรม ๘ (อนิจจัง)

..เหตุที่บุคคลไม่รู้จัก ไม่เข้าใจ ไม่ยอมรับ ในโลกธรรม ๘ (อนิจจัง) เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะความมีใจครอง และการเอาใจเข้ายึดครอง ยึดมั่นถือมั่น (อุปาทาน)

..เหตุที่บุคคลเอาใจเจ้ายึดครอง เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะความเห็นว่ามีตัวตน เป็นตัวตน เป็นของๆตน ความยึดถือตัวถือตน ความเป็นตัวเป็นตน (อัตตา)

..เหตุที่มีอัตตา ตัวตน เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะมีอวิชชา ความไม่รู้เห็นตามจริง ไม่แทงตลอด ไม่มีสัมมาทิฏฐิ ไม่รู้ในอริยะสัจ ๔

..เหตุที่มีอวิชชา ไม่รู้ในพระอริยะสัจ ๔ เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะไม่ได้รู้ ไม่ได้เห็น ไม่ได้ฟังพระสัทธรรม คือ ธรรมแท้

..เหตุที่ไม่ได้ฟังพระสัทธรรม คือ ธรรมแท้ เป็นเพราะอะไรหนอ เมื่อพิจารณาแล้วจะเห็นว่า เพราะไม่มีโอกาสได้พบเจอสัปปบุรุษ

3.3) เมื่อรู้ว่าเหตุแห่งทุกข์มันมีอย่างนี้ๆแล้ว เราย่อมรู้ว่าสิ่งใดที่ควรละ เราจะละเหตุแห่งทุกข์นั้นอย่างไร จะทำไฉน เราจึงจำเป็นต้องทำความดับทุกข์ให้แจ้ง เพื่อให้รู้ว่าความสิ้นไปแห่งทุกข์นี้เป็นไฉน และทางอันที่เราควรทำเพื่อละเหตุแห่งทุกข์นั้นเป็นอย่างไร โดยพิจารณาว่า..
..สิ่งใดมีเกิดขึ้น แล้วทำให้สิ่งใดดับไป
..สิ่งใดดับไป แล้วทำให้สิ่งใดมีเกิดขึ้นได้
..สิ่งใดมีเกิดขึ้น จึงทำให้สิ่งนั้นมีตาม
..สิ่งใดดับไม่มี จึงทำให้สิ่งนั้นดับไม่มีตาม
..ในตอนนี้ ปัจจุบันนี้ เราขาดสิ่งใด เรามีสิ่งใด สิ่งใดควรคงไว้ สิ่งใดควรเพิ่มเติมให้มากขึ้น
..เมื่อกำหนดพิจารณารู้จนแจ้งใจแล้ว คือ ได้รู้เห็นตามจริงกระจ่างใจแล้ว สิ่งรู้แจ้งเห็นจริงนั้นคือทางดับทุกข์ของเรา บุคคลทั้งหลาย

3.4) เมื่อรู้ทางดับทุกข์ แล้วก็เจริญในทางนั้นให้มาก
- แล้วสิ่งใดที่จะช่วยให้ทางดับทุกข์ของเรานั้นถูกตรง และเราสามารถทำให้เราเข้าถึงความดับทุกข์นั้นได้จริง เราก็ต้องทำด้วยความเต็มใจยินดี มีความเพียรด้วยสติ มีใจตั้งมั่นไม่วอกแวก ท้อแท้เหนื่อยหน่าย คอยใช้ปัญญาสอดส่องดูแล คือ มีอิทธิบาท ๔ ฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา ก็จะถึงความดับทุกจบ์ที่ถูกต้องได้จริง

-----------------------------------

 [๑๒๐] ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสีย ทั้งพิจารณาหาทาง
และวางเฉยอยู่ เป็นสังขารุเปกขาญาณอย่างไร ฯ
             ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสียจากความเกิดขึ้น ทั้งพิจารณา
หาทางและวางเฉยอยู่ ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสียจากความเป็นไป
ทั้งพิจารณาหาทางและวางเฉยอยู่ ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสียจาก
สังขารนิมิต ฯลฯ จากกรรมเครื่องประมวลมา จากปฏิสนธิ จากคติ จากความ
บังเกิด จากความอุบัติ จากชาติ จากชรา จากพยาธิ จากมรณะ จากความโศก
จากความรำพัน ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสียจากความคับแค้นใจ
ทั้งพิจารณาหาทางและวางเฉยอยู่ เป็นสังขารุเปกขาญาณแต่ละอย่างๆ ฯ
             [๑๒๑] ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสีย ทั้งพิจารณาหาทาง
แลวางเฉยอยู่ว่า ความเกิดขึ้นเป็นทุกข์ ความเป็นไปทุกข์ สังขารนิมิตเป็นทุกข์
ฯลฯ ความคับแค้นใจเป็นทุกข์ เป็นสังขารุเปกขาญาณแต่ละอย่างๆ ปัญญา
เครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสีย ทั้งพิจารณาหาทางและวางเฉยอยู่ว่า ความ
เกิดขึ้นเป็นภัย ความเป็นไปเป็นภัย ฯลฯ ความคับแค้นใจเป็นภัย เป็น
สังขารุเปกขาญาณแต่ละอย่างๆ ฯ
             [๑๒๒] ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปเสีย ทั้งพิจารณาหาทาง
และวางเฉยอยู่ว่า ความเกิดขึ้นมีอามิส ความเป็นไปมีอามิส ฯลฯ ความ
คับแค้นใจมีอามิส ความเกิดขึ้นเป็นสังขาร ความเป็นไปเป็นสังขาร ฯลฯ ความ
คับแค้นใจเป็นสังขาร เป็นสังขารุเปกขาญาณแต่ละอย่างๆ ฯ
             [๑๒๓] ความเกิดขึ้นเป็นสังขาร ญาณวางเฉยสังขารเหล่านั้น เพราะ
เหตุนั้นจึงชื่อว่าสังขารุเปกขาญาณ แม้ธรรม ๒ ประการนี้ คือ สังขารและอุเบกขา
ก็เป็นสังขาร ญาณวางเฉยสังขารเหล่านั้น เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าสังขารุเปกขาญาณ
ความเป็นไปเป็นสังขาร ฯลฯ นิมิตเป็นสังขาร กรรมเครื่องประมวลมาเป็น
สังขาร ปฏิสนธิเป็นสังขาร คติเป็นสังขาร ความบังเกิดเป็นสังขาร ความอุบัติ
เป็นสังขาร ชาติเป็นสังขาร ชราเป็นสังขาร พยาธิเป็นสังขาร มรณะเป็นสังขาร
ความโศกเป็นสังขาร ความรำพันเป็นสังขาร ความคับแค้นใจเป็นสังขาร
ญาณวางเฉยสังขารเหล่านั้น เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าสังขารุเปกขาญาณ แม้ธรรม
๒ ประการ คือ สังขารและอุเบกขา ก็เป็นสังขาร ญาณวางเฉยสังขารเหล่านั้น
เพราะเหตุนั้นจึงชื่อว่าสังขารุเปกขาญาณ ฯ
             [๑๒๔] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขา ย่อมมีได้ด้วยอาการเท่าไร ฯ
             การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขา ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๘ ฯ
             การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ย่อมมีได้ด้วยอาการเท่าไร
การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของพระเสขะ ย่อมมีได้ด้วยอาการเท่าไร การน้อมจิต
ไปในสังขารุเปกขาของท่านผู้ปราศจากราคะ ย่อมมีได้ด้วยอาการเท่าไร ฯ
             การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๒ การ
น้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของพระเสขะ ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๓ การน้อมจิต
ไปในสังขารุเปกขาของท่านผู้ปราศจากราคะ ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๓ ฯ
             [๑๒๕] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ย่อมมีได้ด้วย
อาการ ๒ เป็นไฉน ฯ
             ปุถุชนย่อมยินดีสังขารุเปกขา ๑ ย่อมเห็นแจ้งสังขารุเปกขา ๑ การ
น้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๒ นี้ ฯ
             การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของพระเสขะ ย่อมมีได้ด้วยอาการ ๓
เป็นไฉน ฯ
             พระเสขะย่อมยินดีสังขารุเปกขา ๑ ย่อมเห็นแจ้งสังขารุเปกขา ๑
พิจารณาแล้วเข้าผลสมาบัติ ๑ การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของพระเสขะ ย่อม
มีได้ด้วยอาการ ๓ นี้ ฯ
             การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของท่านผู้ปราศจากราคะ ย่อมมีได้ด้วย
อาการ ๓ เป็นไฉน ฯ
             ท่านผู้ปราศจากราคะย่อมเห็นแจ้งสังขารุเปกขา ๑ พิจารณาแล้วเข้าผล-
*สมาบัติ ๑ วางเฉยสังขารุเปกขานั้นแล้ว ย่อมอยู่ด้วยสุญญตวิหารสมาบัติ
อนิมิตตวิหารสมาบัติ หรืออัปปณิหิตวิหารสมาบัติ ๑ การน้อมจิตไปใน
สังขารุเปกขาของท่านผู้ปราศจากราคะย่อมมีได้ด้วยอาการ ๓ นี้ ฯ
             [๑๒๖] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชนและของพระเสขะ เป็น
อย่างเดียวกันอย่างไร ฯ
             ปุถุชนยินดีสังขารุเปกขา มีจิตเศร้าหมอง มีอันตรายแห่งภาวนา
มีอันตรายแห่งปฏิเวธ มีปัจจัยแห่งปฏิสนธิต่อไป แม้พระเสขะยินดีสังขารุเปกขา
ก็มีจิตเศร้าหมอง มีอันตรายแห่งภาวนามีอันตรายแห่งปฏิเวธในมรรคชั้นสูง มีปัจจัย
แห่งปฏิสนธิต่อไป การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชนและของพระเสขะ
เป็นอย่างเดียวกันโดยสภาพแห่งความยินดีอย่างนี้ ฯ
             [๑๒๗] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและ
ของท่านผู้ปราศจากราคะ เป็นอย่างเดียวกันอย่างไร ฯ
             ปุถุชนย่อมพิจารณาเห็นสังขารุเปกขาโดยความเป็นของไม่เที่ยงเป็นทุกข์
และเป็นอนัตตา แม้พระเสขะก็พิจารณาเห็นสังขารุเปกขาโดยความเป็นของ
ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา แม้ท่านผู้ปราศจากราคะ ก็พิจารณาเห็น
สังขารุเปกขาโดยความเป็นของไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา การน้อมจิต
ไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและของท่านผู้ปราศจากราคะ เป็น
อย่างเดียวกันโดยสภาพแห่งการพิจารณาอย่างนี้ ฯ
             [๑๒๘] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและ
ของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันอย่างไร ฯ
             สังขารุเปกขาของปุถุชนเป็นกุศล แม้ของพระเสขะก็เป็นกุศล แต่ของท่าน
ผู้ปราศจากราคะเป็นอัพยากฤต การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของ
พระเสขะและของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันโดยสภาพเป็นกุศลและ
อัพยากฤตอย่างนี้ ฯ
             [๑๒๙] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและ
ของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันอย่างไร ฯ
             สังขารุเปกขาของปุถุชน ปรากฏดีในกาลนิดหน่อย (ในเวลาเจริญ
วิปัสสนา) ไม่ปรากฏดีในกาลนิดหน่อย แม้สังขารุเปกขาของพระเสขะ ก็ปรากฏ
ดีในการนิดหน่อย สังขารุเปกขาของท่านผู้ปราศจากราคะ ปรากฏดีโดยส่วนเดียว
การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและของท่านผู้ปราศจาก
ราคะ มีความต่างกันโดยสภาพที่ปรากฏและโดยภาพที่ไม่ปรากฏอย่างนี้ ฯ
             [๑๓๐] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและ
ของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันอย่างไร ฯ
             ปุถุชนย่อมพิจารณา เพราะเป็นผู้ยังไม่เสร็จกิจจากสังขารุเปกขา แม้
พระเสขะก็พิจารณาเพราะเป็นผู้ยังไม่เสร็จกิจจากสังขารุเปกขา ส่วนท่านผู้ปราศจาก
ราคะย่อมพิจารณาเพราะเป็นผู้เสร็จกิจจากสังขารุเปกขา การน้อมจิตไปใน
สังขารุเปกขาของปุถุชนของพระเสขะและของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกัน
โดยสภาพที่ยังไม่เสร็จกิจและโดยสภาพที่เสร็จกิจแล้วอย่างนี้ ฯ
             [๑๓๑] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและ
ของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันอย่างไร ฯ
             ปุถุชนย่อมพิจารณาสังขารุเปกขาเพื่อจะละสังโยชน์ ๓ เพื่อต้องการ
ได้โสดาปัตติมรรค พระเสขะย่อมพิจารณาสังขารุเปกขาเพื่อต้องการได้มรรคชั้นสูง
ขึ้นไป เพราะเป็นผู้ละสังโยชน์ ๓ ได้แล้ว ท่านผู้ปราศจากราคะย่อมพิจารณา
สังขารุเปกขา เพื่อต้องการอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน เพราะเป็นผู้ละกิเลสทั้งปวง
ได้แล้ว การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขาของปุถุชน ของพระเสขะและของท่าน
ผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันโดยสภาพที่ละกิเลสได้แล้วและโดยสภาพที่ยังละ
กิเลสไม่ได้อย่างนี้ ฯ
             [๑๓๒] การน้อมจิตไปในสังขารุเปกขา ของพระเสขะและของท่านผู้
ปราศจากราคะ มีความต่างกันอย่างไร ฯ
             พระเสขะยังยินดีสังขารุเปกขาบ้าง ย่อมเห็นแจ้งสังขารุเปกขาบ้างพิจารณา
แล้วเข้าผลสมาบัติบ้าง ท่านผู้ปราศจากราคะย่อมเห็นแจ้งสังขารุเปกขาบ้างพิจารณา
แล้วเข้าผลสมาบัติบ้าง วางเฉยสังขารุเปกขานั้นแล้ว ย่อมอยู่ด้วยสุญญตวิหาร-
*สมาบัติ อนิมิตตวิหารสมาบัติ หรืออัปปณิหิตวิหารสมาบัติ การน้อมจิตไปใน
สังขารุเปกขาของพระเสขะและของท่านผู้ปราศจากราคะ มีความต่างกันโดยสภาพ
แห่งวิหารสมาบัติอย่างนี้ ฯ
             [๑๓๓] สังขารุเปกขาเท่าไร ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจสมถะ สังขารุเปกขา
เท่าไร ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจวิปัสสนา ฯ
             สังขารุเปกขา ๘ ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจสมถะ สังขารุเปกขา ๑๐ ย่อม
เกิดขึ้นด้วยอำนาจวิปัสสนา ฯ
             สังขารุเปกขา ๘ เป็นไฉน ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจสมถะ ปัญญาที่พิจารณา
หาทางแล้ววางเฉยนิวรณ์ เพื่อต้องการได้ปฐมฌาน เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑
ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉยวิตกวิจาร เพื่อต้องการได้ทุติยฌาน เป็น
สังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉยปีติ เพื่อต้องการได้
ตติยฌาน เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉยสุขและทุกข์
เพื่อต้องการได้จตุตถฌาน เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ว
วางเฉยรูปสัญญา ปฏิฆสัญญา (และ) นานัตตสัญญา เพื่อต้องการได้
อากาสานัญจายตนสมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ว
วางเฉยอากาสานัญจายตนสัญญา เพื่อต้องการได้วิญญาณัญจายตนสมาบัติ เป็น
สังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉยวิญญาณัญจายตนสัญญา
เพื่อต้องการได้อากิญจัญญายตนสมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณา
หาทางแล้ววางเฉยอากิญจัญญายตนสัญญา เพื่อต้องการได้เนวสัญญานาสัญญายตน-
*สมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ สังขารุเปกขา ๘ เหล่านี้ ย่อมเกิดขึ้นด้วย
อำนาจสมถะ ฯ
             [๑๓๔] สังขารุเปกขา ๑๐ เป็นไฉน ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจวิปัสสนา ฯ
             ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉยความเกิดขึ้น ความเป็นไป นิมิต
กรรมเครื่องประมวลมา ปฏิสนธิ คติ ความบังเกิด อุบัติ ชาติ ชรา พยาธิ
มรณะ ความโศก ความรำพัน ความคับแค้นใจ เพื่อต้องการได้โสดาปัตติมรรค
เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อต้องการได้โสดาปัตติผลสมาบัติ เป็น
สังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อต้องการได้สกทาคามิมรรค เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑
... เพื่อต้องการได้สกทาคามิผลสมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อ
ต้องการได้อนาคามิมรรค เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อต้องการได้อนาคามิผล
สมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อต้องการได้อรหัตมัค เป็น
สังขารุเปกขาญาณ ๑ ... เพื่อต้องการได้อรหัตผลสมาบัติ เป็นสังขารุเปกขาญาณ ๑
... เพื่อต้องการสุญญตวิหารสมาบัติ สังขารุเปกขาญาณ ๑ ปัญญาที่พิจารณา
หาทางแล้ววางเฉยความเกิดขึ้น ความเป็นไป นิมิต กรรมเครื่องประมวลมา
ปฏิสนธิ คติ ความบังเกิด อุบัติ ชาติ ชรา พยาธิ มรณะ ความโศก
ความรำพัน ความคับแค้นใจ เพื่อต้องการได้อนิมิตตวิหารสมาบัติ เป็น
สังขารุเปกขาญาณ ๑ สังขารุเปกขาญาณ ๑๐ เหล่านี้ ย่อมเกิดขึ้นด้วยอำนาจ
วิปัสสนา ฯ
             [๑๓๕] สังขารุเปกขาเป็นกุศลเท่าไร เป็นอกุศลเท่าไร เป็นอัพยากฤต
เท่าไร สังขารุเปกขาเป็นกุศล ๑๕ เป็นอัพยากฤต ๓ เป็นอกุศลไม่มี ฯ
                          ปัญญาที่พิจารณาหาทางแล้ววางเฉย เป็นโคจรภูมิของสมาธิ-
                          จิต ๘ เป็นโคจรภูมิของปุถุชน ๒ เป็นโคจรภูมิของพระ-
                          *เสขะ ๓ เป็นเครื่องให้จิตของท่านผู้ปราศจากราคะหลีกไป ๓
                          เป็นปัจจัยแห่งสมาธิ ๘ เป็นโคจรแห่งภูมิแห่งญาณ ๑๐
                          สังขารุเปกขา ๘ เป็นปัจจัยแห่งวิโมกข์ ๓ อาการ ๑๘ นี้
                          พระโยคาวจรอบรมแล้วด้วยปัญญา พระโยคาวจรผู้ฉลาดใน
                          สังขารุเปกขา ย่อมไม่หวั่นไหวเพราะทิฐิต่างๆ ฉะนี้แล ฯ
             ชื่อว่าญาณ เพราะอรรถว่ารู้ธรรมนั้น ชื่อว่าปัญญา เพราะอรรถว่ารู้ชัด
เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวว่า ปัญญาเครื่องความเป็นผู้ใคร่จะพ้นไปทั้งพิจารณา
หาทางและวางเฉย เป็นสังขารุเปกขาญาณ ฯ

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๓๑ บรรทัดที่ ๑๔๓๔-๑๕๘๓ หน้าที่ ๕๙-๖๕.
http://84000.org/tipitaka/attha/v.php?B=31&A=1434&Z=1583&pagebreak=0
             ฟังเนื้อความพระไตรปิฎก : [1], [2], [3]
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับมหาจุฬาฯ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/m_siri.php?B=31&siri=22
             ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=31&i=120
             ศึกษาพระไตรปิฏกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย :-
[120-135] http://84000.org/tipitaka/pali/pali_item_s.php?book=31&item=120&items=16
             อ่านอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=47&A=6330
             The Pali Tipitaka in Roman :-
[120-135] http://84000.org/tipitaka/pali/roman_item_s.php?book=31&item=120&items=16
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=47&A=6330
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_31